Z pożytkiem, korzystnie, użytecznie; skutecznie; dobrze; słusznie;
utiliter HistAl, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; utile Mącz, Vulg; salutariter Mącz, Cn; utibile Mącz; bene, commode JanStat; salve, sane, saniter Cn (155):
Trzebáć pierwey dobrze vmieć/ Co chceſz pożytecżnie wyrzec. BierEz L3;
BIałego maku wodka [...] gorączoſc głowy/ ſuchoſc ocżu/ wrzody złe palącze/ ty rzecży wſzytky barzo pożytecżnie lecżi FalZioł II 8d;
Też żyłki ktore ſą pod koſtkami miedzy nożnemi/ pożythecżnie bywaią ſiekane puſzcżadłem FalZioł V 59,
I 59c,
IV 52a;
KrowObr 191;
Pánie Boże day to/ áby Krol PAN náſz ſzcześliwie ten Seym począł/ y pożytecznie go nam wſzem dokonał OrzRozm V3v;
á tak tym poſtępkiem/ y tym ktorzi po nas naſtaną pożytecżnie vcżyniemy KwiatKsiąż H2,
L3v;
Armis salutariter uti, Zdrowo álbo pożytecznie woynę wieść. Mącz 366a,
204a,
322b,
511a;
[mleko] gdy ſye ſtrawi/ co lepſze w pośilenie ſye obroći/ á oſtátek pożytecznie żywot przepuśći. SienLek 7,
164v;
A gdy ſię ten porządek ſpraw poſtánowi/ [...] [każdy] ſwoy cżás/ będźieli chćiał/ może pożytecżnie rozſzáfowáć. ModrzBaz 90v;
Poſtawił ná wielu mieyſc wiele Collegia/ Kánonikow/ y Klerykow pod Regułą/ áby pożytecżniey ſwym y ludzkim duſzom ſłużyli SkarŻyw 574,
98;
Mnieby ſię zdáło/ iżby pożytecżniey/ vcżył ſię X.K. mowić o żywoćie Chriſtyáńſkim/ o wierze zbáwienney: [...] niż ſię przećiw iáſnemu ſłowu Bożemu w tákie lábirynty wdawa CzechEp 177;
Wiele ludźi vcżonych piſáło o náturze Boſkiey/ vkázuiąc w Pánu Bogu iednę iſtność á trzy perſony/ przez rozmáite wywody y podobieńſtwá/ dwornie więcey niż pożytecżnie CzechEp 227,
220;
NiemObr 142;
Calep 1146b;
W Dziewiątym [rozdziale]/ [...] prośby zá rozmáite ſtany/ ludzi żywych y vmárłych/ pożytecżnie ſię w nim zámykáią. LatHar +12;
Duży to kiy Dawidow ná Goliaſzá piekielnego/ á dźiwnie od Kośćielnych Doktorow zálecony/ y pożytecżnie od wiernych Bożych/ [...] ná wſzelkich pokus odegnánie zdawná pozywány/ krzyż święty LatHar 580;
dayże mu to/ áby owiecżki ſobie zwierzone/ náuką y przykłádem pożytecżnie páſł LatHar 625,
+7v [2 r.],
+8,
+9v marg,
28,
77 (
18);
WujNT 30,
607;
O tym náſz Panormitanus Polſki pożytecznie z Commentarzów práwá Ceſárſkiégo przenióſł diſputácię w kśięgách Státutu SarnStat 1272,
790,
897,
989;
prawdźiwa y łácna kompoſitia ieſt/ dáć co cżyie ieſt/ á zá miłośćią pewną/ zgodnie y pożytecżnie rzecżam domowym zábiegáć PowodPr 46,
6 [2 r.];
Iáko ſię Pánu wſzytkiego świátá Chryſtuſowi náſzemu nie dźiwowáć y tákiego przykłádu pożyteczniey niżli z tych innych nie bráć? SkarKaz 38b;
LVdzie nabożni [...] kośćioły P. Bogu budowáli: [...] y pożytecznie ich do chwały Bożey y zbáwienia ſwego vżywáli SkarKaz 453a,
311a;
POTROYNY [...] Zártuie pożytecznie, karząc złe przymioty, Vkázuie gościniec niemylny do cnoty. CiekPotrŚredz )?(4.
pożytecznie komu, czemu (45): BielKron 216; Ruptis perquam utile, Przepukłim bárzo pożiteczno. Mącz 293a; THoćiem miał o Lekárſtwie ćieleſnym zebránie Kſyąg rozmáitych/ com naprośćiey á pożyteczniey rozumiał/ tym zwłaſzczá ktorzy pierwey nic tákowego nieczytáli. SienLek 44; BielSpr 32v; LatHar 501; SkarKaz 386b. Cf Fraza.
W połączeniach szeregowych (7): LibLeg 10/71, 11/27v; ná począthku Seymu niemoże być mądrzey/ wymowniey/ y pożyteczniey/ propoſicya Seymowa nam powiedźianá. OrzRozm C3; zwłaſzcżá iż ſię káżda rzecż z tych piąći [przykazań] y mądrze y przyſtoynie y pożytecżnie bárzo poſtánowiłá. LatHar 121, 350; iáko mężnie/ ſławnie/ y pożytecznie [wodzowie] oyczyznie ſłużyli VotSzl C; SkarKazSej 677a.
