[zaloguj się]
[pdf]

LUD (6710) sb m

Fleksja
sg pl
N lud
G ludu, luda lud(o)w
D ludowi, ludu
A lud ludy
I ludem
L ludu, ludzie
V ludu, ludzie

sg N lud (1504). ◊ G ludu (1857), luda (6); -a BielRozm, GórnRozm; -u : -a PatKaz I (1:1), PatKaz III (2:2), Calep (12:1). ◊ D ludowi (351), ludu (241); -owi KromRozm I, MurzNT (2), KromRozm III, Diar, BibRadz (61), Prot, SarnUzn (2), RejAp (5), RejZwierc (8), RejPosRozpr, BudBib (42), HistHel, BudNT (8), CzechRozm (19), StryjKron, CzechEp (8), NiemObr (6) ReszList, KmitaPsal, GórnTroas, LatHar (10), SiebRozmyśl, PowodPr (12), PudłDydo; -u OpecŻyw (10), PatKaz III, TarDuch (2), BielŻyw (5), MiechGlab (2), WróbŻolt (14), HistAl, Leop (62), OrzRozm, OrzQuin, HistRzym (2), RejPosWstaw, MycPrz, KochSz, GrabowSet, StarKaz (2), GosłCast; -owi : -u RejPs (9:1), LubPs (21:9), KrowObr (4:3), BielKron (2:73), Mącz (1:7), RejPos (49:2), BiałKat (3:1), KuczbKat (1:1), BielSpr (1:2), WujJud (2:6), WujJudConf (6:1), PaprPan (2:2), ModrzBaz (7:1), KochPs (2:4), SkarŻyw (8:7), ArtKanc (3:4), WujNT (27:1), SkarKazSej (8:7). ◊ A lud (1741). ◊ I ludem (860); -em (49), -ém (1), -ęm (1), -(e)m (810); -ém MurzHist; -em : -ęm MurzNT (3:1). ◊ L ludu (75), ludzie (17); -u Diar (2), LubPs (3), GroicPorz, KrowObr, Leop (24), BibRadz (3), BielKron (17), Prot, BielSpr (2), BudBib (4), HistHel, MycPrz, BudNT (3), ModrzBaz, StryjKron, ArtKanc, GrabowSet, WujNT, SarnStat, SkarKazSej; -e BiałKaz, CzechRozm (6), KochPs, CzechEp, PowodPr (5); -u : -e WróbŻołt (2;1), RejPos (1:1), SkarŻyw (2:1). ◊ V ludu (39), ludzie (10); -u BielŻyw, WróbŻołt (2), RejPs, KrowObr (3), Leop (9), BibRadz (7), BielKron, BudBib (4), ArtKanc (8), GrabowSet, LatHar, WujNT; -e LubPs, RejAp (2), RejPos, PowodPr (6). ◊ pl G lud(o)w (6). ◊ A ludy (2).

Składnia orzeczenia typu: lud był (1067), lud, byli (67); byli Diar; był : byli: OpecŻyw (23:3), MiechGlab (9:2), WróbŻołt (27:1), HistAl (11:2), BielKron (215:27), LubPs (22:4), Leop (112:2), BibRadz (136:5), Mącz (8:1), SienLek (3:1), HistRzym (1:1), RejPos (18:2), BielSpr (15:2), BudBib (78:5), SkarJedn (1:2), SkarŻyw (84:3), StryjKron (3:2), GrabowSet (9:1).

Składnia zdania względnego typu: lud, ktory był (264), lud ktorzy byli (38); lud co był (3), lud co byli (1); lud ktore wiodł (6), lud ktorych wiodł (5); ktorzy byli MiechGlab, WróbŻołt, HistAl (2), LubPs (3), Leop, BibRadz (5), BielKron (13), Mącz (4), RejZwierc, BudBib (5), SkarJedn, ArtKanc; co był LubPs, BibRadz, BielKron; co byli LubPs; ktore wiodł Leop, BielKron (4), BielSpr; ktorych wiodł BielKron (3), Mącz, KochPs.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII iv.

1. Ludzie; gens BartBydg, Mącz, Calag, Vulg; populus Mymer1, Mącz, Calag, Vulg; generatio Vulg; natio Mącz; plebs Vulg (6698): Pogłądál tedy Iozeff na obłubienicę ſwą milą cżęſto/ a widzątz ią brzemienną/ wzdychál [...] a ſnadz ij ocży od niey odwrątzál/ bo niéktoreé podezrzenijé (iako ieſt miedzy ludem) na nię miál. OpecŻyw 13v, 51, 115; HistJóz E4v; TarDuch A4, B7; MiechGlab 57; iż miał [Jezus] dobrą radę y naukę ludu dawać/ y owocz też wielki cżynić. WróbŻołt B; Ale wiedzcie iż pan bog telko ieſt w rodżaiu ludu ſprawiedliwego [in generatione iuſta] (á nie w was) WróbŻołt 13/6, 16/13, H3v, L4v, P8v, Q3 (16); RejPs 94, 225v; Ieden ieſt Lud ſnamięniti Drugy przy inem [!] poſpolity. Ieſt też zaſię ſtan niektory Wymýſlony nad ſtan boży. Są rozliczny zakonniczy I ktorzy ſą przytem inſzy. RejKup b2v, b7v, Fv, P; MurzHist E2; MurzNT 163v marg; BielKom B4; GliczKsiąż B4; Vſłyſzże Pánye ty moy głos nabożny/ Ná proźbę moyę okażże ſie groźny/ Ná lud nyepobożny. LubPs ee2v, E2, I, L4v, Sv marg, T5 (13); KrowObr C2v, 123v; BibRadz Deut 5/2, 2.Reg 10/24, Ps 74/18, Prov 14/34, Is 5/26, Act 19/26; Nalazſzy go [Saula] poſtáwili w pośrzodku ludu/ á był nád iny lud wzroſtem wyſoki BielKron 64; chodzili po rozmáitych kráinach/ każąc y náwracáiąc lud ſproſny ná krześćiáńſką wiárę BielKron 143; [Cesarz] ćiągnął ku Páryżowi/ gdzie iuż z Luteciey co zacnieyſzy lud vćiekł [...] thylko lud vbogi zoſtal BielKron 223; A ták tym mieſzánim ludzi z opakowan ieſt wſzytek świát ludem roznym. BielKron 335v, 9v, 42, 44v, 56, 83v (35); GrzegRóżn N3v; Populus in plurali, Ludzie, lud. Mącz 312b, 41b, 60b [2 r.], 81c, 176a (12), Prot C4v; Ná Wśi/ máło ludźi cudnych/ dla grubych pokármow/ á ćięſzkiey prace. W mieśćiech/ Lud cudnieyſzy/ iż roſkoſzniey żywą SienLek 30v; RejPos 9v, 13v, 14v, 15, 24 (15); BiałKat 13v; Przymawiáiąc obiemá [doktorowi i aptekarzowi] iż bábámi ſtoią/ Co im Báby przynioſą tym lud chory goią. BielSat B3v [idem BielRozm 13]; Ieſzcżebych ſzłá do Litwy/ ieſli twoiá rádá/ Wſzák ieſt w lud dobrze można/ tá náſza ſąſiádá. BielSat G3; GrzegŚm 10; WujJudConf 242; RejPosWstaw 22, [1432]; BudBib Iudic 8/5, Ier 6/22; HistHel C; ále ná ten czás inákſzy lud był/ iż nie byłá táká wzgárdá y pychá/ iákom wyſzey dołożył. MycPrz II C4, I C3v; ; PaprPan B, Ff4; Tráfiło śię w temże mieśćie/ gdźie był rozmáitego ludu z iazd [!] że Sláchćicá/ ktorego gárdło dáleko drożey ſzácuią/ Sláchćic zábił ModrzBaz 31, 3v, 46, 48, 135v, 144v; SkarJedn 265, 318; KochPs 10, 62, 100, 124, 189, 190; Zátym iego wyznánim/ wiele ſię ludu do Kośćiołá Bożego przywroćiło. SkarŻyw 58, 20, 26, 70 [2 r.], 231 (24); BielSen 9, 13; ArtKanc E3v, K11; BielRozm 13; Calep 217a, 256a, 822a, 822b [3 r.]; GrabowSet A2v, B3v, C2v, N4, S2 (11); WyprPl A3v; LatHar 168 [2 r.], 539; JanNKar G; WujNT Act 6/8, 10/42, 14/12; SiebRozmyśl H3; iż cżáſu pokoiu/ będźie także wiele ludu/ á wſzyſcy ſie náiedzą/ nápiią: y ieſzcże do vprzedánia zbędźie PowodPr 62, 8, 10; GosłCast 35; PaxLiz D; KlonWor 48.

cum nm (5): a zboze kthore bylo po gvmnam tho wſithko popalily y wſzietho ym spoddanich o trzi ſtha lyvdv y kv themv ſzyla ych pobytho LibLeg 10/58v; MurzHist D2; tylko ku wywożeniu źiemie przez dwá mieſiącá/ potrzebowáłá [wieża] ludu dzieſięć tyſięcy BielKron 268, 364v; BudBib Ps 3/6[7].

W porównaniach (2): [Turcy i Tatarowie] wielką ſzkodę tákież okrućieńſtwo w Ruſkich y w Podolſkich źiemiach vczynili tak iż lud leżał pobity po ślaku iáko ſnopie BielKron 399v; Abowiem iáko bogáctwá nieuſtáwicżne ſą/ thák też odmienny lud ledá s przycżyny pocżyna w nienawiśći mieć/ ty ktore máło przed tym práwie pod niebo chwałámi ſwymi wynosił. RejPosWstaw [414]v.

W charakterystycznych połączeniach: lud chory (2), cnotliwy (2), dobry (3), fałszywy, głupi (3), grzeszny (4), hardy, inszy (inakszy) (2), jadowity, łakomy, nieczysty, niepobożny (2), niewdzięczny (2), niestworny, niewierny (2), niewstydliwy, niezliczony (2), pokorny, powolny, przeklęty (2), pyszny, robotny, rozmaity (2), rożny, sprawiedliwy, sprośny, strapiony, straszliwy, swowolny (3), szalony (3), szczęśliwy, szpetny, śmierdzący, wszel(a)ki (4), wszeteczny (2), złorzeczny, złościwy (złośliwy) (6), złośny, zły (5); ostatek ludu (2), wiele (16).

Przysłowie: [mowił Demokrytus] ieden cżłowiek ieſt mi zawſzitek lud, á wſzitek lud za iednego. BielŻyw 65.
Zwrot: »uczynić (a. mieć) rzecz, mowić, mowa do ludu« = agere ad populum, habere concionem Mącz; concio Calep [szyk zmienny] (3:1:1): Abowiem nierozumnym ięzykiem do Ludu mowić/ nic innego nie ieſth/ iedno prozno ſłowá ná wiátr puſzczáć GroicPorz i2v; Mącz 6a, 53c; Calep 232b, 822a.
Wyrażenia: »bez ludu wielkiego« = bez wielu świadków (1): y zmowił ſię [Judasz] z arcykápłany/ y z vrzędnikámi/ iákoby go im wydał. [...] y ſzukał pogody na wydánie iego/ bez ludu wielkiego. LatHar 716.

»celniejszy lud« (1): pięćdźieſiąt tyſięcy z poſpolitego cżłeká/ á śiedmdźieſiąt mężow/ z ludu celnieyſzego/ nagle poumieráło LatHar 245.

»ciżba (a. moc, a. zastępy itp.) ludu« = tłum (8): OpecŻyw 71v; RejPos 220v; Nie zlęknę ſię dzieſięći tyſięcy ludu (marg) wł. ćmy ludu/ ieſli cmá znácży dzieſięć tyſięcy. (‒) ktorzy w około záſádzili ſię na mię. BudBib Ps 3/6 [7]; Ciżba ludu ze wſzech ſtron/ ze y dáchy łamią StryjWjaz C3v; Bog wſzechmogący niechayći błogoſłáwi/ ábyś vroſł y rozmnożył ſię na tłumy ludow. SkarŻyw 346; tám tumult ludźi zębomá zgrzytáiących: tám moc ludu niezlicżona/ rządu nie máiąca. LatHar 151, 100, [537].

»lud dworski« (1): Nárzeka ieſzcże tenże Doktor S. ná bucżny lud dworſki/ y wolnośćią wynioſły sláchecki/ y ná inſze im podobne/ (á może kupce/ przekupnie/ y rzemieſłniki przydáć) iż w poſpolitey rozmowie/ rzadko w brod idą PowodPr 48.

»lud kupiecki, kupiectwa« (1:1): Wſſyſtkie okręty morſkie/ y żeglarze ich/ byli w ludu kupiectwá twoiego [in populo negotiationis tuae] Leop Ez 27/9; Záwyićie obywátele Máchtheſzu/ bo wyśiecżon wſzytek lud kupiecki/ wyśiecżeni ſą wſzytcy ktorzy nośili śrebro [quia succisus est omnis popułus Chenahan, succisi sunt omnes ferentes argentum]. BudBib Soph 1/11.

»lud nawracający« [o kapłanach] (1): A s tey przycżyny ſłudzy ſłowá Bożego bywáią názywáni zbáwicielmi: zową ie lud náwrácáiący RejRozpr b3v.

»lud nieludzki« (1): Miedzy zbóycy (nieſtetyż) ieſt mieſzkánié moię/ Miedzy ludem nieludzkim trawię látá ſwoie KochPs 187.

»lud potomny, na potym stworzony, przyszły« [szyk zmienny] (2:1:1): LubPs X3v; KwiatKsiąż G2; Ty rzeczy niech piſáne będą w inſzym narodźie: á lud potómny stego będźie páná Bogá chwalił. BiałKat 33v; Podam domy wáſze ludowi przyſzłemu [Tradam domos vestras populo venienti]/ ktorzy choćiaſz o mnie słyſzeć nie będą/ vwierzą BudBib 4.Esdr 1/35.

»przed oblicznością ludu« (1): A obietnice ſlubow moich wypełnię iemu przed oblicznoſćią wſſelyákiego ludu RejPs 171v.

»przed (wszy(s)tkim) ludem« = jawnie, publicznie (7): iakoby śię miáł nazaiutrz nauki ſwoiéi przed wſzyſtkiem ludém odprzyśiąc MurzHist Dv, N2v; KrowObr 45; A on Kácermiſtrz przed wſzytkim ludem zarzekł ſię niewiernośći ſwey. SkarŻyw 545, 89; SiebRozmyśl Gv; Tyś mi ſię w żywoćie matki pokłonił [...] á ia teraz ćiebie też czćić chcę. nie ták iáko ty táiemnie y w mátce: ále przed wſzytkim ludem iáwnie. SkarKaz 515a.

»starodawny lud« (1): A iáko wielką powśćiągliwość bywáłá v ſtárodawnego ludu [veteri populo] ná woynách/ vcży nas tego przykład Vryaſzá Heteycżyká ModrzBaz 113v.

»lud szczebietliwy, szczebietny« [o plotkarzach] (2:1): Niechże lud ſczebietliwy oczy wytrzéſczoné Obráca ná w márnośćiách rzeczy oſádzoné. GosłCast 10; Alboś co tákiégo Słyſzáłá przećiw tobie z ludu ſczebietnégo Szemránie iákié? GosłCast 22, 32.

»lud ślachecki« (1): PowodPr 48 cf »lud dworski«.

»lud (wszego a. tego) świata, ziemski, ziemie« = universus a. omnis populus terrae PolAnt [szyk zmienny] (4:3:1): MurzNT 56; KrowObr 5v; iż ſię lud wſzythek źiemſki weſelił trąbiąc w trąby BibRadz 2.Par 23/13; RejPos 115v, 129v; BudBib Ez 45/16, 22; Oczy też moie widzą/ to zbáwienie twoie/ Ktoréś ſpráwił przed ludem wſzégo świátá tégo SiebRozmyśl Gv.

»tysiące ludu« = tłum; milia populi Vulg, PolAni (5): TarDuch D7v; LubPs B2v; Nie będzie mię ſtrách tyſiącow ludu obtacáiących mię powſtań thylko Pánie Boże moy á zbaw mię. Leop Ps 3/7; BudBib Ps 3/6 [7]; ArtKanc Q.

»wielki lud« [szyk 4:3] (7): BielKron 317v, 333, 434v; Nie ludem tedy wielkim to ſie ſtawa/ ále wolą y mocą Bożą. CzechRozm 255v; GDy poznał iż iuż nie mogł álchimią ſproſtáć/ Aby z zyemie ſwey był mogł wielki lud wychwoſtáć/ Vdał ſie ná lekki chleb y Doktorem zoſtał PaprPan Hh5; Bo wodá lud znácży wedla onego piſmá/ wielkie wody wielki lud ſą. SkarJedn 318; LatHar 716.

»wielkość ludu« (2): Zbor krzeſciański będzie ſię weſelił z thego iż vzrzy wielkoſc ludu ktori będzie pokropion wodą krztu ſwiętego. WróbŻołt Vv; BibRadz Mich 5/8.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen lud« = omnis populus HistAl, Vulg, PolAnt; cunctus populus Modrz; omnis plebs Vulg; universus populus PolAnt [szyk 18:5] (19:4): BierEz G2v; OpecŻyw 5v; BielŻyw 65 [2 r.]; aby męka twoia y ſmierc była pożytecżna ludu wſzytkiemu. WróbŻołt G2; RejPs 149; HistAl G4v; KrowObr 5v; BibRadz 2.Par 23/13; [Pan Bóg] roſkazał źwirzętom powſtáć [...] y powſtáły á płodziły ſie po wſzytkim ſwiecie [...] áby potym były ku pożytku wſzemu ludu BielKron 1, 10v, 199v; HistRzym 99v; BudBib Ez 45/16, 22; ModrzBaz 40 [2 r.]; SkarŻyw 441, 532; Rácżże się k temu przycżynić/ á lud wſzyſtek ze ſnu pobudźić/ rácż im świátłość prawdy ziáwić ArtKanc K13; Ktorzy idą do Rzymá/ powiedzćie te cudá/ Iż iuż kámienie woła do wſzyſtkiego ludá. BielRozm 2; WujNT Act 2/47, 3/9; SkarKazSej 670a.

»[kto] z ludu« (2): Wdzień iego zumieią ſię naypodleyſſj z ludu [in die eius stupebupt novissimi] a co cżelnieyſze ogárnie ſtrách. Leop lob 18/20; [szkodliwy pień z drogi] zrzućić go áni zepchnąć żaden inſzy z ludu nie może/ okrom oſoby W.K. zacnośći. LeszczRzecz A5v.

»zgromadzenie (a. zebranie) ludu; lud (będzie) zebrany (a. zgromadzony); zebrać (a. zgromadzić) lud« [gentem congregare HistAl; populus collectus PolAnt] [szyk zmienny] (5;5;4): RejPs 149; HistAl F7; BibRadz Ez 38/12; ſtądże ſie iáwnie okaże/ iż thák ten lud wielce zebrány/ niemogł być iednego narodu álbo ięzyká BielKron 337, 317v, 333, 434v; Convocare populum in tribus, Zezwáć/ zgromadzić lud do bractw. Mącz 504d; RejPos 115v; BudBib Ez 38/11[12]; CzechRozm 121; Celebritas ‒ Wielkie liudu zgromadzenie. Calep 177a, 231b, 232b.

Szereg: »ziemia i lud« (1): On ſam zmiłowániem ſwoim ſpráwi to beſpiecżnie/ Iż zyemiá y lud w pokoiu będzye wiekom wiecżnie. LubPs gg6.
W przen (2): A ták nábudował [Antychryst] Kośćiołow Káplic/ Ołtharzow/ ná káżdym mieyſcu/ [...] doiąc thák głupi á zniewolony lud/ y thym Cżyſcem wycżyśćiáiąc/ obory/ mieſzki/ y kálety vbogich ludkow GrzegŚm A4v.
Wyrażenie: »dwoj lud« = poganie i Żydzi przez śmierć Chrystusa zjednoczeni w nim tj. w jego Kościele (1): wy ktorzyśćie niekiedy byli dáleko/ ſtáliśćie ſie bliſko przez krew Chryſtuſową. Abowiem on ieſt pokoiem náſſym/ ktory vcżynił z obu iedno/ [...] odiąwſzy nieprzyiaźń ciáłem ſwoim/ zakon ſiárego przykazánia vſtáwámi wyniſzcżył/ áby dwoy lud zbudował w ſámym ſobie [ut duos condat in semetipso] zá iednego nowego cżłowieká/ vcżyniwſzy pokoy: á żeby z Bogiem poiednał obu w iednym ćiele przez krzyż/ zámordowawſzj nieprzyiaźń w ſámym ſobie. Leop Eph 2/15.
Przen (1):
Wyrażenie: »lud wiekuisty« = zmarli (1): ſtárgną ćie z temi ktorzy z ſtępuią do ieźiorá do ludu wielkuiſtego [ad populum sempiternum] Leop Ez 26/20.
α. Tłum; vulgus Modrz; populus, turba Vulg (91): W ten cżas lud niewymowny z iego miloſcią tam był tzo ſ njim ſſedl. OpecŻyw 44v, 77v; Leop Act 17/5; KochZuz A5; Ale gdy przed kwápienim wielkim zádał ſobie ránę nie záraz ſzkodliwą/ gdy ſie iuż lud wrywał we drzwi/ wbiegſzy śmiele ná mur/ meznie z gory ſkocżył miedzy onę wielkość. BibRadz 2.Mach 14/43, 14/45; Mącz 258c, 446b; BudBib Ez 26/7, 2.Mach 14/43, 45, 46; StryjWjaz B2; ModrzBaz 20; ledwie go [biskupa Padewskiego] mężni niektorzy prowádząc/ mogli obronić od ludu/ ktory ſię ſukniey iego dotykáć chćiał/ y vtłumić go mogł. SkarŻyw 545, 41, 69, 372, 436, 487 (12); Calep 1093b; WujNT Mar 8/2, Act 5/26.

W charakterystycznych połączeniach: lud gniewem zruszony, nadęty, niewymowny.

Frazy: »lud biegł (a. zbiegł się), płynął; lud bieżący« = populus currens Vulg [szyk zmienny] (2:1;1): Leop 4.Reg 11/13; Cechy ſie ſzykowáły w ſwoiey ſpráwie káżdy/ A lud ze wſzech ſtron płynął do Krákowá záwżdy. StryjWjaz B2; SkarŻyw 293; Iákóż hnet/ ku mogile pełné ſzły zagony/ Y od morzá/ y z inąd biégł lud z káżdéy ſtrony GórnTroas 72.

»lud się cisnął« (4): Matka prziniém blizu ijdz niemogla/ bo lud wielki za njim ſie ciſnąl OpecŻyw 136, 44v; przetoż kazał [papież] miotáć złoto y śrebro/ [...] ále lud opuśćiwſzy pieniądze/ ćiſnęli ſie wſzyſcy ku ćiáłu świętego Alekſzego. HistRzym 126v; SkarŻyw 596.

»rozchodził się lud« (1): A kyedy ſie iuż rozchodził on lud ku obiádu/ Zuzánná też miáłá ſwoię przechadzkę po ſádu. KochZuz A2v.

»lud się wali« (1): Poźrzał potym po poloch áno ſie lud wáli/ Stárzy/ młodzi/ bogacże/ wielcy/ też y máli. RejWiz 82.

»zebrał się wielki lud« (2): Zebrał ſie wielki lud pátrzyć ná tę ſławną á wielką krotofilę. BielKron 101v, 180.

Zwroty: »uśmierzyć (a. uspokoić) lud« = reprimere turbam PolAnt [szyk zmienny] (3): Thedy piſarz vśmierzywſzy lud rzekł BibRadz Act 19/35; BielKron 101; Compescere tumentes populos, Uśmierzić nádęty lud. Mącz 282d.

»ludu wydać« (1): [Aleksander] roſkazał mu wſzythki vdy ſprzerzezać, á nos iemu vrzazawſzy oſzpeciwſzi go [Calistenesa] ludu wydał BielŻyw 106.

Wyrażenia: »gęsty lud« (1): A a więc pánu dźięki będę oddawał/ Y iego chwałę w gęſtym ludźie wyznawał KochPs 169.

»gwałt ludu« = vis populi Vulg (1): A gdy był v wſchodu/ przydáło ſię iż go [Pawła] práwie nieśli żołnierze dla gwałtu onego ludu. Abowiem mnoſtwo ludźi ſzło zá nim/ wołáiąc: Strać go. WujNT Act 21/35.

»lud przechodzący« (1): niedbál nitz na káranijé ludu przechodzącego OpecŻyw [61]v.

»szemranie ludu; lud szemrał« (1;1): wołánim y ſzemránim ludu zátłumić chćiał ſłowá prawdy SkarŻyw 372, [197].

»lud wielki« = turba multa PolAnt [szyk 7:7] (14): A cij niemogli ſie dociſnątz do iezuſa dlá ludu wielkiego OpecŻyw 43, 24; BibRadz Act 11/26; BielKron 8v, 101v, 180, 239v, 342v; KochPs 177; Wielki lud ná kazániu ſwym miewał; ták iſz dla ćiſzby kázálnicę zá nim nośić/ á tám ią ſtáwiáć gdzieby vćiśniony niebył/ muśiano. SkarŻyw 372, przedm A3, s. 293, 309, 320.

»wielkość ludu, ludow« = turba Calep [szyk 23:1] (23:1): Alexander przybliżáiąc ſie do onego miáſthá á widząc wielkoſć ludu w odzieniu białym [...] przykazał wſzytk[i]m ſwym ſtánąc HistAl C2; bali ſie przez on moſt przeſć/ áby ſie łáńcuchy ńie połamáły/ będąc obciążone wiełkoſcią ludu. HistAl E3v, Av, B5, C6v, D4, D5v (10); myáłá mu [Piotrowi] theż zwyerzoná być nyezliczoná wyelkoſć ludow. KromRozm III N; GroicPorz ppv; Biádá wielkości ludu rozmáitego [Vae multitudini populorum multorum] ktorzy hucżą iáko ſzum morſki BibRadz Ez 17/12, Luc 5/18 [19]; BielKron 7, 159, 254v; A gdy dla wielkośći ludu nie mogłá [matka] przyść ku niemu/ záwołáłá głoſem wielkim HistRzym 125v, 126; RejPos 198; BietSpr 53v; Calep 1093b; WujNT 193; SkarKazSej 657b.

»wszy(s)tek lud« (2): Wiedzyoná tedy żałobliwie krolewná Polixená ná ofiárę dla vſpokoienia wiátrow/ gdzye iey wſzytek lud z obu ſtron płakał. BielKron 60; SkarŻyw 89.

»(z)giełk ludu« (3): Gdy ſie tam przybliżali/ panna dóſtoyná ſlyſſątz gelk ludu wielkiégo/ [wzięła na ręce synaczka] OpecŻyw 24, [61]v; Vſlyſſawſſy Atália zgiełk ludu bieżącego [audivit Athalia vocem populi currentis] weſſlá miedzy tłuſſczą do koſćiołá Páńſkiego Leop 4.Reg 11/13.

