[zaloguj się]
[pdf]

LEŻĄCY (294) part praes act

leżący (281), leżąc (13); leżąc KochPs, ReszList, PudłDydo; leżący : leżąc BierEz (2:1), PatKaz II (1:2), BibRadz (3:1), BielKron (2:5), SkarŻyw (8:1).

e jasne.

le- (285), lę- (8), lą- (1); -ąc- (274), -ac- (17), -ąnc- (2), -anc- (1).

Fleksja
sg
mNleżący, leżąc fNleżącå, leżąc nNleżąc(e)
Gleżącégo, leżąc Gleżąc(e)j, leżący, leżąc Gleżącégo
Dleżąc(e)mu D D
Ależącégo, leżący, leżąc Ależącą, leżąc Ależące
Ileżącym I I
Lleżącym Lleżącéj Lleżącym
V Vleżąc V
pl
N m pers leżący, leżąc
subst leżącé
G leżących
D leżącym
A m pers leżąc(e), leżących
subst leżąc(e), leżąc
L leżących
inne formy
sg m a. n G - leżąc(e)go; dubium - leżący

sg m N leżący (31), leżąc (1) BielKron. ◊ G leżącégo (17), leżąc (1) ResztList; ~ -égo (1), -(e)go (16). ◊ D leżąc(e)mu (10). ◊ A leżącégo (41), leżący (26), leżąc (4); leżąc KochPs; leżącégo : leżąc BielKron (1:2); leżący : leżąc ZapKościer (18:1); ~ -égo (1), -ego (1) OpecŻyw (1:1), -(e)go (39). ◊ I leżącym (2). ◊ L leżącym (5). ◊ f N leżącå (18), leżąc (1) SkarŻyw; -å (16), -(a) (2). ◊ G leżąc(e)j (8), leżący (1) ConPiotr, leżąc (1) PatKaz II. ◊ A leżącą (12), leżąc (2) BierEz, BielKron. ◊ L leżącéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ V leżąc (1) PatKaz II. ◊ n N leżąc(e) (20). ◊ G leżącégo (7); -égo (2), -(e)go (5). ◊ A leżące (16); -e (1), -(e) (15). ◊ L leżącym (2). ◊ m a. n G leżąc(e)go (2). ◊ pl N m pers leżący (2), leżąc (1) BibRadz. subst leżącé (17); -é (4), -e (1), -(e) (12); -é OrzJan; -é : -e SarnStat (3:1). ◊ G leżących (13). ◊ D leżącym (2). ◊ A m pers leżąc(e) (3) RejAp, HistRzym, BudBib, leżących (1) StryjKron. subst leżąc(e) (14), leżąc (2) BielKron, PudłDydo. ◊ L leżących (5). ◊ dubium leżący (1).

Sł stp s.v. leżeć, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. leżeć.

Znaczenia
1. Spoczywający siłą bezwładu, w bezruchu większą powierzchnią na czymś (127):
a. O ludziach i zwierzętach; najczęściej dla snu i odpoczynku lub z powodu utraty sił (90): OpecŻyw [27]v; SeklKat M4v; Gdy ſtánął na wyſzſzey ſtronie gory vyrzał onego Bazyliſzká w poſrod drogi leżącégo [consistentem]/ kthory vſtháwicżnic ſpał HistAl K8v; KrowObr 215v; Ieſſcże będzie ná tym mieyſcu puſthym/ bez cżłowieká/ y bez bydlęćiá/ y we wſſyſtkich mieśćiech iego/ przybythek páſtherzow leżących trzod [accubantium gregum]. Leop Ier 33/12; HistRzym 16v; Wykład o ránnym bliźnim leżącym przy drodze. RejPos 210 marg, 210v, 211v, 266, Ooo4v; A gdy był bliſko Azotu/ vkázowáno mu [...] ćiáłá leżące [corpora proiecta Vulg]/ á trupy tych ktorzy ná woynie byli popaleni/ bo ie było ná kupy zmiotano thám gdzie miał drogę. BudBib 1.Mach 11/4; BudNT Luc 2/16; SkarJedn 8; ArtKanc B3, C9; Phil O4; Poſtronni ludzie z Perſyey przyiácháli/ áby go we żłobie leżącego oglądáli LatHar 197, 197, 535; A gdy przyſzedł Ieſus do domu Piotrowego/ vyźrzał świekrę iego leżącą á máiącą gorączkę [iacentem et febricitantem] WujNT Matth 8/14, s. 197 marg, Luc 2/16, Ioann 5/6.

leżący na czym (21): RejPs 124; BibRadz 1.Reg 31/8; BielKron 125v; BudBib 1.Reg 31/8; Izaſz nie widziſz Oycá twego leżącego vmárłego na drodze Phil O4. Cf »leżąc(y) na łoż(k)u«, »leżąc na marach«, »na śmieciu leżący«, »na śmiertélnej pościeli leżący«, »na ziemi leżący«.

