[zaloguj się]
[pdf]

POŻYTECZNY (907) ai

pożyteczny (780), pożyteczen (89), pożyteczny a. pożyteczen (38).

o oraz e jasne (w tym w e 1 r. błędne znakowanie); w pożyteczen drugie e jasne.

comp i sup -pożyteczniejszy (75+17); -ejszy (10), -(e)jszy (82). sup nå- (14), nåj- (3); nåj- Diar, GórnRozm; nå- : nåj- ModrzBaz (1:1); - nå- (10), n(a)- (4); nåj- (2), n(a)j- (1).

Fleksja
sg
mNpożyteczny, pożyteczniejszy, nåpożyteczniejszy, pożyteczen fNpożytecznå, pożyteczniejszå, nåpożyteczniejszå, pożyteczna, pożyteczn(a), pożyteczniejsz(a), nåpożyteczniejsz(a) nNpożyteczné, pożyteczniejszé, nåpożyteczniejszé, pożyteczno
Gpożytecznégo, pożyteczniejszégo Gpożytecznéj, pożyteczniejszéj Gpożytecznégo, nåpożyteczniejszégo
Dpożytecznému, pożyteczniejszému D Dpożytecznemu
Apożyteczny, pożyteczniejszy, pożyteczn(e)go Apożyteczną, pożyteczniejszą Apożyteczné
Ipożytecznym, pożyteczniejszym, pożyteczn(e)m Ipożyteczną Ipożytecznym
Lpożytecznym L L
pl
N m pers pożyteczni
G pożytecznych
D pożytecznym
A m pers pożyteczné, pożyteczniejszé
subst pożyteczné, pożyteczniejszé
I m pożytecznymi, pożyteczniejszymi, pożytecznémi
f pożytecznymi, pożyteczn(e)mi
L pożytecznych
inne formy
pl N subst m - pożyteczné, pożyteczny; pl N subst f i n - pożyteczné

sg m N pożyteczny, pożyteczniejszy, nåpożyteczniejszy (127), pożyteczen (27); ~ (attrib) pożyteczny (16); ~ (praed) pożyteczny (81), pożyteczen (27); pożyteczny SeklKat (2), HistAl, KromRozm III, GliczKsiąż (3), KwiatKsiąż (2), RejAp, RejPosWiecz2, RejPosWiecz3, BiałKat (2), RejZwierc (7), BielSpr, WujJudConf, MycPrz (3), PaprPan (2), KochPs, SkarŻyw (5), CzechEp, PaprUp (2), ActReg (2), Calep, LatHar (2), WujNT (4), SarnStat, PowodPr, SkarKaz (3), CiekPotr, SkarKazSej, pożyteczen PatKaz III, KromRozm II (2), GroicPorz, BibRadz, KochOdpr, WerGośc, KochCn, OrzJan; pożyteczny : pożyteczen BierEz (1:1), FalZioł (10:6), BielKron (7:1), SienLek (1:1), RejPos (1:1), BudBib (1:3), CzechRozm (1:4), ModrzBaz (6:1). ◊ G pożytecznégo, pożyteczniejszégo (10); -égo (3), -(e)go (7). ◊ D pożytecznému, pożyteczniejszému (2); -ému (1), -(e)mu (1). ◊ A pożyteczny, pożyteczniejszy (10), pożyteczn(e)go (6). ◊ I pożytecznym, pożyteczniejszym (18), pożyteczn(e)m (8); -ym FalZioł, RejWiz, OrzRozm (3), Mącz (2), RejZwierc, RejPosWstaw, MycPrz, Calag, SkarŻyw, Calep, Phil, LatHar, CiekPotr; -ym : -(e)m GliczKsiąż (1:2), PaprUp (1:6). ◊ L pożytecznym (1). ◊ f N pożytecznå, pożyteczniejszå, nåpożyteczniejszå (164), pożyteczna (1), pożyteczn(a), pożyteczniejsz(a), nåpożyteczniejsz(a) (38); ~ (attrib) -å (55); ~ (praed) -å (109), -a (1) MurzHist. ◊ G pożytecznéj, pożyteczniejszéj (11); -éj (1), -(e)j (10). ◊ A pożyteczną, pożyteczniejszą (23). ◊ I pożyteczną (8). ◊ n N pożyteczné, pożyteczniejszé, nåpożyteczniejszé (105), pożyteczno (60) [tu zaliczono wszystkie użycia przy podmiocie „co”, „to”]; -é (6), -(e) (99); ~ (attrib) -é (12); ~ (praed) -é (84), -o (60); -é PatKaz III, RejPs, SeklKat, MurzHist (2), KromRozm II (4), GroicPorz, OrzRozm, Mącz, SienLek (2), RejPos, RejPosWiecz3 (2), RejZwierc (3), WujJudConf (2), RejPosRozpr, BudNT, SkarJedn, CzechEp (4), CzechEpPOrz, GostGosp, SkarKaz (2); -o LibLeg (2), BierEz (2), OpecŻyw (2), ForCnR, WrobŻołtGlab, HistAl (2), KromRozm I, GliczKsiąż (3), BielKron (2), KwiatKsiąż, BiałKaz, SarnStat (2), SkarKazSej (2); -é : -o FalZioł (8:1), BielŻyw (1:2), Diar (1:1), KrowObr (1:4), Leop (3:1), BibRadz (3:3), BiałKaz (2:1), KuczbKat (1:3), BielSpr (3:1), WujJud (2:1), CzechRozm (5:1), ModrzBaz (3:4), SkarŻyw (2:3), NiemObr (2:1), GórnRozm (3:1), GrabowSet (1:1), Phil (1:1), WujNT (8:7), CiekPotr (1:1). ◊ G pożytecznégo, nåpożyteczniejszégo (67); -égo (7), -(e)go (60). ◊ D pożytecznemu (6); -emu (1), -(e)mu (5). ◊ A pożyteczné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ I pożytecznym (2). ◊ pl N m pers pożyteczni (15). subst m pożyteczné (21), pożyteczny (1); -é (1), -(e) (20); ~ (attrib) -é (5); ~ (praed) -é (15), -y (1) HistJoz. f i n pożyteczné (75); -é (7), -(e) (68). ◊ G pożytecznych (29). ◊ D pożytecznym (2). ◊ A m pers pożyteczné, pożyteczniejszé (6); -é (1), -(e) (5). subst pożyteczné, pożyteczniejszé (46); -é (11), -(e) (35). ◊ I m pożytecznymi, pożyteczniejszymi (2) KuczbKat, RejPosWstaw, pożytecznémi (2) PaprUp, SarnStat, -émi (1), -(e)mi (1). f pożytecznymi (2) OrzQuin, LatHar, pożyteczn(e)mi (2) ModrzBaz, ActReg. ◊ L pożytecznych (4).