W charakterystycznych połączeniach: pożytecznie barzo (8), wielce (3), wielmi; daleko pożyteczniej (2).
Fraza: »pożyteczno (pożytecznie) (jest a. bywa, a. może być)« [w tym: komu, czemu (39), cum inf (23); do czego (1); aby, żeby (14), iż, że (3), gdy (1), kiedy (2), gdyby (2)] = expedit Vulg, Mącz, PolAnt, JanStat, Cn; prodest Vulg, Mącz, Modrz; conducit Mącz, Modrz; confert Mącz, Cn; utile est Mącz, Vulg; interest Mącz; videbitur expedire JanStat; bonum ac commodum a. fructuosum, a. pretium, a. usui est Cn [szyk zmienny] (64): Krolu chceſz mię przyſobie mieć/ Miałćibych nieco powiedzieć: A będzieć nam pożytecżno/ Wſzytkiey koronie pocżeſno BierEz P4v; LibLeg 10/71, 11/27v, 183v; Theż [neszpuły] krew grubą działaią/ á przeto pożytecżniey ie ieſć przed iedzeniem niżli po iedzeniu FalZioł III 19c; Pożytecżno ieſth do napoiu włożyć/ krwawnik/ ſtarcżek/ innych więczey zaniechay FalZioł V 7, V 45v, 59v, 64; Yeſli pożyteczno ich kſyęgi czytáć. KromRozm I L2v marg; Abowięmći to ſpożytkięm twoięm (marg) pożyteczno tobie (–) aby zgynął iedén ſzczłonków twoich/ a niewſzyſtko ćiało twoie było do piekłá posłáné. MurzNT Matth 5/29; GliczKsiąż I2v, K4v; KrowObr 58; Coż tedy ieſt pożytecżno themu że prácował iáko ná wiáthr? Leop Eccle 5/15, Matth 5/29, 30; Goski *4v; OrzRozm P2; BielKron 216, 240; namniey nie ieſt pożytecżno/ yż oni tak wiele znamienitych Xiąk zacznych autorow dopuśćili poginąć. KwiatKsiąż H2, C4; Magnum adfert momentum, Wiele ważnośći przidawa/ wielmi bywa pożiteczno. Mącz 230b, 96b, 122c, d, 172c, 294c, 430a, 511a; SienLek 92v; Ci tedy tákowi ludzie s przyrodzenia ſą niewolniki/ y pożytecżniey to im ieſt w iárzmie chodzić/ niż ſámym roſkázowáć. GórnDworz Gg3v; HistRzym 3; KuczbKat 185; WierKróc B; Iż pożytecżno nam/ áby ieden vmárł zá lud/ á nie wſzyſtekby narod zginął. BudNT Ioann 11/50, Luc 17/2; Záprawdę on zwycżay cżynienia rzecży do żołnierzow/ ktory bywał v Rzymian/ kiedyby iy też náſzi Hetmánonowie [!] záchowáli/ byłoby bárzo pożytecżnie [multum conduceret]/ ták do wiele rzecży/ iáko do zgody miedzy żołnierzmi ModrzBaz 114; pożytecżnieyby to tedy Rzecżypoſpolitey było [Magis igitur e republica fuerit]/ áby pirwſzemi wićiámi kazano ſię gotowáć ModrzBaz 116v, 8 [2 r.], 40v, 93v; kápłanom bez żon ieſt przyſtoyniey/ á kośćiołowi Bożemu y náuce zbawienney pożytecżniey. SkarJedn 358, 358; SkarŻyw 25, [282], 537, 593; Tákie fráſzki mnie zbiéráć pożyteczniéy było/ Niżli/ w co mię nieſzczęſćié moie dźiś wpráwiło/ Płákáć nád głuchym/ grobem méy wdźięcznéy dźiewczyny KochTr 4; BielSen 9; BielSjem 18; LatHar 21, 35; WujNT Matth 5/30[29], 31[30], Luc 17/2, Ioann 11/50, 16/7, 18/14; SarnStat 118, 323, 942; y godźi ſię y wielce ieſt pożyteczno/ tym ſię ſpoſobem przypátrzyć: iáko ſię to vſpráwiedliwienie grzeſznego sſtáie. SkarKaz 347a; CiekPotr 58; Ták y káżdemu w ſtanie ſwym trwáć przyſtoyno ieſt y pożyteczno/ y wſzytkiey Rzeczypoſp: zdrowo. SkarKazSej 677a; [CorfusDocum 1547 nr 68].