W połączeniu z przydawką orzekającą (4): BierEz L2v; j nalezli obraz panny Mariey [...], á pod nim leżącego ſmoka rozpukłego [drcoonemque desubtus per medium ruptum iacentem] MiechGlab 71; BielKron 125v; Phil O4.

W porównaniu (1): Gdy panną k ſobie przyſſła/ vzrzala dzijécię leżące iako proſty cżlowiek OpecŻyw 15.

W charakterystycznych połączeniach: ciała leżące(-y), dziecię (2), niemocny, niemowiątko (3), trzody, zraniony (ranny) (5); przy drodze (na drodze, wpośrod drogi) leżący (6), w jasłach (jaśliskach) (2), na polach, na saniach, w stajni, we żłobie (5).

Wyrażenia: »leżący w chorobach, ochorzało« [szyk 1:1] (1:1): BYł niektory bárzo ochorzáło leżący w Bethániey RejPos 352v; SkarKazSej 665a.

»cicho leżący« (1): Acż nie każę pſá draźnic ćicho leżącego. RejWiz 102.

»leżąc w kołebce« (1): leżąc [Tullijusa] w kolebce widzyáłá krolowa Tárquiniuſowá Tánáquil/ gdy ogień sſtąpił na iego głowę á nie vſzkodził áni go obráźił. BielKron 102v.

»leżąc(y) na łoż(k)u« = iacens in lecto HistAl, Vulg; iacens in grabato PolAnt, Vulg; iacens supra lectum Vulg [szyk 7:3] (10): BierEz Ev; HistAl Lv; Leop Matth 9/2; Amán prośił o łáſkę Heſter krolowey. A gdy krol przyſzedł z ogrodá/ nálazł Amáná leżąc ná łożu gdzye Heſter legáłá/ rzekł krol: Oto y krolową chce poniewolić przy mnie. BielKron 115v, 83; A otho wnet mu przynieſli cźłowieká páráliżem záráżonego leżącego na łoſzku. RejPos 233v; BudNT Act 9/33; WujNT Matth 9/2, Mar 7/30, Act 9/33.

»leżąc na marach« (1): Będźieſz (mówią) ten kiedy dźień błogoſłáwiony/ Ze go leżąc ná márách oſtátnich vyźrzemy? KochPs 60.

»w pieluszkach leżący« (1): Rozmyſlay duſſo nábożná iakotz pán Iezus maluſki ieſſcże w pieluſkach leżący/ był przeſladowán OpecŻyw 28.

»przy piersiach leżący« (1): A iam zá twą ſwiętą ſpráwą wyſſedł z żywotá matki ſwey/ á vczyniłeśmi oſobie dobrą nádzieię ieſſcże przy pierſiach leżącemu. RejPs 31v.

»w połogu leżąca« (1): Puerpera, Położnicá/ w połogu leżąca. Mącz 329d.

»na śmieciu leżący« (1): Pan roſkázuie Prorokowi/ áby ſzedł á roſkazał krolowi Saulowi áby ſzedł z woyſkiem ná krolá Amáleká/ á tám áby wywroćił y miáſtho iego/ á poráźił ludzi iego/ á w onym mieſcie áby nie żywił y namnieyſzego/ á nákoniec y pſá ná ſmieciu leżącego. RejZwierc 261v.

»na śmiertelnej pościeli leżący« (2): LatHar [+9]; Więc też on Mnich/ co niegdy przyſzedł do iednego Ná śmiertelney pośćieli cżłeká leżącego/ Słuſznie deſpekćik odnioſł KlonWor 70.

»na wznak, wznak leżący« = supinus Mącz, Calep; supinatus Calep (3:1): Mącz 434c; Semisupinus ‒ Wpołi nawznak liezaczi. Calep 966a, 1034a [2 r.].

»na ziemi leżący« (2): LibMal 1552/168; Vsłyſzawſzy to iey rycerze/ przybiegli k niey do komnáty/ y náleźli ią na źiemi leżącą/ oną przed żáłośćią omdlawſzy vpádłá HistRzym 36v.

