[zaloguj się]

POBOŻNIE (167) av

Oba o oraz e jasne.

comp pobożni(e)j (8).

stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w.

1. Zgodnie z nakazami bożymi, przykazaniami, po bożemu; pie Mącz, Calep, Vulg, Cn; caste, religiose, sancte Calep (127): Mącz 301c; RejPos 83; przydaná ieſt Swiątość Małżeńſtwá/ áby z porządnego y świętego złącżenia mężá y niewiáſty dźiatki śie rodźiły/ y pobożnie ku chwale Bożey/ y ku záchowániu ludzkiego rodzáiu/ wychowáne były. KuczbKat 115, 260, 300; BielSpr 36v; RejPosWstaw [413]; CzechEp 77 [3 r.]; Calep 804b; Lecz nie możećie być zbáwieni [...]: ieſli zá grzechy wáſze pokutowáć/ ieſli dobrze żyć nie będziećie: y ieſli pobożnie z tego świátá nie zeydziecie. WujNT 505, 729 marg; PowodPr 30, 74.

W funkcji orzecznika określającego rzeczownik (2): Zda ſie [kolęda] braciey naſzey kraſnie y pobożnie LudWieś A2; y káżdy iny vrząd niech ſie tym nie chłubi/ áby tám beſpiecżne ſumnienie ſpełná záwżdy á pobożnie zoſtáć miáło. RejZwierc 39v.

W połączeniach szeregowych (34): KrowObr 62, 187; RejWiz 124v, 176; RejZwierz 142v; RejAp 186v; Pan [...] ták ná tym ſwiecie nędznim poſtánowić racżył/ ábychmy w pocie cżołá ſwego ſzukáli chlebá ſwego: ále ták/ iżby ſpráwiedliwie/ pobożnie/ á cnotliwie/ bez vſzcżypku/ bez łupieſtwá/ á bez krzywdy bliźniego ſwego. RejPos 71v, 43, 82v, 83, 163, 185 (9); RejPosWiecz3 98v; RejZwierc 14, 32v, 34v, 60, 69 (13); WujJud a3v; RejPosWstaw 21v; WerGośc 262; OrzJan 56; LatHar +2v; ábyſmy záprzawſzy ſię niepobożnośći y świeckich pożądliwośći/ trzeźwie/ y ſpráwiedliwie/ y pobożnie żyli ná tym świećie WujNT Tit 2/12.

W charakterystycznych połączeniach: pobożnie (wy)cho(yw)wać (4), cieszyć, dufać, mowić (3), rządzić (2), z tego świata zejść, (po)żądać (2).

Zwroty: »czynić pobożnie« (2): [Ameiahu] cżynił pobożnie przed Iehową [Fecitque rectum]/ á wſzákoż nie cáłym ſercem. BudBib 2.Par 25/2; CiekPotr 19.

»pobożnie uży(wa)ć« [szyk zmienny] (18): RejRozpr E3; LubPs X5; (nagł) Ná Lákomce ſkąpe. (–) Y Coż wżdy wy cżynicie/ vbodzy nędzarze/ Práwie was Pan poſádził/ káżdemu ná wſparze. By ſie wámi karáli/ á dobrá ſwoiego/ Vżywáli pobożnie/ z łáſki nádánego. RejZwierz 124v, 142v; cżyń ſpráwiedliwość/ cżyń miłoſierdzye [...]: A dopirko gdy mi thák pośćić będzieſz/ vżywáiącz pobożnie chlebá ſwego/ tu dopirko iáko ſłońce okaże ſie przedemną ſpráwiedliwość twoiá RejPos 71, 83, 163, 185; KuczbKat 285; gdyż nam Pan ziemię w ręce náſze podáć racżył y ze wſzyſtkiemi bogáctwy iey/ ále ták ábychmy tego pomiernie/ pobożnie/ á poććiwie vżywáli RejZwierc 69, 14, 98, 106v, 139, 143v, 157, 167; WujJud a3v.

