[zaloguj się]
[pdf]

LICZMAN (15) sb m

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N liczmåny
G liczmåna liczmån(o)w
A liczmån liczmåny
I liczmåny, liczmån(a)mi

sg G liczmåna (1). ◊ A liczmån (1). ◊ pl N liczmåny (3). ◊ G liczmån(o)w (1). ◊ A liczmåny (3). ◊ I liczmåny (3) Prot, HistLan, KochEr, liczmån(a)mi LibMal (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w., poza tym XVIII w.: liczbon.

1. Metalowa blaszka lub kołko, używane do liczenia (może też do gry); calculus Mącz, Cn; abaculus Calep, Cn (14): Calculosus, significat etiam Calculus, Wárczabny Kamień. Też/ Lyczmany któremi ráchuyą. Mącz 31b; Calculum imponere, Liczman włożić/ ráchowáć. Mącz 311a; Támże onę cáłą noc dziádowſko nie ſpáło/ A onemi licżmany po ſtołu brząkáło. HistLan C2v, F3 [2 r.]; MWilkHist C2; Abaculus ‒ Liczmąnij. Calep 2b.
Wyrażenie: »bite liczmany« (2): Y náſypał pełniucżko w nie [w worki] bitych licżmanow. HistLan C2, Fv.
W przen (2):
Zwroty: »leżeć nad liczmany« = liczyć pieniądze, zajmować się interesami (1): Ale kto vſtáwicznie leży nád licżmany/ Tylko tego ſłucháiąc gdźie przedáyne łany: Ten równie iáko pſczołá plaſtry w vl vkłada/ A drugi/ nic nie robiąc/ miód gotowy iada. KochFr 20.

»siedzieć nad liczmany« = prawdopodobnie przeliczać pieniądze albo brać udział w grze (1): Choć wiem że ty przy pełney woliſz ſobie ſiedźieć/ Abo też nád Liczmany/ niż o Bogu wiedźieć. Prot B.

a. Prawdopodobnie fałszywy pieniądz albo kamyk, kostka do gry (może też ozdobny liczman z napisami, dawany jako prawdziwy pieniądz) (3):
Zwrot: »liczmanami szalić, oszukawać« (2 : 1): Item zeznal yſch liczmanamy lyudzie ſchalili a pokrziky przedavali nyewyaſtham na wſzyach powyadayącz bycz dobre od nyefortuny Bidla LibMal 1545/96; Iſch on thelko liczmanamy o [!] pokrzikamy lyudzye oſchukawal LibMal 1545/96, 1545/95.
2. Człowiek prowadzący rachunki, rachmistrz (1): [Niekiedy Alexánder przezwiſkiem Seuerus/ mowczom Grámmátykom/ Lekárzom/ Aſtrologom albo gwiazdárzom/ Muzykom/ Licżmanom/ budownikom iurgelty był poſtánowił y náznácżył LorichKosz 106 (Linde).]
Szereg:»kupiec i liczman« (1): Robi ich tą wádą wiele/ ále niemniey owi co dźieśięcinámi kupcżą: á zwłaſzcżá/ co śię przezwiſkiem Kupcá y Licżmana [mercatorum nomen et rationes] bárzo brzydzą ModrzBaz 34.

Synommy: 2. poczetnik, rachownik, rechmistrz.

MP