Szereg: »i chodząc, i leżąc« (1): Przeſtráſzony mąż. gdy mu ſię y chodząc y leżąc táką być widziáłá: wielce płakał nád nią SkarŻyw 35.
W przen (4): A owſſem przed troſkámi zemdlonemu/ á wpokoiu ſwem leżącemu będzie bog náwſpomożeniu chłodzący wiátr nań puſſczáiąc RejPs 62; Nim złość ma zákryć/ bol/ żałość vśmierzyć/ Sámárytanie/ lutośćią wzruſzony/ Wznieś leżącego/ wieſz żem cżłek zrániony. GrabowSet S4.

leżący na czym (2): Lecżże też ty kędy iedno możeſz nędznego bliźniego ſwoiego ná ćiele iego/ á nie miyay go ná drodze leżącego RejPos 211. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »leżący na łożu« (1): to ieſt ćiáło ktore ſie przećiwi duſzy/ á naydzie ie leżące ná łożu żądoſći ćieleſnych. HistRzym 66.
Przen: Próżnujący, nic nie robiący, bezużyteczny, leniwy (5): Bo do tego przekaża/ miłość latáiąca/ Albo oná Wołowa/ leniwość leżąca. RejZwierz 115.

W przeciwstawieniach: »dbały, roztropny ... leżący« (2): áby cie ná wſzem ludzie ználi w onych poſtronnych obycżáioch chędożnie ochędożnego/ y w domowych też záſię ſpráwach dbáłego á nie dármo leżącego. RejZwierc 24v, 221v.

W porównaniu (1): Roſtropny cżłowiek bez wielkiey trudnośći/ Może ſwych wiekow vżyć w poććiwośći. Dármo leżący iáko Kiernoz tyie/ Tylko brzuch nátka á dolewa ſzyie. RejZwierc 221v.

Wyrażenie: »darmo leżący« (4): Dármo leżący co ſie s kątem zbráći/ Ten y máiętność y oną ſławę tráći. RejZwierc 221v, 24v, 26, 221v.
α. Śpiący (3):
Wyrażenia: »w łożu leżący« (2): Ony wyącz do komory wpadſchi, Ianuſcha wlozu lyązaczego ſſą zabili LibMal 1551/166, 1551/165v.

»na ziemi leżący« (1): wiedzieć nikt nie mógł/ ieſli kiedy ná łoſzku ſypiáłá. bo ią záſtawano/ ná ziemi/ ná ſkorze/ á zkámieniem wgłowách leżącą. SkarŻyw 161.

β. O stosunkach intymnych, zwłaszcza współżyciu płciowym (3): á wſzedſzy do łożnice (chćiał źonę [!] ſwą obudzić) y nálazł dwoie ludzi weſpołek leżące HistRzym 115v.

leżący z kim (2): á nácżął cżárowáć przez diabelskie zmamienie/ áby teyże nocy krolowa Olimpia bogá Hamona s ſobą leżącego [concumbentem secum] widziáłá/ ktoryby iey mowił niewiáſto pocżęłás obronicielá twego. HistAl A4, A4v.

γ. O pozycji zajmowanej dla okazania własnej małości, uniżenia, pokory (4): tego [Barbaruzę] Alexánder Pápież ſtrapił/ y do tego przymuśił/ iż przed nim vpáść muśiał: á on leżącego nogámi deptał NiemObr 167.

W przeciwstawieniach: »leżący ... wstać (2), stać« (3): StryjWjaz D2; Tedy Theophilowi leżąćemu [!]/ wſtáć kazał Biſkup SkarŻyw 173, 337.

Wyrażenia: »krzyżem leżący« (1): Arcybiſkup nád Krolem krzyżem lężącym ſthoiąc s Krzyżem/ mowi StryjWjaz D2.

»pokornie leżący« (1): SkarŻyw 337 cf »leżący w pokucie«.

»leżący w pokucie« (1): Pokornie leżącemu w pokućie zá grzechy odpuſzcżone: roſkázuią mu/ áby wſtał cżynić dobrze SkarŻyw 337.

δ. Pochowany, pogrzebany (11):

W połączeniu z przydawką orzekającą (1): Iezu ktorys przez cżtyrzy dni leżączego Lazarza ſmierdzączego wgrobie z ſmierci wzbudził. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B6.