Szereg: »tłuszcza (abo tłum) abo (a) lud« [szyk zmienny] (2): RejPos 68; Turba, wolałem przełożyć po ſtáropolſku Rzeſza/ á niżeli tłuſzcza/ ábo tłum/ ábo lud. WujNT przedm 22.
a. Plemię, naród, spoleczeństwo, także obywatele, poddani, mieszkańcy jakiegoś państwa, miasta itp. (w odróżnieniu od jego władców, przełożonych); populus Mymer1, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, PolAnt; gens BartBydg, Mącz, Calag, Vulg, PolAnt; natio Mącz (907): ſklon ucbo maryo [...] abyſz począcz mogla ſyna bozego a zapamyątay ludu y do mu twego PatKaz III 129v; Mymer1 12v; BartBydg 64; BielŻyw 8, 22, 29, 41, 150; [Tatarzy] przijechali do Krakowa [...] á gdy tam ludu nie nalezli (bo wſzytko było pouciekało) tedy koſcioły y domy popalili MiechGlab 8; Abagaſary czo zalud był. MiechGlab *6, ktv, **4v, 2, 4, 20 (21); WróbŻołt 16/13, 34/8, 46/4, cc2, 88/16; RejPs 116v, 203v; Ráyce Rzymſcy ſlyſząc przyſcie Alexandrá bárzo ſie przelękli/ zgromádziwſzy lud ſlożyli podárze Alexandrowi HistAl B5v, Dv, D5v, D7v, Ev [2 r.] (15); Boć pánu Kryſtuſowi Bog oćyec dał dźyedźictwo/ nye yednego człowyeká álbo kyelká/ áni yeden álbo dwoy lud/ ále narody KromRozm I F3v; KromRozm III G5, O3; BielKom A3v; A w ten cżás on lud pokornv co w mieſcie mem byli [...] S śmiáłoſcią z miáſtá wyſzedſzy zá nimi gonili LubPs hh4; Leop Deut 18/14, 2.Esdr 7/4, Prov 14/28, 29/2, Eccli 41/18 (14); RejZwierz 32v, 46, 110v; Tedy oni wźiąwſzy to co był ſpráwił Michás y z Kápłanem ktorego miał/ przyſzli do Láchis ku ludowi ſpokoynemu y beſpiecznemu/ á wyſiekli ie mieczem/ y miáſto ſpalili. BibRadz Iudic 18/27, Gen 14/16, Deut 2/10, I 121, Iudic 9/45, Prov 14/28 (11); nienaydźieſz na świećie ludu żadnego/ v ktorego by to ſłowo Cnotá ważnieyſze było/ nád Polaká OrzRozm Lv, K4, Q3v, P4, Vv [2 r.]; Przetho widzimy iż od dwu ſet lath tego ludu [Turkow] żadny práwie do gruntu nie przełomił iego nieprzyiaćiel/ chybá mor/ wiatr/ ogień/ głod/ wodá BielKron 259v, 40v, 57, 71, 99v [2 r.], 101v (80); Descriptus populus censu, ordinibus aetatibus, Rozdźielny lud wedle ſtanów dóbr máyętnoáći y doſtoynośći. Mącz 375a, ба, 8a, 21a, 60b, 115b (21); OrzQuin I4, V, Zv; RejAp 38, 81v; HistRzym 33; RejPos 41, 215; BielSat M4, M4v, N4v; KwiatOpis D; KuczbKat 25; Moſkwá/ ieſt Lud w obycżáiu innemu Narodu rozny y przećiwny BielSpr бб, 57v, 58, 65v [2 r.]; BudBib Deut 1/28, 4/33, Ruth 2/11, Is 34/5; HistHel A; BudNT Act 18/10; CzechRozm 93v [2 r.]; PaprPan G, Gv, Cc3, Dd4; Wiádomy ieſt wielu ludziam onego w Práwie wielce biegłego cżłowieká Gáiuſá ártykuł/ iże káżdy lud rządzi ſię/ ábo práwy piſánemi/ ábo zwycżáymi [omnes populos legibus aut moribus regi] zá vſtáwę wziętemi ModrzBaz 4v, 15v, 22v [6 r.], 24v, 55, 75 (13); SkarJedn 71; Calag 542; KochPs 25; In ſumma/ wſzytkę ziemię pośiadł miecżem/ á wytráćił lud wniey mieſzkáiący SkarŻyw 503, 101, 283, 354, 373, 482 [2 r.] (11); CzechEp 30; Biadá/ práwi/ tey ieſt Koronie/ w ktorey lud ieſt opiły. WerGośc 266; BielSjem 34; KochPieś 15; Y prżeto nie ſámem tylko piſánem práwem lud ſądzon bydź ma/ ále mądrośći trżebá od Bogá pochodzącey/ która bez cnoty bydź nie może GórnRozm Fv; PaprUp C2, F; ZawJeft 5, 48; Calep 839b; Phil N3 [2 r.], R4, S; GórnTroas 21, 24, 53, 59, 71; GrabowSet E3v; OrzJan 10; WujNT przedm 22, Act 15/14, s. 519, Rom 9/25, s. 60; Práwá rózność, ćiągnie téz zá ſobą rozdwoienié ludu, y rozerwánié ćiáłá Korony. SarnStat 116, 49, 116 [2 r.], 166, 887; Miáſto ábo Rzecżpoſpolita będąc pełna ludu/ zoſtáłá ſámá iáko wdowá. PowodPr 9, 5, 8, 12, 52, 75 (8); CzahTr F3; GosłCast 4; SkarKazSej 667b [2 r.], 678b, 686a, 686b [2 r.], 690a (10); KlonWor 7, 10; PudłDydo B4v.

lud czyj [podlegający czyjej władzy] [w tym z zaimkiem: jego (14), moj (7), nasz (5), swoj (52), twoj (14), wasz; z przymiotnikiem: cesarski] (94): ſtalo ſie wywolanije od ceſarza Auguſta/ aby popiſano wſſytki ludzie/ aby iedenkażdy poſſedl do miaſta ſwégo/ a tam wyznanijé vcżinil bytz ſie z ludu ceſarſkiégo. OpecŻyw 14v; BielŻyw 113, 148, 166; MiechGlab 56 [2 r.]; SeklWyzn 2v; RejKup o3; HistAl C7v, F7; DiarDop 102 [2 r.]; GliczKsiąż H2v; LubPs S marg; RejWiz 184; Leop Ex 8/21, 23, 29, 31, 9/14 (10); BibRadz Gen 12/20, 23/11, Ex 1/9, Ez 30/11, Eccli 10/1, 1.Mach 14/21; nic więcey Krolowi náſzemu nieprzyſtoi/ iedno vmiec tym bogáctwem ſwym ſzáfowáć/ á ten lud ſwoy chćiwem á gotowem/ ku poſłudze ſwey Krolewſkiey záwſze mieć. OrzRozm N3; [Lech a Czech] wezbráli ſie z ſwym ludem ku zachodnym kráinam BielKron 317v, 87v, 119v, 190, 199, 226 (10); Bálák Król Mádyánitów/ wpuśćił był niewiáſty ludu ſwégo w Tabor Zydowſki OrzQuin Ov; Dopiro Pánem będźieſz/ mogęrzec [!] ſwobodnym/ Y ludowi twoiemu Wodzem práwie godnym. Prot D2v, C3v; BiałKat 168v; RejZwierc 47; BielSpr 47, 49; BudBib Ex 8/3, Iudic 11/20, 21, Is 14/20, Eccli 10/1 (7); BiałKaz H4v; ModrzBaz 22, 22v [2 r.], 101, 106v, 109 (8); Kśiążę Rtiſkie y zludem ſwym vwierzyło. SkarŻyw 576, 195, 310, 356, 368 [2 r.], 478 [2 r.] (10); StryjKron 81 [2 r.], 522; WerGośc 213; GrochKal 27 [2 r.]; OrzJan 65; WujNT 9, Rom 9/26; SarnStat 447; SkarKaz przedm 4; SkarKazSej 664a, 667b, 668b [2 r.], 670b, 696 (9).

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym [o współobywatelach] [w tym: ich, jego, moj (3), nasz (3), swoj (4), twoj, wasz (2)] (16): A gdy prziſſlá Archá Pánſka do Akaron/ záwołáli Acháronithowie/ momowiąc [!] i. Przywieźli do nas Archę Bogá Iſráelſkiego/ áby nas pobiłá tudzieſz y lud náſz. Leop 1.Reg 5/10, Iudic 14/16, 1.Reg 5/11, Ier 50/16; BibRadz Gen 17/14, Lev 19/16; [Esterze] roſkazał áby ſzłá do Krolá á proſiłá go/ y przycżyniłá ſię zá ludem ſwoim. BudBib Esth 4/8, 3.Reg 20/43, 1.Mach 3/42; á vkogoſiękwás [!] nálazł/ ginęłá duſzá iego z Ludu ſwego. SkarJedn 248; inacżey śioſtry niedamy/ iedno aſz ſię wſzjſcy z ludem wáſzym płći męſkiey obrzeżećie SkarŻyw 348, 113, 349; ZawJeft 48; SkarKazSej 702b, 706a.

Z określeniem przynależności terytorialnej lub narodowościowej [w tym: z nazwą geograficzną lub etniczną (9), z przymiotnikiem od nazwy geograficznej lub etnicznej (133); z wyrażeniami przyimkowymi: na + L nazwy (3), nad + I nazwy, w(e) + L nazwy (21), z + G nazwy (19) (44); lud [jakiego] krolestwa (a. księstwa itp.) (5), lud onej (a. tej) ziemie (a. krainy, a. księstwa itp.) (14); lud [jakiego] języka; lud (ktory) zową (a. zwano, a. (we)zwany) + N nazwy (11)]; [lud + przydawka (187), przydawka + lud (30)] (217): BielŻyw 94, 156; MiechGlab kt, *8v, **3, **3v, **7 [2 r.] (17); WróbŻołt aav, cc7, ſſ2; RejPs 124; LibLeg 11/14v; HistAl D, E7v, H8v; Diar 22; KrowObr 69v, 145v, 172v; Leop 4.Reg 3/24, 25/10, 2.Par 26/6, Act 17/21; BibRadz 1.Mach 14/23; OrzRozm F, Vv; Lud Moſkiewſki ná kupiectwo ieſt zdrádliwy/ chytry/ wiáry áni ſłowá nie dźierżą BielKron 430; poſpolity lud wyſpu onego BielKron 442v, 61, 61v [3 r.], 99v, 109v, 158v (59); Napaei, Lud na wyſpie Leſbo Mącz 240d; Scoti populi Britannici, Lud Angelskiego krolewſtwá. Mącz 374a, 2c, 5c, 7a, 24a, 25c (70); OrzQuin T2v; HistRzym 129v; RejPos 188; KuczbKat 90; BielSpr 56v, 58, 59 [3 r.], 60; KochMon 23; BudBib 2.Par 25/14; MycPrz II C4v [4 r.]; A Iuditi oney pániey która Holoferná zámordowáłá iáko dobrodzieyki ſwey/ płakał lud w Betuliey/ z inſzym wſzyſtkym liudem/ śiedm dny. BiałKaz D3; CzechRozm 238v; PaprPan R2v, I, L2, Gg2, Hh3; ModrzBaz 104; SkarJedn 313; SkarŻyw 368, 392, 436, 487, 557; StryjKron 350, 472 [2 r.], 722; KochEp A3v; KochPieś 74; ArtKanc N4; PaprUp F; ActReg 13; Phil C, C3, F, S; Tu rozſtąpiona źiemiá páſczékę otwárłá Niezmierną/ która Troiéy lud y nas pożárłá GórnTroas 17; OrzJan 73 [2 r.]; WujNT 525; KlonKr F; SkarKazSej 665a marg, 667b.

cum nm (4): SeklKat F3v; [Aleksander] przyſzedł do miáſtá ktore zwano Prozopolis/ w ktorym było dziewięć tyſięcy ludu/ od ktorych wziąwſzy Rycerſtwá ciągnął do Azyiey HistAl Dv; [mniejsza insuła Minorika] Ma więcey niżli trzydzieśći tyſięcy ludu w ſobie oſiádłego/ miaſzkáią w gorách w ſkáłách iámiſtyoh BielKron 280, 338v.

W połączeniach szeregowych (25): Tych wſzythkich ziem panſthwa/ ſzyrokoſci/ rzeki/ lud/ y ich obycżaie [,..] w kxięgach ninieyſzych będą wypiſane. MiechGlab 1; Leop Ruth 4/10, Apoc 13/7; Abowiem dźiś w narodźie náſzym niemaſz żadnego pokolenia/ áni domu/ áni ludu/ áni miáſtá kthoreby miáło chwalić Bogi ręką vrobione iáko to przed tym bywáło BibRadz Iudith 8/12, Dan 3/29; iáko dla iedney niewiáſty wiele zacnych krolow y kſiążąt y ludu poſpolitego poginęło BielKron 58, 40, 45, 240v, 293v, 326v; RejAp 53; RejPos 195v; Niemáſz/ powiáda wyſpy/ niemáſz źiemie/ niemáſz miáſtá/ niemáſz ludu/ niemáſz náoſtátek żadnego mieyſcá ták puſtego/ gdźie by o tym cżterdźieśći dni pośćie nieſłychano WujJud 193; CzechRozm 200, 255, 255v; ModrzBaz 136; SkarŻyw 481; y sſtąpili w nie [piekło] mocarze iego/ y lud iego/ y pánowie przednieyſzy/ y oni co ſię weſelili/ wſzyścy poſzli do niego. WerGośc 213; OrzJan 26; Y dano iey [bestyi] władzą nád wſzelkim pokoleniem/ y ludem/ y ięzykiem/ y narodem. WujNT Apoc 13/7, Apoc 5/9, 14/6; SkarKazSej 683b.

W dwuczłonowych połączeniach typu szeregowego [z wyrazami: bydło (4), dobytek (5), łup, skarby] (11): [Tatarzy] Także złupiwſzy te ziemie przerzecone [!], dzieci/ ſtarce/ y kapłany pobiwſzy, z wielkim plonem ludu y bydła odiechali. MiechGlab 34; Y pobiię mieſzcżany miáſtá tego/ lud y bydło/ á pomrą wielkim morem. BibRadz Ier 21/6, Num 31/11; [Amazyjasz] dla ſwey pychy vtráćił wiele ludu ſwoiego y ſkárbow. BielKron 87v; [Litwa] przyſzłi przez wieśći do Sędomierſkiey źiemie/ wielką ſzkodę pocżynili tak w ludu iako w dobytku. BielKron 365, 11v, 338v, 369, 416; SkarŻyw 347; StryjKron 737.

W przeciwstawieniach: »lud ... jeden (2), krol« (3): iż ſie tho nie ná krolá tego ſciąga/ ále ná lud iego LubPs Z3; RejPos 197v; GDy Práwá poſpolité y Vſtáwy Koronné nie iednégo/ ale poſpolity lud obowięzuią SarnStat 50.

W porównaniach (2): Dalej dobrze záiecháliſmy do drugiey kráiny/ gdźie był lud proſthy iáko dobytek BielKron 447v; [O Litwinach] Był ten Lud iáko bydło/ gdy pogáni byli/ Potym moi ſynowie/ s Krolem ie pokrzćili. BielSat G3.

W charakterystycznych połączeniach: lud (jest) bezecny, bezpieczny, bogaty, bojaźliwy (2), chełpliwy, chłopski, chutki, chytry, cichy, ciężki, cnotliwy, dobry, drapieżny, dziwny, gęsty, gładki, głębokiej mowy, głupi, gnuśny, gruby (8), hardy (2), inszy (5), krnąbrny, lękliwy, mały, mdły (2), mężny (3), mocny, nagi (5), nędzny (3), ni(k)czemny (5), nieczysty, niemądry, nienawisny, niepożyteczny, niespokojny, nieuczony, nieumowny, niewdzięczny, niewinny (5), nieznajomego języka, niezwalczony, nikły, odporny, okrutny (8), opiły, ospały, plugawy, pobożny, podbity, pokorny, pojmany, pospolity (9), postronny (5), powolny, pracowity, prożnujący (2), przemienny, przewrotny, pyszny, rozmaity (8), smagły, smrodliwy, spokojny, sprośny (8), strapiony, straszliwy, śmiały, tajemny, ubogi (2), uciśniony, ustraszony, utrapiony, waleczny, wierny, wolny, wysoki (2), złościwy, zwyciężony, życzliwy (2); ostatek (4) ludu, wiele (7).

Zwroty: »panować nad ludem« (3): Krolowie niechay pánuią nád ludem KrowObr 3, 5v; BudBib Sap 3/8.

»podburzyć lud« (1): A gdy go w tym [króla Sardanapalusa w niewieścim przebraniu przędącego kądziel] iego Hetman Arbáces záſtał/ pchnął go nogą/ y podburzył nań wſzytek lud BielKron 10v.

»lud, ludem sprawować (a. rządźić); rządzenie ludu« = populum gubernare Modrz [szyk zmienny] (10:1:1): BielŻyw 52; SeklWyz 2v; ći [panowie zwirzchni] nie żadnemi práwy álbo ſtátuty opiſánemi ſpráwowáli lud ſwoy/ ále rozumem á zdániem przyrodzonem GliczKsiąż H2v; BielKron 119v, 343; BielSat [I4]v; ModrzBaz 47v, 101; BielSjem 14; kto ma lud rżądźić/ trżebá żeby miał śiłá nád ludźi/ á żeby był bárźiey nięśmiertelnym/ niż śmiertelnym podobny. GórnRozm M4v; SarnStat 447; Ze ſie z niéy miał prawdźiwy ſyn Boży národźić/ Królem bydź/ ludem rządźić/ y wſzytkié odrodźić. SiebRozmyśl A3v.

»umrzeć (a. umierać) za lud swoj« [szyk zmienny] (3): ktory [Kodrus] będąc Krolem Ateńſkim/ vmárł zá lud ſwoy. CzechRozm 58v; Pomnićie ná ony Kodry/ Decyuſze/ Reguluſze/ iáko zá lud ſwoy rádźi vmieráli. SkarKazSej 669a, 670a.

Wyrażenia: »lud czarny« (3): niewiáſty mácáły/ dotykáły [młodzieńca] dźiwuiąc ſie iego białemu ćiału bo tám lud cżarny wſzythko. BielKron 447v, 261v, 449v.

»lud dziki« [szyk 3:1] (4): LAponowie lud dziki/ wzroſtu ſą śrzedniego/ z łukiem á z ſtrzáłámi záwżdy/ ſuknie noſzą ćiáſne/ źimie chodzą w kożuchách długich dla wielkiego źimná. BielKron 294v, 263v, 261v; Devia et sylvestris gens, Zdróżny á dźiki lud/ to yeſt dáleko od ludzi odemkniony Mącz 492d.

peryfr. »głowy ludu« = przywódcy (2): iáko głowy ludu/ bráćiey y członkow wáſzych/ iáko ſtrożowie ſpiących/ y wodzowie nieumieiętnych [...] o ich dobrym y ſpokoynym obmyśláli. SkarKazSej 657a, 705b.

»jeden lud« = unus populus Modrz, JanStat, PolAnt (18): Potym Krol Antyochus rozeſłał liſty po wſzythkim kroleſtwie ſwoim/ áby ſię wſzyſcy ſthali iáko iednym ludem/ á iżby káżdy opuſćił zakon ſwoy. BibRadz 1.Mach 1/43; [Romulus] vstáwił zá ieden lud Sábiny y Rzymiány. BielKron 100, 15v; OrzQuin Y4 [2 r.]; gdźiekolwiek mięſzkáią/ Ieden Lud/ gdźie iednego wſzyſcy Páná máią. Prot Av; RejPos 149v; BudBib 1.Mach 1/43; ModrzBaz 96v; StryjKron 507; Naprzód co ſie przednieyſzych Artykułów dotycze/ ktore z tych dwu Narodów Polſkiégo y Litewſkiégo czynią ieden lud/ y iedno ćiáło SarnStat 1011, 51, 1001, 1002, 1004, 1011 (8).

»lud miejs(c)ki, (z) (tego (a. onego) miasta, w mieście« [szyk 10:3] (7:4:2): Zoſtawiwſſy ona niewiaſta ſwoie wiadro albo dzbán/ biegla do miaſta/ ij rzekla onému ludu w mieſcie OpecŻyw 50v; HistAl C2, D2; BibRadz Act 5/16; BielKron 110, 456v; Mącz 454b; tego źiółká mieyſki lud/ iáko rzeczy święconéy ſzánuie: iż ręką gołą/ po nié śięgnąć nie śmie/ ále rękę wprzód vwine [!] w co SienLek 197, 197; RejAp 153v; Mieyſcki lud ktory domá w pokoiu oſtawa/ Niechże ná cżarnych ſzáćiech ſukiennych przeſtawa. BielSjem 24; OrzJan 112; vkámienuie go [złego syna] lud miáſtá onego y vmrze SkarKaz 44b.

»lud murzyński« = populus Aethiopum Vulg (3): Tis ieſt pan bog ktoris skaził głowy ſmokowe á dałes go na kąſanie y na iedzenie ludu Murzyńskiemu. WróbŻołt 73/14, Z5v; Leop Ps 86/4.

»narod ludu« (2): Z tey Duńſkiey źiemie narod ludu niemáły wyſzedł BielKron 292v, 294.

»lud nieznajomy, obcy, cudzy« = alienigena gens Vulg [szyk 9:7] (11:3:2): Zle ieſt być bárzo beśpiecżnym/ Miedzy ludem nieznáiomym BierEz R3; MiechGlab 51; RejPs 26; Leop Eccli 49/7; á iákoś opuśćiłá przyrodzone ſwoie á przyſzłáś w nieznáiomy lud/ niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek BielKron 53, 339v, 449; RejPos 158; RejZwierc 256, 256v; KochPs 209 [2 r.]; SkarŻyw 283 [2 r.]; Nápełnili źiemię z błogoſłáwieńſtwá twoiego/ y zmocnili ſię bárzo mocnie v ludu cudzego. ArtKanc 116; PowodPr 73.

»okoliczny lud« (2): Kámillus ieden Trybun Rzymſki ktory był wygnan od miáſtá niewinnie/ zápomniawſzy krzywdy ſwey/ zebrał okolicżny lud vderzył ná nie/ y wyzwolił lud/ zamek/ y miáſto od nieprzyiácioł. BielKron 122, 56.

»lud poddany« (2): Drudzy piſzą iż tho dla thego cżynili áby lud ich poddány nie prożnował BielKron 270v; HistRzym 100.

»lud pogański« = gens crudelissima barbarorum HistAl [szyk 21:3] (24): Bo lud pogański y żydowski dziwuią ſie iż ia chwalę ciebie vkrzyżowanego pana. WróbŻołt Y3, 43/3, Xv, Z6, cc6, cc7 (8); HistAl E4v; On wywyodł lud Izráelſki z ludu pogáńſkyego/ Abowyem ná wyek wyekow trwa dobroć ſwięta yego LubPs dd5, Z6; BibRadz I 361 marg; Ná thych wyſpach ſproſne obycżáie máią lud pogáńſki/ zwłaſzcżá około małżeńſtwá/ ábowiem máią to ſobie zá pocżćiwą rzecż/ kiedy Kſiążę pierwey niż mąż Krędenc vcżyni. BielKron 448v, 60v, 231, 463v; BiałKat 13v; WujJud 48v, 128; SkarŻyw 130, 152; ArtKanc G2; WujNT 318. CzahTr F3v.

»lud postronny, pograniczny« = vicinus populus Modrz [szyk 5:2] (5:2): MiechGlab 51, 58; LubPs Y; Skargi cżęſte do niego [króla Ludowika] przychodziły od Solimaná Ceſárzá Tureckiego dziſieyſzego ná lud pogránicżny/ iż ſie nie ſpokoynie záchowáią BielKron 305v; OrzQuin Ov; Nie chcećie áby o tym wiedźiał lud poſtronny/ Iáki tu bywa w Polſzcze poſtępek Koronny. Prot A2v; ModrzBaz 126.

»przełożony, przełożeństwo nad ludem« = princeps populi PolAnt (3:1): BibRadz Eccli 9/22; Iáko roboty z ręki rzemieśnikowey chwalą/ ták mądrość przełożonego nád ludem poznawáią z powieśći iego. BudBib Eccli 9/22; Przełożeńſtwá nád onym ludem ták wielkim nigdy nieprágnął SkarŻyw 482; SkarKazSej 662b.

»lud pułnocny, z pułnocy« (2:1): Corká Egiptſka będzie poſromoconá/ á podána w ręce ludu pułnocnego [in manum populi aquilonis]. BibRadz Ier 46/24; BielKron 336v; zá láty miał wſtáć lud z pułnocy/ Którégo kray południ niémiał zdołáć mocy. KochProp 13.

»stroż ludu« = custos populi Modrz (1): V ſtárych ludźi to bywáło/ iż ilekroć ktorego Krolá Krolem miánowano/ tyle rázow go też zá rázem y ſtrożem ludu ábo Páſtyrzem názywano ModrzBaz 18v.

»synowie ludu« (1): Thedy żoná ięłá wneth przed Sámſonem płákáć y nárzekáłá nań/ mowiąc/ Nienawidziſz thy y nie miłuieſz mię: że mi nie chceſz powiedzieć gadki tey/ ktorąś zádał ſynom ludu moiego. Leop Iudic 14/16.

»wielki lud« = magna gens Vulg [szyk 13:4] (17): HistJóz Ev; Leop Deut 26/5; OrzRozm A4, N3; [Jonichus] ſzedł do zyemie Ethán/ a tám pánuiąc wielki lud poſtánowił BielKron 6, 11, 11v, 17v, 18, 34v (12); Abowiem ktoryż ieſt lud ták wielki/ ktoryby Bogá miał ták ſprzyiáznego (ábo bliſkiego) iáko Iehowáh Bog náſz CzechEp 113.

»wielkość ludu« = multiludo populi PolAnt (4): W wielkoſći ludu ieſth zacnoſć Krolewſka/ á gdźie niemaſz ludu tám wątleie Kſiążę. BibRadz Prov 14/28; HistRzym 125; Krolowie oni pierwſzy nie wielkośćią ludu/ ále mocą BOżą bywáli y z miáſty záchowáni. CzechRozm **v; PowodPr 62.

»lud wolny« (2): BibRadz I 71b marg; Té wſzytki rzeczy do wiernośći Królow ſwych Polacy, których wolno iáko lud wolny obiéráiąc zlécaią, powiérzáią SarnStat 106.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen lud« = omnis populus Vulg, PolAnt; cunctus populus Modrz; totus populus PolAnt [szyk 40:14] (42:12): BielŻyw 26, 40, 41, 116, 148, 156 (7); MiechGlab 57, 87; krol nád wſzytek lud ma być obycżáymi przychędożony/ y nákoſzthownieyſzymi cnotámi ma iáſnąć HistAl G3v, G5v; BielKom B8; Leop Esth 9/2, Ier 44/15; BibRadz Esth 4/11; á napierwey vſtháwili Kroká zá ſędziego y namieſniká/ [...] kthory potym po Cżechu był ſprawcą wſzego ludu. BielKron 318, 56v, 59v, 103v, 109, 129v (17); Mącz 72c, 192b; HistRzym 43v; RejPos 197v; RejZwierc 47; A iego vrząd był pilnie doględáć Stárſzych y wſzytkiego ludu. RejPosRozpr c3v; BudBib Ier 25/19; PaprPan Hh; ModrzBaz 40, 55, 83v; Wtym Alexander Biſkup vmarł/ á po iego śmierći: lud wſzyćiek Athánázyuſza ná ſtolicę Biſkupią iednoſtáynie obrał SkarŻyw 389, 368, 487, 557; Rohátin Miáſteczko 7. mil zá Lwowem przez podánie wziął/ y ſpalił/ á lud wſzytek wpolon z wielką korzyścią zágnał StryjKron 717; SarnStat 885 marg; KlonKr D2v; SkarKaz 44b; SkarKazSej 660a, 664b, 668a.

»lud wysepny« (2): Ten lud wyſepny miał blizny palone po ćiele BielKron 443v, 443.

»lud zarzeczny« (1): Roſpuśćił lud zárzecżny z vpominánim do słuſzby Bożey. SkarŻyw 503 marg.

Szeregi: »bog, lud« (1): Teć ſą godnośći one bráćie miły iáſne przed bogiem/ ſławne przed ludem OrzRozm P4.

»cesarz i lud« (2): HistRzym 129v; Chryzoſtom S. od Arkadiuſzá Ceſarzá y ludu wſzytkiego obrány ieſt. SkarŻyw 87.

»krol, (i) lud; krol ze wszytkim ludem« = rex et populus PolAnt [szyk 4:2] (5;1): MiechGlab 53; Potym też y Krol ze wſzytkim ludem poklęknął BielKron 329; BudBib 2.Esdr 9/24; ModrzBaz 128; Zá dozwolenim Papieſkim ſzedł/ y trzy kroć przed nim kazánie cżyniąc: gdy lud wſzyćiek y ſam krol do S. wiáry ſkłonnym fię bárzo pokazał SkarŻyw 310; SiebRozmyśl A3v.

