[zaloguj się]
[pdf]

RAZEM (213) av

a oraz e jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. raz.

I. Określa stosunki ilościowe (181):
1. Łącznie, wspólnie, jednocześnie; simul PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn (164):
a. Kilka (więcej niż jeden) podmiotów, obiektów, skutków w jednym czasie, miejscu lub sytuacji; simul Cn (154): Przygadza ſie też bliznięta razem nogami chcieć naſwiat wychodzić FalZioł V 23b, V 83v; GlabGad H6v; RejWiz 74v; Cztery przyczyny wſzyſtkich niemocy. Pierwa [...]. Wtora przyczyná/ przedłużenie obiádu álbo wieczerzey: ábowiem tám nie iednáko ſye á nie rázem trawi/ ále záwżdy onemu co ſtrawiono/ inne bywa przyłożono. SienLek 12; RejPos 316v; Smierć ieſt końcem wſzytkich choć nie rázem ſchodzą/ Iáko nikomy ćień ludzkie dni przechodzą. WisznTr 34; Przypadło tez y to, ze nim się pierwszemu pisaniu [...] effekt stal, tym drugie pisanie nastąpiło, razem tedy [...] przydzie mi odpisac. ActReg 127, 74, 94; JanNKar E2; PowodPr 37.

razem co i co (4): Dla odrażenia oſthroſci wilczego łyka/ dla ktorey cżyni wraczanie y ſtolcze razem á zbytnie/ tak vcżyń [...] FalZioł I 76c; A ták giniećie pánowie Trácąc rázem koſzt y zdrowie RejRozpr Hv; KrowObr 187v; RejZwierz 13.

(kto, co (kogo, czego)) razem (i) z kim, z czym [w tym: razem z (6), z ... razem (6)] (12): RejRozpr H4; RejKup g7, bb8; ieſli ieden namnieyſzy Buchſtab z tey Przyśięgi wyymieſz/ Práwá/ Prywilegie/ ná koniec y Krolá rázem z Przyśięgą ſtráćiſz. OrzRozm B3v; OrzQuin S2v; Abowiem komu iuż ten klenot [tj. Pan Bóg] zginie/ iuż mu z nim wſzytko dobre rázem zginie. RejPos 40; RejZwierc 180; Cżeść, bogáctwo, y sławá/ [...] rzecży to lekkiey wagi/ z głoſem dzwonow prędko miną/ prze śmierć nie długo trwáią/ rázem y z ludźmi giną. ArtKanc R19; GostGosp 80 [2 r.]; Co mu po ſámych pochwách? cóż? czy ſzáleiećie? Z miecżem ſie rázem kupią. WyprPl B; ále drugich wſzyſtkich, Ktorzyć ſą powierzeni, rázem y z tym ktoryć Powierzył, proſto z domu wypchnąłeś ná ſzyię. CiekPotr 9.

W konstrukcjach zawierających liczebnik [w tym: „dwa”, „oba” itp. (20)] (41): PatKaz III 95; á nazaiutrz dla poſilenia wezmi kołacżkow za groſz z apteki diaiſopum albo diapraſſium trzy gich razem wezmi/ á potym nazaiutrz takieſz. FalZioł I 66d, I 23c, 32a, V 17c, 23c; Papieżowie trzey byli rázem/ Ian/ Grzegorz/ y Benedykt/ Anno. 1410. KrowObr Tt2v, 39v, 40; RejFig Ddv, Dd7; ábowiem thám [w Egipcie] niewiáſty ták ſą płodne iż rzadka ktoraby iedno dzyecię miáłá przy porodzeniu/ ále dwoie rázem/ troie/ cżworo BielKron 8v; A gdy [Rea Sylwia] vrodziłá dwu ſynu rázem/ wezwano iednego Remus/ á drugiego Romulus. BielKron 98v; w ten cżás niewiáſthá Biłagrocka koſą ſienną rázem dwu Turcżynu śćięłá gdy ná wał leźli BielKron 316v, 43, 173, 276v, 334 [2 r.]; Gregatim sentiuntur morborum genera, Niemoc nigdy ſámá ná człowieka nie przydzie ále wiele ych rázem. Mącz 149d; OrzQuin S2v; SarnUzn [G2]; RejPos 244v; BielSat C3v; RejZwierc 21v, 46v, 49v; Kthory má po obu ſtron ná rogách dobre y zbroyne męże/ może ſie rázem potkáć po obu ſtronách z nieprzyiaćielem. BielSpr 36v, 4v; BudBib ov; StryjKron 345 marg [3 r.], 457; yſz vczywy Lucas zelaſzko opiſzuyę czvſtkę swoyę wlaſzną, zenye swoy Annye na wyeki [...]. Tak teſz [jego żona] opiſzuye Męſzewy Swemu Lukaſze swą cząſtkę po swy smyerczy: [...] a Ieſliby Pán bog Raczel oboyę dwoyę Raſzem wſzącz ſtego swata: thedi [...] ZapKościer 1583/40; KochSz C2; BielRozm 20; ActReg 133; JanNKar F2v; KmitaSpit C5v; Po co ich pytaſz? álbo ktoś ieſt, y ſkądeś ieſt? (–) O wiele rázem pytaſz: niewiem co mam pierwey Odpráwić. CiekPotr 68; [BielKron 1551 110v].

