[zaloguj się]
[pdf]

ŁAWA (100) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N ława ławy
G ławy łåw
D ławie
A ławę ławy ławie
I ławą ławami
L ławie ławach

sg N ława (11). ◊ G ławy (4). ◊ D ławie (2). ◊ A ławę (10). ◊ I ławą (17). ◊ L ławie (22). ◊ pl N ławy (14). ◊ G łåw (4); -å- (1), -(a)- (3). ◊ A ławy (12). ◊ I ławami (1). ◊ L ławach (2). ◊ du A (cum nm) ławie (1) Strum I4v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Sprzęt do siedzenia lub leżenia dla kilku osób wykonany z deski na nogach lub podpórkach; scamnum Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (72): Iakom ya nyeprzyyechal gwalthem na ymyenye voszczalky na dw konyv y navoszye y nyewszyąlem drzwy throych sz zawyeschamy y cztherech law y szlobv sz sthaynyey y deszk kthore byly wsyeny na gorze y daley podlug poszw ZapWar 1513 nr 2161; Murm 140, 147; Mymer1 [292]; BierEz N3v; Item powyedzial yſch pyothr zmaruchna kozdą nocz liegall wgiſzdbye lawką ſobie kvlawye prziſtawiwſchi. LibMal 1544/80v, 1546/116, 1547/126v, 1554/185; MurzOrt B2v; GliczKsiąż K7; złoczyńcá nágo (wſzákże wſtyd przyrodzony máiąc nákryty) ná węſzſzey łáwie niż ćiáło ieſt/ bywa pod pachę przes pierśi przywiązan GroicPorz iiv, iiv; Suknia śmierdzi drożdzámi/ cżapká gdzyeś ná łáwie/ Pátrzayże krotochwile w tákiey miłey ſpráwie. RejWiz 16v, 11v, 15v, 60v, 66, 109; Potym pan przydzie rychło/ kſiądz pod łáwę wpádnie RejFig Cc4v; WyprKr 111v; Scalae, Láwy co dáley to wyſzſze/ yáko w łaźniey Mącz 8d, 134a, 370b; RejAp 11; ſługá wroćiwſzy ſie, iż pan w komorze był/ ná tháiemney z goſciem rozmowie/ nie wſzedł tám/ ále cżekáiąc v drzwi/ ná łáwie záſnął GórnDworz Pv; RejPos 334v; RejZwierc 36v, 61 [2 r.], 61v, 104v; A żoná powſtawſzy z łáwy: Coć ſye zdádzą té potráwy? KochSob 66; Moiá kuchnia/ nacżynie/ poſtąpię y łáwy/ Dam y obruſá ná ſtoł/ iedno nákuṕ ſtráwy. BielRozm 27; Calep 950b.

W połączeniach szeregowych (3): Iuſz piec/ komin/ ſtoły/ łáwy To iuſz więc drobnieyſſe ſpráwy. RejRozpr F4v; Mącz 378d; naprzod káżdey potráwy [...] oderznąwſzy/ ich Wieſczek álbo Czárownik miece pod ſtoł/ ná piec/ pod łáwy/ y w káżdy kąt domu StryjKron 160.

W przeciwstawieniach: »ława ... łoże, ziemia« (2): [po śmierci ojca lub matki Żyd] nie będźie ſiedźiał ná żadney łáwie/ áni iadał ná ſthole/ iedno ná źiemi zá cáły mieſiąc BielKron 465; Przez wiele lat ná łożu nie ſypiał/ iedno ná łáwie nie rozebrány. SkarŻyw 460.

W porównaniu (1): Nie przećiw ſie że ſłowá by kámień po łáwie/ Ták z vſt iego pochodzą/ ále ſłuchay pilnie PaprPan V4.

Przysłowie: ná łáwieby mogł rzepy náſiać RejZwierc 61v; WerGośc 236.
Zwroty: »by(wa)ć pod ławą« = znajdować się w stanie pożałowania godnym [szyk zmienny] (2): RejRozm 395; Hoyny do cżáſu iáko pan vżywa/ A cżáſem s páńſtwem y pod łáwą bywa. RejZwierc 217.

»kłaść pod ławę« = ukrywać, chować co dla siebie (1): Iáko świece nie kłádą pod łáwę/ ále ná świecżnik/ żeby świećiłá wſzjtkim domownikom. Dlá tegoſz y pogánie niewierni ná kośćioł Boży pátrżyć mogą [Vulg Matth 5/15] SkarJedn 12.