»pobożnie się zacho(wy)wać, sprawować się, sprawowany« = facere rectum PolAnt [szyk zmienny] (9:3:1): RejZwierz 123v; Y ſpráwował ſię Ioás pobożnie przed Pánem po wſzytek czás żywotá Ioády Kapłaná. BibRadz 2.Par 24/2, 4.Reg 15/3, 18/3; RejAp 186v; przyſthoi ſie káżdemu pobożnie/ wiernie á cnotliwie záchowywáć. Ták iáko tho y pogáni ieſzcże nie wiedząc nic o ſpráwách niebyeſkich/ vſtháwicżnie záchowywáli. RejPos 250, 194; Poźrzyſz záſię ná dom [= ród] z dawná pocżćiwie záſádzony á pobożnie ſpráwowány ieſliże ſie nie zdobi/ nie kwitnie/ á nie ſzyrzy z obietnic Páńſkich. RejZwierc 40, 32v, 39v, 105v, 139, 167v; PowodPr 29.

»pobożnie żyć, żyw być, czasow swych używać, żywot swoj zachowywać; pobożnie się zachowywać w żywocie swoim; pobożnie swoj wiek, żywot sprawować; pobożnie żywiący (a. żyjący)« = pie vivere Vulg [szyk zmienny] (57:1:4:1;2;1:1;4): iż [Bóg] [...] błogoſłáwi tym/ kthorzy chronyąc ſie grzechu/ ſtrzegą ſądow iego/ á żywą pobożnie. LubPs Y2 marg, K2v, N5 marg, Rv, bb2v [2 r.]; GroicPorz 114v; Bierzćie odemnie przykład/ iż wſzyſcy/ ktorzy chcą pobożnie żyć ná ſwiećie/ w Pánie Iezu Kryſtuſie/ muſzą przeſládowánie y troſki rozmáite ćierpieć. KrowObr 154v, 62, 187; RejWiz 124v, 176; Leop 2.Tim 3/12; RejZwierz 103; RejAp 186v; nic więcey Pan nie potrzebuie po wiernych ſwych/ iedno áby káżdy pocżćiwie/ pobożnie/ á cnotliwie záchowywał ten docżeſny żywot ſwoy RejPos 289v, Bv, 71v, 72v, 185; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 273v; KuczbKat 435; Cżytayże záſię iáko piſmo ſwięthe wſzędy á wſzędy názywa żonę pocżćiwą á pobożnie wedle woley Páńſkiey żywiącą. RejZwierc 33v; gdy cżłowiek pomierny/ [...] vmiárkowawſzy ſthanicżek ſwoy/ pomiernie á poććiwie á pobożnie cżaſow ſwych vżywa RejZwierc 105v, [283], 34v, 35v, 60, 106, 157, 167; WujJud 108v, 109v, 212v; WujJudConf 59v; RejPosWstaw 21v [2 r.], 22, [412]v; CzechRozm 220v, 228v; PaprPan Ee; KarnNap D; A kto pobożnie ſwóy żywot ſpráwuie/ Ten moię łáſkę zawżdy vczuie. KochPs 76, 160, 192; SkarŻyw 80, 269, 358; CzechEp 23, 368 [2 r.]; NiemObr 3; Przedśię żijmy pobożnie gwóli ſáméy cnoćie KochFr 132; WerGośc 208, 262; ArtKanc M2, M3, M15v; OrzJan 56; LatHar +2v; WujNT 56, 2.Tim 3/12, s. 740, Tit 2/12, s. 796, Zzzzz3v, Bbbbbb2v; SiebRozmyśl L; KlonKr B.

Szeregi: »pobożnie, (a, i) cnotliwie« [szyk 6:4] (10): LubPs X5, bb2v [2 r.]; RejPos Bv, 72v; A przeto nie doſyć nam ná tym/ kiedy ſámi pobożnie á cnotliwie żywiemy/ ále mamy ſie też pilnie o to ſtáráć/ áby w teyże pobożnośći á w vcżćiwym żywocie dzya[t]ki náſze z młodych lat zápráwić ſie mogły. RejPosWstaw [412]v, 22; PaprPan Ee; WerGośc 208; WujNT 796. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»dobrze a (i) pobożnie« (4): BielSpr 61; RejPosWstaw 21v; Toć roſkázuię ſłowem Bożym/ ábyś żonę twoię ktorey ćię teras Pan Bog głową y opiekunem dał/ dobrze y pobożnie rządził KarnNap G; SkarŻyw 269. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożnie i z nabożeństwem« (1): Ty tedy ſą przycżyny/ z ktorych ma káżdy áby iednę przed śię wźiąć/ chceli pobożnie y z nabożeńſtwem iáko ſynom ludźi świętych przyſtoi zácżąc [!] Małżeńſtwo. KuczbKat 255.