W konstrukcji z „każdy” (1): Szkuty drugie gdy kto chce naprzod poſłáć/ rozrządźiwſzy ludźi do łádunku/ áby rázem łádowáć v káżdego Szpichlerzá GostGosp 94.

Połączenia: »razem ... i ...« (1): O proſzeniu rázem zdánia y winy. SarnStat 798.

»razem i ..., i ...; i ..., i ... razem« (4;1): RAzem y ſąd y miłoſierdzie pieniem ſwym wſpomináć muſſę RejPs 147; RejWiz 5, 56v; RejZwierc 73; Páná Bogá [...] proſzę/ áby ſię iuż zmiłowáć racżył/ á wſzytki fałſze rázem y zkśiąg y z ſerc ludzkich wykorzenił BudNT przedm d3v.

»i ... razem, ... już i ...« (1): Y pieniądze razem ſtracze. A podobno iuż y ſdrowie RejKup Gv.

»razem pospołu (a. wespoł); (po)społu razem« (3;3): Gdy machnie [śmierć] ſwą koſſą marnie Wſytky ſpolu razem garnie. RejKup Fv, m2; RejFig Ddv; [Bóg] ſtrzégł nas ſam/ żeſmy vbodzy ludźie wſzyſcy rázem poſpołu z Pánem ſwym/ iedną ráną nie zginęli OrzQuin L, S2v; Strum L3.

»razem ..., razem i ...« (1): (did) Iakob wita ſiny a dowiaduie ſie o ſzoſtego (–) Witaycieſz moie dziatki me wſzytko kochanie Razem radoſcz przypadła razem y lękanie Iżeſcie ſnądz nie ſpełna RejJóz N4.

W połączeniu szeregowym (1): Rzeczy to ſą wielkié/ [...] y niewiém áby od którégo/ táko Gréckiégo/ iáko téż y Láćińſkiégo Autorá/ kiedy w kupie rázem poſpołu tráctowáné były OrzQuin Yv.

W przeciwstawieniu: »razem ... po trosze« (1): Kto rázem wlecże do kuchnie/ Rad potym ná vkrop dmuchnie. Ia rádzę noś thu po troſze RejZwierc 237v.