Składnia comp: pożyteczniejszy (a)niż(e)li co a. komu (23), nad co (8); nad co KuczbKat, BudNT, SkarJedn, OrzJan, KołakCath, VotSzl; aniżeli co : nad co BudBib (1:1), SkarŻyw (1:1). ◊ Składnia sup: napożyteczniejszy miedzy kim, miedzy czym (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przydatny, korzystny, przynoszący pożytek, pomocny; utilis BartBydg, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; frugi Mącz, Modrz, Calep, Cn; compendiosus Mącz, Calep; commodus Calep, Cn; capax, conveniens, efficax, opportunus BartBydg; bonus HistAl; felix Mącz; percommodus, saluber Modrz; lucrosus, usualis Calep; fructuosus, perutilis, salutaris, utibilis, magnos usus affert Cn [w tym: komu, czemu (419)] (897): Iedná żoná kokoſz miáła [!]/ W ktorey śię bárzo kocháłá: Iż iey pożytecżna byłá/ W kożdy dzień iáie znośiłá. BierEz I4; Myć ſwoie dzieći vcżymy/ Co im pożytecżno wiemy BierEz S2, N2; Czci tu ieſtci pożytecżno/ Niewierzyſſli pocżni iedno. OpecŻyw kt, 43v, 191 [2 r.], [192]v; nycz nyeyeſt tak pozytecznego po bodze yako ſpomynanye maryey PatKaz III 127v, 124v; HistJóz A2; Dwoię rzecż Pcżoły ſprawuią A barzo pożytecżną, Miod y Woſk. FalZioł IV 27d, IV 1c, 2d, V 48v; Ktoryżto [Gallenus lekarz] LXXX y VII. lat żyw był, á wiele pożytecżnych kxiąg po ſobie zoſtawił BielŻyw 139; Mądroſć żadnemu mało abo nic bez ſprawiedliwoſci pożytecżna ieſt, ale ſprawiedliwoſć z mądroſcią barzo ieſt vżytecżna. BielŻyw 169, nlb 11, s. 139, 162; [ręce] ſą nacżynie wſzytkim inſzim cżłonkom pożitecżne. GlabGad D3; BierRozm 7; LibLeg 10/152v; WróbŻołt G2, L7 [2 r.], ii2; WróbŻołtGlab A3v; abychmy tu thak nieroſly iako płone drzewa ktoreby niemnozyli zadnego pozytecznego owocu w winnicy twoiey RejPs 127, 59, 138; miedzi ktoremy [pamiątkami] ta ieſt naſlachetnieyſza y napozitecznieyſza ze W.M. ſlowo pańſkie/ á zbawienie duſzne nad yne wſziſtky ſwieczkie y mile rżeczy przeloźił [!] SeklKat A2v; I ktores mogł wieczſſe a pozyteċnieyſſe dobrodzieyſtwa Ociecz nas̈ Niebieſkj okazaċ nam dziecżam ſwoiem yako to że nam oſnaimił wołą ſwoyę RejKupSekl a4v; Coż im tedy byłá pożytecżna mądroſć y ſiłá álbo mężnoſć walecżna. HistAl D6; Słyſzeliſmy iżes lud twoy zgromádził/ áby z Alexandrem po wtore walcżył/ ále to tobie nic nie ieſt pożythecżno [Sed nil tibi valet] HistAl E8, D2v, K4v, L7v; MurzHist A2v, A4v, E3v, I; KromRozm II m3; A ták krzćił też [Judasz] bez pochyby/ y Apoſtolſkye ine ſpráwy ſpráwował/ á nye gorſſy/ áni mnyey pożyteczny był yego krzeſt/ niżli Pyotrow/ Yanow/ albo Yákubow. KromRozm III D4, A3; nie mogli inego nic pożyteczniejszego wynaleźć, jeno wolność każdemu swego rozumninia ostawić Diar 86, 66, 68, 75; BielKom B7, D5v; GliczKsiąż I7v; Co nam ten Pſalm przynośi pożytecżnego. LubPs S4 marg, S5v marg, V5v marg, X3 marg, dd2v marg, dd4v marg, ee2 marg; GroicPorz g2; A ſlyſzyſz thu bluznierzu/ iáko wiárá ieſt/ nietylko pożytetzna/ ále też ſercá ludzkie otzyśćiáiąca. KrowObr 58v; A iż żadnego ſwiádectwá s piſmá S: prawdziwego niemaſz/ przeto [...] s ſwey głowy/ to coć ſie zda pożytetznego brzuchowi twemu powiedaſz. KrowObr 182v, 58, 75, 175v, 225v; Leop Rom 2/25; Małżeńſthwo ieſt napożitecznieiſze podpomożenie cżłowiekowi przez wſzytek czás żywotá iego. BibRadz I 2b marg; Wſzythko mi wolno/ ále nie wſzytko pożytecżno BibRadz 1.Cor 10/23, *4, Ez 15 arg, Ioann 18/14, Rom 2/25, II 128b marg; OrzRozm C4, E, H4; obroćiło mie ſerce moie ku mądrośći/ ábych ſie wyiął z błazeńſtwá/ dokądbych nie poznał coby było pożytecżnego ſynom ludzkim [Vulg Eccle 2/3] BielKron 79; przychodźili ná brzeg oni ludzie wyſepni/ vkázuiąc przez znáki chcąc ſnimi frymárki pożytecżne mieć. BielKron 447v, 79v, 148, 161, 191, 194v (12); Biegłość w práwiech ták przed oquitośćią ludzi/ iáko y w oſobnośći pożytecżna ieſt KwiatKsiąż I4v, Gv, I, O2v; Mącz 138a [2 r.], 204c, 288d, 344a, 511a; przyſtało nam Królá prośić/ o Exekucyą táką/ [...] któraby wſzem nam iednákowo pożyteczna byłá. OrzQuin B2; nieczekay nic od Bogá/ áni duſzy/ áni ćiáłu pożytecznégo ſobie/ iedno przez tego Páſtyrzá/ y przez zacné Kápłáńſtwo iego OrzQuin Gv; MIedzy innymi potráwámi/ nic pożytecznieyſzego człowieku/ iedno Chleb á Wino SienLek 6; RejAp 64; á cnotá/ którą obieramy tho czo ieſt dobre/ [...] nicz inego nie będzie/ iedno ſámá prawdziwa vmieiętność/ á náuká/ ktora cżłowiecżemu życiu ieſt pożytecżnieyſza/ niż ktora ina ná ſwiecie GórnDworz Ff4, Q7; HistRzym 57v, 58 [2 r.], 76v; Bo y ſam Pan Kryſtus tá nieomylna prawdá/ ták tego potwirdzáć racży/ mowiąc: Iż ćiáło tho widome á cieleſne nic nie ieſt pożytecżne [caro non prodest Vulg Ioann 6/64]/ Duchći ieſt ktory ożywia. RejPos 89v, 45v, 220; RejPosWiecz3 [97]v [2 r.], 98 [2 r.], 98v; BiałKat 143v, 238v [2 r.], 251, 258v, 296, 311 [2 r.]; Wſzyſthkiey Liflándczkiey ziemie/ iáko przed tym ſámá w ſobie byłá/ krotkie á pożytecżne opiſánie. KwiatOpis kt; KuczbKat 45, 180, 235; pátrzay gdy Doktor chorego lecży/ tho iuż obiemá dobrodzieyſtwo pożytecżne/ y Doktorowi bo pieniądze bierze/ y choremu bo zdrowie bierze. RejZwierc 94v, A5, 15, 74v, 77v, 78 (13); Stáráć ſie tedy trzebá gdy ſie maſz potkáć: ábyś miáł pirwſzą pomoc z mieyſcá/ ktore tym pożytecżnieyſze im wyſzſze bywa BielSpr 15, 22v, 23, 76; Szátan/ [...] tę niewymownie pożytecżną świátu ofiárę [tj. mszę]/ z Boſkiego dopuſzcżenia/ prze grzechy náſze/ przez Miniſtri ſwoie/ [...] gáni y pſuie/ im nawięcey może. WujJud 231, 27, 41, 92, 196v, 197v (12); WujJudConf 78, 238v, 244; Ieſt dar niektory co nie ieſt pożytecżny/ á ieſt dar ktory ſię dwoiáko nágradza. BudBib Eccli 20/10; Dar od ſzalonego wzięty nicći nie będzie pożyteczen BudBib Eccli 20/14, Eccli 29/14; Strum D2v, R3v; Nie gardźmyſz iuż powieśćią y brátá ſzárego/ Pożytetznieyſzać tzáſem niżli błáwatnego. WierKróc A4v, A3; BiałKaz B3v, D3v, G3; BudNT przedm a6, c4v marg, Luc 5/39; Ná koniecem y ſam ſłow niektorych nierozumiał/ [...] choćiaż to wyznawam/ że mi ieſt nieledá iáko pożytecżne tych kſiąg [tj. Biblii Nieświeskiej] wydánie. CzechRozm 127v, 20v, 73v, 96v, 171, 264, 265v, 267; KarnNap D3v; zda mi ſię żeby było niepomáłu pożyteczne rozdánie vrzędow/ iákie był Moiżeſz/ zá rádą Iethronową/ vcżynił. ModrzBaz 83; nic mi ſię niezdáło [...] być pożytecżnieyſzego Rzecżypoſpolitey/ iedno/ áby ze wſzytkich ſtanow byli obráni co nabiegleyſzi ModrzBaz 97, 6, 25v, 70v, 71v [2 r.], 81, 83v, 139; zdami ſie ich Autor być mąż dobrze vcżony y wymowny/ á te kśięgi (widzą mi ſie) pożytecżne/ y práwie doſtátecżne. ModrzBazBud π; Okrom ktorego [Pańskiego kochania]/ nic ſię dobrego nie rodzi/ áni żádne dobre vcżynki/ áni iáłmużny/ ani poſty/ áni męcżeńſtwo/ ná koniec y wjlanie krwie zá Páná Chryſtuſa nie ſłuży/ áni ieſt pożytecżne. SkarJedn 3; KochOdpr Dv; Calag 369a; KochPs 182; SkarŻyw A2, A5, 2 [2 r.], 51, 76, 99 [2 r.] (17); CzechEp 64, 260; CzechEpPOrz *; NiemObr 86; GórnRozm Ev; PaprUp F3v [2 r.]; Calep 223b, 226b, 436b, 615a, [731]b, 1145b, 1146a; GostGosp 96; Phil D2, D3, D4v, F2, H4, P3, Q4; Ty przedni owoc/ ſuſzyć vśiłuieſz/ Co pożytecżno/ zniſzcżyć piecżołuieſz GrabowSet G, Pv; Maſz do tego cżáſu vćieſzne Zywoty świętych/ maſz Kátholickie wykłády Ewángeliy rocżnych/ maſz duchowne źwierćiádłá/ przewodniki/ wizerunki/ y inne nabożnemu Chrześćiáninowi pożytecżne kſiążki ná świát świeżo wydáne LatHar +3v, 50, 242, 512; niemáſz nic na świećie pożytecżnieyſzego/ Iáko ſię chełpiąć cnotą weſelić z dobrego Vcżynku KołakSzczęśl C4; Nie wſzytko pożyteczno/ co ieſt dozwolono. WujNT 1.Cor 6 arg; Bo nic inſzego nie czyni wiáry pożyteczney/ iedno miłość. WujNT 664, 89 [2 r.], 167, 194, 248 [2 r.], 266 (21); VNiia króleſtwá Polſkiégo y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ nietylko ieſt pożyteczna/ ále y powinna SarnStat 111, 134, 193, 375, 680, 773, 908; GrabPospR K4v; PowodPr 2; SkarKaz 83a, 313b, 580a, Ooood, Oooo2a, Oooo3a; Nie daymy z Korony pieniędzy wywozić/ zá máło pożyteczne towáry/ bez ktorych ſię obeyść możemy VotSzl C4, C; CiekPotr 4; SkarKazSej 694a, b, 698b [2 r.], 701b; [LustrMalb I 114, II 74; HerbOdpow Bbb3v; KuczbKat 87].

pożyteczny dla kogo, dla czego (4): WujJudConf 84; byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y dla teráznieyſzych ludźi/ y dla potomkow. ModrzBaz 35v; máią ſwoie oſobliwé niektóré zwyczáie/ temu Kśięſtwu Mázoweckiému bárzo potrzebné: á dla záchowánia vbogiéy ſzláchty pożyteczné/ któré ſą im lekceyſzé y znoſnieyſzé SarnStat 1146 [idem] 1155.

