« Poprzednie hasło: PŁATNOŚĆ | Następne hasło: PŁATNYRZ » |
PŁATNY (147) ai
płatny (127), płacien [tylko N f płåtna, N n płåtno] (19), płatny a. płacien (1).
-å- (108), -a- (33); -å- BierEz, Leop, RejZwierz (2), OrzQuin, RejAp (3), GórnDworz (6), RejPos 2 (2), RejZwierc (8), WujJud (3), BudBib, KochPieś, KochSob, GórnRozm, WujNT (11); -a- BielSat, BielSpr (2), KochFr, BielSjem; -å- : -a- RejPs (1:2), LubPs (3:9), KrowObr (3:1), RejWiz (2:2), BibRadz (1:1), BielKron (3:1), RejPos (52:11), RybGęśli (1:1).
comp + sup (32+3) (nå)płåtni(e)jszy (35).
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | płåtny, płåtni(e)jszy, nåpłåtni(e)jszy | f | N | płåtnå, płåtni(e)jszå, nåpłåtni(e)jszå, płåtn(a) | n | N | płåtn(e), płåtni(e)jsz(e), nåpłåtni(e)jsz(e), płåtno |
G | G | G | płåtni(e)jsz(e)go | |||||
D | D | płåtn(e)j | D | |||||
A | A | płåtną, płåtni(e)jszą | A | płåtné |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | płåtni(e)jszy |
subst | płåtn(e), płåtni(e)jsz(e), nåpłåtni(e)jsz(e) | |
G | płåtnych |
sg m N płåtny, płåtni(e)jszy, nåpłåtni(e)jszy (13). ◊ f N płåtnå, płåtni(e)jszå, nåpłåtni(e)jszå (26), płåtna (2), płåtn(a) (1); ~ (attrib) -å (10); ~ (praed) -å (16), -a (2) BierEz, KochSob. ◊ A płåtną, płåtni(e)jszą (5). ◊ [D płåtn(e)j.] ◊ n N płåtn(e), płåtni(e)jsz(e), nåpłåtni(e)jsz(e) (26), płåtno (17); ~ (attrib) -(e) (6) GórnDworz (2), RejPos (3), RejZwierc; ~ (praed) -(e) (20), -o (17); -(e) LubPs (7), RejPosWiecz2 (2), GórnRozm; -o RejKup, KrowObr (2), Leop, BielKron (3); -(e) : -o BielŻyw (1:1), RejPs (1:2), RejPos (7:6), BielSpr (1:1). ◊ G płåtni(e)jsz(e)go (3). ◊ A płåtné (28); -é (1), -(e) (27). ◊ pl N m pers płåtni(e)jszy (1). subst płåtn(e), płåtni(e)jsz(e), nåpłåtni(e)jsz(e) (23). ◊ G płåtnych (2).
Składnia comp: płatniejszy (a)niż(li) kto, co (16), płatniejszy nad co (2) LubPs, RejPos.
Sł stp notuje, Cn: płatno co; płacę, płaci teraz pochlebiać, płatno jest, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Cenny, wartościowy, ważny, korzystny, przydatny
(141)
- Przen (3)
- 2. Zobowiązany do płacenia
(2)
- Przen (1)
- 3. Przynoszący korzyść materialną, zysk (1)
- 4. [Związany z płaceniem]
- 5. W funkcji rzeczownika »płatna« = nagroda, wygrana (3)
płatny do czego (1): żadne prace y vczynki dobre nie ſą do zbáwienia pomocne áni płatne. WujNT 777.