»lud i krolestwo« = regnum et populus Vulg [szyk 4:2] (6): á tak kto kogo przemoże ten ſie w kroleſtwo y w lud w wiąże BielŻyw 159; KrowObr 5; Leop 1.Esdr 6/12; Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie BielKron 110v; RejZwierc 47; Ten lud/ y tho Kroleſtwo/ coć s chęcią dáruię/ Prziymi wdzięcżnie odemnie. PudłDydo B4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»książę i lud« (1): kſiązą oney zyemye y lud poſpolyty uydzącz ten dzyw tak uyelkye dwa klaſtory panyenſkye zbudoualy ku czczy panny maryey PatKaz III 154.

»lud, i (abo) miasto« [szyk 4:1] (5): BielKron 104, 268, 277; Temu Miáſtu ſławnemu ábo ludu iego/ Prze męſtwo y ſtátecżność dáli Lwá mężnego. Wiedz y teraz tá cnotá Lwowiánom pánuie PaprPan Gv; [Juryszyc Węgrzyn] ktory ſię potym Turkom ſam dobrowolnie podał ná rokowániu/ czym y Lud nędzny y Miáſto wybáwił od oblężenia. StryjKron 757.

»narod, (i, a) lud« = gens, populus Vulg, PolAnt [szyk 7:5] (12): MiechGlab 42; RejPs 48; Leop Is 18/2; BibRadz Is 18/2; KuczbKat 265; pátrzę ná ſławę ludu y narodu ſpráwiedliwego SkarŻyw 113; Gdźie ten lud/ gdźie ten naród/ choć ná świátá kráiu? Ktoryby tę obrzydłość miał w Twym obyczáiu? GórnTroas 71; LatHar 38, 364; Władnąć maſz ſławą Włádzyſłáwie/ áby ią z narodem y ludem twoim podnioſł/ á poniżoną podwyżſzył. SkarKaz )(4, k. 578b; SkarKazSej 703a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.],

»panowie, (i, a) lud (pospolity, wszytek)« = populares optimatesque Modrz [szyk 4:2] (6): ták wyznawał przed pány y ludem poſpolitym BielKron 217, 356v; Vſlyſzawſzy to pánowie y wſzytek lud/ poználi że then był práwy ſyn y dziedźic. HistRzym 101v; ModrzBaz 81v; StryjKron 300; OrzJan 28.

»lud i ojczyzna« = populus et patria Vulg (4): Leop Esth 2/10; iam ſię zá wſzytek lud y oycżyznę záſtáwił BielKron 101v; Słuſznie ſię Pánu Bogu w pośćie vkarzáć maćie/ ieſli lud ſwoy y oyczyznę namilſzą miłuiećie. SkarKaz 120a; SkarKazSej 707a.

»lud, (a) poddani« (2): Wiećie że Krolowie grzeſzą/ dla złośći ludu á poddánych ſwoich BiałKaz K2v; SkarŻyw 482.

»rycerstwo i lud pospolity« [szyk 2:1] (3): Szedł Herod á poſzeptał Klaudyuſowi áby Ceſárzem był/ gdyż my wſzyſcy Rycerſtwo y lud poſpolity przyzwalamy. BielKron 141, 141; StryjKron 411.

»lud i (to jest) rzeczpospolita« (2): Pátrzćie ná przykłády świętych/ iáko w tey miłośći ku ludu ſwemu/ to ieſt Rzeczypoſp: gorący byli. SkarKazSej 667b, 668b.

»lud i ziemia« (1): Ma tá źiemiá dwoie Kſięſtwo/ iedno Legnickie ktore ludu y źiemie dobrą cżęść ma/ drugie Swidniekie BielKron 291v.

W przen (2): y pocżełá Rebeka żoná iego. Y tłukli ſię ſynowie wżywocie iey y rzekłá: ieſli ták/ przecż ia (poſtąpiłam?) y poſzłá pytáć ſię do Iehowy. Y rzekł iey Iehowá: dwá narodowie w żywocie twoim/ y dwoi ludzie zwnętrznośći twoich oddzielą ſię/ á lud nad lud mocnieyſzy (będzie) [Duae gentes in utero tuo, et duo populi visceribus tuis separabunt se, populusque populum superabit] á więtſzy zniewolon będzie młodſzemu. BudBib Gen 25/23.
Przen (2):
a) O pionkach szachowych (2): Grá koniec bierze/ kiedy naiechány Krol nie ma nigdzyey vciec pewney ſciány. Gdzyeby wpadł w śidło/ kiedy lud potráći KochSz A3v; Ale gdy Borzuy liche pyeſzki dłaźił/ Ná coś więtſzego chytry Fiedur ważył. Rycerzá ſwego to tám/ to ſám wodząc/ Proſtemu ludu bárzo máło ſzkodząc. KochSz B.
b) [O pszczołach: Iż gdi mlodzi krolowye będą pirszi swoię Na wyosnę wodzic huffy Czo ie zową roye A prowadząc się z ludem gdi zula wileczi Będą latać będą grac yako mlode dzieczi ŚwirPasiecz 253.]
b. Wojsko, żołnierze; exercitus, pugnatores HistAl, Miech; milites Miech, Mącz; militares Miech (877): MiechGlab 53, 56; LibLeg 11/85, 85v; krol Filip zabieżał mu w polu z małem ludu/ a widząc wielkoſć ktorą Pauzonia wiodł/ natychmiaſt tył podawſzy iął vciekać HistAl B4, D, D3v, M8v; jednak się tego wstrzymać [Tatarzy] nie mogą, aby w państwach JKM wtargiwać nie mieli a szkodzić tym swobodniej, iż nie czują żadnego ludu na granicach. Diar 23; OrzRozm N3, V2v; Widząc Agámenon co dzyeń to mniey ludu być/ prośili przymierza do ſiedmi mieſięcy. BielKron 58v; Tegoż roku Ceſarz puśćił ſie z Bárchioná wodą do Afriki z ludem niemáłym/ tám Thunis y zamek goletę mocą wźiął BielKron 212v; ná pagorek ieden w iecháli vpátrzáć lud gdzye ſie kto obráca: vyrzeli ie Tátárowie z dáleká BielKron 403, 55v, 56v, 58 [3 r.] 86, 100 (103); Mącz 64c, 274c, 277d, 436d; HistRzym 130v; BiałKat 168v; BielSat N; KwiatOpis B2; BielSpr 8v, 11, 12, 14v, 15 (39); KochMon 30; MycPrz I B, B4, C4v, II C4v; BiałKaz L2v; Krol pátrzył pilnie ná lud/ bo mu było miło/ Iż ták wiele Rycerzow pod ſwą mężną ſpráwą/ Ma mieć StryjWjaz B4v, B; CzechRozm 254v; Ktory s troſzecżką ludu przez chwilę niemáłą/ V Ternopile gory miał ták śiłę ſmiáłą. PaprPan A3v, A3v, A4, A4v, F3v, V3v (11); SkarŻyw 559; StryjKron 130 [2 r.], 240, 672; KochJez Bv, B2; To drugie woyſko wyſzło z Węgierſkiey kráiny/ Do ktorych ſie przybliża zmocniony lud inny. BielSen 10, 8; BielSjem 32, 35; ZawJeft 26; ActReg 5, 168; Calep 172a; GórnTroas 26; OrzJan 58; RybGęśli B3v; GrabPospR K2; KmitaSpit C4v; CzahTr F.

lud czyj [podległy komu, pod czyim dowództwem] [w tym: z zaimkiem (113), z przymiotnikiem (23), z rzeczownikiem (5)] (141): MiechGlab 9, 53, 67; HistAl C7v [3 r.], E8, F3v, H7v, H8 [5 r.]; MurzNT Matth 26/17; Diar 24; LubPs Y2v marg; Leop Num 21/33, 35; RejZwierz 102v; poſtrzelał lud Krolewſki OrzRozm C3, N2; Tegoż roku záſię lud Ceſárſki pobráli miaſtá przerzecżone pod nimi BielKron 192; Papież Eneás Silwius ćiągnie z wielkim ludem Krzyżakow [...] aby [...] Thurka wygnał z Grecyey/ á biſkupá Dyrácheńſkiego Pawłá ángeluſá ná Kárdynalſtwo wſadzył. BielKron 254v; Lud Miſtrzá Pruſkiego Henryká vmyſlnie niechćiał być ſpokoiem ná zamku/ cżęſtokroć zwády y roſterki cżyniąc BielKron 369v, 9v, 57v, 58 [2 r.], 58v [3 r.], 59 [2 r.] (71); BielSat M4; BielSpr 7v, 17v, 21v, 33v, 34v (18); Ze ſie nieprzyiaćiel káżdy muſi pohámować w przedſięwźięćiu ſwym/ bacząc ſerce iego ták wielkie y ták chćiwe do Rycerſkich á do boiowych rzeczy/ k themu theż máiąc ták wiele ludu Koronnego Polſkiego tákże y ſwego MycPrz II D; BiałKaz L2v, L3v, Mv [2 r.]; PaprPan A3v, B, Hh; ModrzBaz 115, 127v; Gedimin Wielki Xiądz Litewſki/ gdy ſię iego lud ná pierwſzey wypráwie z Lokietkiem záprawił [...] do Márgrábſtwá Brandenburſkiego znowu wćiągnął StryjKron 406, 81, 200, 442, 602, 672; Mężni żółniérze twoi: Tegoż dniá z ſwym ludem Byłeś/ RADZIWILE/ zá głębokim Tudem. KochJez B2v, B, B2, B3v [2 r.]; BielSjem 34; KochPam 80; ActReg 56; OrzJan 12, 86; SarnStat 424; CzahTr F [2 r.], F3v; Táki był on mąż/ widząc ſwoy lud zbity/ Drugi związány/ áż go známienity Duch ze krwią odbiedł [!]: padł SzarzRyt Cv.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia władcy, wodza itp. (13): BielŻyw 159; HistAl M6; Leop Iudith 6/12; bili ſie od wſchodu ſłońcá áż ku nocy/ Attilow lud pocżął vćiekáć á oni ie gonili áż do zámierzku BielKron 289, 58v [2 r.], 229, 245, 258, 351 (9); Sertorius máiąc lud máły/ przećiw wielkośći ludu Mitrydáteſowemu żądáiącemu woyny przes poſły/ kázał przywieść przed poſły iego dwu koniu BielSpr 49v.

W porównaniu (1): ále iáko to naſienie ieſt miękkie/ ták mnimam y lud iego mdły. HistAl C7v.

W przeciwstawieniu: »lud ... słowo« (1): á ktorzy vciekli do woyſká Moſkiewſkiego/ powiedzyeli dla ſwey ſromoty wielkie woyſko Polakow z Litwy przećiw im ćiągnąć zlękłá ſie Moſkwa y ruſzyłá ſie precz. A ták nie ludem iedno ſłowem Moſkwę roſproſzył BielKron 406.

W połączeniach szeregowych (4): Niezeydzie wam ninácżym/ ſą konie/ żywność/ lud mężny/ zbroiá/ y wſzytek doſtátek. BielKron 255; Coby y teraz cżynił/ gdyby ſie Pánowie Krolowie/ nie ták o lud/ zbroię/ dźiáłá/ etc. ſtáráli/ iáko o to żeby ſie o woley Bożey dowiádowáli CzechRozm 255v; SarnStat 1079; Rodźi wam tá mátká mężne y mądre y ſzczęśliwe hetmány/ mocne y nieuſtráſzone rycerſtwo/ y lud táki/ ná ktory ſię nieprzyiaćiele oglądáią. SkarKazSej 667a.

W dwuczłonowych połączeniach typu szeregowego [z wyrazami: działa (3), konie (2), nakłady (wojenne) (2), pieniądze (2), żywność (a. spiża) (3)] (12): [Wasil wziął Smoleńsk] Náſzy ſie tego dowiedźiawſzy/ ćiągnęli przećiw im/ przepráwiwſzy dźiáłá y lud przez rzekę Dniepr. BielKron 429, 226v, 239, 251, 257 (8); BielSpr 19v; przećiw Węgerſkiemu też Krolowi ludu y nakłády woienne obiecował/ StryjKron 652; Lud y konie woienne nienáſycone. PowodPr 62 marg, 82.

cum nm (79): LibLeg 11/85; MiechGlab 14, 31, 51, 59, 74; HistAl D, E2, F3v; Diar 81 [2 r.]; Leop 2.Mach 8/9; BibRadz Iudic 15 arg, 1.Mach 4/34, 11/48, 2.Mach 8/20, 30; OrzRozm N2; Poſłał tedy Othoman Sebáliáſá z ſzeſnaśćią tyſięcy ludu ſzukáć á ſzpiegowáć Skánderbegá po ſtronách BielKron 250, 61v, 87v, 124, 178, 220 [2 r.] (36); BiałKat 56; Alexánder wielki nie miewał ludu wſzyſtkiego więcey cżterdzieśći tyſiąc/ y ſtym ſie kuśił ná wſzyſtek świát/ przeto go ſobie lekce ważyli Krolowie Perſcy BielSpr 30v, 10v, 12 [2 r.], 13v, 17; BudBib 2.Par 25/11; BiałKaz M2; ModrzBaz 104; SkarŻyw 357, 502 marg; Satkurczi z Chorągwią kitayki czerwoney y białey/ z kutaſem/ pod ktorą było ludu 15000. á Murzowſkich Chorągwi 25. StryjKron 777, 662, 672, 737, 777 [3 r.]; CzechEp [377]; GórnRozm Av; PaprUp C2; ActReg 154; Chiliarchus – Rotmiſtrż nad tiſziącem ludu. Calep 188b, 588b; GrabPospR M4.

W charakterystycznych połączeniach: lud co (na)czelniejszy (4), drugi (3), goły, inny (a. inszy) (9), (nie)mały (48), mdły, mężny (3), młody (2), mocny (2), nieprzyjacielski, nierowny (2), niewymowny, niesprawny, ponędzony, (co) (na)przedniejszy (5), co podlejszy, rozstrzelany, słaby, spisany, stracony dla szturmu, spracowany (2), strwożony (2), śmielszy, świeży, uciekający, wielki (a. wielgi) (137), wyborny (2), zacny (2), zlecony, zlękniony, znamienity, zmocniony, zmorzony; (nie)mało ludu (11), ostatek (2), trocha (3), wiele (19), wielkość (4); lud nabyć, obrocić, pobudzać, do szturmu puszczać, sprawować, upatrzać, zbudzać; ludem brakować, oblec, obronić, odeprzeć (2), osadzić, rozdzielić (2), sprawować, zwalczyć; rozkazać ludu (2); z ludem osieść, oskoczyć, poddać się, sprzysiąc się, ustąpić, zabieżać.

Frazy: »padał lud« (1): Gdy pádał lud/ tułów tu/ indziéy głowá z włoſy/ Sławni mężowie legli/ iák zboże od koſy GórnTroas 17.

»poległo (a. zginęło) [ileś] ludu« (2): Poráźił ſnádnie Hieroboámá [...] gdzye poległo ludu pięćdzyeſiąt tyſiąc. BielKron 83; Háy miáſto wzięte w dwanaśćie tyśięcy ludu zginęło. SkarŻyw 502 marg.

»ludu przyszło (a. przybyć miało) (na pomoc a. posiłek); lud przybywał« [szyk zmienny] (2;1): BielKron 226v; Był tedy Krol iuż śmielſzy/ odpowiadał śmiáło/ Widząc/ że mu ná pomoc ludu przybyć miało. KmitaSpit C3v, C4v.

»lud się wskok przeprawił« (1): w tym ſie lud wſkok przez moſt do miáſtá przepráwił. PaprPan Gg2.

»lud k szturmu skoczył; do szturmu lud puszczać« (1;1): lud k ſzturmu ſkoczył GórnTroas 19; SkarŻyw [407].

»lud siecze« (1): Ani łuki nam ſurowé/ Mogą ſzkodźić gdy gotowe/ [...] Ani oſtré náſze miecze/ Choć iemi mężny lud śiecze: Mogą ſzkodźić ZawJeft 15.

»lud walczy« (1): Sromota y nie ſprawiedliwoſć krolowi w pokoiu leżeć, gdyż iego lud walcży BielŻyw 166.

»lud(u) niemało(-y) (a. dosyć) zginęło (a. poległ(o) itp.)« [szyk zmienny] (5): Tamże ſtocżywſzy bithwę, ludu niemało zginęło MiechGlab 54; HistAl F4; Sultan z Turki bitwę zwiodł/ z obu ſtron ná plácu ludu doſyć zoſtáło. BielKron 259, 59, 256v.

Zwroty: »być pogotowiu z ludem« (2): Burenſis Hethman Ceſarſki w nadolnych Niemcech był też pogotowiu z ludem ſwoim BielKron 226v; BielSpr 51.

»z ludem leżeć (a. położyć się); lud leży (a. miał się położyć)« = obozować; cum exercitu collecto residere HistAl [szyk zmienny] (8;3): MiechGlab 56; HistAl H7v; RejZwierz 9; chćiał Senat áby poſpolity lud leżał ná gránicach/ á z nieprzyiacielſkich kráin żywnośći ſobie doſtawał. BielKron 108v, 246v, 248, 309, 400v, 402, 412; Tedy rycerz Grzegorz śmiáły wyiał ná woynę/ przećiw onemu Kſiążęćiu/ ktore z wielkiem ludem tám leżáło HistRzym 35.

»lud nająć« (1): A lud z Arábiey náięli ſobie ná pomoc/ á położyli ſie obozem zá rzeką/ będąc iuż gotowi wyiácháć przećiw tobie ku boiowi. Leop 1.Mach 5/39.

»ludem opatrzyć (a. obwarować); w lud się opatrzyć; być opatrzony ludem« [szyk zmienny] (4;2;2): Diar 23; [Machomet] obległ Kroią głowę Albániey/ [...] Skánderbeg dobrze opátrzył Kroią/ ták ludem iáko ſpiżą BielKron 257, 306; BielSat G3; BielSpr 21v; Besetzen. Obwárowáć/ et opátrzyć Ludem. Munire, communire. Calag 78; BielSen 16; SarnStat 136.

»porazić (a. porażać), (po-, z)bić (wiele a. dosyć itp.) lud(u); lud (był) porażon; porażka, pobicie ludu« = populum percutere Vulg; exercitus conflictus Miech [szyk zmienny] (23:10;6;1:1): MiechGlab 31; A theraz [Aleksandrze] krom poraſzki ludu y krom odpowiedzi wpadaſz w ręce krolowey Candácis. HistAl L7v, M6; Leop Num 21/35, Iudic 9/39; BibRadz 1.Mach 4/34, 2.Mach 8/20; Troillus Diomedeſá ránił y Agámenoná/ wielkie pobicie ludu z obu ſtron było zá kilko dni z wielką ſzkodą Grekow. BielKron 58v; Krol Boleſław przypadſzy z ludem oſkocżył ie w koło/ poráźił Zbigniewow lud y ſámego poimał BielKron 351v, 57, 57v, 58, 58v, 61v (26); BielSpr 20v, 21v; BudBib 2.Par 25/11; BiałKaz L3v; Poráźił Hánibalá ludu pobił doſyć/ Wnet ięli Kártágińſcy o pokoy go prośić. PaprPan Hh3v; SkarŻyw 559; Wſzákże náſzy zá nim goniąc wiele iego ludu ná rozmáitych mieyſcách zbili/ y wſzyſtkę Siewierſką ziemię ogniem y mieczem zwoiowáli. StryjKron 752, 410.

»[kogo] (i) z ludem porazić, pobić; porażon ze wszytkim ludem« [szyk zmienny] (3:1;1): Maternę y Detryka ſtaroſty Rzymſkie y z ludem ich tham porazili. MiechGlab 53, 67; krolá Olbrachtá poráźili v Koſzyc/ z iego ludem latá 1491 BielKron 397, 328, 350.

»małym ludem [o małej liczbie wojska] [kogo] porazić (a. pobić); od małego ludu porażon« [szyk zmienny] (6:1): A gdy ſie potykáli/ poráźili Grekowie máłym ludem wielkie woyſká Perſow/ ſkąd wielką cześć y chwałę miał Themiſtokles. BielKron 117; Balábán [...] vcżynił rzecż do Máchomethá [...] wżdym ſie ták nád nádzieię ná ſwey forthunie omylił/ żem hániebnie od máłego ludu porażon BielKron 256v, 393, 460v; BielSpr 40, 41v; poſłuchawſzy proroká/ z ſwoim ſámym/ ácz máłym ludem/ pobił Seirany/ y wielkie zwyćięſtwo otrzymał. SkarKazSej 685b.

»posłać (a. wysłać) (po) lud, (niemało) ludu« [szyk zmienny] (11:4): BielŻyw 124; Piſał też y drugi liſt do Poruſa krolá Indiyskiego áby mu na pomoc ludu poſlał [ut sibi diqnaretur auxilium impartire]. HistAl E7v, B7v; [król] poſłał wſzytek lud przećiw woyſku Moſkiewſkiemu BielKron 411, 221v, 239, 245v, 312 (9); BielSpr 12; Illyrią/ część Słowiáńſkiéy źiemie/ poſławſzy przećiw Wenetóm ludu ſwégo ná pomoc/ ázaż nie wſzyſtkę pośiadł? OrzJan 12; KmitaSpit C4.

»posłać [kogo] z ludem« [szyk zmienny] (7): MiechGlab 14; Poſłał mu Krol ku pomocy Firleiá z niemáłym ludem BielKron 406, 178v, 192v, 252; wziąwſzy od Krolá trzy tyſiące iezdnych przebránych ná pomoc przećiw Turkom [...] Syná ſwego Ianá Albrichtá s tym ludem Krol był poſłał StryjKron 662; SarnStat 1225.

»pot(y)kać się z ludem« [szyk zmienny] (4): Leop Num 21/33; Potkał ſie z onym ludem drugich nie cżekáiąc/ Vciekał Pompeiuſz by przed Chártem Záiąc. RejZwierz 31v; Konſtantyn Polakow prośił áby ſie s ſwym ludem pierwey potykał iáko zwycżáynieyſzy BielKron 409v, 328.

»(po-, s-, u)tracić lud, (wiele a. niemało itp.) ludu« = perdere populum HistAl [szyk zmienny] (5:4): nie ſluſzno ieſt Ceſarzowi ták po proznici tráćić ſwoj lud ále ſam przez ſię ma dokonáć walki HistAl H7v; [Turcy] potráćili ludu niemáło w Korytáńſkich gorach. BielKron 190v, 177, 239v, 272, 380; BiałKaz M2; CzechRozm 255v; StryjKron 737.

»przełożyć (a. wybrać) nad ludem; nad ludem być przełożon« [szyk zmienny] (4;2): [król polski] Przełożył nád tym ludem wſzytkim Ianá s Tarnowá Hetmáná korony Polſkiey BielKron 423, 257, 259, 314 [2 r.], 438v.

»(przy-, wy-, od)ciągnąć z (a. za) ludem; lud (przy-, ś)ciągnął (się); [ileś] ludu przyciągnęło; lud ciągnący« = cum viris ascendere PolAnt [szyk zmienny] (53;10;2;1): LibLeg 11/85; HistAl Av; Leop Iudic 9/43; BibRadz 1.Mach 7/1; Przeſzedſzy wiele Indyey áż do Kámieńiá wielkiego/ Porrus krol przećiw iemu wyciągnął z wielkim ludem BielKron 126; Skoro Ceſarz poſłá odpráwił/ Boleſław przyćiągnął z ludem nád woyſko Ceſárſkie/ podkáli ſie milá od Wrocłáwiá/ bili ſie od záránia do wiecżorá BielKron 352, 101v, 179, 188v, 189, 201v (51); GrzepGeom Bv; iego thowárzyſz Zamku dobył/ y ćiągnie tu z ludem ná pomoc BielSpr 41v, 41v, 56, 58; StryjKron 81, 432; ActReg 4v; A gdy on lud przyćiągnął/ Krol ſam ich ſzykował/ A ná ſwym Barorogu po woyſku hárcował. KmitaSpit C4v, A4v.

»(przy-, z)jechać (a. iść, a. przyść itp.) z ludem, z częścią (a. wielkością itp.) ludu (na pomoc); lud przybył« = venire cum milibus Miech [szyk zmienny] (15:5;1): MiechGlab 31; Muka Sáráceńſki Krol morzem przyiechał z Afryki z wielkim ludem/ wybiwſzy/ wyśćinawſzy ſláchtę Gotow/ Hiſzpánią ogniem/ głodem/ miecżem woiował/ káźił. BielKron 279, 179v, 221, 257, 301v, 306 (11); PaprPan A4v; A zá tym ſie Polacy zbroyni vkazáli [...} Ktorych záraz Pogáńſki vph widząc ſtrwożony/ Mnimáiąc iż wielki lud przybył wnet pierzchnęli StryjKron 702, 200, 672; KochJez B3v; GórnRozm Av; ZawJeft 14; ActReg 65; OrzJan 12.

»przypaść z ludem« (3): BielKron 341, 351v; On [Hannibal] potym przypadwſzy z ludem pobił ie [Affry] ná mieyſcu/ drugie w pogoni. BielSpr 43.

»lud (prze-, przy-, wy)wieść (a. (przy-, wy)wodzić, a. przyprowadzić)« = populum educere Modrz [szyk zmienny] (14): BielKron 191v, 225v, 286, 370, 379; [Hannibal] wywiodł lud/ ſtáwił ij na długim cżele/ potkał ſie z nieprzyiacielem BielSpr 40v, 7v, 9v, 47; ModrzBaz 128; SkarŻyw [407]; [Kiejstut] [...] gdy y tám y ſám vfy Niemieckie przebijáiąc ieździł/ y lud ſwoy przywodził ku bitwie/ [...] był z koniá wyſádzony drzewem StryjKron 442, 582, 602.

»rozłożyć lud; lud na poczty rozłożony« (1;1): Máią theż ći dwa pod ſwą ſpráwą lud ná pocżthy wielkie rozłożony rozmáitey ſpráẃy/ y rozmáitym poſtępkiem idąc ku potrzebie woienney BielKron 260, 250v.

»(roz)puścić lud (do domu)« [szyk zmienny] (4): lud ná ten cżás kazał roſpuśćić/ á Rotmiſtrzom przypowiedział ſłużbę ná drugi rok BielKron 223v, 215v, 311v, 399.

»stać z ludem« [szyk zmienny] (2): Ceſarz iuż Turecki nie dáleko był ſtał z wielkim ludem BielKron 306v; PaprPan Hh.

»uderzyć z ludem« [szyk zmienny] (4): BielKron 351, 380v, 399; Bacżąc to Dyonyſius/ vderzył ná nie [Afry] z ludem ſwoim/ poráźił oſtátek y Krolá ich poimał BielSpr 39.

»uderzyć na lud« (1): vderzyli ná lud Mátyaſzow y poráźili gi BielKron 395v.

»lud uwodzić; z ludem, z ostatkiem ludu ujść (a. ustąpić)« [szyk zmienny] (2;1:1): nieprzyiáćiel mniemiał woyſko leżeć w obronie/ a ſam w nocy vſtąpił z ludem. BielSpr 45v, 26v; StryjKron 487; Gdzye cżás potemu/ iáko bitwę zwodzić/ Kiedy nierowno/ iáko lud vwodzić. KochSz A2.

»wtargnąć z ludem« (2): [Attyla] Wtárgnął z thym ludem do Niemiec/ gdzie wiele miaſt pobrał y popuſtoſzył BielKron 298, 421v.

»zabić [ileś] ludu« (5): A ták ſpołu wtárgnąwſzy/ ná ty ktorzy byli z Tymotheufzem y z Báchidem/ zábili więcey niż dwádźieśćiá tyſięcy ludu [supra viginti millia ipsorum interfecerunt] BibRadz 2.Mach 8/30, Iudic 15 arg, 1.Mach 11/48; BielKron 87v; iednego dniá ſynowie Léwi/ na Moyzeſzowé roſkazánie zábili trzydźieśći y trzy tyśiące ludu. BiałKat 56.

»zajechać z ludem« (1): tám Alrychus záiechał z ludem ſwym poſiadáiąc Hiſzpánią BielKron 159.