pożyteczny (pożyteczen) do czego (14): Dobra ieſt ſol. Ale ieſliby ſol wywietrzała cżymże będzie ſolono? Ani do źiemie/ áni do gnoiu pożytecżna ieſt/ ále precż będzie wyrzuconá. Leop Luc 14/35; KuczbKat 165; BiałKaz D4; ModrzBaz 57v, 130v, 143; Oczko 2; SkarŻyw A2; ReszPrz 35; GórnRozm M; Pożytecżne tedy ſą do vważenia ony ſłowá zacnego Mędrcá Soloná: [...] Phil R3; Abowiem ćieleſne ćwiczenie/ do máłá ieſt pożyteczne: lecz pobożność do wſzytkiego ieſt pożyteczna WujNT 1.Tim 4/8; SkarKaz 383a; SkarKazSej 694b; [rozważny á wſpániáły vmyſł Krolewſki káżdy/ do wſzytkiego dobrego/ nie tylko ſobie/ ále y wſzytkim ieſt pożytecżen. WerReguła 147].

pożyteczny (pożyteczen) k(u) czemu (48): Miſtrzu ty twoie obiády/ Práwieć ſą mądrych bieśiády. [...] Y karmieć to bárzo ſmácżne/ Y ku zdrowiu pożytecżne. BierEz D; Nycz ku zbauyenyu pozytecznego yako roſzmyſzlacz o oney myloſzczy PatKaz III 127v; BielŻyw nlb 11, s. 21; Pytanie rozmaite [...] ku biegłoſci rozmowy ludzſkiey tak roſkoſzne iako y pożytecżne. GlabGad kt; Nye ſpiray ſye ſlowy: Abowim ku niczemu to nye yeſt pożyteczno yedno ku pogorſſenyn [!] albo przewrocenyu tych ktorzy ſlucháyą. KromRozm I N3v; MurzHist A4; MurzNT kt, k. 76; A kczemuż nam [przykazanie] pożyteczne/ ponyeważ złych myſli y żądz w nas nye powćyąga? KromRozm II k3, i4 [2 r.], i4v, m3v; KrowObr C3v, 156, 169v, 170, 178v (8); Leop 2.Tim 3/16; BibRadz Ez 15/4, Act 27/34; KwiatKsiąż C2v, I4v; Disciplina efficax ad rite vivendum, Nauká á dobré wychowánie yeſt wielmi pożiteczne ku cnotliwemu życiu Mącz 115b; ludzie zacnieyſzy/ máią tę zabáwę pożitecżną ku oboſtrzeniu rozumu/ gry rozmowne GórnDworz C, G3v, Dd8; BielSpr kt; WujJud 29v; RejPosRozpr c; RejPosWstaw [212]v; Bo ćieleſne ćwicżenie mało (marg) wł. ku máłu (–) ieſt pożytecżne/ lecż zbożność ku wſzemu ieſt pożytecżna BudNT 1.Tim 4/8 [przekład tego samego tekstu RejPosWstaw]; CzechRozm A8, 182v; nic nieieſt pożytecżnieyſzego/ ku dobremu wyćwicżeniu obycżáiow/ iáko ſerce mieć obćiążone/ dobrych rzecży znáiomośćią ModrzBaz 15; SkarŻyw 312; CzechEp 120; NiemObr 73; Miłość tedy ludzka napożytecżnieyſza ieſt/ y ku beſpiecżnośći zdrowia/ y ku możnośći. Phil P3; KołakSzczęśl B3; WujNT 2.Tim 3/16, s. 740; Ten port Kieydáńſki, wielceby był pożyteczny ku wypráwie ná morſką woynę SarnStat 1044.

pożyteczny (na)przeciw(ko) czemu (8): Modlitwa ta barzo nabożna Naprzeciw zaſkokom iakiemkolwiek nieprzijacieli wſzytkich widomych j niewidomych pożitecżna ieſt y doſwiadcżona TarDuch D5v; BiałKat kt, 1; Tákie ſtánowienie Woyſká pożytecżne ieſt pieſzym przećiwko wielkośći iezdnym BielSpr 33, 24; WujJud 51v; ModrzBaz 120v; LatHar 581.

pożyteczny na co (3): Smucę ſie [...] dlá wielkié niewdzięcżnoſci ludſkié/ ijż ijm męka moia cięſſká/ ij krew niewinná/ nie tylko nie będzie ijm pożytecżná na zbawienijé/ ale na ijch więtſſé potępienijé. OpecŻyw 99; Gawron ninacz pożythecżny nie ieſt. FalZioł IV 23a; BielSpr 32v.

pożyteczny w czym (7): SNadz zadne lekarſtwo w potrzebach a w vciskoch y niedoſtatkoch naſzych nieieſt nam pozytecznieyſſe iedno ſprawą wiarą a zupełną myſlą wołać o wſpomozenie twoie RejPs 210v; ComCrac 11v; BielKom E; KwiatKsiąż D4, G; Phil M2; Bo któż wżdy co pożytecznieyſzégo w téy ták wielkiéy trwodze ná plác przynieść może nád to/ com ná ón czás powiedźiał? OrzJan 131.

pożyteczny (pożyteczen) kiedy (13): LubPs A3v; GroicPorz B; Bo wſzytko co widzimy to w rychle przeminie/ [...] ále ſławá wiecżna/ Może być y po śmierći cżáſem pożytecżna. RejWiz 22; Leop Eccli 5/1; KwiatKsiąż C3v; Do tey mężnośći/ ſtałość przyſłuſzy/ tákże theż pożytecżna cżáſu woyny cnotá GórnDworz Hh2v, Hh2v; BielSpr 34v; BudBib Sap 8/7; CzechRozm 7; vmieiętność walcżenia/ y ten wſzytek około ſzykowánia woyſká poſtępek máło ieſt pożytecżny zá náſzego wieku/ dla dźiał/ od ktorych wiele tyśięcy ludźi ginie. ModrzBaz 113; y Páwłowi ś. pożytecżne było podcżás namiotow robienie/ y Piotrowi z inſzymi rybictwo. CzechEp 64; KołakCath C3.

cum inf (26): BiałKat 40v; Ieſt też to Rzecżypoſpolitey bárzo pożytecżno/ dawáć ná káżdy rok cżás/ ktoregoby ſię ná pewne mieyſce wſzytek rycerſki ſtan z ieżdżał ModrzBaz 111v. Cf N sg f w funkcji orzecznika, »rzecz pożyteczna«.

Ze zdaniem podmiotowym [w tym z zapomednikiem: to (3); aby, (i)żeby (16), gdyby (2), iż (1)] (19): KuczbKat 235; Ieſt to tedy pożyteczno Rzeczypoſpolitéy: áby iednym y iednákim Práwem/ ták Krákowiánie/ to ieſt Máłéy Polſki/ iáko y Wielkiéy Polſki obywátele/ y inné pod Króleſtwem náſzym będącé źiemie vżywáły/ y im ſie ſądźiły SarnStat 51, 116. Cf N sg f w funkcji orzecznika, »rzecz pożyteczna«.

N sg f w funkcji orzecznika: »pożyteczna (pożyteczniejsza) (jest)« [w tym: cum inf (1), aby (1)] (3): Wám to pożyteczna będźie/ mnie potępionęmu by namniéi pożytku nieprzynieśie. MurzHist S2; Pożytecżnyeyſſać yeſt dáć ná wyelkye myeſce ſyná ná náuki/ niż go w myáſtecżku przy Bákalarzu báwić GliczKsiąż M; pożytecżna wam ábym ia odſzedł CzechEp 194.

W połączeniach szeregowych (39): MetrKor 37/4v; BartBydg 46; ComCrac 11v; [prawo] nye záwſſe dobre/ porządne/ pożyteczne/ y doſtáteczne bywa KromRozm II a4v; Yáko tedy poſtánowyenye yeſt rzecż káżdemu bárzo dobra/ potrzebna/ y pożytecżna/ nyechay ocyec káżdy ſynowi ſwoyemu ſtára ſie o nye. GliczKsiąż O3v, kt, G7v, N3v; Izali może być więtſze poſromocenie Duchá Swiętego/ iedno náutzáć y piſáć: Iż zołtarz pánny Máryey ieſt lepſzy/ ważnieyſzy y pożytetznieyſzy/ á niſſli zołtarz Dawidá Krolá y Proroká Bożego? KrowObr 156v; RejWiz 5; BielKron 196; Non ulla magis praesens fortuna laborum est, Zadne niepewnieyſze/ niegotowſze bárziey pożitecznieyſze ſzczęście. Mącz 431a; OrzQuin Aa5; GórnDworz Dd8; Y niemniey to potrzebna/ pożytecżna/ y wedle przyrodzenia rzecż ieſt poſłuſzeńſtwo/ iáko y roſkázowánie GórnDworz Gg3; RejPosWiecz2 93v; KuczbKat 265; RejZwierc 113v; WujJud 239v; Strum A3; nád ſzcżyrość/ á nád wypolerowánie piſmá ś: nie iedno W.Mći. ále y káżdemu zbożnemu nie może być po Pánu Bogu nic lepſzego/ potrzebnieyſzego y pożytecżnieyſzego. BudNT przedm a3; CzechRozm 248; ModrzBaz 29v, 34v; Oczko 2, 11; ábyś ty wolny od Moiżeſzowego niedoſkonáłego/ y máło pożytecżnego/ y twárdego zakonu będąc/ zakon Chryſtuſow doſkonáły/ doſkonále/ y wielce pożytecżny zpożytkiem twoim/ y lekki z ochotą ſercá twego nośił. SkarŻyw 3, 2, 112; CzechEpPOrz **4v; PaprUp L; Phil S3; znáiąc [te artykuły] bydź chwalebné/ potrzebné/ y oboiemu temu narodowi ták Koronie Polſkiéy iáko Wielkiému Kśięſtwu Litewſkiému [...] pożyteczné [...] przyznawamy SarnStat 1025, 4, 1085; VotSzl D, Kv, N2v [2 r.].