Wyrażenie: »wszy(s)tki (wszyscy, wszy(s)tek, wszy(s)tko) razem« = omnes simul Mącz, Modrz [szyk 55:15] (70): Nie wſzitkich [lekarstw] razem pożyway. Gdyby iednego pożywał: tedy drugich niechać FalZioł V 95, III 15c; GlabGad I2; RejPs 48v; RejRozpr C2v; RejKup Fv, f3v, G, m2; bo ieſli ſie więcey będziem mieć ku vciekániu niż ku bitwie/ wſzytcy razem poginiemy [omnes unanimiter pereamus] HistAl E4; MurzNT Luc 23/18; KromRozm II qv; [posłowie mówili] I obawać się nam potrzeba, aby się nam to nie przydało, co nieobacznemu gospodarzowi się przydawa, ktory mając sklep mocny, miąższy, dopuści nań kapać, tak, że się po kęsu rysuje, aż wszytek razem upadnie. DiarDop 108; Yáko nye záraz Rzymu zbudowano/ thák też nye wſſytkyego rázem potrzebá dzyecyęcyá vcżyć GliczKsiąż I8; LubPs ee3v; GroicPorz i4 [2 r.]; RejWiz 7; ruſzyſzli ſkárbu Krolewſkiego/ nie hnet POlſká zginie: ruſzyſzli ſłowá iego/ hnet wſzytko rázem vpádnie. OrzRozm O2v, B3v, E3v, Ov; BielKron 248, 336, 344, 381v, 456; Mącz 346d, 362a; OrzQuin D4, L, Z3; SienLek 19; RejPos 157, 316v; Cokolwiek ogułem o Bodze mówimy/ o wſzyſtkich Perſonách rázem mówimy BiałKat c marg, 23v; RejZwierc A6v, 2v, 73 [2 r.], 261v; BielSpr 66; Strum L3; BiałKaz B3; ModrzBaz 52v; Wſzytek naród niechay miecz rázem powinié/ A ich imię niech z nimi poſpołu ginie. KochPs 168; StryjKron A6; KochFr 55; ArtKanc I17v; GostGosp 20, 94, 160; Rázem mie ſczęśćié mégo wſzytkiégo kochánia Zbáwiło/ [...] y dźiateczki Bóg pobrał/ y mátká nie żywa. KochFrag 53; OrzJan 31, 39, 136; SarnStat 129; ktory [wojewoda wołoski] chcąc pokázáć ſwoię Litość nád vbogimi, by nie pozdycháli Od głodu, kazał wſzyſtkich, pod czás źimy, w Iáśiech Ná ſtaw zágnáć, y wkoło lód o nich obrąbáć, Ze rázem do iednego wſzyſcy potonęli. CiekPotr 24; CzahTr [D]v, H3v; [BielKron 1551 10].

~ W przeciwstawieniach: »jeden (3), jeden po drugiem ... razem wszytki(e) (a. wszyscy); wszytko razem ... po trosze (3), po części, na raty« (9): Bo ſnadz iáwne á ſtráſliwe znáki okázuią ſie nádemną ſrogoſći twoiey/ [...] á nie ieden ſtrách po drugiem/ ále ſnadz ſie rázem wſſytki około mnie zebráły. RejPs 130v; RejKup aa8v; KromRozm II f2, t4v; RejZwierz 57; owo Kánclerz náſz/ co ini po częśći w mowách ſwych máią/ to on wſzytko rázem v śiebie ma: Nam et docet, et delectat, et mouet OrzRozm Q4; BielSpr 38; Oto ſłyſzyſz co Eraſmus twierdzi/ nie o iednych áni o dzieśięćiorych/ ale rázem o wſzytkich wobec kśięgach. BudNT przedm b3v, przedm a2v. ~

Szeregi: »razem, gromadą« (1): [Moskwa są chłopi] ná walkę nikcżemni/ y nie ſpráwni/ choćia ie kto chce porządnie ſzykowáć ná vffce ku potkániu/ nie poddádzą ſie ná tho/ iedno wſzyſcy rázem/ gromádą/ áby ich nie przełomiono BielSpr 66.

»razem, wielkim hurmem« (1): Podobać ſię to ćieleſnemu rozumowi/ gdy ſobie przypomina to co ſię z przodki náſzymi dźiało/ ktorzy rázem wielkim hurmem przenieśli ſię z pogáńſkiego báłwochwálſtwá/ do Papieſkiego rzkomo nabożeńſtwá NiemObr 15.

»każdy z osobna, wszyscy razem« (1): Bo ieſzcze iáko ſie świát począł żaden człowiek ták fortunny niebył widzian/ [...] ktoryby káżdemu iednemu zoſſobná wſzyſtkim rázem ſie vpodobał/ álbo vgodził StryjKron A6.

