Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEOBACZNOŚĆ

Następne hasło: NIEOBACZONY »

NIEOBACZNY (23) ai

W pisowni łącznej (19), w rozłącznej (4).

e oraz o jasne; -a- (19), -å- (2); -å- BudBib; -a- : -å- Mącz (1:1).

Fleksja

sg
m	N	nieobaczny	f	N	nieobacznå	n	N	nieobaczn(e)
	G	nieobaczn(e)go		G	nieobaczn(e)j		G	nieobaczn(e)go
	D	nieobaczn(e)mu		D			D
	I	nieobacznym		I			I	nieobacznym
	L	nieobacznym		L			L

pl
N	m pers	nieobaczni
N	subst	nieobaczn(e)
A	m pers	nieobaczn(e)
A	subst	nieobaczn(e)
L		nieobacznych
V	subst	nieobaczné

sg m N nieobaczny (5). ◊ G nieobaczn(e)go (1). ◊ D nieobaczn(e)mu (1). ◊ I nieobacznym (1). ◊ L nieobacznym (1). ◊ f N nieobacznå (1). ◊ [G nieobaczn(e)j.] ◊ n N nieobaczn(e) (3). ◊ G nieobaczn(e)go (1). ◊ I nieobacznym (1). ◊ pl N m pers nieobaczni (1). subst nieobaczn(e) (1). ◊ A m pers nieobaczn(e) (2). subst nieobaczn(e) (2). ◊ L nieobacznych (1). ◊ V subst nieobaczné (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Niedobrze widzący (1)
2. Nie dostrzeżony, przeoczony (1)
3. Nierozważny; nie zdający sobie sprawy ze złych skutków swego postępowania (18)
- W przen (3)
- Przen (1)
- a. Będący skutkiem nierozwagi (7)
4. Nieostrożny, nieczujny; w funkcji rzeczownika (1)
5. Niespodziewany (2)

1. Niedobrze widzący (1): Male oculatus, Nie obáczny. Mącz 205c.

2. Nie dostrzeżony, przeoczony (1): Inobservatus, Nieoſtrożny/ Nie obaczny. Mącz 389c.

3. Nierozważny; nie zdający sobie sprawy ze złych skutków swego postępowania (18): I obawać się nam potrzeba, aby się nam to nie przydało, co nieobacznemu gospodarzowi się przydawa, ktory mając sklep mocny, miąższy, dopuści nań kapać DiarDop 108; Trzebá ſie tedy myeć ná pyecży/ y owſſem pilnowáć/ áby rodzicy dobrem powodem ſtawáli ſie dzyecyom ſwym. Nye ſpuſſcżáli ſię ná to iż yeſſcże ſą młode á yákoby nye obácżne. GliczKsiąż E2v; RejAp 114; A bychmy więczey przykłádow nie mieli iedno z onego nieobácżnego ſyná Sálomonowego Roboamá/ gdy odrzućiwſzy ſtárą Rádę oycá ſwego/ á vſłuchawſzy młodey rády pochlebnikow ſwoich/ połamał práwá á wolnośći poddánym ſwoim RejZwierc 45, 38v, 99v; KochPs 4.

W przen (3): O yákoż to ſwyát łamány y nyeobácżny. GliczKsiąż M7v.

Wyrażenie: »nieobaczne serce« (2): RejPos [254]; Nie drzewiéy oká z niego chćiwégo ſpuśćiłá/ Aż ogniá nieobácznym ſercem záchwyćiłá. KochPam 81.

Przen (1): gdy iuż obacżyſz ony przeminęłe cżáſy zátrudnione ſwoie/ ktorycheś vżywał w záwikłánych á nieobácżnych leciech ſwoich RejZwierc 161v.

a. Będący skutkiem nierozwagi (7): Pan z niego bierze iáko cżyńſz álbo iáką dań zá ony młode álbo nieobácżne wyſtępki iego RejAp 132; Też ieſzcże maſz náukę/ iáko maſz być miłoſiernym nád nieobácżnym vpadkiem iego. RejPos 181, 15v; BudBib Num 30/6[7].

W charakterystycznych połączeniach: nieobaczne(-y, -a) przedsięwzięcie, rym, swawola, upadek (2), wymowienie, występek.

Szeregi: »nieobaczny, (a jakoby) głupi« [szyk 1:1]: Ale then zwycżay nye obácżna á yákoby głupya ſwawola nyema nic myeſcá wtem áby kto myał gi chwálić GliczKsiąż K4; KochFr 73.

»nieroztropny a nieobaczny« (1): ále przypátruiąc ſie przyſzłym przypadkom ktoreby prżyść mogły z nieroſtropnego á z nieobácznego przedſięwźięćia náſzego MycPrz II A.

4. Nieostrożny, nieczujny; w funkcji rzeczownika (1): Bo z temi [...] inácżey ſię trzebá obchodźić/ niżli z Turki y z Tátáry/ ktorzi rzkomo vćiekáią/ [...] y bitwę pokrzepiwſzy ſię wznawiáią/ y nieobácżne [incautos]/ mnoſtwem ſwoiem łácno obſkocżą. ModrzBaz 112v.

5. Niespodziewany (2): RejPs 137v; Iż gdy ſie im będzie zdał nawiętſzy pokoy á beſpiecżeńſtwo thedy ná nie przypádnie nieobácżny płácż żáłość á vćiſnienie. RejAp 191.

[Wyrażenie: »z nieobacznej strony« = skąd się nie spodziewa: A w tym ieśli máły źwierz/ powálą pśi młodźi/ Ten niech ziedzą [...] Ieśli też Wilk/ ábo Wieprz/ będźie poráżony/ Day iákie mięſo chártom/ znieobácżney ſtrony. BielawMyśl C2.]

Synonimy: 3. niemądry, nieostrożny, nierozmyślny, nieroztropny; 5. nienacki, niespodziany, niespodziewany.

Cf NIEOBACZONY, OBACZNY

ZZa