»zasadzić lud« [szyk zmienny] (2): záſádziwſzy lud w tháiemnym mieyſcu w dolinách pod gorą/ [...] przypárł ie w ćiáſne kąthy/ ták iż muſieli zſiádáć z koni á pieſzki ſie bronić. BielKron 251v, 252v.

»lud zbierać (a. zebrać); [ileś] (a. więcej) ludu zebrać; zbierać się z ludem; lud (był) zebran(y) (a. zgromadzony); zebranie ludu; lud się zebrał« = exercitum praeparare, pugnatum congregare; exercitus collectus HistAl; colligere gentes Miech; milites contrahere Mącz [szyk zmienny] (54;11;11;6;2;1): MiechGlab 9, 60; HistAl B4, E2, E8, H7v; [Iwan Bazyli wielki ksiądz Moskiewski] Zebrawſzy lud wielki ná troię woyſká rozdźielił BielKron 428v; ná ten cżás Smoleńſk wźięto/ ſzcżego bárzo s hárdźiał Waśił/ iż chćiał wſzytkę Litwę wźiąć/ przeto zebrał wielki lud przećiw Litwie. BielKron 429, 54v, 57v, 99v, 101v, 123v (66); Mącz 336c, 344a; HistRzym 33; pogáńſkie woyſko zwáli Rzymiánie Caterua, to ieſt/ zgromadzony lud. BielSpr 11, 41; PaprPan Vv; SkarŻyw 559; [książę Skirgajło] zebrawſzy ſię z więtſzym ludem/ Niemieckie obozy vſtáwicznie pod Wilnem náieżdzał StryjKron 487, 432, 472, 627; Pisąc donas ze Pomorowie y po Sląsku, Cesarz lud zbiera ActReg 185, 183.

»lud (z)szykować (a. gotować, a. sprawić); lud się gotował; nieuszykowany lud« [szyk zmienny] (16;1;1): [papież] ácż na Koncilium poſłał poſły/ wſzákże lud gotował táiemnie ná Luteryany/ to ieſt pieſzych 12. tyſięcy/ ieznych pięć ſet BielKron 223v, 225v, 226, 305v, 398v, 403v, 421v; Trzeba mieśca pewnego ſzukać obozowi/ I oſtrożnie idź przeciw nieprzijacielowi. Trzeba wiedzieć/ gdzie ktorim xtałtem lud ſzikować KochSat Cv; Tumultuarius miles Nievſzykowány lud y ták y owák ſie tułáyący. Mącz 468c; láko Lud ſzykowáć ku Bitwie. BielSpr 13v, 8, 17v, 21v, 22, 40v; StryjKron 757; WyprPl A3; KmitaSpit B3v.

Wyrażenia: »lud (godny) ku bojowi (a. bitwie); lud bojow(n)y« = pugnatores Miech [szyk 4:2] (4; 2): może mieć ta horda dwanaſcie tyſięci ludu ku bitwie. MiechGlab 74; Krol Polſki może mieć dwá kroć ſto tyśięcy wybornego boiowego ludu dármo/ niedawſzy ná to (iáko ono mowią) złamánego kwartniká. OrzRozm N2, V3v; BielKron 122v, 247; KochJez Bv.

»lud (nie) ćwiczony; lud ćwiczyć do boju« (4;1): W pośrodku woyſká ſzykowáli lud ćwicżony ná klin/ kthorym narychley przeráźi woyſko nieprzyiaćielſkie BielSpr 22, 12, 20v, 22; SNadź to krolá Greckiego ćwicżenie ten Cżázki/ Ktory młody lud ćwicżył do boiu by żacżki. PaprPan Bb3v.

»gotowy lud« [szyk 2:1] (3): Przemyſław przypadſzy z gothowym ludem do obozu nieprzyiaćielſkiego/ poráźił ie BielKron 341; BielSpr 32; OrzJan 12.

»lud jez(d)ny, konny« = konnica [szyk 13:4] (14:3): Thegoż roku Krol Fráncuſki/ przełożył ná vrząd Hetmáńſki/ ktory vrząd tám zá nawyſſzy máią/ nád ieznym ludem być ſtárſzym/ oni zową Konneſtablium Anne Mommoránćiego. BielKron 216v, 220, 225v, 248, 309, 364v (8); Ieſli iezdny lud maſz przećiwko pieſzemu/ ſtáwiay ij w polu rownym [...] gdziećby nie przekáźiło nic/ áni błoto/ áni wodá. BielSpr 15v, 12, 17, 24, 26v, 30v (7); ná pirwſzy vph przodkiem ſzedł/ á było w nim konnego ludu iák Wapouius piſze piętnaście tyſięcy StryjKron 662; ActReg 60.

»jezdecki lud« = królewski orszak (1): Equitatus regius, Królewski dwór/ to yeſt yezdecki lud. Mącz 107c.

»lekki lud« = husaria (2): Ruſzywſzy lekki lud z woyſká Káźimierz/ zwłaſzcżá Tátáry á Litwę s Páwłem Iaſieńſkim/ y z dworzány pod wielką chorągwią/ vderzyli ná lud Mátyaſzow y poráźili gi BielKron 395v, 229.

»lud lekko zbrojny« = velites Mącz [szyk 4:1] (5): Mącz 478b [2 r.]; Zá tymi poſtáwiono lud lekko zbroyny/ ktore zwáli Ferétarios, velites, Marciobarbulos, s poćiſki/ s procámi/ s kulámi/ Ołowiánemi/ tákież ſtrzelce. BielSpr 14, 18v, 41.

»lud nieprzyjacielski, nieprzyjacioł« [szyk 5:1] (5:1): Rzekł Moiżeſz/ niechaycie á nie wſtępuycie ná gorę (bo tám był lud pogotowiu ich nieprzyiacioł) byſcie nie vpádłi/ bo was Pan Bog odſtąpił. BielKron 40v; ktorym [obyczajem szykowania wojska]/ poſtępuiąc rownym ludem ále ćwicżonym/ kthemu mieyſcem ſłuſznym/ możeſz wielki lud nieprzyiaćielſki poráźić BielSpr 20v, 18v, 30v, 68; KochJez Bv.

»orszak (a. poczet, a. zastęp) ludu« [szyk 7:2] (9): Wroćiwſzy ſie Alexander do krolá Filipá á ſpráwiwſzy tam zaſtęp ludu [preparato exercitu]/ dniá vſtáwionego/ ziecháli ſie obadwá ku bitwie HistAl B2; BibRadz 1.Mach 7/1; Andrzey Bátory z niemáłym pocżtem ludu przyćiągnął. BielKron 306, 244; Mącz 280b; BudBib 1.Mach 5/30; PaprPan A4v, Vv; ActReg 60.

»lud za pieniądze, pieniężny« = wojsko najemne [szyk 3:3] (3:3): Bacżąc Ammon iż rozgniewał krolá Dawidá/ poſłał po lud do Syriey zá pieniądze/ ktorych przyſzło dwádzyeścia tyſiąc pieſzego BielKron 70v, 225v, 351; ModrzBaz 110v; iż Krolowie oni wáśi dawni/ wami/ á nie pienężnem [!] ludem walczyli/ Więc wſzytek porżądek/ a práwo wáſze/ ku rycerſkiem rżeczam zmierżá GórnRozm L4; VotSzl C3v.

»lud pieszy« = piechota; pedites Mącz; ferentarii Calep [szyk 29:28] (57): cáły dzyeń bitwá trwáłá. Pieſzy lud był im ná wielkiey pomocy. BielKron 412, 220, 220v, 225v, 251v, 227v (16); Mącz 6b; bes zbroie pieſzy lud chodźił cżynić z nieprzyiaćielem BielSpr 5v, 7v, 10v, 12, 13, 13v (34); Dla tego náſzy popadwſzy niemáłą ſzkodę w ludu pieſzym/ á nie wziawſzy Zamku [...] názad odciągnąć muſieli StryjKron 752; Calep 213a, 414b; SarnStat 136; GrabPospR M4, M4v.

»lud pospolity« [szyk 2:2] (4): Potym z roſkazánia Ceſárſkiego ſzło przećiw iemu wielkość ludu poſpolitego y Rycerſkiego z dobrey woley BielKron 190v, 99, 241; á thák ná ſtrzeleniu z łuku od Ceſárzá poſpolity Lud idźie. BielSpr 53v.

»lud postronny« = wojsko pomocnicze (1): Ieſli nieprzyiaćiel z wielką mocą ćiągnie y przyćiągnie ná ćie/ nie wnet ſie nań miotáć z głownym woyſkiem [...] ále napierwey puśćić Globum, to ieſt/ oſobny lud poſtronny/ ktore zowiemy pomocnemi lekko zbroyne BielSpr 15v.

»lud rycerski« = militares Miech; milites Mącz [szyk 28:5] (33): MiechGlab 87; OrzRozm N3; [Grekowie] Pobiwſzy wiele rycerſkiego ludu/ puśćili ſie záſię do Greciey. BielKron 55, 106v [2 r.], 119v, 190v, 192, 259v [2 r.], 293v (13); Mącz 25d; Prot C3v; BielSpr 8, 17 [2 r.], 17v, 20v, 22 (10); Nieledá tám poraſká byłá zmáłą ſkodą ludu náſzego Rycerſkiego. BiałKat L2v; SkarŻyw 357; StryjKron 26, 170, 672; SzarzRyt Cv.

»lud służebny« = conducti milites Miech; milites mercenarii Modrz [szyk 18:10] (28): MiechGlab 10; abyście radzili, żeby granice były opatrzone ludem służebnym, który bywa za podatkiem pospolitym. Diar 23, 23, 24, 41, 81 [2 r.]; BielKron 225v [2 r.], 231, 233, 235, 251v (10); KochSat A2v; Mącz 115d, 224d, 268a, 304b, 468c; A ták trzebá tego/ żeby Rzecżpoſpolita/ ábo służebnym ludem/ ábo poſpolitem ruſzeniem byłá bronioná. ModrzBaz 137v; StryjKron 627; ActReg 4v; SarnStat 136; Ale gdy nieprzyiaćiel prędki/ iàki ieſt Tátárzyn/ ná nas przypádnie/ tám więc iuż/ ábo trudno/ ábo pozno przychodzi nam o ſobie rádzić: dla tego iżechmy niegotowi/ iż pewnego ſłużebnego ludu y pieniężnego depoſitum nie mamy VotSzl C3v.

»towarzyski lud« = sprzymierzeńcy (1): Poſthumius, miał dwie chorągwi Rzymſkiego ludu: á towárzyſkiego ludu [socium] od wyżſzego morzá także wiele popiſał ModrzBaz 104.

»lud waleczny« [szyk 5:1] (6): MiechGlab 31; HistAl C7v, E2; Biſkup thego miáſtá cżterdzieśći tyſięcy ludu walecżnego na walkę wywodzi kiedy tego potrzebá. BielKron 286, 239v; cokolwiek ludu walecznégo źiemią do muru przyćiągnęło/ wſzytko to Archimed. narzędámi ſwemi częśćią pobił/ częśćią rozgrómił/ ták iże muśieli ſzturmu przeſtáć. GrzepGeom B.

»wojenny lud« (2): Mącz 13c; błogoſław Pánie temu Krolowi/ Y iego woiennemu ná wieki ludowi. KmitaPsal Av.

»wojsko ludu« (2): BibRadz 1.Mach 1/30; A po dwu lat posłał krol do miaſt Iudſkich poborcę/ ktory przyćiągnął z wielkim woyſkiem ludu. BudBib 1.Mach 1/30.

»lud wyborny« = armigeri Miech; exercitus Mącz [szyk 2:2] (4): Skanderbeg máiąc pogotowiu dzieſięć tyſiąc ludu wybornego/ Moizeſzá też záſadził w táiemnym mieyſcu z piąćią tyſiąc BielKron 248; Mącz 336c, 336d; GrabPospR M4.

»lud zbrojny, zbroisty, we zbrojach (a. zbroi)« [szyk 21:6] (23:2:2): LibLeg 11/85; kxiądz Henrik ſin S. Iadwigi zebrał był niemało zbroynego ludu/ thak ſlachciczow iako y proſtych z wielkiey Polſki y z Sląſka MiechGlab 9, 51; HistAl F3v, L5v; Połowicá ludu we zbroi ſtałá przed miáſtem/ á połowicá murowáłá. BielKron 96v, 191, 225v, 229 [2 r.], 234v, 281v (11); BielSat M4; BielSpr 22, 41, 62; BiałKaz L2v; [Postumijus] miał pięć y dwádźieśćiá tyśięty [!] ludu zbroynego [XXV milia armatorum in agros hostium induxisset] z ktoremi w ćiągnął w źiemię nieprzyiaćielſką. ModrzBaz 104; StryjKron 597 [2 r.]; BielSjem 34; KochPam 80; ActReg 60.

»żołnierski lud« = milites Mącz [szyk 8:4] (12): Diar 81; BielKron 306; Vis militum, Wielkość żołnierskiego ludu Mącz 499c, 89d, 173b, 280b, 319d, 361a, 478b; lud żołnierſki świętey pámięći Krola Páná náſzego ſześć tyśięcy Swekow poráźili/ pobili/ y poimáli. BiałKaz L3v; Calep 221b, 588b.

Szeregi: »bojary a lud rycyrski« (1): Wſzakoż boiary á lud rycirſki każdego z oſobna krzcono [militaribus tamen specialis impendebat baptismus] MiechGlab 87.

»lud (służebny) i rycerstwo« [szyk 1:1] (2): Cżwarty huph rządził ſam kxiąd [!] Henrik/ w kthorem było ryczerſthwo z Sląſka y z Wielki Polſkiey y lud inſzy ſlużebni [prestantioribus militibus [...] conductis militibus]. MiechGlab 10; BibRadz 1.Mach 4/20. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wojsko i zbrojny lud« (1): á Krolowie woyſki y zbroynym ludem obtocżeni/ niezbroynych Mnichow bać ſię/ y pádáć do nog ich muſieli SkarŻyw 511.

»lekki lud to jest husarze« (1): Ceſarz przeto co rychley pośpieſzał zá nim/ nálaſłſzy brod przez rzekę/ lekki lud to ieſt Huſarze Fedweres przepráwiwſzy ſie/ ſzli prętko BielKron 229.

c. Ludzie nie wyróżniający się stanowiskiem lub majątkiem; niższe klasy społeczne, chłopi, plebs miejski, gmin, pospólstwo; vulgus Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; plebs BartBydg, Mącz, Calep; populus, popellus Calep; multitudo, populus concionaris, vulgaritas Cn (313): Arabowie, Tatarowie, Turkowie [...] poſzli z grubych ludzi z paſterzow y z ludu ktorzy ſie w leſiech chowali WróbŻołt cc2; Mącz 312c [2 r.], 358b; Bo iedni/ ktorzi powiedáli/ że ruſzenie poſpolite okrom wielkich ludu náſzego [populorum nostrorum] ſzkod y nędze być niemoże/ to náydowáli/ áby wedle przemożenia máiętnośći wſzytcy dawáli ácż nie záwżdy iednáką licżbę ModrzBaz 120; Calep 822a; GórnTroas 72.

W połączeniach szeregowych (7): LibLeg 10/58; y zebrał ſie lud wielki/ Ceſarz/ kſiązętá/ y lud poſpolity. BielKron 180, 357, 371, 397v; CzechRozm 254v; Pánie Iezu Chryſte [...] ieſteś od vcżniow twych/ od ludu poſpolitego/ y od niewinnych dźiatek iákożkolwiek vcżcżony LatHar 355.

W przeciwstawieniach: »lud (pospolity) ... pan (2), starsze« (3): Muſić pan inakſzy niż lud być, będzielić iednaki zanic go ſobie ludzie ważyć niebędą. BielŻyw 85; bo to ná ſtárſze zależy/ á nie ná poſpolity lud BielKron 249; SkarKazSej 664b.

W porównaniu (1): Zebráli ſię też Peliſztymcżycy [...] záś ludu (poſpolitego) iáko piaſku/ ktory ná brzegu morſkim/ prze mnoſtwo BudBib 1.Reg 13/5.

cum nm (4): poſłáli Rzymiánie z Flákuſem trzydzieśći thyſiąc ludu proſtego/ áby tám oſiadáli/ oráli/ ſiali/ dobytki páſli/ á żywnośći do woyſká (ktore tám zawżdy legáło dla Sármátow y Tátárow) dodawáli BielKron 275v, 284, 318, 382.

W charakterystycznych połączeniach: lud dobry, gęsty, niedbały, niemężny, niewiadomy, niewolny.

Wyrażenia: »[ile] dusz ludu« (1): a ſewſzy yego wzietho dziewieczdzieſiath duſch lyvdv a dwieſczie ſwierzep y dwa thiſſiacza oſſadzonich psczol LibLeg 10/58v.

»lud gburski« (1): A ieſzcże więtſze okrućieńſtwo ieſt ſámo práwo Polſkie/ ktore lud gburſki poddawa pod śláchecką niewolą PowodPr 68.

»lud gruby (a. hruby)« = natio rudis et pannosa Miech (6): FalZioł V 63; Chcząc on lud proſty á gruby (kthory [przed ti]m wſzytko w kitlach lniauych [!] abo konopnych chadzał) tam ſwoią ſzczodrothą ſukna wełnianego ku okrzcżeniu przywieſć MiechGlab 87; BielKron 25, 51; StryjKron 265; NiemObr 16.

»lud kmiecy« = agrestes Miech [szyk 3:2] (5): á lud kmieczy z dziecmi y z bydłem po leſiech y po błothach ſie pokryli. MiechGlab 8; BielKron 437; KMiecy Lud poſpolićie Chłopy przezywamy BielSat D4v [idem BielRozm]; NiemObr 16; BielRozm 31.

»lud niczemny« (2): A my Polacy/ iáko ieſt wſzem wiádomo/ twego przodká (ktory powſtał z ludu nicżemnego) ták ku gorze dobrowolnie wyſtawili/ wſadziwſzy go na ſtolec Krolewſki BielKron 392v [idem] PaprUp Fv.

»podły lud« = infimi Modrz (3): Po thym vpominániu nie náwroćił ſie Ieroboám od drogi ſwoiey nágorſſey/ ále owſſem przeko náczynił kapłanow báłwáńſkich z nápodleyſſego ludu [de novissimis populi] Leop 3.Reg 13/33; ModrzBaz 47v, 73.

»lud pospolity« = vulgus BartBydg, Mymer1, Mącz, Calep; plebs BartBydg, Miech; popellus Calep [szyk 128:70] (198): Mymer1 36; BartBydg 174b; FalZioł I 41c; gdi takowy flux to ieſt, zciecżenie flegmy chodzi po cżłonkach tam y ſam [...] to ieſt cżęſć niemoci ktorą łaćinnici Ignis perſicus, á lud poſpoliti franczą zowie albo łąmaniem. GlabGad I2; MiechGlab 16, 48, 87; WróbŻołt 64; RejKup b2v; KromRozm I D4v; MurzHist Cv; KromRozm II i; DiarDop 103; GliczKsiąż O6v; LubPs aa3v; KrowObr 191v, 202v, 236; Leop Prov 29/2; BibRadz Ez 30/5; OrzRozm F; Luter ſłyſząc to záburzenie chłopſkie/ wydał książki miedzy lud poſpoliti vpomináiąc ie áby/ od tych roſtyrkow odſtąpili BielKron 202v; Lud poſpolity/ iako rzemieſnicy/ niewiáſty/ wlazſzy ná mury mieyſkie bronili kámieńmi do kilká dni. BielKron 251v; Lubuſki biſkup y Wrocſłáwſki/ záklął interdyktem poſpolity lud mieyſki. BielKron 378v; krolowa Elżbietá vmárłá w Wilnie/ z wielką żáłośćią poſpolitego ludu BielKron 424v; poſpolity lud iada ryby/ ptaki/ wołow áni krow nie iadáią BielKron 453v, 49, 54, 67v, 60 [3 r.], 82v [2 r.] (113); KwiatKsiąż H3; Mącz 19d, 21a, 198d, 237c, 303c, 304b, 511c; SienLek 142; BiałKat 161; BielSpr 46v; tedy pewna rzecż/ że wſzyſtkie Luterſkie kśięgi nie inſzego nie ſą/ iedno prozną pracą y ſzcżerą zdrádą/ á zwodzeniem nędznego poſpolitego ludu. WujJud 75, 75, 116v, 140, 146v, 156 (11); WujJudConf 49v, 86, 88, 109; RejPosWstaw [413]v, 42; BudBib 1.Reg 13/5; PaprPan Qv; KarnNap kt, A3 [2 r.]; ModrzBaz 31v, 67, 69v, 84; SkarJedn 320, 346; SkarŻyw 89, 391, 411, 456, 472, 482; StryjKron 140 [4 r.] 707; CzechEp 88; NiemObr 82, 84, 90; ReszList 176; Calep 822a; PowodPr 21, 62; SkarKaz 3v; SkarKazSej 687b [2 r.], 691a [2 r.]; Ogniem chuchał/ dymámi ſoſnowymi kichał: Lud poſpolity widząc od boiáźni zdychał. KlonWor 21.

»lud prosty« [szyk 35:24] (59): FalZioł V 63; MiechGlab 6, 46, 59, 87; WróbŻołt 16; MurzHist M3; MurzNT 91; KrowObr 94, 113, 159v marg, 222, 239, Rr2v; Leop *B4v; nie będą poſłuſzni proſty lud áni będą robić/ gdy będą mieć żywność dármo. BielKron 108v; A co ſie tycże tego proſtego zebránego ludu piſmá nieumiáłego/ ſrodze máią być vpomináni BielKron 203; Przyiechawſzy do Litwy Krol Włádźiſław/ ieżdżąc od źiemie do źiemie/ kazał ſie ſchodźić ludu proſtemu ná krzeſt ſwięty do głownych miaſt. BielKron 381v; Páćierz prosty lud ná wśiách ták mowi. BielKron 438, 8, 24v, 25, 51, 99 (30); RejPos 204v; WujJud 88v; á kto ſię nádyma rządząc lud podły á proſty [hominum genere humili et imbecilli]/ temu niedoſtánie ſercá do rządzenia ludu pyſznego á odpornego. ModrzBaz 47v, 72; Oczko 17v; SkarŻyw 519; StryjKron 76; CzechEp 231; NiemObr 76 [2 r.]; ReszPrz 65; Wypráwiwſzy tedy tę ſztukę łotrowſką przerzecżeni oſzuſtowie/ z temi pieniądzmi záraz ſię vdáli do Sląſká/ zwodząc lud proſty ſwoimi rozmáitemi kuglárſtwy WerGośc 218; BielSjem 32; Páſterze/ lud proſty/ zbáwićielem znáią [Boga] Przed ſwym ſtworzyćielem/ źwierzętá padáią. GrabowSet Kv.

»skrajny lud« = pospólstwo (1): nácżynił z poſpolitego ludu (marg) wł. z ſkráynego ludu: (‒) ofiárownikow (do) wyſzek BudBib 3.Reg 13/33.

»lud ubogi« = populus pauper Vulg [szyk 6:4] (10): Leop Prov 28/15; then widząc vbogi lud głodem wielkim vćiśniony/ zebrał wiele vbogich do ſtodoły y zápalił ie BielKron 285, 119, 223, 280; Ieden pod drugim zamki/ gwałtem Tobie bráli/ Lud vbogi gdzie mogli/ z vćiſkiem tárgáli. BielSat G4; PaprPan V4v; SkarŻyw 481; ReszPrz 65; PowodPr 24.

»wiejski lud« [szyk 3:2] (5): GroicPorz B3v, a4, k; Mieliſmy tu o chorobie ktorą poſpolity lud a owſzém Wieyſki Trząścą zowie SienLek 142, 197.

Szeregi: »chłopstwo to jest lud pospolity« (1): przyſzłá potrzebá ná Rzymiány przećiw Sábinom/ á gdy kazáli do zbroie/ chłopſtwo /to ieſt lud poſpolity/ niechciał BielKron 107.

»lud i kmiecie« = populus et kmetones JanPrzyw (5): ieſli ſie którégokolwiek czáſu Nam y potomkóm náſzym przyda przez Króleſtwo iecháć/ zſtępowánia żadnégo do Pánów/ Szláchty/ Rycérztwá/ y ich ludu y Kmieći nie będźiemy czynić/ przećiwko ich woléy SarnStat 884, 53, 64, 65, 885.

»mieszczanie i lud pospolity« (1): okrucieńſtwo nád mieſzcżany/ y ludem poſpolitym vcżynił/ śćináiąc á dzyeći morduiąc. BielKron 88.

»mieszczanie i (albo też) wiejski lud« (3): do tego cżáſu/ áczkolwiek wſzyſcy Mieſzczánie y Wieyſki Lud w Koronie Polſkiey [sądzą się prawem niemieckim] GroicPorz B3v, a4, k.

»podły lud a motłoch« (1): ludźie wyſokiego ſtanu/ á ná iákim wielkim vrzędźie poſádzeni/ więcey ſię obruſzáią/ gdy by obacżyli/ áno ich dobremu mnimániu kto co vwłacża/ niżli podły lud á motłoch [infimos et sordidos] ModrzBaz 73.

»oracze a lud prosty« (1): Mnimaiąc Swiętopług abi to byli oracże á lud proſty, proſząci iako goſcie nieczo ziemie ku oraniu/ ſmieiąc ſie tak rzekł MiechGlab 59.

»plebeusze (a. plebei) to jest lud pospolity« (4): [Tullijus] vcżynił rzecż ſzyroką do Senatu/ takież drugiego dniá do Plebeuſzow/ to ieſt/ do ludu poſpolitego BielKron 103v, 99, 105v, 108v.

»lud (pospolity a. ubogi), (i) pospolstwo« = plebs, vulgus Calep [szyk 2:1] (3): wtacżáiąc ná plác Lutherowe ku wierzeniu niepodobne zabobony: żeby vbogi proſty lud/ y iemu przyległe poſpolſtwo/ pomamili. ReszPrz 65; Calep 813a, 1147a.

»nędzny lud a nieumiejętne prostaczki« (1): á tylko nędzny lud á nie umieiętne proſtacżki kłamliwemi plotkámi tucżyli áż do tego cżáſu BibRadz I *4v.