»razem, w kupę (a. na kupę)« [szyk 2:1] (3): Corruo, Ná kupę rázem wpádam Mącz 361d; Druga ſie ſzkodá wielka przez Goldſzlary dźieie/ Iż on rázem kilko ſet Złotych w kupę zleie. BielSat C3v [idem] BielRozm 20. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»suwałką razem« (1): iedno w tym będźie roznicá/ że nie ſuwáłką rázem Polſká ſye ná Woynę ruſzy/ ále koleią iedná część wedle rozdźiału Koronnego. OrzRozm V3.

b. Jeden podmiot w tym samym czasie w kilku miejscach lub sytuacjach (10): Bo á iákoż kto ieden może mieć vrząd w roznych powiećiech/ gdyż rázem ná dwu mieſcách być niemoże? ModrzBaz 75; Piſarz Sędztwá, áni Sędzia Piſárſtwá rázem dzierzeć nie może. SarnStat 564 [idem] 821.

W konstrukcji z „kożdy” (1): To teſz ieſt rzetz niepodobna/ áby Papieſz ſiedząc w rzymie/ álbo ná Káſtrum Angeli/ będąc tzłowiekiem grzeſznym/ y ſmiertelnyn [!]/ miáł być ná kożdym mieyscu rázem/ do tzłonkow kośćiołá Swięthego przypoiony KrowObr 12v.

Połączenia: »razem ... i (a) ...« (3): To ieſt Ciáło moié: kthóre rázem w niebie było/ y ná źiemi Páwłowi ſye vkazáło. [...] To ieſt Ciáło moié/ kthóre rázem pielgrzymem zwolennikóm idącym do Emaus: á Máryéy Mágdálenie ogrodnikiem ſye vkazáło BiałKat 301, 323v.

»razem i ..., i ...« (3): BiałKat 101; ModrzBaz 121; Iáko bowiem Szwiec nie może cále ſwego rzemięſłá odpráwowáć/ gdyby rázem chciał być y Szewcem y Bárwierzem: Tákże też Bárwierz w rzemieſle ſwym oſzukan być muśi/ gdyby ſie chciał vcżyć rzemięſłá Szewſkiego. Phil S2.