»pod ławą legać, leżeć, leżący« = pozostawać w ukryciu, być schowanym [szyk zmienny] (1 : 1 : 1); owá kſięgá pod łáwą lega/ która ſie ſłowy/ á nie rzećżą nádſtáwia. GórnDworz G8v; ModrzBazBud ¶6v; Niegodziło ſię/ [...] áby táka pochodnia leżeć pod łáwą á táić ſię miáłá SkarŻyw 235.

peryfr. »posadzić na książęcej ławie« = wywyższyć (1): Ten vbogiégo wźiąwſzy z gnoiu práwie/ Vmié poſádźić ná Kśiążęcéy łáwie. KochPs 173.

peryfr. »siedzieć na jednej ławie« = być w podobnej sytuacji (1): A wſſak y otey potrawie Siedziemy nayedney Lawie RejKup ee6v.

»spaść z ławy« = stracić poprzednio posiadane znaczenie (1): Nie iedney głowy ludzie/ przeto rozne ſpráwy/ Ieden wſiędzie ná ſtolec/ drugi ſpádnie z łáwy BielKom Bv.

»pod ławą szczekać« = ze wstydem odwoływać oszczerstwo (2): Pan Gniewoś/ iż ſię powieśći ſwoiey niemogł záprzeć/ [...] muſiał pod łáwą iáwnie głoſſem wielkim iáko pies ſzcżekáć/ á odwoływáć StryjKron 482, 482 marg.

peryfr. »na ławie małżeńskiej usieść« = zawrzeć małżeństwo (1): Z zacnych/ zácni/ zacnémi po wſzé látá będą/ To dwoie/ gdy ná łáwie małżeńſkiéy vśiędą. OstrEpit A2v.

Wyrażenia: »goła ława; na gołej ławie leżeć« (1; 1): Moyá poſciel gołá łáwá/ Lzámi opłynęłá ſtráwá BielKom G2; GliczKsiąż E5.

»niska ława« (1): Subsellium, Niskie łáwy/ połáwie niskie. Mącz 380d.

»pod ławą« = w ukryciu (6): to ſrebro co pod ławą było/ Pátrzaycie iáko ſwoy ſtan teraz odmieniło. RejZwierz 4; SKárbu tego ták wielkiego nigdy kośćiół Duchem Bożem ſpráwiony nie zániechał y świecom tym [= słowom nauki Ewangelii] pod łáwą gorzeć niedopuśćił: ále ie kładł na świecżnik ſławy y rozgłoſzenia wielkiego SkarŻyw A5v, 543. Cf »pod ławą leżeć«.

Szeregi: »łoże albo ława« [szyk 1 : 1] (2): Ieſzcże też obłudy á ſtrachi cżartowſkie zrzuczaią ludzie ſpiące z ław albo z łoż MiechGlab *5v; Mącz 57b.

»(nie) stoły, (i, ani) ławy« = mensae et scamna HistAl [szyk 5 : 1] (6): ZapWar 1523 nr 2288; ſtoły thákież y ławy były s kámienia Smaragdowego y Amatiſtowego. HistAl L6v, F2; Stoł vleią y łáwy/ ſiedzą iáko w łáźni/ A ſámi poſzáleią iáko ini błaźni. RejWiz 67; BielKron 465; KochFrag 28.

W przen (3):
Zwrot: »iść, pojść pod ławę« = przestać mieć znaczenie [szyk zmienny] (2): A owych záśię/ ktorży [...J prży tym [zdarzeniu] nie byli/ ále doſtáteczną o tym máią ſpráwę/ poydźie świádectwo pod łáwę/ gdyż ocul[u]tus teſtis daleko ważnieyſzy niż inſzy iáki. GórnRozm G3v; Iuż twa teraz pod łáwę muśi iść żáłobá/ Chce ćie Pirrhus ſam Woyſká Gréckiego ozdobá GórnTroas 58.
Wyrażenie: »rzędowna ława« = wiele ludzi (1): Ná weſelu przypátrz ſię iákowa ich ſpráwá/ Gdy ich śiędźie rzędowna po obiedźie łáwá/ Powiem ná nie co oni ſobie rozmawiáią ZbylPrzyg A4v.
a. Stół lub pień w rzeźni służący do rozbierania mięsa (1):
Wyrażenie: »rzeźnicza ława« (1): Lanionia mensa, Rzeźnicza łáwá álbo pień ná którym bydlętá rozbierayą. Mącz 183d.
2. Kram, lada sklepowa (8): MIASTO WIELICZKA. VKazáło liſt Królá [...] áby Wieliczczánié ná Krákowſkim ſkłádźie cztérzy łáwy wolné mieli: ná których ławách [...] ſal... vendant SarnStat 968.