»(tak) szlachta, i (albo, jako) lud (prosty, wszytek)« = nobiles et ignobiles Miech [szyk 5:1] (6): MiechGlab 6; MY Zygmunt dáiemy znáć/ iż [...] zá zwoleniem [...] wſzyſtkiéy ſzláchty y ludu/ koroná ná głowę náſzę ieſt włożoná. SarnStat 10, 278, 941; Lud w niewolą pobrano/ ſzláchtę wybito/ zamki popſowano SkarKazSej 682b, 694b.

d. Wierni, wyznawcy religii chrześcijańskiej (638): OpecŻyw 17, 189v; TarDuch A4; WróbŻołt 73/21, ff8v; RejPs 104v; SeklWyzn b4v; plebani máyą naprzod o pokućye kázáć/ á lud ku pokutuyącemu żywotowi przywodźić/ yáko pan Kryſtus roſkazał KromRozm I G4v, H, H2; MurzNT Luc 1/17; KromRozm II e3v; KromRozm III I2 [2 r.], I7v; GliczKsiąż O6v; LubPs S4v; Thobie krolewno niebieſka [o Pannie Maryi] ten lud nabożnie ſpiewa/ tobie ſwoie nábożeńſtwo obiawia. KrowObr 173v, 77v, 80 [2 r.], 92v (19); By ſie racżył zmiłowáć w tym ſwym rozgniewániu/ A przypuśćił nędzny lud k ſwemu zmiłowániu. RejWiz 181v; Kápłan iednak [lege: jednał] ięzykiem lud z Ołtarzem/ to ieſt/ z Bogiem OrzRozm D3, F3v, G2v; BielKron 92v, 93v, 218; KochZg A4; Vigilia, Wigilia/ yeſt poſt pewnych czáſów vſtáwiony áby tym ſpoſobnieyſzy lud był ku czynnośći modlitwie y nabożeńſtwu. Mącz 496a; SarnUzn E6; RejAp 153; RejPos 239, 275, 312v, 338v; GrzegŚm A4v, 66; Kápłani ſwymi vſtáwicżnymi modlitwámi Pánu Bogu lud zálecáią KuczbKat 25, 250, 265; BielSpr 61; WujJud B3v, 133; widzą wſzyſcy/ że Wiecżerza Páńſka ieſt poſtánowiona/ áby był dawan Sákráment zupełny ludowi WujJudConf 247, 207, 214, 224; CzechRozm 86, 169v; ModrzBaz 29, 55v; KochPs 210; A lud płákał á wołał Kieryeeleiſon SkarŻyw 173; słuſzna y pobożna rzecż ieſt: ile kroć ſię nowego ludu do kośćiołá naydzie/ áby tyle kroć ofiárá byłá ofiárowaná. SkarŻyw 320, 120, 230, 291, 309, 354 (18); CzechEp 98, 251, 368; NiemObr 71; ReszList 161; ArtKanc R16v; Parochus ‒ Fararz. Paroecia ‒ Liud do iednei fari zchodząci ſie. Calep 757b; GrochKal 27; GrabowSet E4, H2, L2v, P3v, P4v (10); PRoſzę ćię tedy PANie/ zá Kápłany Kośćiołá twego/ áby y náuką y żywotem lud zwierzony ſobie/ do niebieſkiey oycżyzny prowádzili. LatHar 95, 93, 398, 420, 566, 621 (9); WujNT Matth 15/8, s. 63, Mar 7/6, s. 151 (7); SarnStat 225; PowodPr 18, 39, 57; SkarKaz 158b, 606a.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym [zawsze w odniesieniu do Boga] [w tym: jego (20), moj (18), swoj (64), twoj (59); lud naszego książęcia Pana Jezu Chrystusa] (162): OpecŻyw 2, 69v, 174; TarDuch E2 [2 r.], E2v; WróbŻołt 17v, Q3v, Y4, bb8v; RejPs 105v [2 r.], 120, 193, 195, 219; atim znakiem y haſlem naznaczonyſmy ze yeſteſmy ludem naſzego kxiążęcia pana Ieſu Chriſtuſſa pod ktorego znakiem mamy przeciw grzechom vſtawicznie walczić SeklKat T4v; MurzNT 21; KromRozm III K4; LubPs G3v, G4, R2v, M, N5v (14); KrowObr 76v, 97v, 155, 165 [2 r.], 175 (14); BibRadz Math 1/21; BielKron 45, 92v, 199; OrzQuin Fv; RejPos 32v, 57v, 61v, 226, 275 (7); KuczbKat 335; RejZwierc 145v; RejPosRozpr b3, c4v, ev; RejPosWstaw 22, [1432]v; KarnNap A2; ModrzBaz 23v, 49v, 108v, 114, 127v [2 r.]; Nieprzyiaćiele twoi hárdźi wznoſzą rogi/ A dźiwnych rad ſzukáią ná twóy lud vbogi. KochPs 125, 5, 119; SkarŻyw 357, 372, 441; Będźieſz miał obrońcę Boga/ żadnać rzecż nie będźie ſroga/ y vcżyni ćię Ludem ſwym/ v wſżytkich narodow znácżnym ArtKanc M4v, A18 [2 r.], B12, G12v, H2v, K4, (22); ZawJeft 10, 47; Niechay chęć náſzá/ tobie wdźięcżna będźie/ A przed ſwym Synem/ lud ſwoy rátuy w błędźie. GrabowSet K3, C, C2v, E4, K3, M4v (11); EY nie rácżże/ wſzechmogący Boże/ gárdźić ludem twoim/ do ćiebie w vtrapieniu wołáiącym LatHar 624, 15, 46, 65, 342, 398 (20); KołakSzczęśl B; WujNT Matth 1/21, 2.Cor 6/16, s. 64, 337; SiebRozmyśl F4v; KlonKr 3; PowodPr 11, 18, 57 [2 r.], 69; SkarKaz )(2, )(3v, )(4, 396, 454b, 581; CzahTr B3v; SkarKazSej 663b, 672, 688b, 692a, 696a, 702b; Przetoż ćię Pan Bog wyrzući Z pośrodká ludu ſwoiego/ Stárwſzy ćie ná proch/ wywroći Y dom twoy z gruntu ſámego. SzarzRyt A4, B2. Cf W formułach modlitewnych i refrenach pieśni religijnych.

W połączeniach szeregowych (8): RejPos 53v; KuczbKat 240; CzechRozm 249v; SkarJedn 87; Dał mu teſz liſty do wſzytkich Panow Chrześćiáńſkich Niemcom przyległych/ y do Biſkupow y Kśiężey y do ludu wiernego/ áby mu wewſzem pomocni byli SkarŻyw 517, 3 [2 r.]; LatHar 566.

W przeciwstawieniach: »lud ... Bog (4), kapłan (2), nielud (2), poganie« (9): KromRozm III K5v; Abowyem on yeſt ſam Bog náſz á mychmy lud yego LubPs V4v, V4 marg; Ktorzysćie niekiedy nie ludem (byli/) lecż teraz lud Boży. BudNT 1.Petr 2/10; A vśmierz gniew ſwoy/ coś nas nim poráźił/ Niech by pogány/ á nie twoy lud káźił GrabowSet E3v; LatHar 15; WujNT 194, 1.Petr 2/10; SkarKaz 454b.

W porównaniach (2): Iák kropye co nyepłodną zyemyę obżywyáyą/ Ták lud twoj zá twą ſpráwą pokoy otrzymáią. LubPs Q4; Lud yego yák pagorki w ſwoyey podnyoſłośći/ Będą vżywáć ſpolney tu ſpráwyedliwośći. LubPs Q4.

W formułach modlitewnych i refrenach pieśni religijnych (17): KrowObr 174v; RejPos 53v; KuczbKat 240; SkarJedn 87, 330; SkarŻyw 3; Ludu moy, com vcżynił tobie/ á w cżymem záſmućił ćię? ArtKanc E9v, E13, E13v, E14 [2 r.], E14v, E15; LatHar 566; Boże zmiłuy ſię nád ludem twoim SkarKazSej 696a, 677a [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: lud dobry, fałszywy. głupi, grzeszny, hardy, jadowity, łakomy, mądry, nabożny, nędzny (4), nieostrożny, niepobożny, nieszczęśliwy, niewdzięczny, niewierny, odkupiony, odrzucony, oswobodzony, oświecony, płaczliwy, pokorny, przyjemny, pyszny, roztargniony, skrzętny, strapiony, strwożony, swawolny, szalony (2), ubogi (6), upadły, złorzeczny, zły, żałościwy.

Fraza: »jeden człowiek umarł za (wszytek) lud« [o śmierci Chrystusa] (7): OpecŻyw 69v, 83; BibRadz Ioann 18/14; BudNT Ioann 11/50; LatHar 729; A Káiphaſz był on ktory Zydom rádźił; Ze pożyteczno ieſt áby ieden człowiek vmárł zá lud. WujNT Ioann 18/14 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 83, BibRadz, LatHar 729], Ioann 11/50.
Zwroty: »ludowi błogosławić, dać błogosławieństwo« (1:1): WujJudConf 215v; powſtańćie święći z mieſzkánia wáſzego/ mieyſcá poświęććie/ ludowi błogoſławćie/ á nas grzeſzne ludźie w pokoiu záchowayćie etc. CzechEp 84.

»być ludem jego (a. będziecie ludem moim itp.), uczynić [kogo] sobie ludem, za swoj lud mieć« (8:3:1): [jest dowód] według Proroctwá Dánielá Swiętego/ kthory ták powieda: Iż ten niebędzie ludem iego/ ktory ſię go záprzy. KrowObr 193, 193; Abyś nas ſobie vcżynić racżył ták iáko nam to powiedáć racżyſz przez Apoſtołá twego ſwiętego/ [...] ludem wdzyęcżnym przed oblicżnoſcią Bogá Oycá ſwego niebieſkiego. RejPos 220v, 47v, 53v, 215, 220, 259v; PowodPr 13, 80 [2 r.]; SkarKaz 347b.

»modlić się za ludem, za lud« [szyk zmienny] (2:1): Wćięgni nas zá ſobą Rzetznitzko náſza/ modl ſię za ludem KrowObr 164; BiałKat 228v; WujJud 156.

»do ludu mowić, kazać, (u)czynić (a. mieć) rzecz (a. kazanie)« [szyk zmienny] (4:1:3): RejPos 32, 231v; tho powiádał ná kazániu do ludu każąc. BiałKat 341; WujJud 225v; RejPosWstaw 143b; iż ſię y nam ták godźi ábyſmy do ludu nie mowili/ co by ſię nam zdáło/ ále to tylko coby Bożymi świádectwy było obwárowano. CzechEp 134, 362; WujNT 482.

»poświęcić lud« = sanctificare populum Vulg (4): poſwięć lud wſzyſtek/ przes známię krzyżá wrzody oddal ćieleſne y duſzne KrowObr 162v, 167; BibRadz Hebr 13/12; Dla tego y Ieſus/ áby poświęćił lud przez właſną krew/ przed miáſtem vćierpiał. WujNT Hebr 13/12.

»lud wybawić (a. zbawić, a. wyswobodzić, a. wyzwolić) [w tym: od grzechow (7), z mocy diabelskiej (a. szatańskiej) (3)]; zbawienie ludu« = populum facere salvum Vulg [szyk zmienny] (29;2): OpecŻyw 69v; Bo przez mękę ſwą wybawił lud z moci dyabelskiey. WróbŻołt ee4v, ggo, cc6; LubPs G4, hh5v; KrowObr 76v, 155, 164, 165; BibRadz Matth 1/21; RejPos 33v [2 r.]; Z ktorych [klasztorów św. Franciszka] ieſt wielka cżeść kośćiołowi Bożemu: y pomoc zbáwienia ludu Kotholickiego [!]. SkarŻyw 463; ArtKanc B10, B12, K13, T17v; Zbawże lud twoy/ Pánie/ y rácż błogoſłáwić dźiedźictwu twemu LatHar 574, 342; WujNT Matth 1/21; w Bethlehem Król ſie wam národźił/ Aby lud ſwóy z ſzátáńſkiey mocy wyſwobodźił. SiebRozmyśl F4v.

»lud boży żegnać« (1): Zaden tedy zwyczáiu kośćiołá Bożego gánić nie ma/ że tym známieniem [Krzyża św.] Biſkupi y kápłani lud Boży żegnáią/ gdyż to mocą y przykłádem Chriſtuſowym czynią. WujNT 298.

Wyrażenia: »(wierny) lud boży (a. boski, a. pański)« = ludzie wierzący w Boga, chrześcijanie; gens Domini, populus Dei Vulg [szyk 72:1] (73): WróbŻołt cc6; RejPs 85, 204v; áczkolwyek myędzy ludem bożym wyele yeſt kápłanow/ y wyele páſtyrzow/ wſſákże Pyotr wſſyſtkye rządźił/ kthore przodkyem y Kryſtus rządźi KromRozm III Nv; Obietnicá odpuſzcżenya grzechow/ kthorá przyść myáłá hoynie ná wierny koſcioł á zebránie Páńſkiego ludu wiernego. LubPs Gv marg, A4, D2, N5v, R2v, S5v; KrowObr 2v, 7v, 77v, 83, 118v (8); LeszczRzecz A2; BibRadz I *2, *2v, *3v; OrzRozm C; BielKron 202v, 247v, 298, 323; GrzegRóżn Iv; OrzQuin V2 [3 r.], X3, Aa3v; Wy ſię być ludem Bożym wſzyſcy ozywaćie/ Staniſłáwá ſwiętego zá Pátroná maćie. Prot A2v; GórnDworz Ii4v; RejPos 10v, 86, 253, 296v; HistLan F2v; KuczbKat 80; RejZwierc 255v; BielSpr 57v, 61; WujJudConf 156v, 170, 215v; RejPosRozpr [c2], [c4]; BudNT 1.Petr 2/10; SkarJedn 359; SkarŻyw 86, 92, 173, 373, 502 (8); ReszPrz 88; BielSen 8; LatHar 480; WujNT 298, 1.Petr 2/10; PowodPr 9, 19, 40, 83; SkarKaz 120a, 580a; SkarKazSej 657b, 679a, 691b.

»głos ludu wiernego« (1): S tego pſalmu czo obacżyć mamy. I. Znácży głos ludu wiernego/ ktori wyznawa iż pan Bog ieſt páſtirzem ich/ á oni owiecżkámi iego. LubPs S3 marg.

»grzech ludu« = peccatum populi Modrz; delictum populi Vulg (4): WróbŻołt Z4v; ModrzBaz 128; Odpuść proſzę grzech ludu tego, A gdy im P. Bog odpuśćił winę: mowiąc vſty ſwymi Dimiſi. Odpuśćiłem. WysKaz 28; WujNT Hebr 2/17.

»lud katolicki« [szyk 2:1] (3): lud Kátholicki bárzo ſtrwożony/ y po ſwym Biſkupſtwie [errata: Biſkupie] żáłoſny/ vćiekł ſię do Ceſarzá. SkarŻyw 389, 463; PowodPr 39.

»lud krześcijański (a. chrześcijański), chrystyjański« = populus Christianus Modrz, JanStat [szyk 101:8] (106:3): WróbŻołt E3, I7v, I8, P5, R8 (18); 100 pſalm Aby lud krzeſćyáńſki chwalił páná bogá wkoſćiele iego. RejPs 224, 89, 119v, 141v, 159, 172 (10); LibLeg 10/150v; MurzHist V; KromRozm III N5v; KrowObr 15, 36, 41, 103, 164; BielKron 182 [2 r.], 192v, 219v, 231, 231v (13); RejPos 239; KuczbKat 5 [2 r.], 10, 45, 205, 245, 420; BielSpr 57, 60; Lud/ powieda/ chrześćiáńſki pámiątkę Swiętych Męcżeńnikow nabożnymi Swięty obchodźi WujJud 188v, 26v, 60, 92, 152; WujJudConf 66v, 85, 90v, 116, 118 (9); ModrzBaz 30, 54v; SkarJedn A2, 314, 317; SkarŻyw 211, 518, 519; CzechEp 396 [2 r.]; Kto tedy chce Chriſtyáńſki lud/ od vmieiętnośći rzecży Boſkich y niebieſkich odſtrychnąć/ tákowy im y drogę/ do żywotá wiecżnego zágradza. NiemObr 85; ReszPrz 32; ReszList 152; Iezu Kryſte Názáráńſki/ prośi ćię lud krześćiáńſki/ być ná nie łáſkáwie weyźrzał ArtKanc R20v, E10, N19; OrzJan 29; LatHar 177, 276, 621, 622; WujNT 271, 439, 456, 460 [2 r.], 808; SarnStat 186; PowodPr 16 [3 r.], 41, 51, 59; CzahTr E4v; SkarKazSej 707b.

»narod ludu« (4): RejPs 193, 219; A tu napirwey vważáć mamy/ iáko ſie Pan náſz roſkochawa w thym narodzie ludu ſwoiego RejPos 61v, 127.

»lud nowochrzczony« (1): Cżáſu iednego/ ieżdząc po przeſtronney oney ziemi/ chcąc lud nowochrzcżony bierzmowáć/ kazał poſtáwić namioty nád rzeką Bortną SkarŻyw 519.

»lud Nowego Zakonu, Testamentu« (2:1): To pienie ieſt o zmartwychwſtaniu pana Ieſuſa/ y o zginieniu moci diabelskiey y żidowskiey á o pocieſze ludu nowego zakonu WróbŻołt V6; wſzákże ofiárá y ſłużbá/ do ktorey ſię lud nowego teſtámentu vćiekáć miał/ nie mogłá być oná krwáwa á gwałtowna ſpráwá ná krzyżu/ ále tá niekrwáwa ná ołtarzu WujNT 287; SkarKaz 455a.

»lud nowo do Chrysta nawrocony« (2): [Medard] ná Biſkupſtwo Wiromándeńſkie z wielką prośbą y płácżem ludu onego nowo do Chryſtuſa náwroconego/ ledwie ſię vżyć dał. SkarŻyw 527, 536.

»lud krwią odkupiony (a. oczyściony)« (2): to jest scandalum albo uczyć fałecznie odwodząc od chwały bożej lud krwią jego sobie odkupiony, albo cierpieć takowych, ktorzy odwodzą. DiarDop 104; KrowObr 1v.

»lud oświecony wiarą« (1): á lud oświecony Wiárą/ co cżyni? GrochKal 24.

»prośby (a. modlitwy) ludu« (3): Ach Pánie Boże iáko długo maſz ſię gniewáć/ á modlitwy ludu twoiego nie rácżyſz wyſłucháć? ArtKanc 116; rácż wyſłucháć prośby ludu twego LatHar 474, 181.

metonim. »serca ludu« = lud (1): rácż miłośćiwie od nas powietrze morowe/ y głod oddalić: áby ćię ſercá ludu twego poznáły LatHar 623.

»świecki lud« (1): [papież Eugeniusz] Vſtáwił to miedzy inemi vſtáwami/ áby kſięża przy kościelech w domkoch ſwych mieſzkáli/ á miedzy ſwieckim ludem bez potrzeby nie bywáli. BielKron 166v.

peryfr. »lud święty« = wybrańcy boży [szyk 8:1] (9): Polſká lud Swięty. OrzQuin N2v marg; RejPos 53v, 220v, 284; KuczbKat 240; SkarŻyw 3; LatHar 566; ia was zá ſwoie dźiedźictwo nád ine narody mieć będę. Bo moiá ieſt wſzytká źiemiá. y sſtániećie mi ſię kroleſtwem kápłáńſkim y ludem świętym. SkarKazSej 677a, 677.

»lud wierny« [szyk 37:8] (45): WróbŻołt R8, T3 [2 r.], qq2v, rr4v; RejPs 172v; Iáko ten Krol Kriſtus Pan miał ſwe poddáne/ to ieſt lud wierny w wyelkiey zacnośći miał chowáć LubPs T4v marg, G3v, M, Mv marg, N, R2v (14); KrowObr 97v; BibRadz I 381 marg; RejAp 175v; RejPos 32v [2 r.], 154, 226; HistLan F2v; KuczbKat 370, 430; WujJud 119v; SkarJedn 63; SkarŻyw 517 [2 r.], 594; ArtKanc G2v; ktorego [baranka niepokalanego] Ciáłá gdy wſzyſtek lud wierny pożywa/ y Krew iego pije/ báránek ofiárowány cáły y żywy zoſtáie. LatHar 195, 354; WysKaz 36; WujNT 38, 274; Zátrąbćie ná lud wierny. vſtawćie świętobliwe poſty PowodPr 81, 76; CzahTr B3v; SkarKazSej 688b.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen lud« = omnis populus HistAl [szyk 31:12] (41:2): OpecŻyw 69v [2 r.], 83; WróbŻołt cc6; HistAl Cv; KromRozm II ſv; KromRozm III K5v; KrowObr 15, 162v, 167; GórnDworz Ii4v; BiałKat 356; KuczbKat 245; WujJud 145v, 259; WujJudConf 116, 118, 179v, 215v; RejPosRozpr b3; SkarJedn 314; Przyiął go lud wſzyćiek w Florencyey z wielkim nabożeńſtwem: wſzędzie iáko Papieżowi przyklękáiąc/ á przeżegnánie od niego biorąc. SkarŻyw 412, 67, 88, 189 [2 r.], 277, 318 (14); ArtKanc K16v; LatHar 177, 276, 729; ſam kapłan wewnątrz ſłużbę Bożą odpráwował; á wſzytek lud w śieni kośćielney ſię modlił WujNT 194, 459 marg; SkarKaz 157a; SkarKazSej 657b.

peryfr. »lud wybrany« = wybrańcy boży (5): Nie wątpiſz w tym nic/ iż Króleſtwo Polſkié ieſt ludem wybránym OrzQuin N3, N3, Ov; [o Rzymie] z mięſzkánia Dyabelſkiego y z Bábiloniey/ ſtałſię miáſtem świętym y ludem wybránym [genus electum Vulg 1.Petr 2/9] y krolewſkim kápłáńſtwem. SkarJedn 87; KochPs 215.

»zebranie (a. zgromadzenie, a. zbor) ludu; lud zebrany« = coetus hominum Modrz [szyk 13:1] (12;2): Dla tego wſtęp miły panie na wyſokoſć tys ieſt pan na ktorego zależy wſzytek ſwiat ſądzić Dla tego, ludu zebranego, zboru ſwiętego krzeſcianskiego. WróbŻołt C4v, C4v; RejPs 105v [2 r.], 120, 159; MurzNT Luc 1/10; Wyznaycyeſz wſſyſcy Pánu iż yeſt miłośćiwy/ [...] Nyech go w zebrányu ludu ſławnye wywyzſſáyą/ Ná ſtolicy ſtárſſych ſwych nyech mu chwałę dáyą LubPs Y5v, F3v marg; CzechRozm 256; ModrzBaz 128v; KochPs 165, 176; ArtKanc K14.

Szeregi: »biskup(i) i lud« [szyk zmienny] (2): wſzyſcy około idący Biſkupi y lud wſzyćiek płákáli. SkarŻyw 165, 59. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»lud i czeladka« (1): RAcż weyźrzeć Panie/ prośimy ćię/ ná ten lud y cżeladkę twoię/ dla ktorey chćiał Pan náſz Iezus Chryſtus/ w ręce złośliwych być podány/ y okrutną krzyżową śmierćią ſrodze vdręcżony LatHar 54.

»kościoł i lud« [szyk 6:1] (7): OpecŻyw 2, 69; Gdzye ma być poznan koſcioł y lud zebrány w nim/ gdyż thám złośćiwi mieyſcá nie máią/ iedno wierni/ pobożni/ á cnotliwi. LubPs F3v marg; RejZwierc 42v; SkarŻyw A2v; áby wſzyſcy byli iáko mąż ieden/ iedney myśli y rády/ ná dobre kośćiołá y ludu twego. SkarKazSej 677b, 668b.

»(nie tylko, tak) księża (a. kapłaństwo) (ale też, jako) i lud pospolity (a. prosty)« [szyk zmienny] (5): tam mięſſkáli nietylko kxięża/ ále teſz y lud poſpolity KrowObr 202, 202; OrzRozm G3v marg; WujJudConf 48v; Przeto po śmierci Biskupiey/ wſzyſcy go iednym głoſem/ ták kápłáńſtwo/ iáko y lud poſpolity/ zá Biſkupá obráli: y Arcybiſkupowi ofiárowáli. SkarŻyw 171. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»narod, lud« (2): [wy jesteście] narodem świętym/ ludem nábytym [gens sancta, populus adquisitionis] ábyśćie cnoty opowiedáli tego ktory was wezwał z ćięmnośći ku ſwoiey przedźiwney świátłośći. WujNT 1.Petr 2/9; Ztądże y Piotr S. lud krześćiáńſki zowie rodzáiem Bogu wybránym/ kápłáńſtwem Krolewſkim/ narodem świętym/ ludem nábyćia PowodPr 16.

»Pan i lud« (1): Ale day mi mądroáć do vmyſłu niego/ ábych y tobie Pánu ſwemu/ y ludowi twemu mogł godnym ſługą być. RejZwierc 145v.

»lud i poganie« (2): CzechEp 124; pierwſzy powſtawſzy z vmárłych świátłość miał opowiadáć ludowi temu y Pogánom [populo et gentibus]. WujNT Act 26/23.