Wyrażenia: »w grobie leżący« [szyk 8:2] (10): OpecŻyw 66v; TarDuch B6; RejPos Ooo, Ooo4; GrzegŚm 9; SkarŻyw 279; LatHar 463, 539; Przyſzedſzy tedy Ieſus/ nálazł go iuż cżtery dni w grobie máiącego (marg) leżącego. (‒) [in monumento habentem]. WujNT Ioann 11/17, s. 227.

»leżący w prochu« (1): iáko ſłowo y moc Kryſtuſowá nie do żywych iákich duſz należy/ ále do vmárłych ludźi/ y do leżących w prochu. GrzegŚm 8.

Szereg: »umarły i w grobie (a. w prochu) leżący« (2): GrzegŚm 8; ktory vmárłego y iuż cżtery dni w grobie leżącego Lázárzá wſkrześił. LatHar 539.
b. O rzeczach; głównie z dodatkowym odcieniem: znajdujący się [w tym: gdzie (24)] (37): aże dopiro potim gdy cżłowiek wſtanie wſtępuie do żołądka wypychaiąc z niego pary pokarmu tam leżączego GlabGad K8v; LibMal 1551/158v [2 r.]; Via lapidibus confragosa, Czięſzka drógá dla k[a]mienia y opoki po drodze leżącego. Mącz 135d; Perveteres nuces, Dawno leżące orzechy. Mącz 491c; á náchyliwſzy ſię vyźrzał ſáme prześćierádłá leżące [linteamina sola posita] WujNT Luc 24/12, Ioann 20/5, 6.

leżąc(y) na czym (10): FalZioł V 10; LibMal 1554/183v; A gdy widzyał kośći ná polu leżąc/ rzekł mi: áto dam do tych kośći żyły y vroſzcżę mięſo ná nich BielKron 96; RejAp 121; RejPos 112, 276v; RejZwierc 48v, 66v; SkarŻyw 173; Gdy tedy wyſzli ná źiemię/ vyźrzeli węgle náłożone/ y rybę ná nim leżącą [piscem superpositam]/ y chleb. WujNT Ioann 21/9.

W porównaniach (2): iż thy trudne nábycia náſze ſą iáko proch á márne ſmiecie ná drodze leżące RejZwierc 66v, 24v.

W charakterystycznych połączeniach: bela leżąca(-y, -e) (2), drewno, kamienie (kamyk) (2), kości (2), pokarm, prześcieradło (3), tłumok, wilkość; dawno leżący, na dnie, na drodze (po drodze) (3), na polu, na saniach.

Wyrażenia: »darmo leżący« (1): Nie bądźże też záſię iáko dármo leżące drewno/ pytay fie o zwycżáioch oney oycżyzny ſwoiey RejZwierc 24v.

»pieniądze (w pokładzie) leżące [= odłożone na jakiś cel]« = nummi steriles, peculium, pecunia otiosa Cn (2): Co iednák niemoze być bez pieniędzy w pokłádźie leżących [sine praesenti pecunia]. ModrzBaz 138v; VotSzl C4.

W przen (4): Bo ſnadz bych vpornie grzech leżący baczył wſercu ſwem nieſmiał bych ſie kniemu wołáć pokuſić RejPs 95v.
Wyrażenia: »odłogiem leżący« (1): á krzywdá bogá w troycy iedynego y kośćiołá powſzechnego/ oblubienice miłey iego/ ták odłogiem leżąca áni ich ſnadź obeydźie. CzechEp 164.

»pod ławą leżący« = ukryty, porzucony, nie używany (1): Ieden ſie tylko miedzy náſzymi Sármátſkimi Pány ználazł/ ktory ten ſkarb á ten drogi kámyk pod łáwą leżący/ obacżył/ á z prochu y z pleśni otárł. ModrzBazBud ¶6v.

»leżąc na stronie« (1): Oby mi to był dał Bog/ byś ná mą poſtáwę/ Pátrzał teraz gdy piſzę/ y ná moię ſpráwę. Vyrzałby pioro w ręku/ á miecż ſwoy ná łonie/ Roſkoſz wſzytkę y zdrowie/ leżąc gdzieś ná ſtronie. PudłDydo [B5].