W przeciwstawieniach: »(barzo a. wielce) pożyteczny ... szkodliwy (12), niepożyteczny (3), niepotrzebny, płonny, prożnujący, prożny, [jałowy]; być pożyteczny ... (za)szkodzić (a. być szkodą) (3), zawadzać (2)« (24): RejPs 122; Wymowá krom mądroſći więcey może záſzkodzić niż być pożytecżna HistAl I4v; Iużeś powiedźiał o Exekucyéy/ która iáwnie wſzéy Koronie ieſt ſzkodliwa/ á niektórym potáiemnie ieſt pożyteczna OrzQuin C3v; SienLek S[ss]2v; GórnDworz Ee2v; on Duch s. iego/ przez ktorego Pan w nas ieſt y mieſzka w nas/ nie ieſtći iśćie prożnuiący/ ále ieſt y s ſpáwámi [!] ſwemi ſkutecżny/ pożytecżny/ á doſkonáły. RejPosWiecz2 93v; RejZwierc 97v, 140v; Co tobie pożytecżno/ nieprzyiaćielowi twemu to záwádza. BielSpr 35v; WujJud 239v; ModrzBaz 1, 6, 54v, 60, 97v, 137; SkarŻyw 112; NiemObr 17; im co ieſt w mierze ſwey naypięknieyſze/ y naypożytecznieyſze/ tym gdy wyniedźie [!] s ſwey miáry ieſt nayſprośnieyſze/ y nayſzkodliwſze. GórnRozm Bv; wiele rżeczy vkázáć ſię może/ w ktorych co iednemu/ ábo kilkiem może ſię zdáć pożyteczno/ to záśię ogulnie wſzyſtkiem wielką ieſt ſzkodą. GórnRozm B2v; Phil N4; WujNT 114; żeby iuż nápotym zá niepewné pewné/ zá niepożytecżné/ pożyteczné ſądowné vſtáwy były: áni dáléy dla niepewnégo wykładáiących ſporu od czynienia ſpráwiedliwośći tym/ którzy ſie práwuią/ ſędźiowie nie byli zádźierżeni. SarnStat 56; [summa bydła rogatego tak młodego, jako starego jałowego i pożytecznego 175 LustrMalb I 63, I 71].

W porównaniach (4): kxięza kazą ſluchać/ gdi ſamy mrucza ſtoiąc v oltarza tak to ſluchanie poziteczne tim ktorzi nierozumieią/ iako y wroblom gdi na koſciele ſwierkaią. SeklKat Y3v; KrowObr 45v [2 r.]; GórnRozm F3.

W charakterystycznych połączeniach: pożyteczny barzo (48), daleko mniej, dosyć (3), dziwnie (3), mało (namniej) (8), nader, nieco (2), nieledajako (2), niemniej (3), po mału, niewymownie, tak (13); wielce (11), wielmi, więcej (2); daleko pożyteczniejszy (2); nie być nic pożyteczny (15).

Zwrot: »[co] rozumieć (a. widzieć, a. (przy)znać, a. baczyć, a. sądzić) być pożyteczne(-o), pożyteczn(iejsz)ego, rzecz pożyteczną, za pożyteczne; pożytecznym wyznawać być (a. baczyć, a. znać)« = iudicare commodum esse Modrz [szyk zmienny] (8:2:2:1;3): Támo go prośili wſzyſcy. Aby im táką rádę dał/ Ktorąby im pożytecżną znał. BierEz F; iáćz to mowię tzo tobie pożytecżno byćz znám ForCnR A4v; Krol yego M. baczancz t.m.bicz panem chrzeſczyanſkyem, y baczancz theſz pokoy y myr bycz rzecz pozytechną y sluſzną, myędzy lvdzmy y panſthwy chrzeſczyanſkyemy, Nyeodmowil thego poſlom t.m. Czyego ymyenyem t.m.v. yego K.m. szandaly LibLeg 7/10v; A częſtokroć ſye też przygadza/ iż ći/ ná ktore należy práwo y rząd ſtánowić/ nye to vſtáwuyą/ co wſſem wobec lepſſego ále co ſobye á ſwoim pożytecznyeyſſego być rozumyeyą. KromRozm II b, m3; Przijmę ná ſię poſtawę ſtáteczną/ Gdy ią bacżę we wſzem pożytecżną. BielKom E; GliczKsiąż A4; WujJudConf 84v; RejPosWstaw 42; [niektórzy] zacnym oſobam piſania ſwe przypiſuią że ie iym zá pożytecżne być ſądzą BudNT przedm a3, przedm a2; choćiaby ſię y omylił/ wſzákże ieſli z ſzcżerego ſercá mowi to co Rzecżypoſpolitey rozumie być pożytecżnego [quod putat reipublicae convenire]/ ono iego omylenie godnieyſze ieſt odpuſzcżenia/ niż gniewu. ModrzBaz 65, 44; ActReg 40; JanNKar D2v; SarnStat 1025.
Wyrażenia: »nauka (jest) pożyteczna« [szyk 16:8] (24): Ieſt wiele inſzich iego nauk pożytecżnych ku obycżaiom ludzſkim ktore tu dla krotkoſci ſą opuſzcżone. BielŻyw 21, 100, 103; KłosAlg Av; Przytem przydána ieſt nauka czytaniá y piſaniá ięzyka Polſkiégo/ ku tym kśięgám i inſzem pożyteczná MurzNT kt, 78v; GliczKsiąż N6; BArzo pożytecżną ten Pſalm w ſobie ma náukę LubPs cc5v; BibRadz I 481; tá nauká ktorąś w.m. dał/ ieſt dobra/ y pożythecżna GórnDworz Iiv, G3v; BiałKat 221; KuczbKat 35; RejZwierc 13v, Aaa4v; BielSpr b3v; BiałKaz D; [ludzie uczeni] wiele ludźi vcżą/ y do wſzelákich ſpraw bárzo pożytecżnemi náukámi [utilissimis praeceptis] zápráwuią. ModrzBaz 130v; SkarŻyw 462; NiemObr 39; LatHar +5; WujNT 597 marg, Aaaaaa2; SkarKaz 313b.

»(po)rada (jest) pożyteczna« = consilium utile PolAnt, Modrz; consilium opportunum JanStat [szyk 5:4] (9): BierEz F; dopuſćiłem iem ich ſſaleńſtwá vżywáć/ á náſládowáć niepotrzebney rády ſwey gdy mey pożyteczney vżywáć niechćieli. RejPs 122; KwiatKsiąż G3v; Szukay ſobie rády v wſzytkich ludzi mądrych/ á nie gardź rádą pożytecżną. BudBib Tob 4/19; ModrzBaz 121; WerKaz 276; SarnStat 171; PowodPr 72 marg; [niektórzy posłowie] z ſercá ná vrzędy oboſtrzonego/ ábo z głodu ná ſwe dobre mienie/ ábo z waśni ná duchowne/ roſterki śieią/ y dobrym pożytecznym Rzeczypoſpol: rádom przeſzkadzáią SkarKazSej 694b.

»pożyteczny pożytek« (1): Naprzod nyechay tho káżdy weźmye przed ſię/ á v ſiebie pilnye vpyáſtuye/ yáko wyele pożythecżnych przychodnych/ tudzyeſz znácżnye záwołánych pożytkow ma wſobye náuká. GliczKsiąż G7v.

»rzecz (jest a. była(by), a. zda(ła) się (być)) pożyteczna, widzi się być za pożyteczną« [w tym: cum inf (23); aby, (i)żeby (12), gdyby (2), iż (1)] = utile Vulg; res commoda, utilitas Modrz; res utilior JanStat [szyk zmienny] (91:1): Pocżynáią śię rozlicżne á známienite Báśni/ [...] z ktorych możemy wźiąć nieiáki pożytek ku ćwicżeniu rozumu náſzego/ y ku biegłośći á náucżeniu rzecży niepospolitych á pożytecżnych. BierEz H2v, C4v; BielŻyw 9; wiele rzeci vmieć á wiedzieć ieſt pożytecżna rzecż. GlabGad A5; WróbŻołt K5v; A ſnadz to [gdy zebranie ludzi jest zgodliwe] ieſt rzecz pożytecznieyſſa niżli náchłodnieyſſa roſá ktora ſpáda na wyſokoſć ſuchych gor RejPs 200, 60v; ComCrac 11v; Ian Seclucján [...] nietilko ſam rzeczy ku zbawięniu pożyteczné piſze/ ale teſz i na to nałożyć s ſwą wielką ſzkodą nielituie/ gdy kto inſzy co pożytecznego napiſze. MurzHist A4, A2, P3v; MurzNT 33v; KromRozm II v4; Diar 78; GliczKsiąż Mv, O3v; KrowObr 87; RejWiz 5; ISćie mi nie ieſt pożythecżna rzecż [non confert mihi] przechwáláć ſię BibRadz 2.Cor 12/1, Is 48/17; OrzRozm Bv, T4; BielKron 24v, 236; á pożytecżna to ieſt rzecż/ iżebyſmy każdego namnieyſzego cżaſu zámieſzkanie za wielką ſzkodę poczytali KwiatKsiąż L4, C2v, D4; Optimum factu ratus, Zdáłá mu ſte [!] rzecz być pożitecżna. Mącz 352a; OrzQuin A2, Aav, Aa5; iednák rzecz nietylo potrzebna/ ále téż wielce pożytéczna/ nietylo ziołam imioná wiedźieć/ ále téż bydłá SienLek 195; GórnDworz L3v, Eev, Gg, Gg3, Kk8; GrzepGeom B3; wielé pożytecznych rzeczy vczę ſye s tego wſpominánia świętych páńſkich BiałKat 153v; Bo (iáko świadcży Biernat S.) żadneyby rzecży ſpráwiedliwſzey/ żadney ktoraby więtſzą zacność w ſobie miáłá/ żadney pożytecżnieyſzey (nád Miłość) Pan od cżłowieká był niewyćiągał. KuczbKat 265, 45, 410; RejZwierc 113v; BielSpr 57v; WujJudConf 187v; Strum I4v; zdáłá mi ſie rzecż nie mniey pożytecżna/ ábychći wſzytek poſtępek y porządek/ właſnie należących Modlitw proſtą orácyą podał. StryjWjaz C4; Bo to ná mądrego [...] należy/ áby one rzecży/ ktore ſię mu zá pożyteczne álbo zá ſzkodliwe Rzecżypoſpolitey być widzą [cogitationes suas de iis rebus, que vel prosint vel obsint Reipublicae]/ miedzy drugie podawał ModrzBaz 1; Byłáby też rzecż bárzo pożytecżna [perutile fuerit]/ náleść do tego drogę/ áby pieniądze zá gránice niebyły wynoſzone ModrzBaz 35; A wſzákże łacno ſię to może pokázáć/ żeby tá rzecż y każdego z oſobná y wſzytkich ludzi wobec ſpráwam byłá bárzo potrzebna/ y wielce pożytecżna [pernecessariam ingentiumque utilitatum]/ gdyby ſię iácy trudnośćiam ſądow/ iáko ie dźiśieyſzych cżáſow ſpráwuią/ przypátrzono. ModrzBaz 90v, 6, [16]v, 22, 35v, 60 (19); Oczko 11; SkarŻyw 71; StryjKron 552; NiemObr 41; ten áſſekt [gniew] nád inſze ieſt gorſzy/ ktory zwyciężyć ieſt lepſza y pożythecżnieyſza rzecż/ niż vzbroionego nieprzyiacielá. Phil I, O3, S, S3; LatHar +12v, 76, 256, 257, 592, 673; WujNT Tit 3/8; Y ieſt to dobra rzecz y pożyteczna [bonum et consultum videtur JanStat 453]: áby Sędźia y Podſędek ná Rocech Ziemſkich ſámi oſobą ſwą śiedźieli SarnStat 716, 4, 986, 1086; GrabPospR Kv, N2v [3 r.]; SkarKazSej 671a. Cf Zwrot.

