[zaloguj się]
[pdf]

NIEMĄDRY (50) ai

W pisowni łącznej (32), w rozłącznej (18).

e jasne.

Fleksja
sg
mNniemądry fNniemądrå nNniemądr(e)
Gniemądrégo Gniemądr(e)j G
Dniemądr(e)mu D D
Aniemądrégo, niemądry Aniemądrą Aniemądr(e)
Iniemądrym I I
L Lniemądréj Lniemądrym
pl
N m pers niemądrzy
G niemądrych
D niemądrym
A m pers niemądr(e)
I m niemądr(e)mi

sg m N niemądry (19). ◊ G niemądrégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ D niemądr(e)mu (2). ◊ A niemądrégo (2), niemądry (1); -égo (1), -(e)go (1). ◊ I niemądrym (1). ◊ f N niemądrå (3). ◊ G niemądr(e)j (1). ◊ A niemądrą (1). ◊ L niemądréj (1). ◊ n N niemądr(e) (2). ◊ A niemądr(e) (1). ◊ L niemądrym (1). ◊ pl N m pers niemądrzy (3). ◊ G niemądrych (4). ◊ D niemądrym (2). ◊ A m pers niemądr(e) (1). ◊ I m niemądr(e)mi (1).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Głupi, lekkomyślny; chory umysłowo; insipiens BartBydg, Vulg; insensatus Mącz, Vulg; amens, delirus, excors, inconsultus Mącz; stupidus in intellectu PolAnt; imprudens Calep (50): BartBydg 75; FalZioł V 47v; Kto ſie nie mądremu kxiążęciu albo panu zachować chce, wewſzem iego woley naſladuy. BielŻyw 83; BierRozm 8; Leop Prov 7/7, 21/20, Ez 21/31, Rom 10/19; Amens, Niemądry/ głupi/ który odſzedł od rozumu. Mącz 216b, 9c, 63d, 65b, 189c, 195c, 382d; LeovPrzep F2; RejPos 312v; KochFr 77; Calep 514b.

W przeciwstawieniu: »niemądry ... roztropny« (1): Lepſzyć ieſt cżłowiek bogoboyny choćiaſz nie mądry / niźli názbyt roſtropny/ á gwałtownik zakonu nawysſzego. BudBib Eccli 19/20.

W porównaniu (2): Lecż Papieżowie [...] ie iáko oycowie/ nie mądre ſyny/ cżęſtym vpominánim y poſły ſwemi obſyłáiąc/ lecżyli/ do zgody Chryſtuſowey przywodzili SkarJedn 242.

W charakterystycznych połączeniach: niemądry(-e) biskup, człowiek (ludzie) (6), dziecię, książę, lud, młodzieniec, pan, syn.

Szeregi: »niemądry i bezrozumny« (1): wſzákże żaden z nich [biskupów carogrodzkich] nigdy ták nie mądry y bezrozumny nie był/ żeby ſię nád Papieżá [...] podnośić SkarJedn 174.

»(nie jeno) niemądry, (ale i) zły« [szyk 1:1] (2): LubPs N5v; á wżdy ten [Bolesław Śmiały] [...] nie ieno nie mądrym/ ále y złym był człowiekiem OrzJan 93.

W przen (1):
Wyrażenie: »niemądra głowa« (1): Och och tocz płocha rada/ znać z nie mądrey głowy RejJóz Ev.
α. W funkcji rzeczownika (15): BielŻyw 73; BierRozm 21; RejRozpr Av; KromRozm II b; LubPs Dv; Powſtań Boże rozſąć ſpráwę ſwoię: wſpomni ná bluźnierſtwo/ tho kthore ſie dzieie od niemądrego cáły dźień. Leop Ps 73/22, Eccli 27/13; LeovPrzep b; A iam przeſzedł wiele kroleſtw y zamków/ á nienálazłem ták niemądrego/ iáko ty. HistRzym 91; KochPs 140; JanNKarGórn G4v.

W połączeniu szeregowym (1): Zbrániáć ſye tákiégo Zywotá/ poſzło coś ná niemądrégo: Nievznáć záſyę/ ſpráwá niewiernégo: Nieumiéć znośić/ namniéy niemężnego.ZawJeft 27.

W przeciwstawieniu: »niemądry ... mądry« (1): Pátrzćieſz tedy bráćia/ iákobyśćie oſtrożnie ſię ſpráwowáli: nie iáko niemądrzy/ ále iáko mądrzy [non quasi insipientes, sed ut sapientes] WujNT Eph 5/15.

Szereg: »mądry i niemądry« (1): Graekom y innym narodom/ mądrym y niemądrym [sapietibus et insipientibus] ieſtem powinien WujNT Rom 1/14. [Ponadto w prze1 r.].
W przen (1):
Wyrażenie: »niemądry sercem« (1): zátrwożeni ſą wſſyſtcy niemądrzy ſercem [insipientes corde]. Leop Ps 75/6.
a. Wykazujący głupotę, brak rozsądku; dokonany bez zastanowienia, nieprzemyślany; indisciplinatus, stultus Vulg (10): Głupie Kxiążętá Táneyſkie/ mądra rádá Fáráonowá/ dáły rádę niemądrą. Leop Is 19/11, Eccle 5/3; Slubiłeśli co Pánu Bogu/ nie przedłużay ſpełnić/ bo ſie mu nie podoba niemądre á niewierne obiecowánie. BielKron 80; Praematurum iudicium, Ráne baczenie/ to yeſt niemądre/ głupie/ ſzalone. Mącz 211d; Prot A3; NiemObr 148; Odpuść kaźń/ odpuść winę ślubu nie mądrégo ZawJeft 47; KochFrag 27; GosłCast 25.

W charakterystycznych połączeniach: niemądre(-y, -a) baczenie, chciwość, mowa, obietnica (obiecowanie) (2), rada (2), słowo, sprawa, ślub.

Szereg: »niebaczny a niemądry« (1): nierozumieſzli/ włoż rękę ná vſtá twoie/ by ćie niepodchwycono w słowie nie bácżnym á nie mądrym [in verbo indisciplinato] Leop Eccli 5/14.

Synonimy: bezhumny, bezrozumny, błazeński, błaźniwy, głupi, gruby, niebaczny, nieobaczny, nieopatrzny, nierozmyślny, nieroztropny, nietrafny, nikczemny, prosty, szalony, tępy; α. błazen, dureń, głupek, głupiec, głupik, prostak; a. niebaczny, prożny.

Cf MĄDRY

ASt