[zaloguj się]
[pdf]

PRZYGODNY (43) ai

o jasne.

comp i sup (2+1) (n(a))przygodni(e)jszy.

Fleksja
sg
mNprzygodny fNprzygodnå nNprzygodn(e), n(a)przygodni(e)jsz(e)
G G Gprzygodn(e)go, przygodni(e)jsz(e)go
A Aprzygodną A
Iprzygodnym I I
Lprzygodnym Lprzygodn(e)j Lprzygodnym, przygodn(e)m
pl
N subst przygodn(e), przygodni(e)jsz(e)
G przygodnych
A subst przygodn(e)
L przygodnych

sg m N przygodny (7). ◊ I przygodnym (3). ◊ L przygodnym (3). ◊ f N przygodnå (5). ◊ A przygodną (1). ◊ L przygodn(e)j (1). ◊ n N przygodn(e), n(a)przygodni(e)jsz(e) (4). ◊ G przygodn(e)go, przygodni(e)jsz(e)go (4). ◊ L przygodnym (2) GroicPorz, SarnStat, przygodn(e)m (1) ComCrac. ◊ pl N subst przygodn(e), przygodni(e)jsz(e) (7). ◊ G przygodnych (1). ◊ A subst przygodn(e) (2). ◊ L przygodnych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

1. Przypadkowy, nieumyślny, niezamierzony; fortuitus Mącz, Modrz, JanStat, Cn; casualis JanStat (21): Mącz 135a; O pożogę przygodną y inné okolicznośći któré przy tym bywáią [...] naydźieſz trzy Státuty. SarnStat 499.

W przeciwstawieniu: »umyślny ... przygodny« (1): Aczkolviek ſpodania rad naſſych miedzi poſly Ziemſkiemi ta bela okolo tego Articulu rozmova, izby ynaczei męzoboiſtwa vmyslne. a przigodne. potem tez koſczielne y domove vazone byly ComCrac 1543 16.

Wyrażenia: praw. »mężobojstwo, zabicie przygodne« = homicidium fortuitum Modrz; homicidium casuale JanStat [szyk 5:4] (8:1): ComCrac 1543 16, 16v; Przykład przyrodnego [lege: przygodnego] mężoboyſtwá. GroicPorz mmv marg, ll2v, mm2v; ModrzBaz 78v; GórnRozm E4; O Mężobóyſtwie ſzlácheckim przygodnym/ któré od róznych róznie bywa powiedano że ſie sſtálo/ vſtáwiamy: iż [...] SarnStat 604 [idem] 933; [Przygodné zabićie/ pátrz w ſłowie mężobóycá. GroicRejestr G2 (Linde)].

»obyczajem przygodnym« = przypadkowo (1): Gdy kto ktorymkolwiek obyczáiem przygodnym ſtráći liſty ná imienie Kroleſtwá/ táki ma powiedzyeć Woiewodzye y Stároſćie niż rok wynidzye/ iż [...] UstPraw Hv.

»przypadek przygodny« (1): (nagł) Przypadek przygodny z Nádzieią. (–) PRzypadki záwżdy s trefunku przychodzą RejZwierc 229v.

»przygodnym przypadkiem« = przypadkowo (1): A gdźieby Akt y kśiąg Ziemſkich nie było/ álboby pogorzáły [...] álboby którymkolwiek przygodnym przypadkiem [fortuito casu JanStat 508] zginęły: tedy [...] SarnStat 767.

»sposob przygodny« (1): Cżwarty ſpoſob mężoboyſtwá ieſt przygodny [quartum genus homicidii est fortuitum]/ ktory ſię z iákiey nagłey przygody á ſkwápliwie przytrefia/ imo wolą y myśl tego kto ſię tego dopuſzcża. ModrzBaz 78v.

»trafunek przygodny« (2): W pewne godźiny dźień/ nocy/ ćieniowi/ W pewne godźiny noc zſtępuiąc dniowi/ Swiádczą ſwym biegiem ták porządnie zgodnym/ Ze nie tráfunkiem świát ſtánął przygodnym. SzarzRyt A3, B3.

Szeregi: »niebaczny a przygodny« (1): Pirwſze mężoboyſtwo názowmy rozmyślne y vmyślne/ drugie nagłe/ trzećie potrzebne/ cżwarte niebácżne á przygodne [imprudens et fortuitum] ModrzBaz 78v.

»przygodny, z niechcenia« (1): Aczćibych ia niechćiał żeby o káżde zábićie gárdłem káráć miano/ bo bywáią prżygodne zábićia/ bywáią z niechcenia GórnRozm E4.