»sposob (jest) pożyteczny« [szyk 3:1] (4): GórnDworz Gg3; Ieſt ieſzcże y trzeći ſpoſob ſpowiedźi w Kośćiele Chrześćiáńſkim/ ácż nie wſzyſtkim ludźiom w obec potrzebny/ ále iednák bárzo pożytecżny dla tych/ ktorzy ſumnienie máiąc związáne grzechem/ [...] niemogą ſobie rádźić ſámi WujJudConf 84; porządnieylzy/ mędrſzy/ y do zdrowia pożytecznieyſzy/ ſpoſob wynáleźion być niemoże Oczko 2; Ten ſpoſob modlitwy y rozmyślánia dźiwnie pożytecżny ieſt. LatHar 663.

»sprawa (jest) pożyteczna« [szyk 5:4] (9): BielKron 228; KwiatKsiąż H4v; Chryſtus ſam czynił wſzyſtki zbáwienné á nam pożytheczne ſpráwy BiałKat 261, 144, 231; BielSpr 65v; Bo niezgrzeſzył [Dawid] (przećiw) tobie. A (ktemu) że ſpráwy iego pożyteczne (marg) Wł/ dobre (–) tobie bárzo [et quia opera eius bona sunt tibi valde]. BudBib 1.Reg 19/4; ActReg 108; SarnStat 1019.

Szeregi: »chwalebny i (a) pożyteczny« (4): A Perſowie ktorzy ſiedzieli ná godowániu mowili weſpołek/ then obycżay ieſt chwalebny y pożytecżny [laudabilis et bona est]. HistAl F2v; GórnDworz C4; KochCn B3v; SarnStat 1019. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»dobry, (i (k temu), a) pożyteczny« = bonus et utilis Modrz, Vulg; bonus et commodus, rectus et utilis Modrz; bonus et consultus JanStat (28): Yeſſli to wdźyęcznye przyymyeſz/ potka ćye wrychle dáli Bog/ co lepſſego y pożytecznyeyſſego. KromRozm I A2v; KromRozm II bv; Złych poſluga w koſcyele dobra y pożyteczna yeſt. KromRozm III D3 marg; GliczKsiąż A4; KrowObr 216v; Mądrość z imienim dzyedzicżnym dobra ieſt/ y więcey pożytecżna [Utilior est sapientia ... et magis prodest Vulg Eccle 7/12] pátrzącym ná ſłońce. BielKron 80v; OrzQuin B; Ktorego to vmyſłu dobrá/ im ſą więtſze/ im ſą obfitſze/ tym ſą lepſze/ y pożytecżnieyſze GórnDworz Ii, Iiv; KuczbKat 410; RejZwierc 84v, 101v; BielSpr 22; CzechRozm 84v; [Attilius Regulus] áby Kártágineńſkim wiárę ſtrzymał/ wroćił śię do Kártáginy/ rozumieiąc to być rzecż lepſzą y Rzecżypoſpolitey pożytecżnieyſzą niżliby nieſtrzymawſzy słowá miał vść śmierći ModrzBaz 22, 44, 65; SkarJedn 55; SkarŻyw A2; NiemObr 41; WerKaz 276; bo więtſzy pożytek przypłodku rządnego/ niż máſłá. ácż też máſło dobre/ y ktemu pożytecżne. GostGosp 118; Phil I, S4; LatHar 661; WujNT Tit 3/8; SarnStat 716; SkarKazSej 694b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»fortunny i pożyteczny« (1): przy zácżęćiu rozmyślánia/ vcżyń kroćiuchną prośbę o fortunne y pożytecżne odpráwienie tego nabożeńſtwá LatHar 664.

»mądry a pożyteczny« (1): gdyby ktory czo powiedał mądrego á pożytecżnego [Ligurgus] przykazał aby to młodzienci pilnie w ſwe myſli brali BielŻyw 27.

»mił(o) i pożyteczny (pożyteczen)« [szyk 2:1] (3): wyara przodkow naſzych y ſachowanye yednoſczy wkoſczyelye ſwyetym bylo ſawſzdy panv bogu myelo y zborv krzeſczyanſzkiemv pozyteczno. LibLeg 8/133; KwiatKsiąż H3; KTo ſię w nabożne rozcżytánie męki Páńſkiey przyſtoynie wpráwi/ ten y Pánu Bogu rzecż miłą/ y ſobie bárzo pożytecżną vcżyni. LatHar 256. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»naprzedniejszy a najpożyteczniejszy« (1): prosiliśmy WKM naszego MP abyś to samo, to jest co egzekucyją zowiemy, pirwej raczył naprawić jako naprzedniejsze a najpożyteczniejsze Diar 67.

»piękny (a. nadobny) i (a) pożyteczny« (4): Medicina, to ieſt/ kunſt lecżenia/ ieſt zaprawdę ku wiedzieniu piękny/ y ku zdrowiu ćiał pożytecżny KwiatKsiąż I4v; RejZwierc 17; GórnRozm Bv; bo iż ón [Bóg] rodzay ludzki miłował/ podobieńſtwo że y to/ co napięknieyſzégo/ y co napożytecznieyſzégo ludźie miedzy ſobą máią/ rad widźi. KochWr 24.

»płatny (płacien) i pożyteczny (pożyteczen)« (3): KrowObr 45v [2 r.]; bo tak rownie płatne/ y pożyteczne będźie prawo/ iako będźie zdrow ow chory/ ktoremu lekarz lekárſtwá dáie/ á on od zbytku ſtrżymáć ſię niechce GórnRozm F3.

»pożyteczny i podeszny« (1): [święty Paweł] nas imienim y czćią [Boga] ták obwięzuie. nic ná nas ćięſzkiego nie kładąc/ nic trudnego/ y owſzem o rzecz nam ſámym bárzo pożyteczną y poćieſzną nas proſząc: ábyſmy zgodę y ſpolną iedność zámiłowáli SkarKazSej 671a.

»(nie) poczciwy (a. uczciwy) i (ani) pożyteczny; nie tylko pożyteczny ale też poczciwy« (4;1): KwiatKsiąż H4v; GórnDworz L3v; RejPos 224v marg; Dźiwne bowiem ſą náſzego narodu dowćipy: káżde nowe á nie słycháne rády/ by niewiem iáko vcżćiwe y pożytecżne były [consilia ... quantumvis honesta sint et utilia]/ przed ſię ie zárzucáią. ModrzBaz 121; ActReg 108. [Ponadto w połączeniach szergowych 3 r.]

»pomocny i pożyteczny« (2): inſzych ludźi záſługi/ á zwłaſzcżá ludźi świętych/ mogą nam być/ procż vcżynkow náſzych pomocne y pożytecżne. CzechRozm 210; WujNT 262.