W przen (11):
Wyrażenie: »lud pastwisk(a) jego« (3): boć on ieſt pan bog naſz. A my lud paſtwisk iego y owiecżki rąk iego [Nos aut populus pascuae eius: et oves mαnus eius] WróbŻołt 94/7 [przekład tego samego tekstu (2)] KuczbKat 270; ArtKanc T14v.
Szereg:»lud, (a, i) owieczki (a. owce); owce to jest lud wierny« (12;1): WróbŻołt 94/7; RejPs 146v; On nas chowa yák Ocyec dzyatecżki/ Mychmy ſą yego lud y owyecżki LubPs X2, S3, V4 marg; Lud iego/ á owce pástwy iego [populus eius et oves pasquae eius] Leop Ps 99/3; BibRadz Ps 100/3; RejPos 53v; KuczbKat 270; y polećił mu przełożeńſtwo nád wſzytkimi owcami/ to ieſt nád ludem wſzytkim wiernym SkarJedn 63, 330; O ludu iego/ y owiecżki paſtwiſká iego/ wnidźćie w bramy iego z wyſławiániem LatHar 61, 15.
e. O wyznawcach innych bogów (4): Powiedzćie mi ktory Bog ze wſſech Bogow wſſelakich narodow/ kthore poburzyli oycowie moi/ żeby ktory mógł wydrzeć lud ſwoy z ręki moiey? [Quis est de universis diis gentium, quas vastaverunt patres mei, qui potuerit eruere populum suum de manu mea] Leop 2.Par 32/14; BibRadz 2.Par 32/15, 17; BudBib 2.Par 25/15.
f. O Izraelu, narodzie wybranym przez Boga (w okresie biblijnym); populus, plebs, viri Vulg, PolAnt; gens, multitudo, turba Vulg (3564): OpecŻyw 52 [2 r.], 52v [2 r.], 66, 74v, 83 (11); OpecŻywList C2v; PatKaz I 14, 18v; PatKaz III 124v, 154v; HistJóz Cv; WróbŻołt 34/14, 18, 59/58, T2, X2 (12); RejPs 81, 115, 123 [2 r.], 145, 157 (8); MurzNT 33v, Matth 15/8, 26/5, Mar 7/6, Luc 23/14; KromRozm III K6v; DiarDop 103; LubPs Sv, S4v, S5v marg, T6v, V4v (17); iáko Ian ſwięty on lud w Iordanie Rzece krzćił/ ktory do niego ná puſztzą przychodził? KrowObr 83v, 90v; RejWiz 184; przećiwko ludu pierzchliwośći moiey [contra populum furoris mei]/ dam mu porucżeńſtwo by pobrał łupy Leop Is 10/6; Zruſſył lud/ náucżáiąc po wſſyſtkim Zydowſtwie/ pocżąwſſy od Gálilei áż do tąd. Leop Luc 23/5; Páweł ſtoiąc ná ſthopniach/ ſkinął ręką ná lud á gdy ſie ſtháło wielkie pomilcżenie/ mowił do nich po żydowſku/ temi ſlowy. Leop Act 21/40, Ex 14/5, 19/9, 21, 36/5, Num 11 arg (125); Gdy tedy Anioł Páńſki ty ſłowá mowił do wſzytkich ſynow Izráelſkich/ tedy lud płákał wielkiem głoſem. BibRadz Iudic 2/4; Tedy lud ſłużył Pánu po wſzytki dni poki żyw był Iozue BibRadz Iudic 2/7, Gen 9/19, 11/6, Ex 1 arg, 5/16, 22 (214); [Mojżesz] rzeczy źiemſkie ludu onemu obiecował/ ktore też im ziśćił w źiemi obiecáney. OrzRozm E4, Hv; Przykázáł theż [Pan Bóg] áby lud ktory z niego [z Izaaka] wynidzye był znácżon ná cżłonku rodzącym/ áby ſie s Pogány nie mieſzał. BielKron 12; AMos Prorok z miáſtecżká Tekue rodem/ był s páſterſkiego ſtánu/ ktorego Pan Bog poſłał do Sámáriey/ áby lud od bałwochwálſtwá odwrácał. BielKron 92, 14 [2 r.], 27v, 31 (85); ón [Jeremijasz] przepowiádał/ prze grzéchy á bluźniérſtwá ludu onego/ Zborzenié Króleſtwá ZYDowſkiego OrzQuin Z3v; SarnUzn E; RejAp 26v, 47v, 192; RejPos 9, 14, 50v [2 r.], 60v [2 r.] (53); BiałKat 131, 373v; GrzegŚm 24; KuczbKat 270; A nákoniec on Moiżeſz nieomylny poſeł iego/ ktory iuż máło nie głośne poſelſtwá ludowi onemu ktore wiodł z Egiptu przynośił od niego RejZwierc 5, 42v, 64v, 201, [203Jv, 204v (9); WujJud 9v, 234; RejPosRozpr b3v [2 r.] c2v; Y rzekł lud do Iehoſzuego/ Iehowie Bogu ſwemu służyć będziemy BudBib Ios 24/24; A (ták) porádziwſzy ſię z ludem poſtáwił ſpiewaki Iehowie ktorzj go chwalili z ochędoſtwem świętem BudBib 2.Par 20/21, Ex 11/3, 15/13, 16, 19/21 (117); HistHel C2; BudNT Matth 4/23, 9/35, 26/5, Mar 6/22[21], Luc 3/15 (17); CzechRozm 17, 31, 38 [2 r.], 53v, 84 (23); ModrzBaz 57v, 75v; KochPs 116, 143, 161, 165, 170 (7); Moyżeſz zá lud ſie záſtáwia v Bogá. SkarŻyw 490 marg, A5, 140, [197] [2 r.], 273, 384 [3 r.] (48); Przybliżył ſię do mnie (mowi Pan Iehowáh.) lud ten vſtámi ſwoimi/ y chwali mię wárgámi ſwoimi CzechEp 106, 47, 115, 170, 189 [4 r.], 284 (13); NiemObr 8, 71 [2 r.], 72 [2 r.]; ArtKanc A3v, E6, E10, K10, T14v [3 r.]; GrabowSet B3v; y ſzukáli árcykápłani y Zakonni Doktorowie/ iákoby P. Iezuſá zábili: lecż ludu ſię bali. LatHar 715, 316, 686, 689, 698, 702 (12); Záprawdę muśimy to zeznáć iż Moyżeſz mowiąc z ludem grubym y proſtym/ o rzecżách ktore nie podległy ſmyſłom/ mowił iáko záwſze pod zaſłoną WysKaz 33; WujNT Matth 4/16, 23, s. 16, Matth 14/5, 26/5 (44); SiebRozmyśl H2, H3; PowodPr 4, 17, 18 [2 r.] 22; SkarKaz 39b, 206b, 417a; SkarKazSej 667b marg, 669a [2 r.], 673a, 679a, 683a, 689b.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym [zawsze w odniesieniu do Boga Jahwe] [w tym: jego (63), moj (160), swoj (360), twoj (137)] (720): OpecŻyw 2, 12v [2 r.], 26, 44v, 89v (10); TarDuch D3v, D7v; Sluchay ludu moy [Audi populus meus] á ia tobie mowić będę/ ſluchaj Iſrael á ia tobie będę ſwiadcżił WróbŻołt 49/7, 13/4, E2v, 13/7, 28/11 [2 r.] (34); á ludowi ſwemu/ okázawſſy miłoſierdzie ſwe gdy było potrzebá dáwałeś z ſuchey ſkáły wodę RejPs 109, 16v, 42, 74v, 79v, 86v (44); MurzNT Luc 1/77; KromRozm II ſ: LubPs B3, D2 [2 r.], G4v, H2v marg, Mv [3 r.] (102); KrowObr 73v, 165; áſz prżyſſedł gniew Páńſki ná lud iego/ ktoremu niebyło żadnego lekarſtwa. Abowiem przywiodł ná nie Krolá Cháldeyſkiego Leop 2.Par 36/16; Iákie dobrodzieyſtwá cżynił Bog ludu ſwemu w Egyptćie/ á Egyptcżyki dziwnie treſktał y morzył. Leop Sap 18 arg; A Pan z Sionu będzie rycżał/ y z Ieruzálem wyda głos ſwoy: a zruſſą ſie Niebá y źiemiá/ á Pan przedſię nádzieiá ludu ſwego/ y mocność ſynow Iſráelſkich. Leop Ioel 3/16, Ex 3/7, 8/22, 23, Lev 20/3, 6 (70); RejZwierc 43v; Ludu moy ktory mieſzkaſz w Syonie/ nie boy lię Aſſyryicżyká BibRadz Is 10/24; Słuchayćie gory ſądu Páńſkiego/ y wy mocne grunthy źiemie: ábowiem Pan poſwarek mieć będźie z ludem ſwoim/ á Izráelá fukáć będzie. BibRadz Mich 6/2, *2v, Ex 19/5, Num 15/15, I 113v marg, Ruth 1/6 (91); OrzRozm Gv; BielKron 30 [2 r.], 32, 35, 64v (12); GrzegRóżn G; SarnUzn D7v; RejAp 32v, 62, 77v, 132v, 148v, 175v; RejPos 9v, 20v, 35v, 36, 36v (75); BiałKat 13v [2 r.], 81, 141, 346; KuczbKat 25; RejZwierc 9v, 70v [2 r.], 125, 188v, 200 [2 r.] (9); WujJud 233; WujJudConf 74, 176, 215v; RejPosRozpr b3v; BudBib Ex 3/7, 10, 7/4, 16, 8/1 (81); HistHel B3; BudNT Act 7/34, Rom 11/1, 2, 15/11; Syonem też názywa Bog lud ſwoy kthory był w Bábilonie CzechRozm 120v marg, 7v, 72v, 98v, 104 (23); ModrzBaz 49v, 109; KochPs 28, 39, 40, 65, 71 (38); y rzekł mu Pan Bog: Wydziałem vdręcżenie ludu mego w Egipćie/ y vſłyſzałem narzekánie ich SkarŻyw 479, 113, 325, 357, 479, 480 (19); CzechEp 153, 290, 332 [2 r.]; ReszList 146; ArtKanc A10, A17v, C13, Qv; GrabowSet T4; LatHar 45, 103, 138, 223, 289, 347; WujNT Luc 1/67, 77, 2/32, 7/16, Act 7/34 (14); SiebRozmyśl E2v, Gv, H2; PowodPr 4, 5, 8, 9, 10, 11 (35); Gdy Pan Bog wielką rzecz poruczał Moyzeſzowi/ áby lud iego z mocy Pháráonowey wyiął SkarKaz 417a, 313b, 346a, 351b, 611a; SkarKazSej 677a, 689b [2 r.], 690a, 704a.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym [o przełożonych, wodzach, kapłanach itp.] [w tym: ich (2), jego (26), moj (13), swoj (73), twoj (32)] (146): Ezechiaſz Krol lud ſwoy vpomina áby mocnie vfał Pánu Bogu Leop 2.Par 32 arg, Ex 14/6, Num 21/33, 34, Iudic 5/14, 9/33 (18); Abowiem Mardocheuſz Zyd był wtorym po Krolu Aſweruſie/ y zacnym miedzy Zydy/ á wdźięcznym v wſzytkiey bráćiey ſwey ſtáráiąc ſię o dobre ludu ſwego BibRadz Esth 10/3; Y Ionáthán zátrzymał narod ſwoy/ nád kthorym był nawyżſżym kápłanem/ á poſtąpił do ludu ſwego. BibRadz 1.Mach 14/30; Iudaſz z ludem ſwoim był ná niktorych mieyſcách w Sámáryey BibRadz 2.Mach 15/1, Gen 35/29, Ex 1/9, Num 31/2, Deut 9/12, 1.Reg 30/31 (38); Tedy rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ sſtęp z gory/ bowim lud twoy zgrzeſzył BielKron 34v, 18v, 19v, 30v [2 r.], 35, 41v (28); RejAp 77v; HistRzym 85v; RejPos 16, 46, 50v, 75v [2 r.], 76 (17); RejZwierc 204v; BudBib Num 21/33, 34, 22/4, 1.Reg 15/30, 3.Reg 20/43 (22); BudNT Ff8v [3 r.]; Krol/ bes wielkośći Sędziow y rádnych panow/ gránić [!] bronić y ludu ſwego rządzić nie mógł CzechRozm 181, 131v [3 r.], 142; SkarŻyw 286, 556 [2 r.]; CzechEp 47; LatHar 334; WujNT Act 23/5; SkarKaz 121a; Bo ſobie pomyślił [Jeroboam]: będźieli ten lud moy iedney wiáry z ludem Roboámowym SkarKazSej 684b, 667b [2 r.], 668a, 707a.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym [o współobywatelach, współplemieńcach] [w tym z zaimkiem: jej, moj (6), nasz (2), swoj (23), twoj (4)] (36): Leop Ex 30/33, Is 2/6, Ier 9/2, Ez 27/13; Y mowiły do niey [Noemi]/ Záiſteć ſie ztobą wroćiemy do ludu twego. BibRadz Ruth 1/10, Ex 30/33, 38, 54/31, Lev 7/25, 19/8 (16); BibRadzBaz ktv; [Pan Bóg do Mojżesza] cżłowiek ktoryby thákowy vdzyałał/ á vdzyelił go cudzemu/ wykorzenion będzye z ludu ſwoiego. BielKron 33v, 115; RejZwierc 206v; Tedy ták mowił ieden ku drugiemu/ podnieśmyſz ten vpádek narodu ſwego/ á walcżmy zá lud náſz/ y zá náſze mieyſcá święte. BudBib 1.Mach 3/43, Lev 17/4, 17/10, 21/13, 14, Ez 33/31; SkarŻyw A4v; SkarKaz 351a; A oná [córka Jeftego] mowi: Nie to: weſele poſpolite y ſzczęśćie ludu mego/ y wybáwienie iego od nieprzyiaćioł/ wſzytki te poćiechy we mnie gáśi SkarKazSej 669a, 668b, 669a, 669a marg.

Z określeniem przynależności terytorialnej lub narodowościowej [w tym: z nazwą w dopełniaczu (4), z nazwą w N (4), z przymiotnikiem (53), z wyrażeniem przyimkowym: w (3), z (4)] (68): Pilát niektorego cżaſu dál był zbitz lud Galileyſki/ ktory był w mocy Herodowé. OpecŻyw 122; Biádá tobie Moáb/ záginąłeś ludu Chamos. Leop Num 21/29, Num 22/4, Iudic 9/39, 2.Reg 11/11, 19/40, 24/1 (32); A teraz ieſzcze lud z Iudy y z Ieruzálem chcećie mieć zá ſługi y zá ſłużebnice ſwoie BibRadz 2.Par 28/10, 1.Reg 6/19, 15/4, 18/16, 2.Reg 19/40, 20/4 (18); Roſkazał tedy krol Amazye Hetmánowi drugiemu ſtánąć trzeciego dniá ludu Iudá BielKron 73, 11v, 93v, 96; KuczbKat 435; także y ludowi Iudſkiemu zdrowia życży, BudBib 1.Mach 15/2, 2.Par 15/15, 16/6, 20/27 [2 r.], Ier 21/2, 36/9 (8); CzechRozm 131v; ArtKanc E5v; WujNT Act 8/9; Dla Sodomſkiego ludu ſproſnośći/ onę cáłą kráinę z miáſtámi/ ludźmi [...] wypalił. PowodPr 11.

W połączeniu z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia władcy, wodza itp. (8): tedy ſie więcż vraduie lud Iacobow y vweſeli ſie Iſrael. WróbŻołt 13/7, E3; LubPs R5v, S2; Leop 1.Mach 10/80; Przecz bráćiá náſzy mężowie Iudſcy wykrádli ćię nam/ á przyprowádźili Krolá y z domem iego zá Iordan/ y wſzytek lud Dawidow z nim? BibRadz 2.Reg 19/41; ſkoro vyrzeli lud Bárakow/ pádłá wnet ná nie boiazń SkarŻyw 559; SkarKazSej 684b.

W połączeniach szeregowych (26): OpecŻyw 133; PatKaz III 108; A zezwáwſzy Piłát Biſkupy/ i przełożoné mieśckie i lud/ rzekł donich MurzNT Luc 23/13; y zgromádziłem co cżelnieyſze/ y vrzędniki/ y lud obecny/ ábych ie policżył Leop 2.Esdr 7/5, 4.Reg 11/18, Ier 29/1, 44/20, 2.Mach 4/48, Luc 23/13; BibRadz 1.Esdr 7/5, 9/32, Ier 21/7, 25/19, 52/15 (7); BielKron 16, 94v, 97; RejPos 22; Dam Cydkijahá krolá Iehudſkiego y sługi iego/ y lud/ y oſtánki w mieśćie tym (co ſię zoſtáło) od moru y od miecżá BudBib Ier 21/7, 2.Esdr 7/4, 9/32, 1.Mach 15/1; WujNT przedm 34, Luc 23/13.

W przeciwstawieniach: »lud ... Bog (20), Pan (2), kapłan« (23): Iż będę mieſſkał w nich/ y będę ſie w nich przechadzal/ y będę ich Bogiem/ á oni mi będą ludem. Leop 2.Cor 6/16 [przekład tego samego tekstu NiemObr 12, KołakSzczęśl B, WujNT, PowodPr 16], Ez 37/23, 27, k. ZZ; BibRadz Ier 32/38, Ps 11/11, Hebr 8/10; á gdy s Pánem rozmawiał tedy zaſłonę odkłádał/ á gdy z ludem Izráelſkim tedy zakrywał twarz. BielKron 35, 45, 92v; Począwſzy od nawyzſzego kápłaná/ áż do namnieyſzego z ludu poſpolitego/ wſzyſcy ſie wdáli w poſłuſzeńſtwo łákomſtwá ſproſnego. RejPos 218; BudBib Ier 11/4, 32/38, Ez 14/11, 37/27, Bar 2/31[35]; KochPs 143; NiemObr 12; KołakSzczęśl B; WujNT 2.Cor 6/16, Hebr 8/10; PowodPr 16; będzie/ iáko mowi Prorok/ ſługá rowno z pánem/ niewolnicá rowno z pánią ſwoią/ y kápłan z ludem/ y bogáty z vbogim SkarKazSej 673b.

W porównaniach (15):

Jako comparatum (14): Przewiodłes miły Panieiako owiecżki Lud twoy [Deduxisti siout oves populum tuum] w ręku Moyſeſza y Aarona. WróbŻołt 76/21; RejPs 116v; LubPs R5, S; W gniewie Páná wſſech zaſtępow zámącona ieſt źiemiá á będzie lud iákoby pokarm ogniowi [et erit populus quasi esca ignis] Leop Is 9/19; BibRadz Is 65/18, 22, Ier 50/6; záiſte ten ták wielki gęſty lud ktory bęcży iáko roy pſzcżoł w málucżki ſię pocżet obroći BudBib Bar 2/26[29], Ps 76/20[21], Is 40/7; KochPs 117; SkarŻyw 500; SkarKazSej 678a.

Jako comparandum (1): Bo iák właſnie ná puſzcży onemu ludowi/ Ták też ná ten cżás ſporzył y temu zborowi PaprPan Dd2v.

cum nm (45): SeklWyzn 3; SeklKat K4; Leop Num 2/4, Iudic 5/8; Wſzytkich domow Suámitow było w liczbie/ ſzeſćdźieſiąt y cżtery tyſiące y cżtery ſtá ludu. BibRadz Num 26/43, Num 26/34, 41, 1.Reg 11/8, 15/4 [2 r.], 2.Reg 8/13 (19); Y ſzło trzy tyſiące ludu z narodu Iudá do Sámſoná BielKron 52, 40, 41, 43, 63 [2 r.], 64v (11); BudBib Iudic 20/2, 1.Par 27/12, 2.Par 11/1, 25/6, 11 (7); zá cżáſu Heliaſzá kośćioł Boży táiemny był: bo o śiedmi tyśiącách ludu Bożego/ ktorzy ſię nie pokłonili Báálowi/ nikt niewiedział SkarJedn 14; SkarŻyw 480; LatHar 330; WysKaz 29.

W charakterystycznych połączeniach: lud doskonały, gruby (5), grzeszny, łakomy, miły (2), możny, nędzny (4), niechętny, (nie)posłuszny (2), niepożyteczny, nieskrocony, (nie)wdzięczny (6), niewinny, odporny, okrutny, pokutujący, proszący, przeklęty, roztargniony, smętny, splundrowany, sprośny (2), straszny, strwożony, strzegący sprawiedliwości, swowolny, szalony, ślepy, ubogi, uciśniony, uporny (2), utrapiony (3), wierny (5), występny, zdradliwy, złościwy (2), zły (5); ostatki ludu (6), wiele (2).

Frazy: »i (a) (niechaj (że)) rzecze (a. odpowie itp.) wszy(s)tek lud amen; lud wszytek rzekł: niechże się tak stanie« = et dixit omnis populus: Fiat, fiat; et dicet omnis populus: Amen PolAnt; et respondit omnis populus: Amen Vulg [szyk zmienny] (17;2): KrowObr 111; Leop Esdr 9/46; niechayże rzecze wſzytek lud Amen. Chwalćie Páná. BibRadz Ps 105/48; A zátym lud wſzythek rzekł/ Niech że ſię ták ſtánie. BibRadz Iudith 13/26; BielKron 45; y rzecże wſzytek lud Amen BudBib 1.Par 16/37, Deut 27/16, 17, 18, 19, 20 (13); CzechEp 115.

»lud się zbierał (a. zszedł, a. zgromadził itp.), niemało (a. wiele) ludu się zbierało (a. schodziło itp.); zebrać (a. zgromadzić itp.) lud, niemało ludu; zebranie (a. zgromadzenie a. zbor) ludu; lud zebrany (a. zgromadzony)« = omnis populus cucurrit a. venit, convenit universus Israel, expletus est omnis populus, multititudo a. concursio populi Vulg; congregatio a. ecclesia populi PolAnt [szyk zmienny] (20:3;20:2;14;2): Lud vſlyſſáwſſy trąby/ ze wſſech ſtron ſie zbieżál OpecŻyw 116v, 133 [2 r.]; W tym Pieniu prorok wypiſuie iako zburzono koſcioł w Ieruſalem/ á iako zabrano lud do babiloniey/ á iako tam lud żydowski będącz w niewoli płakał/ á pioſnek mu ſie nie chciało. WróbŻołt ſſ; RejPs 216; Leop Iudic 20/2, 11, 2.Reg 15/24, Luc 1/10, Act 3/11; Przyſzli po tym k niemu máthká y bráćia iego/ ále go doydź nie mogli dla zgromádzenia ludu. BibRadz Luc 8/19, Ex 14/6, Lev 8/3, 4, Deut 32/12, 15/4 (16); Zbierz lud Izráelſki według rodzáiow y domow ich y według imion BielKron 39, 41v, 50, 51, 62v, 65 (11); Abowiem tho bacżyli/ iż około Páná Kriſtuſá bárzo wiele ludu ſie zbieráło. RejPos 312, 222, 347v; RejZwierc 264v; ſynowie Izráelowi (byli) w mieśćiech/ á (ták) zgromádzili ſię (on) lud iáko mąż ieden do Ieruſzalimá. BudBib 1.Esdr 3/1, Iudic 20/2, 1.Reg 13/4, Dan 13/28, 2.Mach 2/7, 14/30; HistHel B4v; CzechRozm 3, 114, 116v, 180; SkarŻyw 483, 559 [2 r.], 567; WujNT Luc 21/38, Ioann 8/2, Act 3/11, 21/22, 30.

Zwroty: »błogosławić (a. dać błogosławieństwo) ludu(-owi), lud; błogosławieństwo ludu, na lud, nad ludem, w ludu; lud błogosławiony« = benedictio super populum Vulg, PolAnt; benedicere populo Vulg; beatus populus PolAnt [szyk zmienny] (9:2;1:1:1:1;2): pan bog będzie bogoſlawił ludu ſwemu w pokoiu [dominus benedicet populo ſuo in pace]. WróbŻołt 28/11; LubPs B3, G4v, ee6; Leop Ps 3/9, 28/11, AAA2; BibRadz I 115v żp, Ps 144/15, Eccli 45/18; BielKron 38, 70; RejZwierc 42v; ná lud twoy błogosłáwieńſtwo twoie. BudBib Ps 3/8[9], Deut 27/12, Ios 8/33; CzechRozm 200.

»być wygładzon (a. stracon, a. wykorzenion itp.), wykorzenić z ludu swego« = excidere a. succidere e populis suis PolAnt (8:1): Leop Ex 30/33; A ták záchowywayćie Szábát/ á mieyćie gi zá ſwięty [...] ieſliby też kto robothę iáką wen zaczął/ będźie wygładzon z pośrzod ludu ſwego. BibRadz Ex 54/31, Ex 30/33, 38, Lev 7/25, 19/8; RejPos 205v; y wykorzenion będzie on mąſz ſpoyśrzodku ludu ſwego [Et excidetur vir ille e medio populi sui]. BudBib Lev 17/4; WujNT Act 3/23.

»ciągnąć z ludem; wyciągnąć lud; lud ciągnie« (2;1;1): Leop Iudic 9/42; Wybran Moiżeſz Hetmánem/ ciągnął z ludem/ nie wodą iáko ſie nádzyewali Murzynowie/ ále zyemią mieyſcy trudnemi BielKron 28, 48, 95.

»krolować (a. panować) nad ludem; krol nad ludem, ludu; obrać (a. naznaczyć) krola (a. krolem) ludowi(-u)« = regnare super Israel Vulg (11;7:2;3): WróbŻołt 46/9; RejPs 131; Krolował Ozee ſyn Elá w Sámáryey nád ludem Iſráelſkim dziewięć lat. Leop 4.Reg 17/1, 3.Reg 14/1, 2.Par 1/9, 13, Is 28/14 (10); Będą ſądźić narody y pánowáć nád ludem BibRadz Sap 3/8, 1.Reg 15/1, 2.Reg 24/2, 2.Par 23/20; pomazałem ćię (ábyś był) krolem nád ludem Iehowj nád Izráelem. BudBib 4.Reg 9/6, 3.Reg 14/2, 2.Par 1/9, Sap 9/7; Tyś w widzeniu powiedźiał prorokowi ſwemu: Náznáczyłem ia królá iuż ludowi memu Dawid ſługá móy wierny/ ten ieſt powołany Ná ten vrząd ták zacny KochPs 133; SkarKaz 346a; ſędźiaki ktore im dawał/ nie miał Pan Bog zá krole ludu onego ſwego/ ále iáko zá namieſtniki ſwoiego kroleſtwá. SkarKazSej 689b.

»modlić się (a. czynić modlitwy) za lud, za ludem« = precari pro Israel Vulg; orare pro populo PolAnt [szyk zmienny] (7:4): Iadus lepak za wſzitek lud ſie modlił BielŻyw 155; KrowObr 216; Leop 1.Par 6/49; BibRadz Ier 7/16, 11/14; Ofiarny Cielcá zá grzech twoy/ y Skopu ná zábitą ofiarę/ á cżyń modlitwy zá ſię y zá lud. BielKron 38, 35, 77v; RejPos 75v; Co cżuiąc Mojżeſz/ záwołał ná Aaroná: wezmi rychło kádzielnicę/ á idz prętko nábierz ogniá z ołtarzá y vcżyń kádzenie a modl ſię zá ten lud SkarŻyw 492; SiebRozmyśl H4.

»mowić (a. rzec, a. kaz(yw)ać itp.) (do, ku) ludu (-owi), przed ludem; mieć (a. czynić itp.) kazanie (a. rozmowę) do ludu, z ludem« = dicere ad populum PolAnt [szyk zmienny] (115:1;2:1): OpecŻyw 82v, 123, 163; HistJóz E3; WróbŻołt Q4; LubPs hh3; KrowObr 83v, 203; Y Vſlyſzeli [...] kazánia kthore Ieremiaſz kazał do wſzyſtkiego ludu [loquebatur ad omnem populum dicens] Leop Ier 38/1, Ex 14/13, Num 11/18, 24, Ios 24/19, 22 (16); Słowá ktoreſćie dźiś mowili do ludu nie ſą dobre BibRadz Iudith 4/9, Num 11/18, 31/3, Ios 6/7, 16 (20); roſkazał Aaronowi/ áby mowił ku ludu Izráelſkiemu BielKron 37v, 18, 29, 30, 31, 32 (26); RejAp 132v; RejPos 46, 67, 81v, 172, 218v (8); RejZwierc 206v; BudBib Ex 11/2, 20/20, Ios 24/22, 27, 1.Reg 12/20 (11); HistHel Cv; BialKaz A4v; BudNT Act 21/39; CzechRozm 5v, 258; ModrzBaz 3v, 141v; SkarŻyw 481, 490, 500; CzechEp 113, 114, 118, 297; LatHar 521; WujNT Matth 27/64, Luc 20/9, Act 4/1, 5/20, s. 454 marg (10); PowodPr 6, 40; SkarKaz 278a.

»objawić (a. być objawion) ludu, między ludem; objawić się ludowi« = manifestari in Israel Vulg (2:1;2): WróbŻolt 76,15; Leop Ioann 1/31; Przyſzedł tedy Moiżeſz/ obiáwił ludu Izráelſkiemu wſzytki ſpráwy Boſkie. BielKron 32v; Bo ná on cżás gdy w onym zakonie ſrogośći ſwoiey Bog Ociec obiáwić ſie racżył ludowi ſwemu/ tedy niebo y zyemiá zátrzęſłá ſie byłá RejPos 274v; SarnUzn C8.

»obrzezać lud; lud ((nie) był) obrzezan(y); obrzezanie ludu« = circumcidere omnem populum, circumcisus populus PolAnt (2;3;1): OpecŻyw 23; BielKron 15v; obrzezał Iehoſzua wſzyſtek lud/ ktory wyſzedł z Micráimá męſzcżyzny BudBib Ios 5/4, Ios 5/5 [2 r.]; Szábát/ y dzieſiećioro przykazánie/ nie podáne było iedno ludowi obrzezánemu/ y z Bogiem iuż w przymierzu CzechRozm 101v.

»odkupić (a. wykupić) lud; uczynić (a. sprawić iip.) odkupienie (a. wykupienie) ludowi(-u)« = redimere populum Vulg, PolAnt; facere redemptionem plebi PolAnt [szyk zmienny] (11;11): iąl [Herod] biſkupow ij naucżonych w zákonie pytatz/ gdzie by ſie kriſtus miál narodzitz ien by miál odkupitz lud Izrahelſki. OpecŻyw 24, 12v, 139v; WróbŻołt Z4, 76/16; LubPs gg3; RejPs 166, Leop Ps 76/16; Błogoſłáwiony Pan Bog Izráelſki/ co náwiedźił y odkupił lud ſwoy BibRadz Luc 1/64; RejPos 111, 296, 298 [3 r.]; BudBib Ps 76/15[16]; MWilkHist I4; CHwálebny ieſt P. BOg narodu Izráelſkiego/ Iż náwiedźił, á vcżynił odkupienie ludu ſwego, ArtKanc A17v, A10, C13; LatHar 45; WujNT Luc 1/68, s. 192 marg.

»lud pokropić (a. poświęcić)« = sanctificare populum Vulg (6): Leop Ios 7/13; BibRadz Hebr 9/19; BudNT Hebr 9/17[19]; SkarŻyw 502; wźiąwſzy krew ćielcow y kozłow z wodą y wełną ſzárłatową y z Izopem: y ſáme kśięgi y lud wſzytek pokropił [ipsum quoque librum et omnem populum adpersit] WujNT Hebr 9/19, s. 287.

»porazić lud, [ileś] ludu, [kogo] z ludem; lud (jest) porażon(y); porażka w ludu« [szyk zmienny] (1:1:1;3;1) przyſzłáby tá wieść że lud ktory był z Abſálomem ieſt poráżony. BibRadz 2.Reg 17/9; BielKron 52y, 83; ſtáłá ſię poráżká w ludu ktory zá Awſzálomem. BudBib 2.Reg 17/9, Num 21/35, 3.Reg 8/13, 2.Par 25/13.

»rozpuścić lud« = dimittere populum Vulg (5): Leop 2.Par 7/10; A roſpuſćił był Iozue lud/ y rozeſzli ſie ſynowie Izráelſcy káżdy do dźiedźictwá ſwego BibRadz Iudic 2/6; BielKron 48v; BudBib Ios 24/28; WujNT Mar 6/45.