płatny u kogo (56): RejPs 75v; A to ſnadź będą płatnyeyſſe v cyebye ty dáry/ A niż ony z bykow z wołow wymyſlne ofiáry. LubPs Qv; obácż/ iáko ieſt płátna modlitwá wyernego v tego Páná. LubPs Y3 marg, N3v, N5 marg, Z5v marg, bb; RejWiz 124, Cc7; RejZwierz 23; Cnotá v Pogánów płatna rzecz byłá. OrzQuin R4 marg; Iuż káżda powinność twoiá/ iuż káżda modlitwá twoiá/ będzye płatna v niego. RejPos 181; Płatnieyſzy v ciebie prokurator/ zuchwálec/ zábijácż/ morderz/ niżli wierny á pocżćiwy cżłowiek RejPos 192, 13v marg, 14, 29v [2 r.], 37, 78v (36); Iedno ſwięta Priwatá tá dziś napłatnieyſza v nas RejZwierc 188, 28v, [193], 269v; Nie ſpráwuy ofiáry złośćiwey/ iſz Pan ieſt ſędzią/ á nie ieſt v niego płatna zacność oſoby [et non est apud illum opinio personae]. BudBib Eccli 35/13[15]; WujNT 520; [Leop Matth 6/26 (Linde)]. Cf Frazy.
płatny komu (10): Zadne złoto áni ſrebro áni nádrozſze kámyenie nie ma być płátnieyſze cżłowieku wiernemu/ iedno prawdá Ewányeliey ſwiętey. LubPs bb5 marg, bb marg, bb5; RejPos 224; Prawdać ieſt/ że ich vcżynki dobre w niewierze vcżynione/ nie były im [niewiernym ludziom] płatne ku zbáwieniu WujJud 64, L18v; [ProtJałm 25v]. Cf Frazy.
płatny ku czemu (5): BielŻyw 2; Iáko ieſt płátna wiárá ku odpuſzcżeniu grzechow. LubPs ddv marg; WujJud 64; kto nie ieſt żywym członkiem Chriſtuſowym/ choćiaz ieſt okrzczony/ [...] tedy żaden vczynek iego dobry nie ieſt iemu ku zaſłudze y ku zbáwieniu płatny. WujNT 518, 369.
[płatny przed kim, przed czym: Słuchayże tedy proſzę ćie teraz/ Krolu moy pánie/ á teraz prośbá moiá niech płatna będźie przed tobą BibRadz Ier 37/20[19] (Linde); O Wſſechmogący panie Boże/ [...] okrom ktorego łasky nigd nic nieprzemoże/ ani przed oblicznośćią twoią ieſt co płatni/ obdarz nas ſſczodrobliwie miłoſierdziem twoiem UstKościel 151v.]
płatny w kim [= u kogo] (2): Iáko y Páweł s. o tym piſze do Gálátow/ mowiąc/ W Pánu Kryſtuſie Iezuſie nic nie waży áni płatne [Vulg Gal 5/6]/ chociaż obrzezánie/ ábo nieobrzezánie RejPosWiecz2 92v, 94.
N sg f »płatna« w funkcji orzecznika (1): [Car moskiewski] Gránic y zamków budownych Odbieżał/ y miaſt wárownych. Płatna to/ kiedy o duſzę/ Y ſam go obmówić [= wytłumaczyć] muſzę. KochPieś 45.
W połączeniu szeregowym (1): Przeſto otym Papieſz vſtáwitznie myſlił/ áby inſzą nánkę [!] ozdobnieyſzą/ płathnieyſzą/ y rozumnieyſzą do kośćiołá Bożego wprowádził. KrowObr 48v.
W porównaniach (4): A iż themu wierzę/ że Kryſtus vmarł ná krzyżu/ y zápłáćił dług moy/ y pogrzebion ieſt. Ták mi to ieſt płathno y pożytetzno/ iákobych ia ſam znim vmárł KrowObr 45v, 45v; RejPos 233; bo tak rownie płatne/ y pożyteczne będźie prawo/ iako będźie zdrow ow chory/ ktoremu lekarz lekárſtwá dáie/ á on od zbytku ſtrżymáć ſię niechce/ ále zrże/ pije prżećię nie miernie poſtáremu. GórnRozm F3.
W charakterystycznych połączeniach: płatna(-e) jałmużna, łzy niewinnego (2), miejsce, nauka, rzecz, uczynki (4); płatny do zbawienia; płatny u Pana (Boga) (22), u poganow, u wiernego; płatny człowieku (człowiekowi) (2), niewiernym; płatny ku odpuszczeniu grzechow, ku zasłudze, ku zbawieniu (3), ku żywności; płatniejszy nad rozkazanie [Boże], nad wszystko; płatny na urodzie.