»(i, nie, nie tyl(k)o, jako) potrzebny (potrzebien), (i (też), a, a(l)bo, ani, ale (też), tak) pożyteczny (pożyteczen)« = utilis, necessarius Mącz [szyk 33:15] (48): Opportunus (oportunus), utilis, conveniens, necessarius, potrzebny, poziteczny BartBydg 102b; MurzNT 76; Diar 71; Doktor záſię tákowa perſoná yeſt/ iż nye tylko tego vcży co ná tem ſwyecye potrzebno á pożytecżnoby było/ ále coby też y ku duſſnemu zbáwyenyu pomogło. GliczKsiąż N5, L8v, M2, Nv; LubPs A3v; GroicPorz A3; nieſromotá ieſt rzeczy potrzebney y też pożyteczney/ ktorey domá niemáſz od ſąśiádá prośić. OrzRozm T4; Mącz 282a; SienLek 195; náuki dobre/ ktore Bog zá ſkarb naykoſztownieyſzy ludziom ná ſwiát poſłał/ ſą pożythecżne/ y potrzebne ku życiu/ y ozdobie náſzey GórnDworz G3v, Hh2, Hh2v, Kk8; RejPos 62, 141v; BiałKat 40v, 196; KwiatOpis A2v; GrzegŚm A3 marg; HistLan A3 żp; KuczbKat kt, 45; Piſał też kſiąſzki nadobne o potopie Noego dziſieyſzym cżáſom bárzo potrzebne á pożytecżne. RejZwierc Aaav, 113; A coż Kośćiołowi pożytecżnieyſzego y potrzebnieyſzego być może/ iáko vſtáwicżna modlitwá WujJud 187v; WujJudConf 187v, 202v; RejPosWstaw 42; BudNT przedm a2v; byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y do oſtrożnośći bárzo potrzebna [percommodum fuerit et ad cautionem pernecessarium] [...] áby żadnemu vrzędowi pewnego á wiecżyſtego mytá nieſtánowiono ModrzBaz 134, 51, 90v; ReszPrz 40; KołakSzczęśl B3; WujNT przedm 3, 18, s. 267, 787; ná wſzyſtki tráktaty/ podánia/ y zámknienia pokoiu/ iáko nam pożytecznégo y potrzebnégo [tanquam nobis proficuos, et utiles JanSta 885] wolnie zwoliliſmy. SarnStat 1105, 1146, 1155; Pożyteczny ieſt y potrzebny [gniew] gdy nie rządźi pánem/ to ieſt rozumem SkarKaz 313b; VotSzl E3, D2; SkarKazSej 696a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.]

»(po)ważny i (a) pożyteczny« [szyk 2:1] (3): MurzHist A2; Było w poſpolitym koſcyele krzeſciyáńſkim długo wyele rzeczy ważnych y pożytecznych wmilczenyu KromRozm II v4; CzechRozm 182v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pożyteczny a (i) prawdziwy« [szyk 1:1] (2): BiałKat 376; Naydzieſz też w drugich [słowach człowieczych] nadobną wdzięcżność ozdobą y wyſtháwą/ y będzieć ſie zdáć iż prawdziwe y pożythecżne. RejZwierc 84v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(nie tylko) pożyteczny i (a, ale i) przystojny« = accomodus et necessarius JanStat [szyk 3:2] (5): KuczbKat 35; ktory [sposób wiedzenia wojny] iż ieſt przyſtoyny y bárzo pożytecżny tey Rzecżypoſpolitey [quae cum apta sit et percommoda huic reipublicae]/ nigdy od woyny nieodpocżywáiącey/ dźiwna rzecż/ dla cżego odrzucon. ModrzBaz 120v; LatHar 664; SarnStat 886; GrabPospR N2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(albo) rozkoszny i (albo) pożyteczny« (2): Ktoryż tedy żywot może być/ albo roſkoſznieyſzy albo pożytecznieyſzy/ iedno vſtawicżnie cżytáć/ álbo piſać KwiatKsiąż H; LatHar 76.

»słuszny i pożyteczny« [szyk 4:1] (5): LibLeg 7/10v; ZapWar 1545 nr 2646; Diar 78; Poſtánawiamy/ áby nápotym álienáci żadné ważné nie były/ którychby w Práwiéch y Przywileiach przyczyn y kondiciy ſłuſznych/ y onému kośćiołowi pożytecznych/ probabiliter, ſpecificé, et autenticé wyráżonych y opiſánych nie było SarnStat 182 [idem] 210. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»pożyteczny, (a) sprawiedliwy« [szyk 1:1] (2): Zdáłá śię tedy słuſzna rzecż być/ áby ieden iáko głowá wſzytkiem drugiem cżłonkom/ coby było napożytecżnieyſzego á naſpráwiedliwſzego [commodissimum iustissimumque] cżynić roſkázował ModrzBaz 24v; SkarKazSej 698b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»wyborny i pożyteczny« (1): To ſzcżeśliwy ná świećie co ſię mądrze rządźi/ Y według ſpráwiedliwey wagi rzecży ſądźi. Nád co ná świećie niemáſz nic wybornieyſzego/ Tu y po śmierći cżłeku pożytecżnieyſzego. KołakCath C3.

»zacny i (a) pożyteczny« (5): Wſzakoż tego y ſam rozum dokazuie cżłowiecży/ iż Licżba ieſt nauka barzo zaczna y pożytecżna. KłosAlg Av; [Luter pisze, że msza] myędzy wſſyſtkyemi inemi báłwochwálſtwy papyeſkyemi zá nazacnyeyſſe y napożytecznyeyſſe myaná byłá. KromRozm I G3v; BibRadz I 481; Oczko 1v; Phil M2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(i, nie) pożyteczny i (a, ani) zbawienny« [szyk 3:2] (5): właſnie mi ſie zdáło Wielmożnośći W.M. Pánie tę ſwą pracą/ ácż máłą/ ále y zbáwienną y kościołowi ſwiętemu pożytecżną/ oddáć á przypiſáć. LubPs A2v; BiałKat 261; NiemObr 39, 116; [Pan] wolą twoię ku rzecżom niebieſkim rozmáićie pobudza y nákłánia: pámięć twą rzecżámi pożytecżnymi y zbáwiennymi nápełnia y zábawia. LatHar 673. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zdrowy (zdrow) i (a) pożyteczny (pożyteczen)« [szyk 5:2] (7): A tego vwiarowania tak będą moc doſtąpić/ ieſliże ſię łatwie każdy ſnich karać y napominać da/ ktora rzecż w kazdych lećiech/ ſprawach/ y vrzędach zdrowa y pożytecżna ieſt. KwiatKsiąż D4, G3v; GórnDworz Gg; iż tho nam ieſt pożytecżno y zdrowo co śie Bogu podoba żeby ták było/ á nie to co śie nam zda inácżey. KuczbKat 435; WujNT 728; áby ten pokóy zá pożytecżnémi y zdrowémi pośrzodki [mediis salutaribus JanStat 842] vmocnion y pomnożon był ſczęśliwym rozmnożeniem. SarnStat 1067; CiekPotr 4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»znaczny i pożyteczny« (1): ſłużbá Kápłáńſka/ w nędzy y w niedoſtátku/ znáczna być y pożyteczna Ołtarzowi może. Ale Krol w nędzy á w niedoſtátku/ pożytecznym Krolem Ołtarzowi żadną miárą być niemoże OrzRozm Nv.

αα. W funkcji rzeczownika: »pożyteczne« [w tym: czyje (G sb) (5)] = pożytek, coś użytecznego (16): WM posłom ich do wszytkiego pożytecznego RP, a zwłaszcza ku zatrzymaniu w cale przywilejow, wolności a swobod naszych pomagać z władzej swej senatorskiej raczycie. DiarDop 114; Podźmy ná gorę/ bo ſnadź tám naydziemy nieco pożytecżnego. HistRzym 78v; V poććiwego tho ieſt wielkie feſtum/ Mijáć vtile á ſzukáć honeſtum. Prze pożyteczne/ thák ſmákuie ſwiatek/ Mijamy ſławne/ nazacnieyſzy kwiatek. RejZwierc 220, 65v; Phil S5.

W połączeniach szeregowych (2): A oyego myloſzczy dobre pothczywe gy pozyteczne gy thakyeſz kroleſthw a panſthw yego myloſzczy nyemnyey ſſyą stharamy yedno yako o naſze wlaſzne MetrKor 38/501, 38/287.

W przeciwstawieniach: »pożyteczne ... poćciwe (5), szkoda« (6): my dalibog podamy WM taki [reces], jako nie będzie obraźliwy nikomu, ktory będzie więcej potciwe miłował aniż pożyteczne. DiarDop 119; GórnDworz Ee3; Bo á zacżże ſtánie pożytecżne byś go nawięcey názbierał/ ieſli poććiwego nie będzie/ ieſli v ludzi ohydzon á zelżon będzieſz/ ieſli ſławy nie będzie? RejZwierc 65v, 65v [2 r.], Bbbv.

Szeregi: »dobre a (i) pożyteczne« (2): KromRozm I L2v; Mniemam, że dla dobrego y pożytecznego Domu iego, tę pracę y kłopoty podiął. CiekPotr 83; [o tym zawżdy myślić chcę, abym to czynieł, co by beło z dobrym a pożytecznym R.P. DiarPos 151].

»poczciwe i pożyteczne« (1): [dworzanin będzie mógł] pánu to pokazáć iáko wiele pocżćiwego/ y pożytecżnego vrość może iemu/ y poddánym iego/ ze ſpráwiedliwośći ze ſzcżodrobliwośći/ z wielkiego ſercá/ [...] á ná drugą ſtronę/ iáko wiele zelżywośći/ y ſzkody z nieſpráwiedliwośći/ z łákomſthwá/ z nikcżemnośći/ [...] y z inych ſzkárádych przywar przychodzi. GórnDworz Ee3. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.]

»pożyteczne albo potrzebne« (1): Wſzelkie ſłowo plugáwe z vſt wáſzych mech nie wychodzi/ ále iesli iákie dobre ku zbudowániu potrzeby (marg) Al. pozytku/ to ieſt pożytecznemu/ ál. potrzebnemu. (–) [ad aedificationem usus] áby dáło wdzięcżność słyſzącym. BudNT Eph 4/29.