»rozszykować (a. uszykować), rozdzielić lud na hufy (a. hufce); lud zszykowany« = dimidiare a, dividere populum PolAnt [szyk zmienny] (2:2;1): Leop 1.Mach 10/81; Názáiutrz tedy rozſzykował Saul lud ná trzy hufy/ y wtárgnął wpuł obozu przed świtániem/ á poráził Ammonity BibRadz 1.Reg 11/11, Iudic 9/43; Y zlękł ſię Iáákob bárzo/ y záfráſował ſię y rozdzielił lud ktory z nim/ y drob y bydło y wielbłądy ná dwá hufy. BudBib Gen 32/7; SkarŻyw 284.

»rządzić (a. sprawować) lud, ludem; rząd (a. sprawowanie) ludu« = dominari populo PolAnt [szyk zmienny] (27:5;3): WróbŻołt 79/2; RejPs 165; LubPs ee5v marg, gg3; KrowObr 165; OrzList f2; BibRadz 2.Par 8/10; SAmuel Prorok y Kſiążę y Kápłan/ po Heli Kápłanie ſpráwował lud Izráelſki áż do pomázánia krolá Saułá. BielKron 63, 48v, 51, 62 [2 r.], 63v, 64v; s ciebie [z Betleem] mi wynidzye wodz ktory będzye rządził lud moy Izráelſki. RejPos 35v, 18v, 36, 36v; BudBib 2.Par 1/10, 1.Esdr 7/25, Sap 8/14; CzechRozm 98v, 167v; KochPs 104, 145, 148, 198; SkarŻyw 501; CzechEp 332; ArtKanc L10v; WujNT 390; Dokąd w ſtárym zakonie ſam Bog przez Kápłaná zwierchniego ludem ſwym rządźił/ było náwſzem dobrze. PowodPr 60; SkarKazSej 660b, 690a, 691.

»sądzić lud; sądy ludu« = iudicare populum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (23;4): LubPs Q4, dd4, gg5v; A Ioáthám záthym ſyn iego rządził dom Krolewſki/ y ſądził lud źiemie. Leop 2.Par 26/21, 1.Reg 4/18, 2.Par 1/11, Eccli 41/25, Bar 2/1, Hebr 10/30; BibRadz Ex 18/13, 22, 26, Ps 50/4, 1.Mach 9/73; A wżdy ten ták wielki Moyżeſz niemogł Sądom ludu onego ſproſtáć OrzRozm T2, T2 [2 r.]; BielKron 19, 32, 63v, 76v; RejPosRozpr c3v; BudBib Deut 16/18, 2.Par 1/11; ModrzBaz 75v; CzechEp 283; Pan ſądźić będźie lud ſwoy. WujNT Hebr 10/30.

»uczyć (a. nauczać) lud; uczenie ludu« = docere populum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (13;1): OpecŻyw 74; WróbŻołt Y2, Y4; Oto mężowie ktoresćie byli dali do więzienia/ ſthoią w kościele/ á vczą lud. BibRadz Act 5/25, I 356 marg; RejPosRozpr b3v; BudBib Eccli 10/1; [Pan Jezus] śiedząc w łodce/ náucżał lud ſłodkim á duſze ożywiaiącym ſłowem twoim. SkarŻyw 596; LatHar 722; WujNT Luc 20/1, 23/5, Act 4/2, 5/25; Dawid płákał Saulá krolá y Ionáty ſyná iego/ y náuczył lud żáłobney nád nimi pieśni. SkarKaz 385a.

»upominać (a. napominać) lud; upominanie do ludu« [szyk zmienny] (23;1): WróbŻołt B6 [2 r.], Q3, gg4v, tt8v; RejPs 140v, 172v, 219v; KrowObr 90v; Leop 1.Reg 12 arg, 2.Par 32 arg, Ier 10 arg; BibRadz 2.Mach 15/8, Ioann 7 arg; Byli tám dwá kápłani z Ieruzálem nowo przybiegli/ ći vpomináli lud/ áby ſie vciekli do Páná Bogá BielKron 113v, 69; RejPos 160, 189, 296v; BiałKat 3v; BudBib 1.Mach 5/32; Teſtáment Iozuego y vpominánie do ludu. SkarŻyw 504 marg; CzechEp 170; Chriſtus vſłyſzawſzy o Piłatowym okrućieńſtwie/ nápomina lud do pokuty. WujNT Luc 13 arg.

»lud wybawi(a)ć (a. zbawić, a. wyswobodzić) (z Egiptu a. z niewolej egipskiej, a. z mocy dyjabelskiej itp.); wybawienie (a. zbawienie) ludu; lud wybawion(y) (a. zbawiony)« = eruere populum, redimere Israelem PolAnt [zawsze w odniesieniu do Boga Jahwe] [szyk zmienny] (40;8;3): Ten ieſt ktory przyſſedl na zbawienijé ludu/ tencij ieſt zbawienié naſſe/ ij odkupienije Izraelſkié OpecŻyw 71v, 12v; TarDuch D3v; Kto z gory Syon zbawi lud Iſraelski [Quis dabit ex Syon salutare Israel] WróbŻołt 52/7, 13/7, 43/5, R3v, aa2v [2 r.], aa4v (9); Pan Bog lud ſwoy wybáwił z niewoley Egipſkiey. LubPs gg3, G, dd4, hh; Leop Sap 19 arg; RejZwierz 43v; Tu okázuie iáko by Bog mowił/ iż on ſam lud ſwoy wybáwił z niewolſtwá/ y od onych ćięſzkich robot ktore muſieli robić w Egiptćie. BibRadz I 313v marg; A był w Ieruzálem obchod Poświącánia/ y źimá byłá. To święto było vſtáwione dla pámiątki wybáwienia ludu BibRadz I 57 marg, Ex 5/23, Iudic 6/36, 2.Par 32/14, Ps 25/22, I 311 marg (9); BielKron 49, 64v, 115v; RejPos 32, 299; BiałKat 81; KuczbKat 25; Błogo tobie Izráelu/ kto podobny tobie o ludu zbawiony przes Iehowę BudBib Deut 33/29, Ps 28/9; BudNT Cc2v marg; CzechRozm 55v, 119v, 122v; KochPs 159; SkarŻyw 481, 559; GrabowSet F3v; O Pánie IEzu Chryſte/ wybáw mię/ iákoś wybáwił Abráámá z ręki Cháldeyſkiey [...] Moyzeſzá y Aaroná/ y lud Izráelſki/ z ręku Fáráonowych/ y niewoley Egiptſkiey LatHar 585, 361; WujNT Iudae 5, s. 835 [3 r.], Zzzzz.

»lud wybawi(a)ć (a. wyzwolić, a. wyswobodzić); wyzwolenie (a. wybawienie) ludu; wybawiciele ludu« = populum salvare, libertatio populi Vulg; liberare populum PolAnt [o przywódcach] (12;3;3): Leop *B4v, Iudith 12/3; BibRadz 4.Esdr 12/34, Iudith 8 arg; Mowił tedy Ionátás/ oycu/ cżemu grzeſzyſz chcąc rozláć kreẃ niewinną tego ktory wyſwobodził lud Izráelſki BielKron 66, 49v; RejPos 150v, 213v; RejZwierc 205v; CzechRozm 106v, 123; Othoniel wybáwićiel ludu od nieprzyiaćioł. SkarŻyw 558 marg, 558, 559 [2 r.]; Iákoć polegli mocarze/ ktorzy wybawiáli lud Izráelſki. SkarKazSej 668b, 669a [2 r.].

»(wy)puścić lud« = dimittere populum Vulg, PolAnt (25): Rzekł tedy Pan do Moyzeſſá: wnidź do Fáráoná á mow do niego: Thoć powiada Pan Bog żydowſki: wypuść lud moy/ że mi będzie offiárował. Leop Ex 9/1; Zákámiáło tedy ſerce Fáráonowe y niewypuśćił ludu Leop Ex 9/7, 8/29, 32, 9/13, 24; BibRadz Ex 10 arg, 10/3, 4, 2.Par 36 arg; Rzekł Fáráo/ proſzę was modlcie ſie zá mną do ſwego Bogá Izráelſkiego/ á iuż puſzcżę wolno lud waſz/ áby ty żáby zginęły. BielKron 29v, 29 [3 r.], 29v, 88v; RejPos 56, 158; RejZwierc 9v; BudBib Ex 7/14, 8/1; prośił áby byłá od niego oddalona [plaga]/ obiecuiąc iuſz lud puśćić. SkarŻyw 480, 479, 490; WujNT 557.

»(wy-, prze)wieść (a. (prze)prowadzić) lud (z Egiptu a. mocy Faraona itp.); (wy)prowadzenie (a. wywiedzenie, a. wyście) ludu z Egiptu« = educere a. traducere populum Vulg [zawsze w odniesieniu do Boga Jahwe] [szyk zmienny] (36;5): PatKaz I 14; WróbŻołt V7, aa4v, cc2; RejPs 116v, 203 [2 r.]; lud ſwoy z mocy okrutnego Fáráoná wy wieść racżył ſuchemi/ nogámi przez morze cżyrwone. LubPs P3, D2, X4v, Yv [2 r.], Z6, dd5 [3 r.] (10); Ach Pánie Boże/ czemużeś raczył przewieść then lud przez Iordan Leop Ios 7/7, Sap 19 arg, Bar 2/11; BielKron 41v; GrzegRóżn E3; RejPos 56, 175, 217v; RejPosWstaw 44; Ktory prowádził lud ſwoy przez puſzcżą/ bo ná wieki miłoſierdzie iego. BudBib Ps 135/16, Ier 32/21, 4.Esdr 2/1, 14/4; BudNT Iudae 5; CzechRozm 143v, 172v; KochPs 114, 118, 199 [2 r.]; Gdyż my nie inſzego ktorego Bogá mamy [...] iedno ktory lud Izráelſki wywiodł z Egiptu CzechEp 34, 275, 296; SkarKazSej 677a.

»(wy-, przy-, pod-, za)wieść (a. (przy-, prze)wodzić, a. prowadzić) lud; prowadzenie ludu; lud wywiedziony« = adducere populum, reducere Israel Vulg; educere populum PolAnt [o przywódcach] [szyk zmienny] (33;1;1): RejPs 121v; Leop 3.Esdr 5/72, Ier 50/19; Potym roſkazał Pan Iozuemu ſynowi Nunowemu/ Bądź że ſtałym á ſercá dobrego/ ábowiem ty wywiedźieſz lud do źiemie [quia tu introduees filios Israel in terram] ktorąm im dáć przyſiągł BibRadz Deut 31/23; I odpráwił go od ſiebie/ á vcżynił go rothmiſtrzem/ y wodźił lud gdźie było pothrzebá. BibRadz 1.Reg 18/13, 2.Par 19 arg, Ier 41/10, I 478v, 3.Esdr 6/16; Potym Sybá ſyn Bohry z narodu Saul podwiodł lud Izráelſki przećiw Dawidowi BielKron 73, 8v, 28v, 30v, 32, 35 (8); HistRzym 85v; RejPos 53v, 187v; KuczbKat 25; A Amáciáhu zmocniwſzy ſię/ wywiodł lud ſwoy y ćiągnął ná dolinę Soli BudBib 2.Par 25/11, Ex 3/10, 3/12, Is 63/14, 3.Esdr 6/16; Bo choć Moyżeſz wywiodł lud z Egiptu/ ále go wżdy do źiemie obiecáney nie wprowádził CzechRozm 104, 16v, 51v, 54, 86; KochPs 118; SkarŻyw 479, 490, 500.

»wziąć (a. obrać, a. mieć, a. postawić itp.) sobie za lud (moj a. twoj, a. swoj); uczynić sobie (a. (na-, we)zwać itp.) ludem (moim a. twoim, a. swoim); być ludem (jego, a. moim, a. twoim); lud twojej opieki [zawsze w odniesieniu do Boga Jahwe]« = populum sibi facere Vulg (10;8;9;1): Leop 1.Par 17/21, Mal 3/17, Rom 9/25, 26; Wezmę was ſobie zá lud ſwoy [Et accipiam vos mihi in populum]/ y będę Bogiem wáſzem/ Abyśćie poználi żem ia ieſt Pan Bog wáſz/ ktorym z was ziął brzemioná Egyptſkie. BibRadz Ex 6/7, Lev 26/12, I 116 marg, 1.Par 17/22, Ier 7/23, Luc 13/30; Ciebie Pan Bog (to ieſt Izráelá) wybrał ſobie zá lud oſobny ze wſzytkich ludzi/ ktorzy ſą po wſzytkiey zyemi BielKron 35v, 32, 44; RejPos 98v; [ci byli Żydowie] z tymi Pan Bóg przymiérze wźiął: przeto aby byli ludem iego/ chćiał mieć piątno ná ciáłách ich/ to ieſt ćieleſne obrzazanié BiałKat 13v; RejPosWstaw 21v, 22 [3 r.]; bo ſię ſpodobáło Iehowie vcżynić was ſobie ludem. BudBib 1.Reg 12/22, Zach 2/11, 4.Esdr 6/58; CzechRozm 94, 103v, 119; KochPs 120; WujNT Rom 9/25, 1.Petr 2/10.

»zasadzić lud« (2): Drugi raz Izráelitowie potkáli ſie z nimi záſadziwfzy lud przed miáſtem ná iney ſtronie miáſtá ná zaſadce. BielKron 52v; SkarŻyw 502.

»zmiłować się nad ludem« (3): OpecŻyw 2; Zmiłuy ſie nád ludem twym gdyż nas nikt nie może/ Wydrzeć z rąk nieprzyiaćioł LubPs hh4v; RejPos 20v.

Wyrażenia: »Bog ludu izraelskiego« (1): Bog ludu Izráelſkiego [Deus plebis Israel] obrał oyce náſze/ y wywyżſzył lud gdy mieſzkáli w źiemi Egiptſkiey WujNT Act 13/17.

»corka ludu m(oj)ego« = Jerozolima; filia populi mei Vulg, PolAnt (7): Leop Ier 4/11, 9/1; BibRadz Thren 3/48, 4/6; Lecż (iednák) lecżyli biedę corki ludu mego nieſtátecżnie/ (mowiąc) pokoy/ pokoy/ áno niemáfz pokoiu. BudBib Ier 6/14; Strumienie wodne wypuśći oko moię ná ſtárćie corki ludu mego. BudBib Thren 3/48; PowodPr 10.

»corka ludu m(oj)ego« = mieszkanka Jerozolimy (2): BibRadz Thren 4/3; Y ſmokowie podawáli pierśi/ karmili ſzcżeniętá ſwe/ corká (lepak) ludu mego [filia populi mei] okrutna/ iáko ſtruſowie w puſzcży. BudBib Thren 4/3.

»corka ludu mojego« = Izraelici (1): Oto ia ſpuſſcżę/ y ſprobuię ich: bo co inego mam cżynić od oblicża corki ludu moiego [filiae populi mei]? Leop Ier 9/7.

»lud godny (a. sprawiony, a. przebrany) ku bojowi (a. boju, a. walce); [ileś] ludu do boju; lud bojowy« = viri a. populus beati PolAnt (7;2;1): Ruſzył ſie tedy Iozue z Gálgál ze wſzytkiem ſwym ludem boiowem/ ktorzy byli wſzyſcy waleczni. BibRadz Ios 10/7, 2.Reg 24/9, 1.Par 12/30, 35, 38, 39v, 43; BudBib 2.Par 11/1; SkarŻyw 480; á było ſámego ludu do boiu/ po ſześćkroć ſto tyſięcy WysKaz 29.

»grzech ludu« = deliotum populi Vulg; peecatum populi Modrz [szyk 16 : 1] (17): WróbŻołt I; LubPs R3, Y2, Z4; A nie vżywał [Ezdrasz] żadnego pokármu/ áni pił żadney wody/ płácząc dla bárzo wielkich grzechow wſzytkiego ludu onego. BibRadz 3.Esdr 9/2; zábije Kozłá loſowánego zá grzech/ wnieſie kreẃ iego zá zaſłonę kościelną/ będzye kropił przećiw domu Bożemu/ áby tym ocżyśćił dom Boży od grzechow ludu Izráelſkiego. BielKron 38v; RejPos 91v, 102v, 317; BudBib 3.Reg 8/34, 36; BudNT Hebr 2/17; CzechRozm 171v; ModrzBaz 49v; WysKaz 28; SiebRozmyśl H2; PowodPr 30.

»hetman (a. rotmistrz) ludu, nad ludem; hetman z ludem« = principes bellatorum in exercitu Vulg; principes bellorum super populum PolAnt [szyk 6:3] (5:3;1): LubPs Xv; Leop 2.Par 32/6, 1.Mach 5/42; Y poſthánowił hetmány nád ludem ktore on zebrał do ſiebie na plác v brany mieſckiey BibRadz 2.Par 32/6, I 121, 2.Reg 25/23; BielKron 28; Iozue on zacny Hetman ludu onego poſłał w Pogonią zá zbiegłemi RejPos 217v; BudBib 2.Reg 24/2.

»lud izraelski« = omnis Israel Vulg, PolAnt; cunctus a. universus Israel, a. plebs Israel Vulg [szyk 519:5] (524): OpecŻyw 24, 26, 185; TarDuch D3v; WróbŻołt 13/7, 76, 79/2, 124/5, 127/6 (10); RejPs 31; MurzNT Luc 1/80; LubPs D2, G, R, R6v, S2 (27); GroicPorz 13v, 14; KrowObr 63, 90v, 143, 165, 215v (9); Zruſſyłá ſie ieſſcze gniewem pierzchliwość Páńſka ná lud Iſráelſki Leop 2.Reg 24/1; Dopuśćił tedy Pan ná lud Iſráelſki powietrze morowe od záránia aż do czáſu náznáczonego Leop 2.Reg 24/15; A kápłani gráli ná trąbách przed nimi á wſſyſtek Iſráelſki lud ſtał. Leop 2.Par 7/6, *B4v, Ex 14/5, Num 21/17, 21 (152); Potym powiedźiano Krolowi Egiptſkiemu/ iż lud Izráelſki vćiekał BibRadz Ex 14/5; Błogoſláwieńſtwá y złorzeczeńſtwá ludu Izráelſkiego. BibRadz Radz I 116a żp, Ex 18/25, I 103d żp, Deut 31/7, 11, I 121 (54); BibRadzBaz ktv; Skłoniwſzy ſie lud Izráelſki/ ohwalił Páná Bogá/ y vcżynili ták iáko Pan Bog roſkazał. BielKron 30; Widząc Moiżeſz lud Izráelſki około Egipſkich łupow ſie obieráć/ odſtąpił od tąd ná puſzcżą rzecżoną Sur BielKron 31, 19, 29v [4 r.], 30v [2 r.], 31 [2 r.] (109); RejAp 106, 134v; RejPos 35v, 36, 36v, 56, 68v (9); BiałKat 78v [2 r.]; KuczbKat 435; RejZwierc 206v, 257v; WujJudConf 242v; RejPosRozpr c2v, c3v; RejPosWstaw 44; A teras Iehowá Bog Izráelſki wygnał Emorego od oblicża ludu ſwego Izráelſkiego BudBib Iudic 11/24, 2.Reg 19/40, 24/4, 3.Reg 8/30, 38, 14/7 (28); HistHel C4v; CzechRozm 5v, 7, 16v, 22, 23 (42); ModrzBaz 83, 143v; SkarJedn 3; KochPs 118; SkarŻyw 479, 504 [2 r.]; MWilkHist I4; StryjKron 125; Toć Papiſta: á tego wżdy o żadnym rodzeniu Chriſtuſowym nie rozumiał: ále o tych wiekách oſtátecżnych ludźiách á miánowićie o niewyſłowioney złośći ludu Izráelſkiego/ Chriſtuſowi odpornego CzechEp 157; Lud Izráelski wolny bywał gdy zakonu pilnował. CzechEp 368 marg, 83, 153 [2 r.], 170, 236 (20); NiemObr 71, 83 [2 r.]; WerGośc 266; POſłuchayćież żáłoby niebieſkiego Oycá/ [...] Ná ten niewdźięcżny á niewierny lud Żydowſki/ ktory przedtym ſłynął imieniem lud Izráelſki. ArtKanc E13, K6; LatHar [+10]v, 103, 223, 237, 553 (10); Z ćiebie [z Piotra] wynidzie wodz/ ktory będzie rządził lud moy Izráelſki. WujNT 390, 85 marg, 111 marg, Luc 2/32, Act 4/10, 24 (8); PowodPr 4, 8, 11, 15, 26 (8); SkarKaz 83b; SkarKazSej 668b, 691b.

»kapłan ludu izraelskiego, nad ludem« (1:1): KTorym kſztałtem Kápłani ludu Izraelskiego/ [...] Ná obchod świąt vrocżyſtych ná trąbách trąbili BibRadzBaz ktv; RejAp 106.

»książę ludu, nad ludem« = princeps populi Vulg, PolAnt (9:1): OpecŻyw 174; WróbŻołt 112/8; Nie vſtánie z rodu twego mąż/ ktoryby niemiáł być Kxiążęćiem nád ludem Iſráelſkim. Leop 2.Par 7/18, Num 32/2, Ios 1/10, Ez 11/1; BibRadz Act 23/5; á náſz cży nieprzyiaciel? Ktory rzekł/ ieſtem kſiążę ludu Bożego/ y náucżył go iáko miał wzyąć Ierycho BielKron 47; RejPos 141; Kſiążętá ludu y ſtárſzy Izráelſcy (marg) słuchayćie (‒) WujNT Act 4/8.

»matka ludu izraelskiego« = mater in Israel Vulg (1): Przeſtali mocni w ludu Iſráelskim/ y odpoczynęli: aż by powſtáłá Deborá/ powſtáłá mátká ludu Iſráelſkiego. Leop Iudic 5/7.

»lud mąż (a. męża) Izrael(a)« = lud izraelski (2): Záś Awſzálom y wſzytek lud Izráelſki (marg) Y wſzytek lud mężá Izráelá/ álbo ták/ y wſzytek lud mąż Izráel. (‒) przyſzli do Ieruzalimá y Achitofel znim. BudBib 2.Reg 16/15.

»mnostwo (a. ćma, a. rzesza, a. tłuszcza) ludu« = frequentia populi, multitudo plebis Vulg (6): OpecŻyw 52; wſſyſtká ona rzeſſá ludu kthory ſie wrácał do oyczyzny Leop *B4v, Num 16/9; BibRadz 2.Mach 4/39; [Zacharyjasz] kádźił wſzedſzy do kośćiołá Páńſkiego: á wſzyſtko mnoſtwo ludu/ modliło ſię z nadworza LatHar 686; WujNT Luc 6/17.

»nieprzyjaciel(e) ludu« = inimicus populi PolAnt (11): Leop Nah 1 arg, 1.Mach 13/51; Znáczy ſtráſzliwą pomſtę y porażkę którą Bog miał vczynic nád nieprzyiaćiołmi ludu ſwego BibRadz I 308c marg; O Boże náſz bądźże pochwálon/ ktoryś dniá dźiſieyſzego wniwecż obroćił nieprzyiaćioły ludu twego. BibRadz Iudith 13/21; BudBib Iudith 13/21; SkarŻyw 559, 560; CzechEp 368, 369; PowodPr 4; SkarKazSej 667b.

»przed oblicznością ludu« = in conspectu populi Vulg; in oculis omnis Israel PolAnt (9): Będę pełnił żądliwe ofiary panu bogu prżed oblicżnoſcią wſzelkiego ludu iego/ w pałaczu domu bożego WróbŻołt 115/18, 67/8, gg5v; RejPs 171v; Y rzekl Hánániaſz przed oblicżnośćią wſſyſtkiego ludu Leop Ier 28/10, Ios 11/6; BibRadz Deut 31/7; RejPos 55v, 112v.

»ociec ludu Bożego« (1): = pater populi Dei Modrz: A tákći Abráhám/ oćiec ludu Bożego/ dla wyzwolenia brátá/ woynę przećiwko nieprzyiaćiołom podniosł. ModrzBaz 104v.

»lud pieszy« [szyk 3:1] (4): BibRadz 1.Reg 15/4; poráżeni ieſzcże gorzey Izráelitowie áż vciekáli/ gdzye trzydzyeśći tyſiąc ludu pieſzego poległo BielKron 63, 65; BudBib Iudic 20/2.

»poczet ludu« (8): Tedy Ionátás zoſtáwiwſzy w mieśćie Symoná brátá ſwego/ wyćiągnął w pole z wielkim pocżtem ludu [et exiit in regionem et venit cum numero]. BibRadz 1.Mach 9/65, 2.Reg 24/9, Ier 52/8; BielKron 39 marg, 73v marg; przelicżćie lud że będę wiedział pocżet ludu. BudBib 2.Reg 24/2, 15/3; SkarJedn 3.

»lud pospolity« = vulgus a. plebs Vulg; parvus populus PolAnt [szyk 86:15] (101): OpecŻyw 4, 53, [61], 69v, 72 (8); w ktorych [lampach] ogień y wnocy y wednie vſtáwitznie gorzał/ á lud poſpolity Izráhelſki Oleiu dodawał. KrowObr 90v; Ná cżterzy wiáthry wymierzył mur wſſędj wkoło/ długość ná pięć ſet łokći y ſſerokość theż na pięć ſet łokći/ dzielącą miedzy ſwiątnicą y mieſcem ludu poſpolitego. Leop Ez 42/20, Ex 19/23, 24, Num 11/4, 4.Reg 25/19, Act 17/5, 8; Ty Celniki y poborce lud poſpolithy miał zá przeklęthe dla ich drapieſtwá. BibRadz I 4v marg, Lev 4 arg, 3, 4, Num 11/4, Ios 6/9 (15); A gdy ſie wroćił Moiżeſz do Páná Bogá záſię ná gorę/ rzekł mu Pan: Przydę do ciebie we mgle/ áby mię ſłyſzał lud poſpolity BielKron 32; Roſkazał Iozue kápłanom áby wzyęli Arkę vmowy y ſiedm trąb/ á lud zbroiſty przed Arką ſzedł/ á lud poſpolity zá Arką BielKron 47; Weſzli w radę Iozue s poſpolitym ludem BielKron 47v; Obacżył lud poſpolity iż to zábicie Abnerá nie było z wolą Dawidową/ iáko ſie domyſláli. BielKron 69v; Lud poſpolity chwalił Páná Bogá y rzekł/ to ieſt práwy Pan Bog. BielKron 85, 9v, 16, 30v, 32 [3 r.], 38 [2 r.] (57); RejPos 218, 266; WujJud 75v; BudBib 1.Reg 13/5, 3.Reg 13/33, 4.Reg 23/6, 2.Par 36/14, 2.Esdr 7/4; CzechEp 283; NiemObr 83; LatHar 698, 722; WujNT 228.

»przełożeni (a. przewodnicy) ludu, nad (a. między) ludem; [kogo] przełożyć nad ludem; przełożeństwo nad ludem« = duces a. principes populi Vulg; capita super populum PolAnt (7:8;1;1): KromRozm I O2v; LubPs E3v marg; Y zoſtáwił Iozeffá ſyná Zácháryaſſowego/ y Azáryaſzá przewodnikámi ludu Leop 1.Mach 5/18, Num 27/2, 1.Mach 5/19; Y wybrał Moiżeſz ze wſzego ludu Izráelſkiego męże ſtáteczne/ ktore poſtánowił przełożonemi nád ludem BibRadz Ex 18/25, Ios 1/10, I 353v marg; Miał krol Sálomon XII przełożonych nád wſzytkim ludem Izráelſkim BielKron 76v, 77; RejPos 195; BiałKat 141; BudBib 1.Par 17/7, Is 3/7; WujNT 428, Act 23/5; SkarKazSej 678b.

»lud rycerski« = fortes a. exercitus a. viri belli PolAnt; viri bellatores Vulg [szyk 9:2] (11): SeklKat K4; Leop 3.Reg 9/22; BibRadz 2.Reg 24/9, 1.Par 12/36, 38, 28/1; kto napirwey vbieży zamek á pobije ſlepe y chrome/ themu dam napirwſze mieyſce nád Rycerſkim ludem. BielKron 69v, 88; Y rzekł krol do Ioawá hetmáná (ludu) rycerſkiego/ ktory (był) znim BudBib 2.Reg 24/2, 2.Par 25/6, 1.Mach 5/32.

