Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: LUBIEZNOŚĆ

Następne hasło: (LUBIEŻLIWY) »

LUBIEZNY (32) ai

lubiezny (31), lubiezni (1); lubiezny : lubiezni FalZioł (9:1).

lubiezny (17), lubieżny (16), lubiezny a. lubieżny (5}; lubiezny FalZioł (10) OpecŻyw (3), OpecŻywList, GlabGad, Leop, ModrzBaz; lubieżny KromRozm I (2), KromRozm II (2), GliczKsiąż, LubPs, ArtKanc, GrabowSet, WujNT, KlonFlis.

e jasne.

comp lubiezniejszy (1).

Fleksja

sg
m	N	lubiezny	f	N	lubieznå, lubiezniejszå, lubiezn(a)	n	N	lubiezn(e)
	G	lubiezn(e)go		G			G
	A			A	lubiezną		A	lubiezn(e)
	I	lubiezn(e)m		I			I	lubiezn(e)m
	L	lubieznym		L			L	lubieznym

pl
G		lubieznych
A	subst	lubiezn(e)
I	m	lubiezn(e)mi
L		lubieznych

sg m N lubiezny (6). ◊ G lubiezn(e)go (2). ◊ I lubiezn(e)m (1). ◊ L lubieznym (1). ◊ f N lubieznå, lubiezniejszå (4), lubiezn(a) (2). ◊ A lubiezną (5). ◊ n N lubiezn(e) (3). ◊ A lubiezn(e) (1). ◊ I lubiezn(e)m (1). ◊ L lubieznym (1). ◊ pl G lubieznych (1). ◊ A subst lubiezn(e) (2). ◊ I m lubiezn(e)mi (1). ◊ L lubieznych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Wywołujący przyjemne wrażenie, uczucie zadowolenia, miły, wdzięczny; ładny, piękny (24)
- a. Pożądany (1)
2. Łaskawy, przyjazny (6)
- a. O zwierzętach: oswojony, obłaskawiony; tu w przen (1)
3. Zmysłowy, pożądliwy (2)

1. Wywołujący przyjemne wrażenie, uczucie zadowolenia, miły, wdzięczny; ładny, piękny; venustus BartBydg; blandus, delectabilis, delicatus, voluptabilis, voluptarius, voluptuosus Cn (24): Venustus, pyąkny, lubyezny BartBydg 167b; Woda w ktorey by był rozpuſzcżony Blaywas z krochmalem/ Licze cżyſci paniam cżyniącz ie lubieznem. FalZioł III 36d; Wiatr cieply/ cżaſem z deſzcżem lubieznem. FalZioł V 55v, V 55 [2 r.], 55v; czemu Pan ſam powyáda/ iż yárzmo yego lubyeżne yeſt/ á brzemyę yego lekkye? KromRozm II mv; wyele tych yeſt/ ktorzy dla tego ſye imuyą tey nowey náuki/ iż yeſt lubyeżna/ a ku ſwey woley ludźyom wodzey popuſſcza KromRozm II a3v; Lubyeżną cżeść wdzyęcżną chwałę wy zyemſkye niſkośći Vcżyńcye Pánu ſwoyemu LubPs ff3v.

lubiezny komu (1): Slodkié mi bylo twé towarzyſtwo/ twá rozmowa byla mi lubiezná. OpecŻyw 185; [Będę ſpiewał Pánu w żywoćie moim: á opiewáć będę Bogu memu pokim żyw. Niech mu będą lubiezne słowá moie: ia záś będę ſie kochał w Pánie. Leop Ps 103/34 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (3): Oczy byly czudne a yaſne na ueſrzenye lubyezne PatKaz III 121; KromRozm I N2; A tá [pożądliwość] podobna ieſt Fáwoniuſsowi/ ktory wieie z zachodu: á ieſt wiátr łágodny/ lubieżny y płodny. KlonFlis A4v.

W przeciwstawieniu: »lubieżny ... srogi« (1): Lubieżne ácż nam rzecży pod cżás [srodzy harcownicy] podawáią/ ále záwżdy ſrogi iad w ſobie zákrywáią ArtKanc S8.