»nadobnie a pobożnie« (1): ſwych powinnośći nacż go Pan Bog powołáć racżył ni w cżym nie omieſzka/ á nadobnie á pobożnie ſie w káżdym poſtępku ſwoim záchowywa RejZwierc 105v.

»pobożnie, (a, i) poczciwie« [szyk 4:2] (6): RejPos 72, 194; A wſzákoż pocżćiwy cżłowiek [...] w káżdey ſpráwie thák ſumnienie ſwe vmiárkowáć może/ że ſie ná wſzem może pobożnie y pocżćiwie záchowáć. RejZwierc 39v, [283], 139, 167v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»przystojnie i pobożnie« (1): Vczyniſz to przyſtoynie, iáko záwſze czyniſz, Y pobożnie: gdy oycá będzieſz czćił ſwoiego. CiekPotr 19.

»pobożnie, skromnie« (1): gdy będzieſz żył pobożnie/ ſkromnie á ná wſzem pocżćiwie káżdemu ſie záchował/ á nikomu nigdj nic winien nie zoſtał RejZwierc 35v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pobożnie a (i) świątobliwie« [szyk 3:1] (4): oſobliwie vcżyć tego trzebá Chrześćijány/ iákoby Przyśięgi świątobliwie y pobożnie vżywác mieli KuczbKat 285, 410; WujJud 212v; LatHar 571.

2. Sprawiedliwie, uczciwie, zgodnie z prawem; bono modo, ex aequo incorrupte, integre, iuste, legitime Mącz; pie Modrz (35): iako niektorzy cżynią/ czo ni dla tżego inſzego rachunkow ſie vcżą iedno dla ſwego pożytku [...]. Nie ten ieſt pirwſzi wzgląd they nauki (acżkolwie j to może być by iedno pobożnie bez vrazu ſwego blizniego. KłosAlg A4v; áby wſzytkim poſpolićie/ iáko Bogátemu táko vbogiemu iednáko á pobożnie robiono y przedawano GroicPorz g; RejZwierz 142; Pecuniam bono modo invenire, Dobrym obyczáyem doſtáć/ pobożnie ſie vbogácić. Mącz 482d, 172a; RejPos 317v; RejZwierc 245; Rozmnoży Pan Bog tákowe iáłmużny: y dawáiącym/ [...] y biorącym/ ieſli będą ſkromnie prośić/ pobożnie bráć/ á miernie tego vżywáć. ModrzBaz [38]v; CzechEp 64, 223; SarnStat 17; Pożycżayże bliźniemu: lecż ſię nie ſpodźieway Lichwy: imienia ſobie pobożnie nábyway. Bowiem lichwá bezbożna/ Iudaſzow poſáżek KlonWor 79; [prosimy, aby tym to sługom naszym z skarbu pospolitego [...] każdemu zapłacono, aby beli pobożnie za wierne służby swe odprawieni. TestZygmAug 32; CerGór 31].

W połączeniu szeregowym (1): integre vivere, Pobożnie/ cnotliwie s dobrą sławą żyć. Mącz 172a.

W przeciwstawieniu: »niezbożnie ... pobożnie« (1): iáko bezpráwnie y niezbożnie Rzymſcy Biſkupi [...] rośćiągnęli te klucże nád roſkazánie páńſkie. (–) Y owſzem wielkim práwem y pobożnie. WujJud 84v.

Zwroty: »pobożnie (o)sądzić (a. rozsądzać)« (3): Incorrupte atque integre iudicare, Spráwiedliwie á pobożnie ſądzić. Mącz 172a, 176c; Ty iuſz pobożny Sędźia/ pobożnie roſſądzay A plewy od pſzenice/ obácnie [!] odpędzay GrzegŚm [A2].

