[zaloguj się]
[pdf]

1. RAJSKI (48) ai

-å- (28), -a- (15); -å- ReszPrz, ArtKanc, LatHar (8), SkarKaz (2); -a- OpecŻyw, HistRzym, RejPos, BiałKat, KołakSzczęśl (2), WysKaz (2); -å- : -a- BielKron (1:2), SkarŻyw (15:5).

Fleksja
sg
mNråjski fNråjskå nNråjski(e)
Gråjski(e)go Gråjski(e)j Gråjski(e)go
Aråjski Aråjską Aråjskié
Iråjskim I I
L Lråjski(e)j Lråjskim
V Vråjskå V
pl
N subst råjski(e)
G råjskich
A subst råjski(e)
I n råjskim, råjski(e)mi
L råjskich
V m pers råjscy

sg m N råjski (2). ◊ G råjski(e)go (2). ◊ A råjski (2). ◊ I råjskim (2). ◊ f N råjskå (2). ◊ G råjski(e)j (1). ◊ A råjską (4). ◊ L råjski(e)j (4). ◊ V råjskå (2). ◊ n N råjski(e) (3). ◊ G råjski(e)go (3). ◊ A råjskié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ L råjskim (1). ◊ pl N subst råjski(e) (3). ◊ G råjskich (2). ◊ A subst råjski(e) (5). ◊ I n råjskimi (1), [råjski(e)mi]. ◊ L råjskich (4). ◊ V m pers råjscy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przymiotnik od „raj” (46):
a. Od znacz. ‘miejsce przebywania Adama i Ewy’ (14): To drzewo [halena, tj. aloes] nayduią w iedney rzecze Babilońſkiey s ktorą ſie ſcieka Rayſka rzeka/ á dla thego powiedaią iżby to drzewo z Raiu tą rzeką przypływało FalZioł III 2d; Boże [...] wyzwol mie zmocy diabelſkiey/ wktorąm wpadł wzagrodzie Raiſkiey SeklPieś 18v.
Wyrażenia: »jako drzewo rajskie« (1): Sákráment [Eucharystii] dwánáśćie znácżnych pożytkow z śiebie/ nie inácżey iedno iáko ono drzewo Rayſkie dwánaśćie owocow mieśięcżnych wydáie. LatHar 187.

»jabłko, owoc rajski(-e)« (1:1): Cżemu wam Bóg zákázował nie ze wſzytkich drzew vżywać owocu Ráyſkiego? BielKron 1v; to co ſam cżłowiek ſtrácił/ áby káżdy płácił/ przez roſkoſz iábłká Rayſkiego/ boleść, á śmierć káżdego ArtKanc R18v.

»krolestwo rajskie« (1): dziewká kraſna/ ieſt duſzá ſtworzoná ná podobieńſtwo Boże/ á tey dano kroleſtwo ráyſkie: [...] á ieſt zgwałcona gdy iádłá iábłko. HistRzym 106.

»rajskie mieśce« (1): zá przewinieniem pierwſzych rodźicow náſzych/ ieſteſmy z roſkoſznego rayſkiego mieścá/ ſromotnie wypędzeni LatHar 576.

»nieśmiertelność rajska« (1): Enochá dla świętych cnot y ſpráwiedliwośći wźiął Pan Bog w nieśmiertelność Ráyſką. KołakSzczęśl C3.

»rajska niewinność« (1): Tákżeć będźie y czáſu zmartwychwſtánia: [...] iuż ráyſka niewinność wróći ſye ná zad: gdy márność grzechu vpádnie. BiałKat 190v.

»rajska rozkosz« [szyk 2:2] (4): Potym pan wszechmoczny stworzyl czlouyeka y postauyl ye wroskoszy rayskyey PatKaz II 33, 25; Adam poki pilnował przykazánia Bożego w Ráyſkich roſkoſzách mieſzkał KołakSzczęśl C2v; WysKaz 34.

