[zaloguj się]
[pdf]

NABOŻNIE (130) av

-żn- (119), -zn- (11).

a pochylone, o oraz e jasne (w tym w a 3 r., w e 1 r. błędne znakowanie).

comp (5) nåbożniej; -ej (2), -éj (1), -(e)j (2); -ej : -éj OpecŻyw (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu; poza tym XVII w.: nabożno s.v. nabożny.

Zgodnie z przepisami, praktykami, uczucismi religijnymi; religiose Mącz, Calep, Cn; persancte Calep; pie Cn (130): BierRaj 21v; PowUrb +4v; Dáy mi mily panie nábożnie twé vmęcżenijé wſpominatz OpecŻyw 159v, 10v, 15, 25v, 26v (15); PatKaz III 151v; KromRozm III I8v; LubPs Fv; KrowObr 67v; BielKron 194v; RejPos 4; BiałKat 231; ktory śie ma Pánu Chriſtuſowi w moc dáć/ to naprzod pewnie y nabożnie obiecowáć muśi/ iż Diabłá y świát opuſzcża KuczbKat 145, 85; WujJudConf 60v; ModrzBaz 104v; Vpominam was/ ábyśćie Bogom náſzym krzywdy nie cżynili/ á nabożnie im ofiarę oddáli SkarŻyw 566, 582; chwal Páná ſwego nabożniey ArtKanc Q20v, T6; Superſtitiose ‒ Zbitnie nabaznie [!]. Calep 1033b, 789b, 908b; LatHar +8, 78, 82, 262, 321 (11); Bernárd ś. zowie ią Pánią náſzą/ [...] częſto iey á nabożnie wzywa. WujNT 398, 309; SkarKaz 156a; KlonWor 12.

W połączeniach szeregowych (4): A on j [pacierz] mowił [...] po Lacinié/ tak nabożnie tak ſtatecznié i ſtakięm poruſzeniem wnetrzności ku bogu ileśię zdáło MurzHist P2v; Mącz 351c; WIele ná tym należy/ Chrześćijáninie miły/ ábyś káżdy dźień nabożnie/ vcżćiwie y przyſtoynie w boiáźni Bożey ſtrawił. LatHar 1, 350.

W charakterystycznych połączeniach: nabożnie chować, chwalić (chwałę (wz)da(wa)ć) (4), chwalony, cierpieć, czciony, czytać, głos podnosić, mowić (3), naśladować, nawiedzać, nosić [co] przy sobie, obiecowáć, obłapić [kogo], odprawić, opłakać [co], poddawać się [komu], poklęknąć (2), pozdrowić, prowadzić, przyjąć [kogo] (2), przystąpić (przysiępować) (3), przywitać, rozbierać, rozdawać, rzec (2), skłonić się [ku komu], szukać, używać, wspominać (2), wysławiać, wzywać (wzywany) (3), zabawi(a)ć (się) (2), zalecić; barzo, zbytnie nabożnie.

Zwroty: »nabożnie modlić się« = oratione orare PolAnt [szyk zmienny] (14): Kápłan [...] Bogá zá Ezopá prośił: Nabożnie ſie támo modląc BierEz A3; OpecŻyw 2v, 32v, 175; RejPs Ff5; SeklKat G2, G2v; MurzHist E3v; BibRadz Iac 5/17; HistRzym 53v; KuczbKat 355; A maſz też ſam z śiebie [...] cżynić inne owoce świętey pokuty/ ćwicżąc ſie w ſłużbie Bożey/ modląc ſie nabożnie KarnNap Dv; SkarŻyw 90, 570.

»nabożnie obchodzić święto, dni, tryumf [czyj]« (4:1:1): PatKaz II 84v; KrowObr 89, 169; LatHar 418, 478; A to obádwá dni kośćioł S. kożdego roku nabożnie obchodzi/ ná pámiątkę zmartwychwſtánia Páná náſzego y zeſłánia Ducha Swiętego. WujNT 402.

»modlitwy nabożnie odprawić« (1): przed obrázem Pánny cżyſtey/ [...] poklęknął/ y modlitwy nabożnie odpráwiwſzy/ do domu poſzedł. SkarŻyw 459.

»nabożnie oczy w niebo podnieść« (1): oglądáy iako Iezus mily nábożnie ocży w niebo podnioſwſſy dziękuie bogu oyttzu ſwému. OpecŻyw 53.

»nabożnie prosić, żądać« [szyk zmienny] (5:2): Oracż dawſzy ſłuſzne dáry/ Prośił nabożnie Cerery BierEz O2; WróbŻołt cc; KrowObr 163; żąday nabożnie Páná: áby stobą przez ducha ſwégo świętego przebywáć raczył BiałKat 231, 231; LatHar 414; VotSzl Fv.

»sakramenta (a. stan święty) przyjąć nabożnie« [szyk zmienny] (2): GDyżeś iuż (namileyſzy bráćie) [...] przyiął nabożnie ty Sákrámentá naświętſze/ [...] tedy miey pewną nádzieię w Pánie Bodze KarnNap E4v, F4v.

»nabożnie rozmyślać« (3): Matuchna iego milá to wſſytko w ſerce brala/ y nábożnie rozmyſlala. OpecŻyw 26; RejPos 117v; KarnNap D4v.

»(mszej (świętej)) nabożnie słuchać, słuchanie nabożnie« [szyk zmienny] (4:1): Mſzey świętey w káżde święto nabożnie ſłuchay. WujJud 74v; PaprUp D2; LatHar + 11v, 122 [2 r.].

»służyć nabożnie« (1): iemuż ſlużą nabożnie kory anielſkię OpecŻyw 3v.