»co jest płatne(-a) (z podmiotem); co jest płatno (bezpodmiotowo)« [w tym: komu (2)] = cóż jest warte? (3;1): BielŻyw 109; Co ieſt temu płatno [Et quid prodest possesori] ktory władnie bogáctwem iedno iż poględuie oczymá ſwoimi ná nie? Leop Eccle 5/10; Co mi ieſt płátna moc bez oſtrożnośći/ co ieſt płatno zgromádzenie ludu wielkiego bez zgody BielKron 333–333v.
»mało (jest) płatno [w tym: na czym (1), u kogo (1)]; mało płatny« [szyk zmienny] (3;3): Też vmienie bez mądroſci mało albo nic płatno. BielŻyw 169; Bo rozumiey temu/ iż ile ieſt wſzytkich inych vcżynkow nalepſzych ná ſwiecie/ thák ku Pánu náſzemu iáko y ku bliźniemu/ ieſliże nie będzye s ſercá prawdziwego s práwą á s ſcżyrą miłoſcią/ iuż máło ábo nic to płatno może być v Páná tego RejPos 170v; IEſzcże druga náuká/ iáko dziáłáć Race/ Ale to ſą k tym rzecżam/ máło płatne prace. BielSat N3; Obieráli też ná ten cżás vrody młodzieńcow/ ále ná vrodzie máło ieſt płátno/ kiedy śiłá á moc ieſt BielSpr 3, 6; BielSjem 39; [Ze mamyli Sákrámentu [...] ſluſznie á z poćiechą vżywáć/ doświadcżenia roſſądku potrzebá. [...] Cżego iſz nie tylko iuſz w vmarłych/ ále cżęſtokroć y w konáiących niedoſtawa: tedy zátym/ máło tám płatny Sákráment ArtTanat C2].
»(nie) płatno ani pomocno« [szyk 1:1] (2): Ale iáko Páweł s. poſwiadcża/ iż ieſliże tho będzye bez miłośći á bez ſerdecżney wiáry náſzey/ bychmy y ciáłá ſwe ná męki wydáli/ y kreẃ ſwą roźlali/ nic nam to płatno áni pomocno nie będzye. RejPos [308]v; WujNT 777.
»płatno i pożyteczno« (3): A iż teſz záſię zmártwych wſtał/ y wſtąpił ná niebioſá/ y dziedzictwo kroleftwá niebieſkiego otrzymał: ták mi teſz to ieſt płatno y pożytetzno/ iákobych ia iuſz znim zmartwych wſtał KrowObr 45v, 45v; GórnRozm F3.
»(i, nie) płatny i (ani) ważny (a. w wadze, a. waży)« [szyk 2:1] (3): RejPosWiecz2 92v, 94; Wierſz y po źiemi płatny/ wierſz y w niebie w wadze RybGęśli D3v; [Izażeśćie wy nie ważnieyſſy á nie płatnieyſzy v niego, niżli ći [ptaszki niebieskie] [Nonne vos magis pluris estis illis]? Leop Matth 6/26 (Linde)].
»płatniejszy ani wdzięczniejszy« (1): v niego [u Pana] nigdy nic płatnieyſzego áni wdzyęcżnieyſzego nie ieſt/ nád tákie ſerce/ ktore wiernie á nie obłudnie záwżdy dufa iemu RejPos [254]v.
»płatniejszy a zacniejszy« (1): v niego [u Pana] záwżdy ieſt płatnieyſze á zacnieyſze ſercze wierne/ pokorne/ vniżone/ miłoſierne/ niżli wſzytki ofiáry ſwiátá tego RejPos 324.
»płatny i zbawienny« (2): Vcżynki płatne y zbáwienne. WujNT 529 marg, Cccccc2v.
~ W przeciwstawieniu: »na igrzysko ... na o płatne« (1): [Gein Ottoman] widząc te Tumieie konne iákich we Włoſzech vżywáią/ powiedział. Ná igrzyſko to práwi przywiętſzym/ á ná o płatne máło. GórnDworz Q7.
Synonimy: 1., 3. korzystny; 5. nagroda, wygrana.
Cf NIEPŁATNY
MN