W przen (1): [Sdrowasz swiathlosczi dusz wielka tijsz iesth czista rzeka raijska TekstyPol 36/137.]
Wyrażenie: »wąż rajski« (1): Wſzyſcy ſie rodzimy z ranámi wężá onego Ráyſkiego. RejPos 154 marg.
b. Od znacz. ‘miejsce przebywania zbawionych dusz zmarłych’ (32): y rzecże mu [pacholęciu] święta Dorotá. Nieść to [jabłka i róże] Theophilowi/ á powiedz: owo maſz ocoś prośił/ z ogroda y ráiu Páná mego. (marg) Theophilowi iábłká y rożą ráyſką posłáłá S. Dorotá (–) [...] ten vyrzawſzy iábłká y roże Káyſkie [!]: to ieſt podobięńſtwo nieiakie/ y ćień roſkoſzy onych/ ktorych Swięći vżywáią po śmierći [...] bárzo wzruſzony był SkarŻyw 126-127, 35.
Wyrażenia: »klucznik rajski« (1): [św. Piotr] vczyniony ieſt/ fundámentem kościelnym/ klucżnikiem Rayſkim/ y ſędzią duſz wſzytkich na ziemi w odpuſzcżániu y zátrzymániu grzechow SkarŻyw 597.

»rajskie krolestwo« (1): ábyſmy [...] śmierćią iego [Chrystusa] ożywieni znim zmartwychwſtáiąc/ żywot bez końcá/ y wiecżne dobre mienie/ w Rayſkim kroleſtwie ośięgnąć mogli. SkarŻyw 1.

»rajski mieszczanin« (1): [łotr] ná Páná Chryſtuſá/ wedla ſiebie vkrzyżowánego weyźrzał/ á iego miłoſierdźia wezwał/ zacnym rayſkim mieſzcżáninem zoſtał/ y weſela wiekuiſtego doſtąpił. ReszHoz 123.

»rajskie mieszkanie, miejsce« [szyk 2:1] (2:1): [prosimy Pana] áby nam dał tu ná świećie pobożne żyćie/ á po śmierći/ rayſkie mieſzkánie. SkarŻyw 357; LatHar 55; SkarKaz 119b; [BielKron 1551 1 marg].

»rajski obywatel« (1): POzdrawiam was przeſlicżne kwiatki niebieſkie/ o wielebni rayſcy obywatele/ błogoſłáwiona Pánno Márya/ [...] święci Anyołowie/ [...] Prorocy/ [...] Męczennicy LatHar 48.

»gorne pałace rajskie« (1): Bo ziemiá tá/ ná ktorey ieſteſmy teraz/ iáko ſtáynia ábo iáka oborá dla bydłá tylo vcżyniona była: á ludzkie mieſzkánie było/ gorne ony páłace Rayſkie/ w ktore P. rodzice náſze pierwſze wprowádził SkarŻyw 260.

»rajskie pociechy« (2): Lotrowi proſzącemu łaſki nie zágrodźił: W rychle w rayſkich pociechach zmárłego ochłodźił LatHar 522, 600.

»rajski przebyt« (2): Ieſt y ſummá wſzyſtkiego cżego od Páná Bogá prośić mamy w onych słowiech [...] (Bogurodzica) Day nam Pánie tu ná świećie zbożny pobyt/ á po żywoćie rayſki przebyt. (–) to ieſt ábyſmy tu pobożnie wedle woley twey żyli SkarŻyw 358; SkarŻywBog 357.

»rajska rozkosz« [szyk 5:2] (7): Ale dla tego ábyſmy dobrze ſpokoynie á w boiáźni żyli/ zoſtáwił Bog piekło y roſkoſz Ráyſką ludzyem po śmierći BielKron 118v; Dał mu [człowiekowi] P. Bog y trzecie dáry docżeśne: to ieſt pociechę w potomſtwie/ rodzenie niewiáſtom bez boleśći/ władzą nád wſzytkimi zwierzęty/ żywność bez pracey/ y roſkoſz onę rayſką á vwiárowánie wſzytkich kłopotow SkarŻyw 260, 121, 125, 260, 312; prożno kápłani wzywáć będą [...] Anyołow pokoiu/ áby nam otworzyli wrotá rayſkiey roſkoſzy. SkarKaz 382b.

»wesele rajskie« (1): Moy ſyn wám obietzá weſelé rayſkié/ wy mu ninijé zadáwácie męki wielkié OpecŻyw 116.

»wrota, drzwi rajskie« (2:1): Płákał Iákob Syná: do [lege: bo] nie do niebá ále do odchłáni obádwá znim iść mieli: ieſzcże był Chryſtus nieotworzył wrot rayſkich SkarŻyw [197], 209; Owa że y tu coś pod zaſłoną mowi [Mojżesz]: iż przededrzwiámi [!] Ráyſkimi Angioł iákiś z miecżem ogniſtym ſtoi. WysKaz 33.