Wyrażenia: »lubieżna rzecz« (2:1) (3): Kogo wzruſza rzecż iáka lubiezna [Qui re iucunda commovetur] y dodawa mu tey nádźieie że iey doſtąpi [...] á co o niem rozumieſz/ żeby miał dobrego rozſądku w ſpráwách ſwych vżywáć? ModrzBaz 7; ArtKanc S8; Náuczáiący lubieżnych rzeczy y báśni. WujNT Aaaaaa2.

»lubiezne słowa« = pochlebstwo (1): Blanditiae, lubyezne slova BartBydg 19b.

»wonia lubieżna« (2:1) (3): mirra w vſciech trzymana/ cżyni wonią lubiezną á czuchnienie oddala. FalZioł V 80v, I 110d, V 80v.

»lubiezny na wzrok, na weźrzenie« [szyk 1:1] (2): PatKaz III 121; Widźyáłá nyewyáſtá/ [...] iż dobre było drzewo kn yedzenyu/ á pyękne w oczu/ y lubyeżne ná wzrok/ y wźyęłá owocu yego y yádłá. KromRozm I N2.

Szeregi: »dobry a lubiezny« (1): gwozdziki cżynią dobrą á lubiezną wonią vſt maſtikowane. FalZioł V 80v.

»przyjemny i lubiezny« (1): Niebyla ofiara bogu oyttzu od pocżątku ſwiata przyiemnieyſſá ij lubieznieyſſá/ anij będzie do ſkoncżeniá ſwiata iako ta. OpecŻyw 26v.

»wdzięczny a lubiezny« (1): Gby [!] ktho ſobie licze vmywa Rożaną wodką cżyni płeć wdzięcżną á lubiezną FalZioł II 11a.

W przen (1): Ale błąd y nyeprawdá ſlowki pyęknemi á lubyeżnemi przyſmáki ozdobyona y ocukrowána/ niż ſye obaczyſz/ w ſerce ſye wkráda. KromRozm I N2v.

a. Pożądany (1):

Szereg: »lubiezni i miły« (1): then kamień od męża noſzony/ cżyni go ſwey żenie lubieznie^go, y barzo miłego/ tak iże przez niego być nie może. FalZioł IV 56a.

2. Łaskawy, przyjazny (6): [Bóg] uſtauyl aby tą lubyezna panna byla nam początkyem wſzytkyego dobrego y zbauyenya PatKaz III 91v.

lubiezny komu (1): PatKaz III 122 cf W przeciwstawieniu.

W połączeniach szeregowych (3): Zdrów bądz też wielmi dziwny/ wſſechmotzny ij ſlicżny/ piękny ij miloſny a wſſytek lubiezny. OpecŻyw 18; OpecŻywList Cv; Twarz rowna á nie nadęta, znamio, cżłowieka ku rzecży wſzelkiey godnego, lubieznego/ wiernego, ku poſłudze powolnego, dowcipnego GlabGad N2v.

W przeciwstawieniu: »srogi ... lubiezny« (1): [Panna Maryja] zlym (ſtala) ſroga dobrym lubyezna naueſrzenyu dzyw uyelky bozy PatKaz III 122.

a. O zwierzętach: oswojony, obłaskawiony; tu w przen (1):

Szereg: »pokorny, lubieżny« (1): Nie tayćie znácżney ſławy/ A ile mocy ſtawa W was pokornych lubieżnych Zwierzách ptakách drapieżnych/ A cżłek więc cżłowiek/ niech cżeść chwałę dawa GrabowSet Xv.

3. Zmysłowy, pożądliwy; deditus (libidini), lascivus, libidinosus, mollis, voluptarius Cn (2):

Wyrażenie: »lubieżne obłapianie« (1): [niewiasta wszeteczna mówi do młodzieńca] podz vzywaymy milośći y tudzieſz kochaymy ſie w lubieznym obłápiániu [fruamur cupitis amplexibus]/ aż do dńiá. Leop Prov 7/18.

W przen (1):

Wyrażenie: »lubieżny świat« (1): ich [rzemieślników] rzemyęſlá ácż ſą teraz ná thym roſkoſſnym á lubyeżnym ſwyecye/ rzecży potrzebne pánom roſkoſſnym á ludzyom rzetelnym/ nie ſą przedſię wtey myerze/w yákyey położone ſą náuki GliczKsiąż H3.

Szereg: »rozkoszny a lubieżny« (1) GliczKsiąż H3 cf Wyrażenie.

KCh