Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [LITERALNIE]

Następne hasło: LITERAT »

LITERALNY (1) ai

-a-, [-å-]; teksty nie oznaczają é.

Fleksja

sg
m	N	literålny	f	N		n	N	literaln(e)
	G	literaln(e)go		G	literaln(e)j		G
	A			A			A	literaln(e)
	L			L	literaln(e)j		L

sg m [N literålny.] ◊ G literaln(e)go. ◊ [f G literaln(e)j. ◊ L literaln(e)j. ◊ n N literaln(e). ◊ A literaln(e).]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

Dosłowny, niealegoryczny

Dosłowny, niealegoryczny [wyrozumienie słowne, literalne, wykład słowny abo prosty słów – sensus litteralis a. historicus Cn]: [JungaRozwiąz 111; [ewangelicy] winni ſą bez wymowy odſczepieńſtwá/ bo nie przyimuią ſwiádectwá piſmá S. iáko w ſámym ſobie ieſt. Czym że ſię bronią od właſnośći literálney? o tym doſtáteczną ſpráwę dáć máią. StefanOdpor D2. ]

[W przeciwstawieniu: »literalny ... figuromowny«: Prawdá że my vfáiąc ſłowom páńſkim chcemi ráczey ſtać przy iego literálney prawdźie/ niż przy ludzkiey figuromowney nieprawdźie. StefanOdpor D.]

[Wyrażenia: »literalna prawda«: StefanOdpor D cf W przeciwstawieniu.

»literalny sens« [szyk zmienny]: Tenże [tj. św. Paweł]/ one ſłowá z piątych kſiąg Moiżeſzowych [Deut 25] [...] (ktore/ według ſenſu literálnego rozumieią ſię/ o prawdźiwych wolech) według zrozumienia duchownego Tropologicè wykłada o Káznodźieiách JungaRozwiąz 110, 110.

»zrozumienie (a. wyrozumienie) literalne« [szyk zmienny]: To że ieſt literálne práwie oboygá mieyſcá tego [Matth 24 i Rom 10] wyrozumienie/ tuſzę iż káżdy w text weyzrzawſzy ſnádniuchno obacży. GrodzPraw 175; co Moizeſz nápiſał o Abráhámie/ że według Hiſtoriey y zrozumienia literalnego/ miał dwie żenie [...] to Páweł ś. w liśćie do Gálátow/ według zrozumienia Duchownego allegoricè wykłáda JungaRozwiąz 111, 110.]

Szeregi: [»literalny, (i) duchowny«: Philo/ y Náziánzenus literalny ſens/ ćiáłu; Duchowny/ duſzy przyrownywáią. JungaRozwiąz 110, 110, 111.]

»literalny a prosty«: Stąd ſię vczymy/ iż piſmo ś. oprocz literálnego á proſtego wykłádu/ miewa inſzy wykład/ duchowny/ głębſzy/ y táięmnieyſzy WujNT 661.

[»słowny albo literalny«: ták ſłowo Boże piſane/ ma dwoiáki ſens/ dwoiáki wykład álbo zrozumienie; iedno ſłowne álbo literalne/ według ſámych ſłow przednieyſzego známionowánia; Drugie Duchowne JungaRozwiąz 110.

»literalny i skryty«: káżdy obacżyć może/ iż z tego dwoiákiego zrozumienia piſmá ś. literalnego y ſkrytego álbo Duchownego/ literalne iednemu cżáſowi ſłużyło [...]. A drugie [...] JungaRozwiąz 111.]

Synonimy: prosty, słowny.

MM, PP