α. O osobach (130): V Woiewody mądrego/ W woyſzcże niemáſz nic zbytniego. Kożdemućiem vrząd naydzie/ Iż wżdy pożytecżen będzie. BierEz S2, M4v; Sąć bárzo pożyteczni koſćyołowi kácerze/ yáko piſſe S. Auguſtyn/ [...] iż ćyeleſne ku ſſukányu/ á duchowne práwe krzeſćiyány ku obyáwyenyu prawdy pobudzáyą. KromRozm I L2, L2v; GliczKsiąż K5, O2; káżdy Pátryey ſwey y bliźniemu ſwoiemu wedle dáru Bożego powinien być pożyteczen GroicPorz A3v; RejWiz 90v; Leop Sap 4/3; Moc źiemie ieſt w ręka [!] páńſkich/ ktory potrzebnie ná niey wzbudza człowieká pożytecznego BibRadz Eccli 10/4; OrzRozm F3v, Nv [2 r.]; BielKron 120, 134v, 195, 237, 238v, 272v, 415v; KwiatKsiąż K3; Arcades imitari, Ynym być pożytecznieyſzym niżli ſam ſobie. Mącz 14b, 133a, 510c; KuczbKat 210, 311 [2 r.]; A ták gdy [...] beſpiecżnieyſzą myſl w ſobie poſtánowiſz/ [...] y myſli ſobie nie sfráſuieſz/ y Rzecżypoſpolitey y rzecżam ſwoim iáko ie maſz ſtánowić/ wneth pożytecżnieyſzym będzieſz RejZwierc 86, 235; BielSpr 34; RejPosWstaw [212]v; BudBib Iob 22/2, Eccli 10/4; MycPrz I B3v, B4 [2 r.], II C2v, C4, C4v; Strum R2; CzechRozm 73, 76, 76v, 265; Zna was Rzecżpoſpolita pożytecżne ſobie/ Zá co chwałá ná niebie wiecżny Boże tobie. PaprPan V2, Y2v; ſzkolny ſtan ieſt nacudnieyſzy y rzecżam ludzkim naypożytecżnieyſzy/ ktory nam ták wiele miſtrzow dobrych náuk ſpłodźił ModrzBaz 130v, 43v, 47 [2 r.], 48v, 130v; SkarJedn A6v; Calag 369b; był ieden goſpodarz kośćielny/ ábo Oekonom ná imię Theophilus/ dobrego żywotá/ y bárzo pożytecżny ſpráwcá rzecży kośćielnych SkarŻyw 171, 86, 134, 171, 250, 292, 312; PaprUp Bv, B3v [2 r.], C4, E2v, E3 [2 r.], L4; ActReg 22; Calep 856a, [865]b; Vrzędniká pożytecżnego y pilnego Pan Reuizor páńſki pozna/ gdy wyiedźie w pole przed żniwy GostGosp 20, 32; OrzJan 132; WujNT Act 18 arg; SarnStat 178, 922; Máłoby nam Chryſtus był pożyteczny/ gdyby obiáwiony nam nie był. SkarKaz 513a; Chceſz mi pożytecznieyſzym bydź, niźlim ia ſobie Sámemu ieſt. CiekPotr 47; [TerentMatKęt Q6v; CorfusDocum 1563 nr 117; tę rolą damy pożytecznemu [kmieciowi] albo na rzecz pospolitą obróciemy. DokumPłock 1566 nr 665].

pożyteczny do czego (5): GliczKsiąż N4v; ludźie vcżeni [...] niepomáłu też pożytecżni ſą do wodźenia [!] woyny/ y otrzymánia zwyćięſtwá. ModrzBaz 130v, 12, 116; SkarŻyw 518.

pożyteczny dla czego (1): Ten Muſthafa okrom tego ze Turczyn moraliter barzo mi się podobał [...] y może nąm bydz dla rozmaitych przestrog barzo pożyteczny ActReg 69.

pożyteczny ku czemu (1): Márká wźiąwſzy przyprowadz z ſobą: bo mi ieſt pożyteczny ku poſłudze (marg) w poſłudze. N.L. (–). WujNT 2.Tim 4/11.

pożyteczny (pożyteczen) czym (8): PatKaz III 149; iż ſie dla thego vcżył/ áby ſwą nauką pożytecżnem ſie sſtał GliczKsiąż O; SienLek a4; CzechRozm 78v; A iż ludźie vcżeni nietylko żywi/ ále też y vmárli/ piſmem po ſobie zoſtáwionym/ pożytecżni ſą y Rzecżampoſpolitem/ y wierze świętey/ świádcżą to ludźi vcżonych roty ModrzBaz 130v, 133v; WerGośc 204; Ale y ſłowy może człowiek pożyteczen bydź drugiému/ kiedy mu w iego potrzebie porádźi KochCn B4v.

pożyteczen na czym (1): Márká weźmi y przywiedź z ſobą: bo mi ieſth pożytecżen na poſludze. Leop 2.Tim 4/11.

pożyteczny w czym (9): SeklKat Z3; GliczKsiąż N5v; Tedy Iudás mniemáiąc ie prawdziwie w wielu rzecżách być pożythecżne obiecał im pokoy Leop 2.Mach 12/12; BibRadz 2.Mach 12/12; RejPos 264v; BudBib 2.Mach 12/12; Boleſlaw wſtidliwi potem Panowal atz bel nie Fortunnem w ſprawach Ricerſkich/ ale barzo pozitecznem wzapomaganiu Kroleſtwa tego na wielkie wolnoſci PaprPan B3, L4; WujNT 741 marg.

W połączeniach szeregowych (3): Iáko tento Bolesław był Krol práwy/ dobry/ ſpráwiedliwy/ a Rzecżypoſpolitey pożytecżny/ Cżytay Kroniki Marćiná Wolſkiego. ModrzBaz [16] marg, 116; Phil D2.

W przeciwstawieniach: »pożyteczny... niepożyteczny (3), niczemny« (4): ku ſpráwye yákyey á vrzędu ma go [ojciec syna] przywyesć/ áby był wżdam pożytecżnym/ á nye nicżemnym brzemyenyem źyemye cżłowyekyem. GliczKsiąż O2v; Proſzę ćię o mego ſyná/ [...] Onezymá. Niekiedy tobie niepożytecżnego/ lecż teraz (y) tobie y mnie dobrze pożytecżnego. BudNT Phil 1/11; ModrzBaz 133v; SarnStat 336; [DokumPłock 1566 nr 665].

W porównaniach (2): A ſą tácy zacni á poććiwi ludzie iáko ſłońce wſzem pożytecżni/ ktore wſzytki y oſwieca/ y ogrzewa RejZwierc 100v. Cf Przysłowie.

W charakterystycznych połączeniach: pożyteczny człowiek (4), kaznodzieja, krol (3), pan (7), sługa (3), sprawca, syn ojczyzny, szafarz, urzędnik; pożyteczny barzo (5), dobrze, mało (mniej) (2), nie po mału, niewiele, tak (2), wielce, więcej (2).

Przysłowie: przyiaciel iednány/ Właſnie ták pożytecżny iáko Wilk chowány. PaprPan Hh.
Zwrot: »((nie) tylko (jedno) a. sam, a. jedno) sobie być pożyteczny« = prodesse sibi PolAnt [szyk zmienny] (10): to yeſt czlouyek nalepſzy ktory nyetelko ſam ſobye ſwą cznotą yeſt pozyteczen aley ynſzym drogą knyey ukazuye PatKaz III 149; SeklKat X3v; GliczKsiąż K5; BielKron 141; Iuż będzieſz y ſobie y wielu inym pożyteczny. RejZwierc 141v, 22, [283]v, 102; RejPosWstaw [414]v; BudBib Iob 22/2.
Szeregi: »(ani) dobry a (i, ani) pożyteczny« (4): RejZwierc [283]v, 102; Thákowym tedy vmyſłem y przedſięwzięćim będąc vzbroieni/ Obywáthele áby wſzytki caſus pro dignitate et libertate ſaluteque patriae mile znośili/ zá dobre y pożytecżne ſyny Oycżyzny ſwey/ máią być ſłuſznie miani Phil B2; Poniewaſz áni ſobie ſámemu Dóbr ieſteś, áni komu drugiemu Chceſz, chociaybyś mogł bydź pożyteczny, Przepadń ze wſzyſtkim w vpadek wieczny. CiekPotr 25. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»godny, (i) pożyteczny« [szyk 3:1] (4): BielKron 234v, 235v; A Miſtrz będźie wybiéran mąż więcéy pożyteczny y godny [vir magis utilis et idoneus JanStat 878]/ wedle reguły/ zakonowéy y vſtaw SarnStat 1099; SkarKaz 83a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) pożyteczny (pożyteczen) i (ani) pomocny (pomocen)« (2): Wſzyſcy ſię záwſtydáią zá lud ktory im nic nie mogł być pożyteczen áni pomocen/ y żadnego pożytku nie przynoſił [non proderunt eis: nec ad auxilium, nec ad faciendum utilitatem] BibRadz Is 30/5; LatHar 14.

»potrzebny i pożyteczny« (1): pan bacżąc Prokuratorá godnego/ z łáſki mu vdzyeli ſſátę/ konyá/ y co inſſego/ [...] doſtawa thego káżdy rzecżnik á Prokurator prze ſwą godnosć/ á ſtego iż yeſt pánu ſwemu potrzebny y pożytecżny. GliczKsiąż N4.