W połączeniach szeregowych (1): Maſz wagę/ trety/ łáwy/ dźiwne ſpráwy/ Rozne zábáwy. KlonFlis H2.

Zwrot: »przedawać na ławach« (1): á we dni Iármárkowé/ tedy im wolno będźie/ póki Iármárk będźie ſtał/ przedáwać ná przerzeczonych łáwách czáſy wiecznémi. SarnStat 968.
Wyrażenie: »rybne ławy« = piscaria, forum piscatorum a. piscarium Mącz [szyk 3 : 1] (4): Piscarium forum, Rybne łáwy/ Rybny targ. Mącz 301a, 135a, 301a [2 r.].
3. Element wyposażenia statku lub łodzi; iugum, galea, transtrum Mącz (7): Iuga in plurali, Przecznie łáwy w łódziách. Mącz 177a; Triremis dicitur Galea, Okręt o troyich rządźiech wiosł ná yedney łáwie nárządzonych. Mącz 464d, 462d, 503a; Páthrzayże pochwili gdy ſie ono morze rozigra á záburzy/ áliśći iednego ſlagá wbije pod łáwę/ drugiego oknem wyrzući/ drugi ſie o máſzt vderzył RejZwierc 103v; Piaſek z wodą ſye miéſza: á w poboczné łáwy Bije ſzturm niebeſpieczny KochPam 85.
Szereg: »burtnica i ława« (1): Wieźcie z borow do Wiſły burtnice/ i ławy. KochSat A4.
4. Element poziomy urządzenia spustowego grobli (3): Miedzy óny bórtnice day vćiosać dwie łáwie/ z thegóż drzewá/ ábo y więcéy niż dwie/ iákoćby ich było potrzebá. Strum I4v, I4v, K.
5. Kładka, pomost (1):

W przeciwstawieniu: »ława ... brod« (1): LEpiéy było záraz w bród/ ſtárzy ták mawiáli/ Ktorzy ſykophánciiéy nikąſká nie ználi. A tyś wolał przez łáwy: á prżećięś był w brodźie PudłFr 43.

6. [Belka drzewa: naznaczył mu [sołtysowi] role łanów 2, [...] karczmę i piłę, z której tenże powinien będzie dawać do zamku ław 30 tartych. LustrKrak I 223.]
7. [Bryła soli poziomo odciosana: Item pod nogami na gumnach wymierzają ławy tak jako gumno szerokie i długie, znieść może po kilku ław. A bywają ławy nakrótsze po sześci łokci miary, najdłuższe po 8 LustrKrak II 96; natrudniejsza robota jest na odbijaniu ław od gumna LustrKrak II 96.
Wyrażenie: »szrotowane ławy«: Szrotowane ławy zową, które się napirwsze na gumnie trafią po zebraniu kłapciów ściennych. LustrKrak II 96.]
8. Szereg, rząd (1): Przed Krolem ſtał koń w piątym polu práwie/ A pieſzek w ſzoſtym/ y ná teyże łáwie. KochSz Cv.
9. praw. Urząd, sąd; nazwa wzięta od ławy na której zasiadali przysięgli w miastach na prawie niemieckim (7): Ale otrzy oczy prawie Za tobącz [Sumienie = żona kupca] ſtoy na lawie. RejKup i2; Tákże nas żeńſki rodzay bacżąc trzeźwy/ mierny [...] Przełożyli ná Rádę/ y ná wielkie ſpráwy: Chodzili ná pytánie potym do ich łáwy. BielSjem 5; PaprUp H2; Rad obu ław Raycá/ y Rolnicy/ Y Kupcy/ y wárſtátow wſzelkich Rzemieśnicy. Ze BOG [...] Fortunnym ie vćieſzył Páńſkim przyiáchániem. RybWit B3v.
Zwroty: »pod ławę do rady prowadzić« = przed ławników do sądu miejskiego (1): kiedy ſie o co pijánice wádzą/ Albo zá łeb pod łáwę do rády prowádzą. To ieſt ich wſzytkich ſpráwá RejWiz 168.

»sieść na ławie« = być stroną w sądzie (2): IEſzcże wiecżſze łupieſtwá/ ſą w Niemieckim Práwie. Wnet ſie laſką podeprzeſz/ ſiędźieſzli ná łáwie. BielSat Ev [idem] BielRozm 33.

»ławę zasadzić« = ustanowić skład urzędu (1): Trzebá nam łáwę ſwoię oſobno záſádzić. Mężom każmy kądziel prząść/ ſámy będziem rádzić. BielSjem 4.

Cf ŁAWICA

TK