Przen (2):
a) Stykający się w pozycji pionowej; tu: o wielkim tłoku [na czym] (1):
Wyrażenie: »jeden na drugim leżący« (1): Perpetui montes, Górá yedná ná drugiey leżąca. Mącz 292d.
b) Będący bardzo blisko, zagrażający (o sytuacjach nieprzyjemnych, niepożądanych); tu: stale obecny, nie opuszczający, dręczący (1):
Wyrażenie:»nad szyją leżący« (1): Cura insidens, Stáránie vſtáwicznie nád ſziyą leżące. Mącz 379d.
α. Spoczywający na czymś w pozycji przeciwnej do naturalnej (5):
Wyrażenie: »leżący na ziemi na twarzy [przed czym]« [o posągu o ludzkim kształcie] (1): Potym záś drugiego dniá wſtawſſy ráno/ thákież nálezli Dagoná leżącego ná źiemi ná twarzy ſwoiey [iacentem super faciem suam in terra]/ przed Archą Páńſką Leop 1.Reg 5/4.
αα. O roślinach: wywrócony, złamany, ścięty (3): Ale lepiey możeſzli thakie mieć czoby było białe á czoby ie naleziono na cirniu albo na iakim drzewie leżączym FalZioł I 144a.
ααα. W funkcji rzeczownika: »leżące« (2): Kmieć y Mieſzcżánin [...] nie ma do palenia rąbić ze pniá/ iedno leżące/ co do drew godne: [...] Gdyby leżącego nie było w boru/ ma Vrzędnik náznácżyć/ kędyby mnieyſza ſzkodá byłá GostGosp 36.
ββ. O budowlach: zrujowany, powalony, zniszczony (1): Parietina, Stáre ſprochniáłe śćiány álbo też leżące mury. Mącz 278b.
β. O mgle: unoszący się; tu w przen (1): PRzetoż tedy y my máiąc ták wielki około nas leżący obłok świádkow [impositam nubem testium]: [...] w ćirpliwośći bieżmy w zawodźie WujNT Hebr 12/1.
γ. Tkwiący w czymś [w czym] (2): Muriaticus, Długo w roſole leżący. Mącz 238a; Kámień leżący w roli/ ſzkodźićći nie będźie GrabowSet K4.
δ. Nadający się na długie przechowywanie (2):
Wyrażenie: »długo leżący« (2): Conditiva mala, Yábłká długoleżące. Mącz 63a, 92b.
2. Znajdujący się, będący, trwający w jakimś położeniu lub stanie [gdzie] (137):
a. O ludziach, jednostkach ludzkich: przebywający (9):
Wyrażenie:»doma leżący« (1): Przydzieſz do ſtanu/ nie trzebáć iuż będzie oliwek/ limonij áni kápárow dla przyſmákow/ iáko onemu domá leżącemu á roſpieſzcżonemu brzuchowi. RejZwierc 26.
α. Mieszkający tymczasowo lub w prymitywnych warunkach; sypiający, nocujący (8):

leżąc na czym (1): Inſzy tákże gdźie im domów nie ſtawa po winnicách y folwárkách ſwych gośćie záchowuią/ ták iż z łáſki Bożey żadnego pielgrzymá ná vlicy nie widźieć leżąc. ReszList 173.

Wyrażenie:»przede wroty leżący« (1): LAZARZ przede wroty Bogaczá leżący. WujNT Zzzzz4.
Przen (6):
a) O wzgardzeniu, pohańbieniu, nędzy, niskiej pozycji społecznej (5):
Wyrażenia: »leżący przed drzwiami, u drzwi« [szyk 2:2] (3:1): Coż też ty záſię cżynić chceſz nędzny bogacżu á obfitarzu ſwiátá tego/ gdyż ſłyſzyſz iż iuż Pan wziął ná opiekę ſwą tego nędznego Lazárzá/ przed drzwiámi twemi leżącego RejPos 162v, 163, 164v, 185v.

»na ziemi leżący« (1): Ktory ſnádnie może podnieſć gdy raczy iuż ná ziemi leżącego [suscitans a terra inopem Ps 112/7]/ álbo y vbogiego ktory ſie y wgnoiu zágrzebie RejPs 168.

b) O życiu doczesnym (1):

W przeciwstawieniu: »leżący ... siedzący« (1): SkarŻyw 589 cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »leżący na ziemi« (1): gdyſz to co leżącemu ná ziemi dáieſz: śiedzącemv wniebie ná rękę kłádzieſz. SkarŻyw 589.
b. O narządach anatomicznych i płodzie w łonie matki: położony (7): GlabGad Fv; Mącz 52a; Colon ‒ Ielite wielkie pod zołatkiem lezące, prziwiązane nerce prawey. Calep 217a.

leżący w czym (4): Ocży głęboko w cżele lezące, znamio: cżłowieka oſtrego wzroku y dobrey pamięci GlabGad N6. Cf »leżąc(y) w żywocie (matki)«.