»pobożnie sprawować się, zachować się« [w tym: zachować się a sprawować się (1)] (2:1): Iuste et legitimeimperare, Pobożnie ſie ſpráwowáć w páńſtwie. Mącz 179b; RejZwierc 106.

»pobożnie uży(wa)ć (a. pożywać) [czego]« (5): KłosAlg A4v; iż kto dobrá ſwego/ Pobożnie á z rozmyſłem/ vżywa ná ſwiecie/ Ten roſkoſzą ſzáfuie/ y źimie y lecie. RejZwierz 134, 100v; á iákoż też ten [mytnik] pobożnie może vżyć vrzędu ſwego? RejZwierc 39, 14.

Wyrażenie: »pobożnie nabyty« (2): ktore [bogactwo] też może być pobożne y pobożnie nábyte s cudzich kráin/ á cżáſem y s pogáńſkich RejAp 152; RejPos 72v.
Szeregi: »dobrze a pobożnie« (1): Ieſzcże też y drugi wielki pożitek cżini [liczba, tj. arytmetyka]/ bowiem rząd poſpolity dobrze poſtanawia/ y też goſpodarski kto licżby dobrze a pobożnie pożiwa / gdi tym obycżaiem cżyni iako pan Bog vcżynić racżił KłosAlg A4v.

»pobożnie i poczciwie« (1): [Cesarz] cżęſtokroć mawiał Adryanowi: pobożniey ieſt y pocżćiwiey iednego mieſzcżániná záchowáć/ niż zábić tyſiąc nieprzyiacioł. BielKron 149v.

»pobożnie, pomiernie« (1): Albo ſie náucży z Arytmetyki iáko czudze tyſiące rozmierzáć/ á ſwoiey trochy rozmierzyć nie vmie/ iákoby iey pobożnie/ pomiernie vżił wedle ſtanu ſwego. RejZwierc 14.

»rozważnie i pobożnie« (1): iáko ſie we wſzem wedle powinnośći ſwey rozważnie y pobożnie záchowáć á ſpráwowáć ma [poczciwy człowiek] RejZwierc 106.

»słusznie i pobożnie« (2): Diar 54; cżekáć ma każdy áby go wezwano/ y porządnie w kośćiele do poſługi obrano/ [...] á iżby od zwierzchnośći ſłuſznie y pobożnie do tego był powołan/ bez vbiegánia/ [...] bez ſwarow. WujJudConf 146.

»sprawiedliwie (a. w sprawiedliwości), (a, i) pobożnie« [szyk 3:2] (5): Ludki w ſpráwiedliwośći/ pobożnie [ma starosta] záchowáć/ A Páńſkim też zwierzeniem/ pocżćiwie ſzáfowáć. RejZwierz 100v; Mącz 172a, 176c, 179b; CzechEp 165.

»zacnie a pobożnie« (1): Zwinglius [...] rozwodził im to/ áby tego poniecháli zołnierſtwá/ zwłaſzcá Skrześćiáni [!] bo to ſzkárády pożytek á nie zbożny/ [...] á ci ktorzy ſie robotą ſwoią/ ták około roley/ iáko kupiectwa/ álbo rzemyoſłem obchodzili/ zacnie á pobożnie wſzytko cżynili BielKron 197.

3. Korzystnie, z pożytkiem (3): Pan ktory chce pieniądze zebráć pobożnie/ niech gumná ná drogość záchowa/ woły śiánem á zgoninámi chowa/ ná borg nic nie kupuie GostGosp 152; CiekPotr 66; Gdyż ſzkodá ná tym y cżáſu mitrężyć/ Cobyś mogł domá pobożniey zpieniężyć KlonFlis E2v.
4. Tanio; bene, benique, liberalier, tenuiter, vili Cn (2):
Zwrot: »pobożnie przedawać« (2): Przeto Gárnce pobożnie ludźiom przedawáią/ Iz máteryą dármo od mátki [tj. ziemi] miewáią. BielSat C3 [idem] BielRozm 20.

Synonimy: 1. bogobojnie, cnotliwie, świątobliwie; 2. poczciwie, słusznie, sprawiedliwie, uczciwie; 3. pożytecznie; 4. tanio.

Cf NIEPOBOŻNIE

EW, AL