Szeregi: »dobrze, (i, a) pożytecznie (pożyteczno)« (
10):
KromRozm III D3v,
H3v;
GliczKsiąż K4v;
Mącz 294c;
A przeto dobrze ieſt y pożytecżno odiąć tobie tę brodę złotą. HistRzym 3;
RejPosRozpr c2v;
męcżeńnicy Boży/ gdyſz ná wzor Páná ſwego Iezuſa/ zá nieprzyiaćiele ſwoie/ zá żywotá y przy śmierći proſzą: dáleko to lepiey zwiętſzey miłośći/ y pożytecżniey/ po śmierći cżynią. SkarŻyw 374,
544;
Woiewodá/ Stároſtá/ Káſztelan/ y inni vrzędnicy źiemie Płotckiéy [...] iednoſtáynie poſtánowią/ iáko im naylepiéy y napożyteczniéy zdáć ſie będźie [ut eis melius et commodius videbitur JanStat 1056]. SarnStat 279,
184. [
Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»godnie i pożytecznie« (1): Jednak chowają IchM poczty sług swych niemałe, [...] do ktorego pocztu nieco przyczyniwszy mogą godnie i pożytecznie służyć Rzeczypospolitej. Diar 144.
»mądrze i pożytecznie« (1): mądrze y pożytecżnie w godzinę śmierći náſzey/ prycżyny [!] mátki Bożey z Kośćiołem Bożym ſobie życżymy/ iáko mátki miłośierdźia LatHar 8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»potrzebno, (i) pożyteczno« [szyk 2:1] (3): Mącz 264d; co chceſz ábym cżynił/ rácż mi dáć ábych wiedźiał y ták wykonał/ iáko ieſt potrzebno y pożytecżno duſzy moiey. LatHar 21; SarnStat 1022.
»nie przespieczno ani pożyteczno« (1): [papież] żadney mocy niema Koncilium ſkłádáć ná ten cżás/ poki Ceſarz z krolem Fráncuſkim w pokoiu niebędą/ á zwłaſzcżá w Mántue gdzie tam niekáżdemu przeſpiecżno áni pożytecżno iecháć BielKron 216.
»przystojno i (a) pożyteczno« [szyk 2:1] (3): A nie zdało się im pożyteczno i przystojno, aby mieli [...] o obronie radzić. Diar 25; Przyſtoyniey ieſt Miáſtu náſzemu y pożyteczniey/ [...] áby ono dla godnych y niegodnym dobrze czyniło/ á niżli by dla niegodnych ſzkodźić miáło godnym. OrzRozm P2; SkarJedn 358. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»pożytecznie i rządnie« (1): Vrzędnik káżdy z nowego w Ieśieni ma Inwentarz ſpiſáć wſzyſtkiego co ſie rodźi/ [...] ták iákoby ſie iego ſpráwá y porządek pożytecżnie y rządnie pokazał GostGosp 66.
»skutecznie i pożytecznie« (1): Bo przedſye źli á grzeſſni ludźye poki w koſcyele trwáyą/ ſkutecznye y pożytecznye krzćić/ rozgrzeſſáć [...]/ prorokowáć y ine vrzędy koſcyelne ſpráwowáć mogą. KromRozm III D3.
»pożytecznie i sławnie (a. z sławą)« [szyk 2:1] (3): ActReg 24; SarnStat 1051; Tedy y o tym kroćiuchno zdánie ſwe przypomnię/ iákoby ten depozyt [tj. skarb] Rzeczypoſp: chowan y ſzáfowan miał być/ y iákobyſmy go pożytecznie y z ſławą narodu ſwego vżywáć mieli. VotSzl D4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»słusznie i (a) pożytecznie« [szyk 4:1] (5): FalZioł V 59v [2 r.]; krol [...] nákoſzthownieyſzymi cnotámi ma iáſnąć/ áby wſzytci iemu poddáni/ ſluſznie á pożytecżnie [utiliter] byli rządzeni. HistAl G4; KuczbKat 105; ná ten czás nie możemy wiedźiéć położenia mieyſc ſłuſznych/ przez któré przeiazd y ztąd y z owąd mogłby ſie pożytecznie y ſłuſznie poſtánowić [commodius posset constitui JanStat 1035] SarnStat 1236.
»ślachetnie i pożytecznie« (1): Też niektorzy ſamem ſlońcem doſyć ſlachetnie y pożytecżnie cżynią wodki/ á zwłaſzcża s kwiathu woniaiączego FalZioł II 1d.
»pożyteczniej i uczciwiej« (1): tey ſobie poćiechy życzyli święći: áby ie tám grzebiono/ gdźie oni ſobie pożyteczniey y vczćiwiey być rozumieli. SkarKaz 386b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»wybornie a pożytecznie« (1): A tę trzećią rzecż miedzy inſzemi wybornie a pożitećnie [!] wyprawił. KwiatKsiąż A2.
»zacnie albo pożytecznie« (1): nie oná [Rzeczpospolita] nie pyta chłopli/ Szláchćicli/ Komesli/ Krolewicli iey pomogł/ álbo iey zacnie álbo pożytecznie poſłużył/ [...] ná vczynku przeſtawa/ ná rod ſye nic nie ogląda. OrzRozm P3.
»pożytecznie i zbawiennie« (2): Skąd wielką moc Przykazań Boſkich Plebani bráć będą mogli/ áby to mieyſce pożytecżnie y zbáwiennie obiáśnili. KuczbKat 410; SkarŻyw [282].
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}