W charakterystycznych połączeniach: jelito leżące(-a) (2), oczy, żołć; głęboko w czele leżący, około serca, pod żołądkiem (2).

Wyrażenie: »leżąc(y) w żywocie (matki)« (3): a przeto dzyſz bylo ſylne ueſele tych matek dzyeuycze maryey matky bozey lezącz wzyuoczye matky ſwey PatKaz II 80v, 84v, 85.
c. O większych grupach ludzi ruchomych i zorganizowanych (o wojsku i plemionach koczowniczych): rozbity, rozłożony obozem, obozujący, stacjonujący (8): W teyże kráinie byli páſtyrze leżąc ná polách [vigilantes]/ y nocną ſtraż trzy máiąc nád ſtádem ſwem. BibRadz Luc 2/8; tám też náſzliſmy leżąc káráwanę BielKron 457; SkarJedn 2.

leżący gdzie [o miejsca koczowania] (1): y wſzytki Naháyſkie/ y Zawolſkie Hordy zá Wolgą rzeką y Kámą leżące ták ſplundrował StryjKron 722.

W charakterystycznych połączeniach: hordy leżące(-a), karawana, nieprzyjaciele, pastyrze, żołnierze; leżąc na polach.

Wyrażenia: »bezpiecznie leżący« (1): Potym Chełminſką ziemię zwoiowáli/ ále ich Ciołek Podſtárośći [...] we ſtu y trzydzieśći koni wyſkoczywſzy bez wieśći beſpiecznie leżących náiáchał StryjKron 572.

»na leżach leżący« (1): á w ten czás też práwie Kijánie [...] nie mogąc dłużey ćierpieć Krolá Bolesłáwá v ſiebie/ y żołnierzow iego Polakow ná leżach leżących/ poczęli ich iáwnie zábijáć/ y mordowáć StryjKron 170.

W przen (1):
Wyrażenie: »w polu leżący« (1): A wy zátym/ przeſławni wſzelkich nieprzyiaćioł zwyćiężcy/ wybráni Páńſcy/ [...] weſołą iuż pioſnkę/ po wygráney bitwie/ w niebie śpiewáiący/ nie zápominayćie nas ſmutnych towárzyſzow ſwoich/ w polu ieſzcże leżących/ y nędze/ pokuſy/ y fráſunki ćierpiących. LatHar 604.
α. Oblegający [pod czym] (1): Polacy [...] Zamkow Litewſkich dobywſzy/ do Ludwiká Krolá pod Belzem leżącego/ [...] przyćiągnęli. StryjKron 457.
d. O ludach: zamieszkujący (1): Menapii populus Galliae Belgicae ubiis finitimi, Lud xięſtwá Geldriskiego y Iuliackiego po obu ſtrón Rhenu leżący. Mącz 215d.
e. O obiektach geograficznych (najczęściej określa położenie geograficzne i topograficzne), gospodarczych, geometrycznych itp.: położony, rozciągający się; stojący; situs Miech (104): ZapWar 1513 nr 2113, 1533 nr 2518, 1548 nr 2668; MiechGlab 68, 72; LibMal 1544/81v, 1547/137v, 1548/146, 147v, 1551/158; GroicPorz l2v; Ono thedy pole Efronowe/ ná ktorym byłá iáſkinia dwoiáka/ leżące ku Mámre [respiciens Mambre]/ ták pole/ iáko y iáſkinia [...] Puſzczono Abráhámowi w dźiedźictwo BibRadz Gen 23/17, Iudith 2/14; BielKron 273; Calpe, Góra w Hiſpaniej wielmi wyſoka/ Naprzećywko górze Albiej w Affrice leżąca Mącz 32b; Decussatim, Ná vkoś/ gdzie wiele liniy yeſt ná przeki/ y ná vkoś leżących práwie ták yáko kraty bywáyą. Mącz 79c, 28b, 135b, 163d, 174b, 185b (21); Záśię inſzych Figur co ſtrony równé/ y kąty równé máią: á k temu też kątów cetnem máią/ tych tákowych Diameter ieſt Linea proſta/ która przez pośrzodek ich idźie/ kóńczy ſye ná obie ſtronie w kąćiéch náprzećiw ſobie leżących/ Figurę ná dwie równé częśći dźieląc. GrzepGeom D4; BudBib 1.Mach 11/8, 15/11; Calag 15a; SkarŻyw 231; ZapKościer 1580/16v, 1582/8v; StryjKron 51 [2 r.], 95, 345, 737; Maritimus – Nad morzem leząci. Calep 639b; OrzJan 128; Y przyſzedł do wſzytkiey kráiny leżącey nád Iordanem [legionem Iordanis] WujNT Luc 3/3; A drugié miáſtá/ miáſteczká po stronách leżące/ od tych podwód vlegáły/ á do drugich ſie nie przykładáły. SarnStat 971; ZA prośbą Poſłów Woiewództwá Nowogrodzkiégo pozwalamy tám tym obywátelom mur ſtáry w okolnym Nowogrodzkim Zamku/ y wieżę ſtárą nád ſtudnią leżącą opráwić SarnStat 1029, 975, 1048, 1052, 1110, 1120, 1207.