»starszy (a. przedniejszy, a. starcy itp.) (z, wpośród) ludu, nad ludem« = seniores Israel a. populi, capita populi PolAnt; maiores natu populi a. seniores plebis Vulg (44:10): Moizeſſowego duchá Pan vdzielił ſiedmdzieſiąth ſtarſſym z ludu Leop Num 11 arg, Ex 19/7, Num 11/16 [2 r.], 24, 30, 16/25 (13); BibRadz Ex 18/12, 19/7, Num 11/16 [3 r.], 24, 31/13 (12); A gdy było oſmego dniá/ wezwał Moiżeſz Aaroná y ſynow iego/ y ſtárſzych z ludu Izráelſkiego BielKron 37v, 45v, 77, 89v; RejPos 195v, 208v; RejPosRozpr c2v [2 r.]; BudBib Deut 33/21, Iudic 20/2, 1.Reg 15/30, Dan 13/33[34], 41; BudNT Matth 21/23, 26/3, Luc 22/66; SkarŻyw 503; A przednieyſzy miedzy kápłany y ſtárſzy nád ludem/ námowili lud poſpolity/ áby wyprośili Bárábbaſzá; á Iezuſá ſtráćili. LatHar 698, 334, 689, 693, 696, 721; WujNT Matth 21/23, 26/3, 47, 28/1, Luc 19/47, 22/66.

»synowie ludu« = filii populi Vulg (9): rzeką do ćiebie ſynowie ludu twego mowiąc Leop Ez 37/18, Ez 3/11, 33/2, 12; BudBib Num 22/4[5], 4.Reg 23/6, Ez 33/30, Tob 4/13; o S. Michále nápiſał Dániel Prorok/ że w pewnych rzecżách dopomagał ſynom ludu Izráelſkiego LatHar 325.

»szemranie ludu, między ludem; lud szemrał« [szyk zmienny] (4:1;3): Y było o nim [o Jezusie] wielkie ſzemránie miedzy ludem BibRadz Ioann 7/12, I 83v marg, I 106 marg; przeto ſzemrał lud przećiw Moiżeſzowi BielKron 31, 39v; RejPos 242v; BudBib Iudith 6/1; BiałKaz C.

»lud święty« (7): LubPs Z3; Pan Bog twoy poſtánowi ćię ſobie ludem ſwiętym/ iákoć to záprzyſiągł/ ieſli tyłko przykazánia iego záchowywáć będźieſz/ á poydźieſz drogámi iego. BibRadz Deut 28/9, I 16 marg, Sap 10/15, 2. Mach 15/14; BudBib Deut 26/19, Dan 12/7.

peryfr. »lud twardego (a. zatwardziałego) karku, twardej krczyce« = lud hardy, nieskłonny do uległości, do posłuszeństwa; populus dura cervice Vulg [szyk 6:1] (4:3): Leop Bar 2/27; BibRadz Deut 9/13; Bo to wiem iſz mię słucháć nie będą/ gdyſz ieſt lud zatwárdziałego kárku BudBib Bar 2/27, Ex 34/9; CzechRozm 235; Oznaymił Pan Bog Moyżeſzowi ná gorze on grzech ich y mowił: twárdey to krzcżyce lud SkarŻyw 490, 483.

»lud wielki« = multus a. omnis populus Vulg [szyk 14:14] (28): Ieſt tu iedno dziécię/ ktoré má pięcioro chleba ięcżmiennćgo/ a dwie rybie. Ale tzo to ieſt na tak wielki lud. OpecŻyw 52v, 44, 72; a tedy uyelky lud był wkoſzczyele PatKaz II 63; Leop Num 11/14, 1.Mach 5/30; BibRadz 2.Reg 24/2, 2.Par 39/4; Był Ian dobry człowiek [...] A gdy ſie k niemu lud wielki obroćił/ boiąc ſie Herod áby iego kroleſtwo przez iego kazánie nie było wzruſzono/ dał go poimáć a potym ściąć w Mácheroncie. BielKron 137v, 52v, 83, [852]v/ 137v, 266; BudBib Bar 2/26, 2.Par 1/10; CzechRozm 202; SkarŻyw 339, 384, 490, 511, 545, 567; CzechEp 113, 719; WujNT Act 18/10; SkarKazSej 665a, 695a.

»wielkość ludu« = multitudo populi Vulg; turba PolAnt (15): OpecŻyw 146v; KrowObr 185; Leop Act 21/36; BibRadz Ioel 3/14, Eccli 16/16, Act 19/27; BielKron 266; RejAp 26v; RejZwierc 204v; CzechRozm 255; SkarŻyw 559; PowodPr 30; á wſzytká wielkość ludu byłá zewnątrz modląc ſię czáſu kádzenia WujNT Luc 1/10, 19/37; SkarKazSej 678a.

»wodz (a. wodźca) ludu, nad ludem« [szyk 10:1] (10:1): OpecŻyw 69v; LubPs Y marg; Tylko ſam Moiżeſz/ ktory był kſiążę á wodz onego ludu od ſámego Páná przeźrzány/ wſtąpił ná onę gorę RejPos 141; BudBib 3.Reg 14/7; CzechRozm 84v, 94v, 104, 105, 106v; POſłuchayćież żáłoby niebieſkiego Oycá/ ienż był Zydowſkiego ludu miłośćiwy wodzcá. ArtKanc E12v; LatHar 378.

»lud wojenny« = pugnatores, universus exercitus Vulg (2): A wſſyſtek pocżet kxiążąt po fámiliach mężow mocnych/ dwá tyſiące y ſſeść ſet. Pod nimi zaś wſſyſtek lud woienny [...] ktorzy byli ſpoſobni ná woynę/ y potykáli ſie z nieprzyiaćielmi o Krolá. Leop 2.Par 26/13, Num 2/4.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen, wsztornki lud« = plebs universa, omnis plebs Vulg; omnis populus PolAnt [szyk 346:69] (376:37:2): Widzicie ijże nitz niemożem pomotz/ oto wſſytek lud za nijm ijdzie. OpecŻyw 72, [61]v, 69, 82v, [123] [2 r.], 124 (10); PatKaz III 153; HistJóz B2v, B3; BielŻyw 155; WróbŻołt L7, gg5v; RejPs 88, 96v, 113, 143, 171v; MurzNT Matth 27/25, Luc 7/29, 20/45; LubPs Y4; Poruſzył wſzyſthek lud/ potząwſzy od Galilei/ aż tu. KrowObr B2v, 141v; á trąbienie trąby im dáley thym więcey ſie ięło rozlegáć: y polękał ſie wſſyſtek lud kthory był woboźie. Leop Ex 19/16; Wſſákoź iednák ſluchay ſlowá tego ktore ia mowię w vſſu twoich/ y w vſſu wſſtornkiego ludu Leop Ier 28/7, Gen 26/11, 41/40, Ex 14/6, 19/8, Lev 24, 14 (95); A ták wſzythek lud ſzli do domu Báálowego y poborzyli gi BibRadz 2.Par 23/17, Gen 7/21, Ex 18/14, 19/8, Num 1/16, 11/10 (89); wezwał też k tobie Heliaſz wſzego ludu áby pilnie pátrzyli/ gdy vcżyśćiwszy mieyſce/ wzyął dwánaſcie kámieni według dwunaſcie narodow Izráelſkich BielKron 84v, 3, 12v, 19, 30v, 32 (51); RejPos 22, 56, 66v, 167, 195, 195v; BiałKat 273v; BudBib Ex 11/8, 20/18, 34/10, Lev 16/33, Num 21/33, 34 (63); HistHel B4v; MycPrz I A4v; BiałKaz D3; BudNT Hebr 9/17 [2 r.]; CzechRozm 131v, 171v; ModrzBaz 3v [2 r.], 108v; KochPs 39, 152; SkarŻyw 479, 481, 491 [2 r.], 492 [4 r.], 500 (16); CzechEp 296; WerGośc 266 [2 r.]; LatHar 699; WysKaz 30; WujNT Matth 27/25, Mar 9/15, Luc 2/10, 3/2, 7/29 (24); PowodPr 14; SkarKaz 385a, 454a, 514a, 577b, 678a, 703a. Cf »niechaj rzecze wszystek lud amen«.

»[kto a. jaki] z ludu« [w tymi jeden (3), kto, niektorzy (3), wiele (2), żaden (3)] = quispiam de populo Vulg (64): WróbŻołt 88/20; RejPs 155; LubPs R6v; I rzekł Abimelech/ czemuś námi wodził? Mógł ſye ktho z ludu poznáć z żoną twoią Leop Gen 26/10, 2.Par 13/17; BibRadz Ex 23/11, Lev 4 arg, 4/3, Neh 10/28, I 298v marg, 1.Mach 1/55 (7); zezwawſzy wſzytki Kſiążętá kápłáńſkie y náucżone z ludu/ pythał ſie od nich/ gdzieby ſie miał Kriſtus národzić. RejPos 35; Tegoż cżáſu Aſá vćiſkał niektore z ludu [confregit Asa de populo]. BudBib 2.Par 16/10, 1.Reg 26/15, Ps 44/12[13], 1.Mach 1/55, 5/42, 7/19 (8); Ná to mu [Helijaszowi] żaden z ludu/ nic nie odpowiedział HistHel B4v; CzechRozm 114; LatHar 399. Cf »starszy z ludu«.

»lud (nie)zbrojny (a. zbroisty)« [szyk 6:3] (9): SeklWyzn 3; BibRadz Ios 6/13, 2.Mach 4/40; lud zbroiſty przed Arką ſzedł/ á lud poſpolity zá Arką BielKron 47, [852]v, 341; RejZwierc 257v; Nákoniec pátrz ábyś ná ten hak nie przyſzedł/ ná ktory Iudaſz/ ktory ná Páná/ záraż [!] po wiecżerzy/ moc niezlicżoną ludu zbroynego przywiodł zdrádliwie LatHar 191, 330.

»lud (onej a. tej) ziemi(e), Krolestwa« = populus terrae Vulg (25:2): Leop Lev 20/4, 4.Reg 11/20, 25/19, 2.Par 26/21, 36/1 (8); głod wźiął moc w mieśćie [Jerozolimie]/ á ſpiże niedoſthálo ludowi onei źiemi. BibRadz Ier 52/6, Gen 23/12, 13, 4.Reg 15/5, 21/24, 2.Par 23/21 (13); BielKron 43v; Wziął ſobie lud ziemie oney Ioácházá ſyná Ioſzyiahowego/ á poſtánowił go ſobie zá krolá BudBib 2.Par 36/1, 4.Reg 16/15, 2.Esdr 6/16, Ier 52/6; WysKaz 30.

»lud żydowski« = plebs Iudaeorum Vulg; populus Iudaeorum PolAnt; Palaestini Mącz [szyk 118:5] (123): Y tys cżyni wżydowſkie ziemi wielkie tzuda/ vzdrawiaiątz wielé żydowſkiégo ludu. OpecŻyw 121v, 23, 44v, 111v, 120v, 131; OpecŻywList C2; PatKaz III 108 [2 r.]; BielŻyw 155; WróbŻołt C4v, E3, G2, L7v, Ov (23); Iakie dobredzieyſtwá pan Bog działał nád ludem żydowſkim gdy ie wywiodł z Egiptu. RejPs 224v, 162v, 168v [2 r.], 203v; SeklKat Ev; LubPs R4v; KrowObr 74; Leop P4, Iudith 5/27, Ier 16 arg, Soph 1 arg, 1.Mach 3 arg (7); BibRadz I 138v marg, 1.Mach 14/20, 12/11, II 19c marg; OrzRozm D4v; Gdy obacżył [Ptolomeus Filadelfus] lud y ięzyk Zydowſki ná ſwiecie być naſtárſzy/ y od Bogá łáſkáwy/ kochał ſie w ich kſięgach BielKron 128v, 8v, 27v, 31v [2 r.], 32, 34v (24); Mącz 273a; OrzQuin Q; SarnUzn E7v; RejPos 18v, 32, 150v, 213v; BiałKat 351; KuczbKat 95, 240, 270, 375; RejZwierc 257v; WujJud 39v, 128v, 237v; WujJudConf 54; pocżął opowiádáć ludu żydoſkiemu Páná Kryſthuſá. RejPosWstaw [1433]v, [1433]v; MycPrz I A3; BiałKaz C; CzechRozm 94v; SkarŻyw 422; CzechEp [399], [400]; ArtKanc E12v, E13, L; LatHar 326, 354; WujNT 90, 299, 392, 423 marg, 428 (12); Nie nowiná to bywáłá Bogu podáwáć żydowſki lud ſwoy w niewolą zá inſze grzechy ich PowodPr 30, 16, 18, 30.

Wyrażenia metonimiczne oznaczające lud (33):»głos ludu« = vox populi PolAnt (2): BudBib 1.Reg 8/7; Vſłuchay głoſu ludu tego we wſzytkim o coć mowią SkarKazSej 689a.

»nogi ludu« (1): A iuſz więcey nie dopuſſczę ruſſyć ſie nogam ludu Iſráelſkiego [pedem Israel] z tey źiemie Leop 4.Reg 21/8.

»oczy ludu« = oculi populi Vulg (2): Leop Ier 28/5; kazał Moiżeſzowi áby w ocżách ludu wſzytkiego wprowádził Aaroná y ſyná iego Eleázáwá na gorę Hor. SkarŻyw 493.

»ręce (a. ręka) ludu« = manus Israel Vulg, PolAnt (10): LubPs T5v; Przyćiągnął tedy Iozue y wſſyſthko woyſko iego ſnim przećiwko nim do wod Meron nagle/ y vderzyli ná nie/ y dał ie Pan w ręce ludu Iſráelſkiego. Leop Ios 11/8, Eccli 49/13, Ier 38/4; y podam ćię w ręce ludu ſzalonego/ y dowćipnego ku wytráceniu. BibRadz Ez 21/31, Deut 13/9, Ez 25/14, 1.Mach 4/31, Ez 25/14, Dan 12/7.

»serce ludu« = cor populi Vulg (14): I vlękło się ſerce ludu wſſyſtkiego/ y roſpłynęło á roſpuśćiło ſie iáko wodá Leop Ios 7/5, Matth 13/15; Ty słowá człowieká pogánina doſyć ważne ſą ku potępieniu zákámiáłego ſercá ludu Zydowſkiego. BibRadz I 19v marg, Is 6/10; A iáki tám był ſtrách y okazánie chwały Páńſkiey/ iákie ſercá ludu onego/ to tám o tym hiſtoria ſzyroko opiſuie y ſwiádcży. RejPos 349, 188, 197, 279v; BiałKat 113v; BudNT Act 28/27; NiemObr 90; WujNT Matth 13/15, Act 28/27; SkarKaz 81b.

»uszy ludu« = aures plebis Vulg (4): Zwitek ktory czytałeś przed vſzymá tego ludu wezmi do ręki twey BudBib Ier 36/14, Ier 36/6, 13; WujNT Luc 7/1.

Wyrażenia peryfrastyczne na oznaczenie narodu żydowskiego [w tym: lud Boga Abramowego, lud Boga znający, boży (126), dawny, dziedziczny, Jehowy (a. Jehowin) (3), naznaczony, obrany (2), osobny (a. osobliwy) (9), pański (31), przebrany (a. naprzebrańszy) (12), stary (6), starego potomstwa Adamowego, starego Zakonu (3), wybrany (25), wyzwolony, zakonny]: populus Dei Vulg (226): OpecŻyw [79v], 117, 174; PatKaz III 108; W thym Pieniu z perſony wſzelkiego cżłowieka ludu ſtarego zakonu proſi prorok o przyſzcie na ſwiat ſyna bożego WróbŻołt aa2v; A niechać niebędzie daley pamiątka ludu Iſraelskiego. To ieſt, ludu boga znaiącego. WróbŻołt cc6v, Cv, Y2v; RejPs 116v, 122 [2 r.], 155, 155v, 201v; MurzNT 56 [2 r.]; Zydy też zowye koſćyołem bożym w czwartych y pyątych kſyęgach Moizeſſowych. Bo ludem bożym wybránym byli KromRozm III B4v, B4, B4v, B5 [2 r.]; Diar 21; w zwirzchownym á docżeſnym kroleſtwie Dawidowym miáły ná lud zakonny przychodzić rzecży ſprzećiwne/ iáko więzyenie y ſroga niewola LubPs T4, Mv, P, P4 [2 r.], T4v (11); KrowObr 194 [2 r.]; Leop Num 16/5, Iudic 5/11, 20/2, 1.Reg 11/7, 4.Reg 11/17, Sap 18/13; BibRadz Ex 1 arg, Deut 23/8, I 121, 148v, 2.Par 23/16 (16); OrzRozm D4v, H4v; BielKron 4v, 29, 29v, 32 [2 r.], 35v (15); OrzQuin O4; Prot C [2 r.]; SarnUzn G7v; RejAp 30, 30v, 67v; A nędzny narod żydowſki/ á wierny on lud Páńſki był w ten cżás w wielkim á w okrutnym vćiſnieniu RejPos 127, 50, 52v, 53v, 57, 57v (22); BiałKat 3v, 13v; KuczbKat 140, 385; RejZwierc 64v, [203]v marg, 205, 205v, 261v, Bbbv; WujJud B2v, 195v; WujJudConf 39v, 138, 213v; RejPosWstaw 21v, 22 [3 r.]; BudBib Num 14/27, Deut 27/9, Iudic 20/2, 1.Reg 2/24, 4.Reg 9/6, Ps 46/9[10]; przeto też on [Mesyjasz] do tych tablic zakonnych ludu ſtárego potomſtwá Adámowego niema być przywięzowány ábo ná nie wſadzány. CzechRozm 175v, 23, 84v, 98v, 99v, 112v (9); ModrzBaz 23v, 24, 48, 104v, 109, 141v; Ták było wſtárym zakonie/ Aaron od ſamego Bogá moc wziął nákápłáńſtwo [!] y náukę ludu Bożego SkarJedn 30, 14, 30; KochPs 123, 190; SkarŻyw 162, 180, 478 [2 r.], 480, 481 [2 r.] (28); CzechEp 366, 368; NiemObr 72; ReszList 146; WerKaz 297; ArtKanc C13; GrabowSet P3, T4v, V; LatHar 289; WujNT 88 [2 r.], 90, 669, Hebr 4/9, 11/25 (9); A kto więtſzym mordownikiem ludu Bożego był/ iáko Nábuchodonozor Krol Bábilońſki PowodPr 14, 4 [4 r.], 6, 11, 13 [5 r.] (17); Wſzędźie ſię/ y krom kośćiołá/ lud on ſtáry modlić mógł/ w káżdym miáſteczku bożnice miał do náuki SkarKaz 455b, 80a, 578a, 633b; SkarKazSej 677a, 678a, 678b, 683a, 684b (10).
Szeregi: »bog i lud (izraelski)« [szyk 2:1] (3): toż dopiro będziećie práwi v Bogá y v ludu Iſráelſkiego [apud Dominum et apud Israel]/ y odzierżyćie kráiny ktore chcećie mieć przed Pánem. Leop Num 32, 22; BibRadz Deut 5 arg; BielKron 39.

»lud i dziedzictwo« (3): Abowiem tenći ieſt lud twoy; y dźiedźictwo twoie ktoreś wywiodł z Egiptu z poſrzodku piecá żeláznego. BibRadz 1.Reg 8/51, Ioel 3/2; KochPs 109, 118.

»kapłan (a. offiarownik), (i) lud« = sacerdos et populus Vulg [szyk 9:3] (12): Leop Ex 19/24; Moẃ ták do wſzytkiego ludu tey źiemie y do Kápłanow BibRadz Zach 7/5, Agg 1/12, Esdr 8/15; BielKron 95, 96v; BudBib Ex 19/24, 2.Par 36/14, Lev 16/23, 1.Esdr 8/15; SkarŻyw 500; Więc rzekł Piłat do celnieyſzych kápłanow/ y ludu poſpolitego LatHar 722. [Poza tym w połączeniu szeregowym 1 r.].

»lud i kościoł« [szyk 3:1] (4): Poſyłał więc do nich Pan Bog oycow ich poſly ſwoie Proroki/ ráno wſtháiącze/ y ná káżdy dźień vpomináiącze ie: przeto iſz chćiał odpuśćić ludu ſwemu/ y Kośćiołowi ſwoiemu [quod parceret populo et habitaculo suo]. Leop 2.Par 36/15; BibRadz I 311 marg; RejPos 349v; BudBib 3.Esdr 8/67.

»krol, (i) lud; krol z ludem« [szyk 9:5] (11:3): A gdy ſie iuſz wſſyſthek lud przepłáwił przez Iordan y Krol: záſtánowił ſie Krol/ y pocáłował Berzelai/ y pożegnał ſie ſnim Leop 2.Reg 19/39, 4.Reg 11/17 [2 r.], 2.Par 7/4, 7/5; BibRadz 2.Reg 16/14, 19/39, 2.Par 23/16; RejAp 20; RejPos 50v; Potym widząc y krol y lud on Bogá Dánielowego ták mocnego wiele ſie ich náwroćiło do niego RejZwierc [203]; BudBib 2.Reg 16/14, 19/39; SkarKazSej 678b.

»lud, (i) narod« [szyk 3:2] (5): BibRadz Ez 1/4, 4.Esdr 3/12; BielKron 93v; BudBib Agg 2/89; Moyżeſz mu wſzytko powiedział/ iáko widział Páná Bogá w ogniu y co mu roſkazał/ y iako oſobne poſelſtwo miał do niego/ áby mu był pomocnikiem y tłumácżem do Pháraoná/ ná wyzwolenie ludu y narodu ſwego/ z ręki y niewoley iego. SkarŻyw 490.

»słudzy twoi [Boga] i lud twoj« = servi tui et populus tuus Vulg, PolAnt (3): Leop 2.Esdr 1/10; A oni ſą ſłudzy twoi y lud twoy/ ktoreś odkupił mocą twą nawięczſzą/ y ręką twą namocnieyſzą. BibRadz 2.Esdr 1/10; BudBib 2.Esdr 1/10.

»lud i starszy (a. przedniejszy)« = plebs et seniores Vulg; populus et principes gentis et seniores regionis PolAnt [szyk 2:2] (4): A Boos Stárſzym y wſſyſtkiemu ludu oſwiadczył/ mowiąc Leop Ruth 4/9; BibRadz 2.Par 24/10, 1.Mach 14/28; WujNT Act 6/12.

»lud i zakon« [szyk 1:1] (2): Wſſakocieſmy powiedzieli ijż ci zakazuie dawátz dáń Ceſarzowi/ a naſſym ſie krolem dziala/ naſs zákon ij lud odwratzá/ naſſych ſwiąt niedbá/ z diáblem dzierży OpecŻyw 118v; WujNT Act 21/28.

»lud i ziemia« (1): A wyćiągnę rękę moię ná lud y źiemię Iudſką [et extendam manum meam super Iudam]/ y ná wſſyſtkie co mieſſkáią w Ieruzálem Leop Soph 1/4.

Wyrażenia przyimkowe: »dla ludu« = propter populum Vulg (3): [Mojżesz] położył zaſłonę ná twarz ſwoię dla ludu ſtráſzliwego BielKron 35; álem to rzekł dla ludu około ſtoiącego/ áby wierzyli iżeś ty mnie poſłał. WujNT Ioann 11/42, Act 4/21.

»przed(e) (wszy(s)tkim) ludem« = coram omni populo (a. plebe), in conspectu omnis populi Vulg (32): Byla też tam Anna prorokini wdowa letná/ ta też blogoſlawila pred [!] wſſytkim ludem rzekątz. OpecŻyw 26; Slyſſątz to biſkupowie żydowſcy/ chcieli go vchwácitz/ ale nie ſmieli przed ludem. OpecŻyw 74v, 73, 125, 132v; WróbŻołt 115/14; Sluby ty kthorem obyecał ku ćći Pánu memu/ Przede wſſytkim ludem yego chcę ye oddáć yemu LubPs aa2; KrowObr 110v; Abowiem dniá trzećiego z ſtąpi Pan/ przed wſſyſtkim ludem/ ná gorę Synai. Leop Ex 19/11; BibRadz Mar 8/6, Act 19/33, Ps 115/14, 18; BielKron 38, 40v, 46, 97; OrzQuin X3; BudBib Ex 11/3, 34/10, 2.Par 1/10, Ps 115/14, 18, 2.Mach 7/6; [Ezdrasz] wźiąwſzy kśięgi zakonu Páńſkiego/ cżytał przed wſzytkim ludem od poránku/ áż do wiecżorá. NiemObr 71; [Piłat] wźiąwſzy wody/ vmył ręce przed ludem/ mowiąc LatHar 699; WujNT Luc 8/47, 20/26; SkarKazSej 678a.

~ Szeregi:»przed Bogiem i wszytkim ludem« (2): MWilkHist I4; O Ieſuśie Názáreńſkim/ ktory był mąż prorok/ mocny w vczynku y mowie przed Bogiem y wſzytkim ludem [coram Deo et omni populo] WujNT Luc 24/19 [przekład tego samego tekstu MWilkHist].

»przed kapłany i przed wszytkim ludem« (1): rzekł do mnie Hánániaſz ſyn Azurow prorok z Gábaon/ w domu Páńſkim przed Kápłany y przed wſzyſthkim ludem [eoram sacerdotibus et omni populo] Leop Ier 28/1. ~

W przen [czyj] (12):
Zwrot: »paść lud« (10): Ty będźyeſz páſl lud moy Izráelſki/ mowi bog. KromRozm III H4; Grozi Pan paſterzom ktorzy paſą lud Bozy Leop Ier 23 arg, 2.Reg 5/2, Ier 23 arg; HistRzym 38v; RejPos 293; BudBib 2.Reg 5/2, 1.Par 17/6, Mich 7/14; WujNT Matth 2/6.
Wyrażenie: »pasterz ludu, nad ludem« (1:1): RejPs 117v; O Páſterzu dobry ludu Izráelſkiego/ Co wſzytko ſpráwuieſz mocą Boſtwá ſwoiego LubPs 53.
2. Mężczyźni (11): Iż iák ołow w głębokośći wpadł on lud ſzalony/ Ták iż żadny nie oglądał dzyatek áni żony. LubPs gg3; BielKron 99v.
Wyrażenia: »wszy(s)tek lud« = omnis populus Vulg [szyk 1:1] (2): Leop Ier 44/24; lud wſzyſtek/ y iednego Xiędzá zábili/ niewiáſty y dziatki powiązáli StryjKron 308.

»moc (a. tłuszcza, a. barzo wiele itp.) ludu« (4): MurzNT Luc 23/27; Tedy ſſla zá nim wielką tłuſſcża ludu/ y niewiaſty [multa turba populi et mulierum] Leop Luc 23/27 [przekład tego samego tekstu MurzNT, LatHar, WujNT]; LatHar 724; WujNT Luc 23/27.

Szeregi »lud i (a) (dzieci), niewiasty (a. żony); lud z żonami (z dziećmi), z dziewkami« = multa turba populi et mulierum, omnis populus et universae mulieres Vulg [szyk 8:1] (8:1): MurzNT Luc 23/27; Leop Ier 44/24, Luc 23/27; wiele ludu náſzło z żonámi/ z dzyećmi/ z dzyewkámi/ ná ſwięto vſtáwione. BielKron 99v, 223v; iáko on lud ktorego było do bitwy po ſześć kroć ſto tyśięcy/ á dzieći y niewiaſt bez lidżby/ przepráwić miał SkarŻyw 501; StryjKron 308; LatHar 724; WujNT Luc 23/27.
3. Legendarne stwory człekopodobne (1): Sciopedes, Lud o yedney nodze w Idiey którą ſie zákriwáyą od słoneczney gorącośći. Mącz 373b.

Cf DRĘCZNOLUDNY, LUDNOŚĆ, LUDOJAD, [LUDOJEDZSTWO], LUDOJEDŹ, LUDOKRADCA, LUDOKRADCTWO, LUDOKUPIEC, LUDOKUPIECKI, LUDOKUPNY, LUDOKUPSTWO, [LUDOŁOWIEC], LUDOŁOWNY, LUDOTRATNY, LUDUMIŁY, LUDZIE, NIELUD

JW