a. Który dokonał czegoś przypadkowo (2):
Wyrażenie: »przygodny mężobojca« (2): ACz o przygodnym mężobóycy [de casuali homicida JanStat 606]/ który ſie ná dródze broni/ wysſzéy ieſt poſtánowiono: wſzákże nád to vſtáwiamy: Iż [...] SarnStat 610 [idem] 934.
b. Mający władzę nad przypadkiem (2): (marg) Smierć przygodna. (–) Bo vźrzał [młodzieniec] s piekła rotę kiedy ſie ruſzyłá/ A po ſwiátu ſzyroko wnet ſie roſproſzyłá. Nie inácżey by wilcy drápáiąc owiecżki/ Ták iż ktorą popádli nie miáłá vciecżki. Iedny w głębokoſciach wod okrutnie topili/ A dziwnie ie morduiąc rozlicżnie traćili. Z drzewy ie podrębuiąc z domy zápaláiąc/ Z wozmi s końmi z wyſokich gor ie przewracáiąc. A kto ſie kędy wymknął to ſrodze łápáli/ A oney okrutnicy zá wieźnie dawáli. Ktora ná ktorą ſtronę gdy machnęłá koſą/ Toś vźrzał iáko ſnopie ná kupę ie nioſą. RejWiz 82v, Dd2v.
2. Zdarzający się, mogący się zdarzyć (8): Contingens, dicitur quod aeque accidere et non accidere natura comparatum est, Przigodna rzecz z fortuny á przigody wiſząca. Mącz 440a; BielSpr 28v; SkarJedn 334; [ErazmNow 81].
Wyrażenie: »przypadek przygodny« [szyk 2:1] (3): Then dzyewiąthy Rozdzyał zową Zoroáſtes/ bo tu będzye roſpráwá o przeźrzeniu Páńſkim/ o moczy nádáney Płánetam/ o przygodnych przipadkoch/ o wolnym rozmyſle/ o opáthrznośći Páńſkyey nád wiernymi. RejWiz 125, 126 marg, Dd.
Szereg: »przypadły a przygodny« (1): Tedy odpiſał Krol Ráthymowi kthory popiſował przypadłe á przygodne rzecży [qui scribebat accidentia]/ y Bálthemowi/ y Sábelliowi piſárzowi/ y inym vrzędnikom obywáiącym w Syryey y Ffenicyey/ ten liſt co go przypiſuię. Leop 3.Esdr 2/25.
a. Spowodowany złym losem, nieszczęściem (1):
Wyrażenie: »przygodne rozterki« (1): Owſſem ſobie będę roſkoſſowáł doznawſſy miłoſierdzia twego/ gdy ſie ty niezáprzyſz duſſe moiey nálaſwſſy ią wrozmáitych przygodnych roſterkoch. RejPs 44.
3. Przydatny, użyteczny; odpowiedni, nadający się, stosowny; commodus, utilis Mącz; aptus, utibilis Cn (13): Możeſz ſnich [z galasów] lekarſtwo cżynić iako y z żołędziu [...] z hałunem á z bolum armenum naprzigodnieyſze ieſt ich lekarſtwo. FalZioł I [1152]c, V 49, 54; Mącz 61c, 511a; W náſzym Kroleſtwie Polſkim/ z łáſki Bożey ieſt práwo/ ná dobrym fundámenćie [...] á coż kiedy owá wolność/ ktora wſzemu dobremu v nas iáko pień zálega: te práwá naprzod odmienia/ abo náćiąga do wykonánia iákiey priwaty ſwey. ktora gdy ſie odpráwi/ iuż też oná Conſtitutia máło przygodna/ á poſpolićie y ſtáremu práwu przećiwna. PowodPr 64.

przygodny dla czego (1): Rzadko bywaią iedzone Pſinki/ ale dla ochlodzenia gorącżych niemoczy ieſt przygodne ziołko. FalZioł I 123b.

przygodny do czego (1): Czemuż wáſze [tj. Parek] wyroki ſrogie Niedbáią nic ná wieki drogie Zacnych mężow/ ách nieśmiertelnośći godnych/ Nam śmiertelnym ludźiom do wiela przygodnych? KlonŻal D.

przygodny komu (2): FalZioł V 47; KlonŻal D; [bo gorącym ludźiom źimny cżas y ine źimne rzecży/ Ale źimnym gorące więcej przygodne ſą/ bo iedno drugie wygania. SienHerb 436 (Linde) [idem] SpiczZioł 200v (Linde)].

przygodny czemu (2): BierEz F2v; Nad ſwiebodę á wielkie myſlenie nic niemaſz przyrodzeniu ludzſkiemu przygodnieyſzego BielŻyw 118.

przygodny ku czemu (1): MAy mieſiącz/ niektorim niemocznym przygodny ku zdrowiu ieſt/ ale niektorim nicz. FalZioł V 47; [SpiczZioł 202].

przygodny na co (2): BierEz C4v; Ieſth ſlożony ten kwiat [bzu czarnego] więczey z powietrza niżli z inſzych żiwiołow á dla tego ieſt tak ſlachethny/ bo każde lekarſthwo ktore w ſobie ma więtſzą cżęſć powietrza nizli inich żywiołow/ ieſth barzo ſlachethne bo w ſobie niema gruboſci ziemney/ na poczenie przygodniejſze ſą FalZioł II 4b.

4. Przymiotnik od „przygoda” ‘wyobrażenie niezależnej od człowieka siły, mającej wpływ na jego los’ (1): (nagł) Przygodę ták máluią. (–) PAnnę námálowáli/ w przygodney oſobie/ Ona ſiedzi w ogrodku/ wianki ſobie wiye. RejZwierz 115v.

Synonimy: 1. niebaczny, nieobaczny, nieopatrzny, nieumyślny, przypadkowy, trefunkowy; 2. przypadły; 4. fortunny.

Cf DOGODNY, NIEPRZYGODNY

PP