leżący na czym (7): iż tho znárnionowáło miáſto wielkie leżące ná ſiedmi gorach RejAp 121v, 137v; KwiatOpis C3v; ZapKościer 1579/2v, 1584/43; WujNT 21; y Podſtárośćie tych mieyſc gdźie ſą ſądy ná zamkách ná gránicach króleſtwá leżących [in limitibus Regni JanStat 703]. SarnStat 300.

leżący miedzy czym (a (i) (miedzy) czym) (9): Ercinia sylva, Czarny lás miedźi Straſburkiem/ á miedźi Tubingą leżący. Mącz 107c, 188c, 202b, 355b; Kvpyel vczywi Andrich Betnarſz dom Grvntem leſzączy myędzy wyębornykem a myedzi pyotrem Gromadą ot vczywego Iana Smukaly za ſzvmyę 60m. ZapKościer 1583/38v, 1579/2v, 1584/47v, 1588/76v, 83v.

leżący od czego (z określeniem odległosci) = odległy, oddalony; distans Miech, Mącz, Modrz (6): A Scandia leży na zachod ſlonca ku połnoci za morzem Germanſkim z Dacią pogranicna pod krolem Daciyſkim albo Dunſkim wiele mił od Scitiey leząca. MiechGlab 50, 52; Samaria, Miáſto w Páleſtinie/ to yeſt/ w żydowskiey ziemi/ Dźień yázdy od Hieruſalem leżące Mącz 366c, 419a; KwiatOpis B3v; ModrzBaz 107.

W połączeniu z określeniem strony świata i dodatkowego obiektu geograficznego (9): Zamek Mankup ku zachodu od Kaffy leżączi [quod est versus occasum a Caffa] thenże Carz moczą wziąwſzy, dwu brathow rodzaiu Gotſkiego zabił. MiechGlab 72, 52; Cardines agrorum, dicuntur, Kopce Gránice á poboczne ſćiány wedle południa przećiw pułnocy leżące. Mącz 38b, 164c, [269]b, 487c; StryjKron 121, 330, 752.

Wyrażenia: »na drodze leżący« (1): Obvia urbs inimicis, Miáſto ná dródze nieprziyacielóm leżące. Mącz 492c.

»gruntem leżący« [szyk 14:3] (17): Iſz vczywy Criſtk przeſzwyſzkyem Spyewak kupyel dom ot vczywego Stanka Kuliga a ot swagra sego [!], Ktori myal wkoſczerzynye leſzączy Gruntem: wedle Iana Smukaly ZapKościer 1582/30v, 1582/32, 1583/38v, 41v, 1584/47v, 49v (17).

»szeroko leżący« (1): Tátárowie Prekopſcy y Krymſcy wten czás wſzyſtki polá dzikie zá Kijowe[m] ſzeroko leżące [...] trzymáli StryjKron 416.