2. W sumie, ogółem [w konstrukcjach zawierających liczebnik] (4): vkradl mv [swemu wujowi] bill Razem yednego czaſzu dwye kopye LibMal 1548/140; KrowObr 135; tákie ſtráſzliwe plagi ná nie powſtáły/ iż rázem cżterzy tyſiące ludzi zábiły BielKron 274v; SarnStat 492.
3. W całości; bez uszczerbku (2):
Wyrażenie: »wszy(s)tek razem« (2): Vrina gdy ma być oſtawiona/ ma być wſzythka razem oſtawiona nicz iey nievlewaiącz. FalZioł V [1]v; Iż do którégo kolwiek kątá w Cynku oká przyłożyſz/ hnet wſzyſtek Cynek w oku ſwym rázem maſz OrzQuin H3v.
4. Jednorazowo (11): Mierneć rzecży długo trwáią/ Niemierne hnet przeſtawáią: Ale ći co tego niewiedzą/ Wſzytko więc rázem poiedzą: A ná potym nic nie máią BierEz O4; Cżwarte maſz bacżyć wielkoſć vriny iako iey wiele odchodzi razem FalZioł V [1]v, I 23a; Słowiánie powſtawſzy z pol ſwoich z hordámi ſwemi od rzeki Wolhi niektorzy [...]/ drudzy od Nowogrodá/ [...] poſiedli/ Miſyą Dácią/ Dálmácyą/ Illiryą/ Pánnonią/ Liburnią/ thakież Iſtryą/ ácż nie rázem bo o ty mieyſcá długo cżynili z Greki y z Rzymiány. BielKron 336; Sorbeo, Sarkam/ rázem połykam/ wypiyam. Mącz 402d, 147a, 381b, 402d; BielSpr 49v; O ś. Marćinie cżynſz ma bydź odbieran wſzyſtek rázem GostGosp 70; Zle ſię ten żebrakowi záchowuie, ktory Tyle mu dáie co zié y wypiie zárázem [errata zmienia: rázem]: Bo y to co mu dáie, tráci, á onemu Do nędze y vbożtwá żywota przedłuża. CiekPotr 23.
II. Określa stosunki czasowo-sytuacyjne (32):
1. Szybko (23):
a. W krótkim czasie (o przebiegu działania) (8): RejPs 130v, 153; (nagł) Co ſklenice rázem potłukł. (–) LIbertin ieden ktory bywał dobrey myſli/ S pięknemi ſklenicámi dárowáć go przyſzli. On ie wnet kazał potłuc RejFig Aa7v; y kto rzecz tákową widział? Ziemiá możeli rodźić dniá iednego? ábo możeli ieden narod rázem ſię rodźić [num parietur gens vice una]? BibRadz Is 66/8; RejAp 97; RejZwierc 87v; [wodę] w wánnę czyſtą wlać: y śiedzenié ták w ónéy wánnie nárządźić/ iákoby nie rázem w wodźie ſye zátapiał/ ale poſtawſzy/ potym śiadł boki maczáiąc/ [...] po półgodźiny po ſzyię ſye ochynął. Oczko 26; ActReg 82.
b. Po upływie krótkiego czasu: wkrótce, zaraz, natychmiast (o odstępie czasowym) (15): RejPs 151; RejRozpr Bv; [Chrystus rozkazuje Posłowi:] Poſle na ſwiat ſię richley ſtroy Abowiem to był vmisl moy. Abych był ſwiat razem ſądzyl Wydząċ iż wſytek zbladzyl. RejKup b6v; Abowiem w Boſkey o piecze ieſt kazde Sercze Cżłowiecje Ale gdy ſię kzłemu chyly Iuż nie Bog ſamo ſie miły A yá acz tak czekam długo Ale razem wezmieſs ſługo Swą zapłatę yakoz ſłużił RejKup y4, k4v, m2, Cc; Tenze Vrban/ izáli pięć Kárdynałow wſkorzánym worze rázem w Tybrze rzece nie vthopił? y záſię rázem tegoſz dniá inſzych/ ná to mieyſce nieobrał y nie poſádził? KrowObr 39v, 123; RejWiz 57; A zdárzy Bog że ten ſzcżep/ ták ſzcżęſnie obrodzi/ Ze co mrozy pſowáły/ rázem ſie nágrodzi. RejZwierz 87v; RejAp 29; Iákoż tych wiele znaydzieſz co to lekkoſcią zową kiedy ſie rázem nie pomśći. RejZwierc 80v; ModrzBaz 102; ArtKanc K15v.
2. Nareszcie, w końcu (3): RejRozpr K2v; Mącz 248a; Báczyć możeſz/ że im [Żydom] pan Bóg długo ćiérpiéć raczył: á rázem wſzyſtkich krzywd ſwych nád nimi powetował: gdy iedny do Eyptu [...] drugié do Bábyloniey [...] roſpróſzył BiałKat 131.
3. Nagle, niespodziewanie (5): Nieczieſzmy ſzię wtim zywocie Gdy kęż [lege: kęs] ſczeſcie folguie. Boċ więc razem any zwiez ſąm Kiedicz wſzyſtko popſuie. RejKup b2; Kálibáſzá gdy obacżył máły lud Skánderbegow/ iął ſie znich ſmiać/ iż ſie thák názbyt ſmiáłymi cżynią/ lekko ie ſobie kłádąc/ porwał ſie nánie rázem nieporządnie BielKron 245; ActReg 100.
Szereg: »razem, (a) w ocemgnieniu« (2): Iáko też y ine piſmá powiedáią: Iż żywi nic nie vprzedzą vmárłych do ſądu Páńſkiego/ iedno thák rázem w ocemgnieniu [In momento, in ictu oculi Vulg 1.Cor 15/52] á ná głos trąby wſzyſcy máią być poſtáwieni przed tym ſtráſzliwym máyeſtatem Páńſkim. RejAp 172v, 172v.
4. Czasem, niekiedy (1): O Słudzy páná głupiégo/ Tego świátá ſzalonégo: Indziéy iuż ſzczęśćia ſzukayćie/ Tu ſie go nie nádźiewayćie. Ten pan was nie vbogaći/ Choćiaż rázem śiłá płáći KochMRot B2.

Cf RAZ, ZARAZEM

AN, KW