»śpiewać (a. piać) nabożnie« [szyk zmienny] (9): Capplan [...] klączącz pyal naboznye paczyerz PowUrb Iv; OpecŻyw 17v, 19v [2 r.]; SeklKat G3; KrowObr 173v; SkarŻyw 509; Sſuſznie ſie dźiś weſelićie Y ták nabożnie śpiewaćie. Bo otrzymaćie zbáwienie Przez me święte zmartwychwſtánie. MWilkHist F2v; ArtKanc E5v.

»nabożnie święcić« (1): Zchowaymyſz tedy tych świętych kośći/ á do godnych ie przybytkow wnieśmy/ á dźień wſzyćiek wiernie y nabożnie święćmy. SkarŻyw 567.

»nabożnie modlitwy (a. sakramentow itp.) używać« [szyk zmienny] (8): MurzNT 58v; ktorzy chcą nabożnie tey Modlitwy vżywáć/ niech wedle przemożenia ſwego dobrze cżynią vbogim. KuczbKat 420; RejPosWstaw [1434]v; W Tákiey cenie y wadze te Pſálmy ſtárowiecżni Doktorowie mieli/ że [...] ſámi ich też ochotnie y nabożnie vżywáli. LatHar 157, 190, 287, 331, 559.

»nabożnie wielbić« (1): KuczbKat 15 cf »nabożnie a świętobliwie«.

»nabożnie wołać« (3): PatKaz I 2v; á podnieśmy ręce ſwoie z Moiżeſzem nabożnie wołáiąc do Páná ſwego o ſwięthe wſpomożenie iego RejZwierc 265v; ArtKanc R16v.

»nabożnie wzdychać« (2): OpecŻyw 173; Co to Pan wſzytko cżyni/ bychmy ſie vználi/ Do iego ſwiętey łáſki nabożnie wzdycháli. RejWiz 152.

Szeregi: »nabożnie i z bojaźnią pańską« (1): A iżeśćie wy teras vmyſlili ten ſtan Swięty/ nabożnie/ y z boiáźnią Páńſką przyiąć KarnNap F4v.

»pilnie i (a) nabożnie« [szyk 4:2] (6): pilniey ij nábożniey vpadaiątz wſſytcy na ſwé oblicże przed maieſtatem boſkim/ tako mowili. OpecŻyw 1; PatKaz II 84; BiałKat 231; Przodkowie náſzy/ [...] tho Kredo nabożnie y pilnie rozbieráli KuczbKat 9, 355; SkarŻyw 308. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»pokornie i nabożnie« (1): o to iego świętey miłośći pokornie y nabożnie wſzyſcy prośić mamy. VotSzl Fv.

»nabożnie, z serca« (1): Wy Apoſtołowie ſwiátá tego/ ſpráwiedliwi ſędziowie/ y prawdziwe ſwiátá ſwiece/ nabożnie s ſercá prośimy/ wyſluchayćie prozby náſze KrowObr 163.

»nabożnie a świętobliwie« (1): w wyznániu prawdźiwego y wiekuiſtego Boſtwá/ wierzyć y nabożnie á świętobliwie wielbić mamy y właſność w perſonách/ y iednośc w iſtnośći/ y rowność w Troycy. KuczbKat 15.

»nabożnie i uczciwie« (1): ábyś iey [służby Pańskiej] nabożnie y vcżćiwie ſłuchał. LatHar 122. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»nabożnie i uprzejmie« (1): ábyſmy byli porátowáni/ myślą y duchem nabożnie y vprzeymie o to prośimy. Alleluia. LatHar 414.

»nabożnie a z wiarą« (1): [sakramenta] maią obiétnicé łaſki i miłośierdziá od pana przydaną na więtſzé poćwierdzenié wiary naſzyi/ gdy bych ich nábożnie a zwiarą vżywali MurzNT 58v.

»wiernie i nabożnie« (1): SkarŻyw 567 cf »nabożnie święcić«.

W przen (8): co ſię ſtánie/ kiedy y rozum twoy tákie rzecży będźie rozbierał/ y wola z nich ſię będźie cżęſto y nabożnie ćieſzyłá/ y zá nie Pánu IEzuſowi dźiękowáłá. LatHar 322; Przyimi/ IESV namilſzy/ Wianek znákomity. Z twoich ſpraw okazáłych nabożnie vwity. LatHar 552, 516.
Zwroty: »nabożnie rozmyślać« (1): niech y pámięć moiá/ o tobie y o rzecżách twych/ y cżynách ręku twych/ ktorych kſztałtu nigdy żaden nie potráfi/ nabożnie y cżęſto rozmyśla. LatHar 642.

»[co] w sercu nabożnie rozbierać, sercem rozważać (a. uważać) nabożnie« (2:2): Vbacż że ſtego wſſytkiógo/ wielkoſtz ſwięta dziſieyſſego/ a ſercem zupelnym rozwáżay iako nábożniey możeſſ OpecŻyw 9v; A ták/ nabożny Chrześćijáninie/ pámiętay ná to/ ábyśJ[...] vracżenie to Páńſkie/ y niezmierną łáſkę nabożnie ſercem vważał/ vſty záſię vprzeymie z pilnośćią zá nie dźiękował LatHar 324; PAnie Boże/ [...] rácżże nam dáć prośimy ćię/ ábyſmy to co on zá nas miłośćiwie ćierpiał/ nabożnie w ſercách rozbieráli LatHar 618, 393.

Synonimy: bogobojnie, pobożnie, świętobliwie, wiernie.

Cf NIENABOŻNIE, PRZENABOŻNIE

KCh