W przen (6): bo krzyſz ieſt zwyćięzcá śmierći/ nádzięiá [!]/ wiernych/ świátłość świátá/ klucż Rayſki/ burzyćiel kácerſtwá SkarŻyw 399, 120, 583, 599.
a) O Matce Boskiej (2): WItay gwiazdo morſka/ Wierna Mátko Boſka: Pánno wiekuiſta/ Bramo rayſka cżyſta. LatHar 405, 414; [zowąc ią Krolewną niebieſką/ Pánią tego ſwiátá/ Gwiazdą zbáwienia/ Vlicżką Rayſką/ Pośrzednicżką/ Nádzieią/ żywotem y zbáwieniem. GrzegŻarnPos 1582/64.]
2. Nazwy różnych roślin (też ich owoców i nasion) (2):
Zestawienia: »rajskie jabłko« = bot. Punica granatum L.; granat, krzew lub drzewko z rodziny granatowcowatych (Punicaceae), uprawiany w krajach śródziemnomorskich, o kulistych owocach barwy purpurowo-czerwonej, bardzo pożywnych, mających właściwości lecznicze (1): Malogranatum, rayskye iaplko BartBydg 86.

»jabłko rajskie« = bot. Citrus medica L.; cytron, krzew lub niewielkie drzewo z rodziny rutowatych (Rutacae Juss.), pochodzący prawdopodobnie z Indii, od starożytności uprawiany w basenie morza Śródziemnego; owoców odmiany etrog tradycyjne używają Żydzi w czasie święta Sukkot (1): Támże w Cerkwi chowaią w Donicach gliniánych nowych iábłká oni zową Rayſkie BielKron 465; [Owoc iego [cytronu] zową Iábłkámi Rayſkiemi/ á ieſt to drzewo zamorſkie: powietrza ćiepłego potrzebuie Cresc 1571 414 (Linde)].

[»rajskie drzewo« = bot. Aquilaria agallocha Roxb.; akwilaria, drzewo z rodziny wawrzynkowatych (Thymelaeaceae) z obszaru indomalajskiego o wonnym drewnie, korze jako przyprawie i żywicy używanej do kadzideł; wymieniane w Biblii; agallochum, lignum aloes a. paradisi, taurum Cn: Orle álbo Ráyskie drzewo. Hiloaloes vel lignum Aloes. Párádys holtz. DRZEWO to iż w Táprobánie wyſpie Indyiſkim rośćie/ było czas długi nieznáiome/ ták iż przez długi wiek o nim trzymano/ iżby indzie nie roſzło [!] iedno w ſámym Ráiu [...] ſtądże [...] Ráyſkim Drzewem rzeczone ieſt SienHerb 192 (Linde), 501.

»rajska trawa« = bot. Cymbopogon jwarancusa Schult.; palczatka iwarankuza, roślina z rodziny traw (Poaceae) z subtropikalnej Azji (głównie z Indii) uprawiana dla olejków eterycznych w tkankach wydzielniczych liści i źdźbeł; wymieniana w sanskrycie; calamus (aromaticus a. arabicus, a. odoratus), iuncus a. schoenus odoratus, squinanthon, teuchites Cn: (nagł) Ráyska trawá álbo Wielbłądowá plewá. Squinantum vel Iuncus odoratus. (–) IEſt źiele Squinantum zamorſkie ktore zową plewą wielbłądową/ bowiem wielbłądowie to źiele rádźi iedzą. SienHerb 155 (Linde).

»rajskie ziarna« = bot. Aframomum melegurta K.; aframon madagaskarski, bylina z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae), występująca w Afryce zach., nasiona o właściwościach leczniczych, używane także jako przyprawa lub Elettaria cardamonum L.; kardamon właściwy, bylina z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae); cardamomum Cn: Weźmi quartę aqua viti [...] Kramnych gwoźdźikow w licżbie 10. Ráyſkich źiarn 10. [...] ſtłucż to wſzythko SienHerb 508b; Weźmi Ráyſkich źiarn/ Fiołkowego korzenia/ Cynamonu [...] wmieſzay w wino. SienHerb 621a.]

Cf [RAJOWY]

DDJ