f. Żyjący, trwający, pozostający w jakimś stanie (8):
Wyrażenie: »w ciemnościach leżący« (1): ktorzy powiedzieli/ iſz Polſká w ciemnościách do tych czáſow leżąca zá iego pánowánia oſwiecona być miáłá StryjKron 150.
α. Ustawicznie źle czyniący, popełniający złe uczynki, pogrążony w grzechach [w tym: w połączeniu z przysłówkiem oznaczającym upór (1)] (7):
Wyrażenie: »w grzechu, w złościach leżący« [szyk 5:2] (5:2): Pátrzayże iáko tu Pan w złoſciách leżące á niedbáiące o ſwięte poſtánowienie iego vmárłemi zowie. RejAp 35; Vpornie we złoſciach leżącemu/ pan ſie nie obiáwi RejPos 113 marg, 113, 177, 328; SkarŻyw 164; Dał vrzędom ſwoim moc ná duſze/ áby grzechy dobrym á pokutuiącym odpuſzczáli/ á złym niepoſłuſznym y w grzechu leżącym/ grzechy zátrzymawáli. SkarKaz 206b.
3. Zajmujący się czymś z dużym zaangażowaniem, czemuś się poświęcający, ślęczący nad czymś [nad czym] (1):
Wyrażenie: »nad księgami leżący« (1): Rátay máiąc Páná ſwego/ Mężá w cżytániu pilnego: Tám do iego kśiążnice wſzedł/ Gdzie on záwżdy ſwe kśięgi cżedł. A gdy go vźrzał ſámego/ Nád kśięgámi leżącego: lął ty ſłowá k niemu mowić BierEz P4.
4. Charakteryzujący się jakąś cechą lub stanem, będący jakimś (o ziemi) (3): Triangulus ager, Rola ná xtałt trzech grani leżąca. Mącz 463c.
Wyrażenie: »odłogiem, przyłogiem leżący« = requietus Mącz (1:1): Novello, Drę/ Orzę nowiny Rolą odłogiem leżącą wzoriwam/ álbo z láſu rolą czinię. Mącz 251d, 342a.
5. praw. Będący nieruchomością (21): podtim ſlowem domu mamy rozumieć/ wſzelke maiętnoſcy bliznego naſzego/ yako ſą/ role/ pola/ laſſy/ folwarky/ łąki/ ſiędliſka/ yeziora/ domy y yne rzeczy leżące SeklKat M4.
Wyrαżenie: »imienie, majętność, grunt, dobra leżące(-a, -y)« = fundus, praedium Mącz [szyk 14:5] (11:3:3:2): ZapWar 1523 nr 2295, 1524 nr 2297, 1550 nr 2655; ZapMaz V S 2/332; ConPiotr 31 [2 r.]; SeklKat Nv; GliczKsiąż N4v; Locupleto, Vbogácam á zwłaſzczá ná leżącym ymieniu. Mącz 196c, 286b, 317c [3 r.]; Kladli ſsumę pięniedzi przęrzeczoną ſmaietnoſczi Lubania y ſkrzizowa tak z gruntu lięzaczego iako y rzęczi ruchomich oyczistęgo y maczięrzinskiego ZapKościer 1587/74, 1587/72, 74; ActReg 162; SarnStat 1165, 1166.
Szereg: »tak (nie tylko nie) leżący, jako i (i, a(l)bo, ale ani) ruszający (a. ruchający, a. ruchomy)« [szyk 8 : 2] (10): ZapWar 1513 nr 2063, 1550 nr 2655; Alie ktorzy wmieſcziech wmiaſtheczkach niemayą mayęthnoſczy lezączy y ruſſayączy za ſto zlothych, czy miedzy ſobą piąthegonaſtego na Woine wyprwaiać [!] bęndą ConPiotr 31, 31; GliczKsiąż N4v; Pecuniae, Dobrá ták leżąće [!] yako y ruſzáyące. Mącz 286b; zymięnia Lubania tak ze y skrzizewą tak wgrunczię liezaczym jako y jako y wrzeczach ruchomich ZapKościer 1587/72, 1587/74 [2 r.]; ActReg 162.
6. W utartych strukturach składniowych (2):

leżący na czym jak = jakoś na czymś wyglądający (o włosach) (1): Pili inordinatissimi, Nieuczoſáne włoſy/ ládá yáko na głowie leżące. Mącz 268b.

leżący pod czym = podlegający (1): kthory nań chce żáłowáć przed Sądem náſzym Mieyſkim o dług.N. albo o dźiedźictwo.N. tu pod náſzym Práwem mieyſkim leżące GroicPorz p2. [Cf 2.e. MiechGlab 50]

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Iacens, Leżący. Mącz 161b; Insidens, Leżący/ ſiedzący ná czym. Mącz 379d.
*** Dubium (1): yſz opatrzny woyk Koſzsnyczſki, y Smalſzonką Swoyą ymyenyem Anką poleczely yako ſzobú stron: Marczinowy Karmaykowy y swoy czorcze Imyenyem Malgorzacze ſczeſzczy y oycza nyeboſczyka, wedlug oſzaczowanya cznotlywych ludzy, swyerſzchnego, y ktemu leſzączego sluſzny sumy pyęnyędzy 20 m. y 8 m. ZapKościer 1582/27v.

Cf LEŻEĆ, LEŻYSTY

RS