β. O lekach i zabiegach medycznych; utilis Mącz (86): Też to zełie [!] ieſt pożytetzne ſtłutzone wſzytko weſpołek/ to ieſt owotz iego z zielem á zotztem FalZioł I 6c; Ta wodka pożiteczna ieſt brać ią w lekarſtwa gdi maią przyprawiać na iakie zaſtanowienie albo na zawarcie. FalZioł II 11d; Wodka barzo pozyteczna Ludziom ſthłuczonym/ z wyſoka vpadłym/ albo brzemię dzwigaiącz: vrazonym. FalZioł II 18b; Zołć morzkiego Niedzwiadka miedzy inemi żołciami ieſth pożytecżnieyſza: wſzytkich zwierząt. FalZioł IV 39c, I 26d, 36c, 114d, II 18d, III 26a (17); mogą być niektorzy/ gdy nápádną ná to piſmo/ iż ná zdrowie wſpomioną/ á łatwiey pomocy y pożyteczney nieodrzucą/ á przetoż prze ty/ poſpolićie proſte á pożyteczne Wſpomagánia thu wypiſzę/ ktore nam mądrzy ludźie oſtáwili SienLek 14v, 73, 85v, T[tt]v; Oczko 2v; Ieſliby też kogo [to czytanie] vráżáło/ proſzę dla Bogá/ niech zá złe niema/ iż prawdy [...] nie ochylam. [...] Więc ktemu/ w deſperáckich wrzodách ábo ránách/ żaden plaſtr iedno ten ktory kąſa/ nie bywa pożytecżny. PowodPr 85.

pożyteczny do czego (3): wody żadnéy ćiepłéy niemáſz/ któraby niemiáłá w ſobie do léczenia iákiéy właſnośći: á im więcéy odmian/ á od proſtéy wody róznośći/ tym ieſt do więcéy chorób pożyteczną. Oczko 10, 8v, 10v.

pożyteczny czemu [= choremu organowi] (9): wiele ieſt rzecży przyrodzenia gorączego/ á wſzakoſz tego vcżynku przy nich nie maſz/ tho ieſt iż nie ſą pożytecżne cżłonkom cżłowiecżem w lekarzſtwie tak znamienicie iako ty namienione. FalZioł *8; Ieſt tha wodka ocżom barzo pożytecżna FalZioł II 20a, III 18c, 42d, IV 24d, V 35v; GlabGad H3v; Máćicy Cieplice barzo pożyteczné. Oczko [42], 14v.

pożyteczny czemu [= na co] (4): Zołtey niemocy y innym chorobam Wątrobnym/ bárzo pożyteczny plaſtr: weźmi náśienia koźiorożcowego tártego/ zmieſzay z mąką ięczmienną SienLek 90, 161v; á ztych wód [...] coś tákiego wſpływa/ [...] rzecz tłuſta/ á kroſtóm/ świerzbom/ párchóm/ guzóm/ y inſzém zwiérzchownym rzeczam bárzo pożyteczná: rópą támći ludźie zowią Oczko 17v, 21v.

pożyteczny k(u) czemu (11): ludziem ktorzy miewaią gorącze febry, Lactuka gim będzie dobra á pożitecżna ku iedzeniu z ocztem. FalZioł I 74b; A kiedy [gębka] będzie ſpalona z oliwą/ tedy będzie pożytecżna ku lecżeniu onego ktori krwią pluie. FalZioł IV 59c; then trunek ieſt barzo pozytecżny ku poſileniu ſercza/ y ku obronie iego dla iadu FalZioł V 70v, I 34a, 54c, 116a, V 82v; Wiele ieſt ludzi ktorzy ſtáwiáią báńki ná rozmaitych cżłonkach/ niewiedząc kcżemu ſą pożytecżne. Goski *2; SienLek 92v. Cf »ku lekarstwom pożyteczny«.

pożyteczny naprzeciwko czemu (5): z Liſthkow Grzybieniowych może być ſirop pożythecżny naprzeciwko cięſzkim gorącżkam y naprzeciwko zapaleniu wątrobnemu FalZioł I 92a, I 4d, 5b, 115d, V 58.

pożyteczny na co (13): To ziele [...]/ gdy ieſzcże ieſt zielone/ tedy ieſt na wiele rzecży pożytecżne/ ale gdi iuż ſuche nikcżemu ſię niegodzi. FalZioł I 78d; oleiek dla bolącżek morowych, y ná inſze niemocy barżo pożytecżny. FalZioł II 23, I 2a, 68d, II 3d, 9b, 20b, IV 52c, d; SienLek 52v, 123v, 181, 185v.

pożyteczny w czym (2): Piłuły barzo dobre: człowieka vweſelaiącze. Y też w inſzych rzecżach ſą pożytecżne. FalZioł V 105v, IV 40d.

W połączeniu szeregowym (1): Wypiſaliſmy tu niektore lekarzſtwa: Mamkam w tym niedoſtatecżnym barzo potrzebne/ pożytecżne/ y ku vlecżeniu ſkutecżne. FalZioł V 36v.

W przeciwstawieniach: »jest pożyteczny ... nie godzi się, szkodzi« (2): Oczet kolerikom/ y ludziom krewnym ieſt pożytecżny, Flegmatikom ſzkodzi FalZioł I 18d, II 23.

W charakterystycznych połączeniach: pożyteczny barzo (18), mało (2), tak (2), więcej, znamienicie.

Przysłowie: Początkowi zábiegay/ bo pozdne lekárſtwo nie thák pożyteczne. RejZwierc 80.
Wyrażenia: »lekarstwo (jest) pożyteczne; ku lekarstwom, na lekarstwo, w lekarstwie pożyteczen (pożyteczny, napożyteczniejszy)« [szyk 11:1] (7;2:2:1): Na lekarzſtwa tak popioł y też ług bywa pożytecżen. FalZioł IV 52d, *8, I 113d, 116b, II 1b, III 12d, V 36v; Fel ad multa medicamenta utile, Zołć yeſt ku wielu lekarſtwom pożyteczna. Mącz 511a; Lekárſtwo ná kożde oſzálenie/ bárzo pożyteczne. Weźmi głowic mákowych białego máku możeli być/ trochę niedoźrzáłych SienLek 52v, 39v, 123v; RejZwierc 80.

»rzecz pożyteczna« [w tym: cum inf (3)] [szyk 3:1] (4): W Ręku noſić nieczo wonnego ieſt rzecż pożytecżna FalZioł V 63, V 25v, 35; té [guzy twarde, miejsca spuchłe a naciekłe] błotem iáko rzeczą pożyteczną/ okłádáć ſyę godźi Oczko 17.

Szeregi: »dobry i pożyteczny« [szyk 3:1] (4): ma być kniemu [chmielowi] przymieſzano trochę dragantu albo trochę maſtiki albo ſpiki/ ábowiem ty rzeczy oddalaią iadowitoſć od chmiela/ á cżynią gi barzo dobrym y pożytecżnym FalZioł I 72c, I 74b, III 18c, V 25v.

»pożyteczny a pomocny« (1): iż ie [cieplice] dał Bog ták pożyteczné á zdrowiu ludzkiemu pomocné/ że żadne lékarſtwo ſnać od ludźi czynioné/ pewnym/ chorobam/ prędſzym á beſpiecznieyſzym rátunkiem być niemoże Oczko 1v.

a. Przynoszący zysk; pecuniosus, quaestuosus Mącz (9): Mángowie kupcy [...] v Turkow kupuią niewolniki/ náwiążą ich ná ieden łáncuch pięćdzieſiąt álbo ſześćdzieſiąth/ wſzákże ſtego dáią dzieſięćinę Ceſárzowi/ á tho ieſt v nich napożytecżnieyſza kupia. BielKron 261v; A ſtey zgody nie tylko oycżyzny bronili/ ále ieſzcże więcey przycżyniáli/ y porty álbo ſkłády pożytecżne nad morzem z dziáłáli. BielKron 339v, 430; Pecuniosae artes, Nauki pieniężne/ pożiteczne. Mącz 286b; Ia do tych należę Co [mają] máło y nic: ná co ſerdecznie boleię. W prawdźie vdałemći ſię do rzemieſłá, iáko Barzo pożytecżnego, ták niemniey pewnego. Zołnierzem być, ſzczere to báłámuctwo. CiekPotr 64.
Szeregi: »dobry a pożyteczny« (1): Nye żáłuye [kupiec] prace áni dálekiey drogi/ by tylko kupyą dobrą á pożyteczną odzierżał. GliczKsiąż M.

»znamienity a pożyteczny« (1): Ieſt tá źiemiá bárzo rybna/ portow kupieckich/ ſkłádow ma doſyć známienitych á pożytecżnych BielKron 292v.

»zyskowny, (i) pożyteczny« (2): Quaestuosus, Zyskowny/ pożiteczny/ wiele pożitków przinoſzący. Mącz 336c; Bo tá [łaska boża] ieſt iáko rzemioſło zyſkowne/ y bárzo pożytecżne: rzemioſło vmieć/ á rzemioſłem nie robić/ vboſtwá y głodu ieſt przycżyną. SkarŻyw 26.

2. Urodzajny; obfitujący w bogactwa naturalne; fructifer, fructuosus, frugifer Mącz (10): Szkocia [...] źiemiá ieſt bárzo pożytecżna/ ma złotho/ ſrebro/ żywe ſrebro/ żelázo/ mosiąc BielKron 277; Holándria [!] źiemiá Ceſárſka/ od pułnocy ma morze y oſtátek Renu/ ma roſkoſzne y pożytecżne wyſpy/ wſzytko ma w ſobie. BielKron 285v; [Gotlandia] vrodzáiem/ bydłem miody/ y innemi rzecżámi dobrze ſtoi. Rzeki/ láſy wſzędy wielkie á pożytecżne/ kupi pełná BielKron 293, 288; Fructuosus, Pożiteczny/ Vrodzáyny. Mącz 138a; Polycarpus, multi fructus, Pożiteczny/ wielkopożiteczny. Mącz 308d, 138a [2 r.].

pożyteczny w co (1): Homel źiemiá ieſt pożytecżna w vrodzay y w miod/ tákież w koſmáty thowar [tj. w zwierzęta] BielKron 431.

W charakterystycznych połączeniach: pożyteczny barzo, wielko.

Synonimy: 1. dobry, korzystny, płatny, pomocny, przygodny; a. zyskowny; 2. płodny, rodzajny, urodzajny.

Cf NIEPOŻYTECZNY, POŻYTKOWY, WIELKOPOŻYTECZNY

LW