[zaloguj się]
[pdf]

NIEPOŻYTECZNY (180) ai

niepożyteczny (176), niepożyteczen (4).

W pisowni łącznej (156), w rozłącznej (24).

Oba e oraz o jasne.

sup nåniepożyteczniejszy (1).

Fleksja
sg
mNniepożyteczny fNniepożytecznå, nåniepożyteczniejszå, niepożytecżn(a) nNniepożyteczn(e), niepożyteczno
Gniepożyteczn(e)go Gniepożyteczny Gniepożyteczn(e)go
Dniepożyteczn(e)mu D Dniepożyteczn(e)mu
Aniepożyteczn(e)go, niepożyteczny Aniepożyteczną Aniepożyteczn(e)
Iniepożytecznym, niepożyteczn(e)m Iniepożyteczną Iniepożytecznym, niepożyteczn(e)m
Lniepożyteczn(e)m L L
pl
N m pers niepożyteczni
subst niepożytecżné
G niepożytecznych
D niepożytecznym
A m pers niepożyteczné
subst niepożyteczné
I m niepożytecznymi, niepożyteczn(e)mi
f niepożyteczn(e)mi, niepożytecznymi

sg m N niepożyteczny (24). ◊ G niepożyteczn(e)go (6). ◊ D niepożyteczn(e)mu (2). ◊ A niepożyteczn(e)go (5), niepożyteczny (2). ◊ I niepożytecznym (2), [niepożyteczn(e)m]. ◊ L niepożyteczn(e)m (2). ◊ f N niepożytecznå, nåniepożyteczniejszå (28), niepożytecżn(a) (1). ◊ G niepożyteczny (1) GrabowSet T2. ◊ A niepożyteczną (1). ◊ I niepożyteczną (5). ◊ n N niepożyteczn(e) (16), niepożyteczno (4); ~ (attrib) -(e) (8); ~ (praed) -(e) (8) MurzNT, BielKron, KwiatKsiąż, CzechRozm, ModrzBaz, CzechEp, Phil, WujNT, -o (4) BibRadz, BielSpr, BudNT, ~ -é (1), -(e) (7).◊ G niepożyteczn(e)go (3). ◊ D niepożyteczn(e)mu (1). ◊ A niepożyteczn(e) (4). ◊ I niepożytecznym (5), niepożyteczn(e)m (1) BudBib. ◊ pl N m pers niepożyteczni (16). subst niepożytecżné (21); -é (1), -(e) (20). ◊ G niepożytecznych (4). ◊ D niepożytecznym (1). ◊ A m pers niepożyteczné (3); -é (1), -(e) (2). subst niepożyteczné (8); -é (1), -(e) (7). ◊ I m niepożytecznymi (11), niepożyteczn(e)mi (1) ModrzBaz. f niepożyteczn(e)mi (1) BudBib, niepożytecznymi (1) KlonWor.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. pożyteczny.

1. Nie przynoszący pożytku, niepotrzebny, nieprzydatny; bezwartościowy; mało potrzebny, niekonieczny; inutilis Vulg, HistAl, Mącz, Modrz, Calep, PolAnt, JanStat, Cn; infructuosus PolAnt, Vulg, Calep, Cn; sine fructu PolAnt, Vulg; ineommodus Modrz, JanStat; contemptibilis, graveolens, inexpertus, qui non proderit PolAnt; inferax, mattaeus, vanus Mącz; minus commodus Modrz; vacuus JanStat; achrestus Cn (168): PatKaz III 134, 148; TarDuch B5v; FalZioł I 114c; Wſzytci ſie skłonili á ſpołem ſtali ſie niepożytecżnymi nie maſz ktoby cżynił dobrze WróbŻołt 13/3, 52/4, Z5v; SeklWyzn [b4], Dv; dobres porádzenie ále niepożytecżne [dobrą rada alye nyevszytheczna HistAl 1510 163] wydał HistAl Ev; iż niepożytecżna byłá [nye była poszytheczna HistAl 1510 271] ich ziemiá/ y krolowi nie przyiemna/ wzgárdzili ią Indowie HistAl G7v; który to słuchá słowa/ leć troſkanié tego świata i zawodzęnié bogaſtwa/ zaduſzá wnięm słowo i s ſtáwá śię krom pożytku (marg) niepożyteczny abo niepożytecżne (‒) [et infructuosus sit (marg) sine fructu efficitur. (–)] MurzNT Matth 13/22, k. 111; LubPs Sv, dd marg; KrowObr C3, 61, 64; Bo ktho mądrość y vmienie odrzuca/ nieſſcżęſny tho ieſt: y dáremna ieſth ich nádzieiá/ y robothy bez vżytku/ y niepożytecżne ſpráwy ich. Leop Sap 3/11; BibRadz I 378c marg, Sap 3/11, Matth 25/30, Rom 3/13, II 95d marg; Krol Rzymſki Ferdynánd bacżąc niepożytecżne przymierze kthore ná ten cżás miał z Turki/ wypráwił ludzi wielkie przeciw Turkom BielKron 308v, 126, 285, 294v, 445v; KwiatKsiąż O; Mącz 122a, 420a, 450c; RejPos 19; BiałKat 249, 251, 311 [2 r.], 311v; BielSat L3; KuczbKat 370 marg [2 r.]; Rádá omylna nic nie pożyteczna. RejZwierc 92 marg [idem] Bbb2; WujJud 12, 92, 104, 115; RejPosWstaw 22, 22v; bo to co mocy nie ma/ náiduie ſię nie pożytecżnem BudBib Sap 2/11; Bo kto mądrość y kárność zá nic ſobie ma nędzny ieſt/ á prożna ieſt nádzieiá tákowych/ y praca ich niepożytecżna y ſpráwy ich nicżemne. BudBib Sap 3/11, Iob 15/3; Strum H4; CzechRozm 7, 266v; Ano z onych ludźi ktorzi wyżſze á zacnieyſze vrzędy trzymáią/ nie rowno więcey złego do Rzecżypoſpolitey przychodźi/ niż z niepożytecżnego ſzołtyſá. [...] cżemuby też niepożytecżni Biſkupi/ niepożytecżni Woiewodowie/ niepożytecżni Káſztellanowie/ niepożytecżni Stároſtowie/ niepożytecżni Sędźiowie/ niepożytecżni Piſárzowie/ z mieyſcá niemieli być ruſzeni? ModrzBaz 99; Poſpolićié Pánowie wykłádáią niepożytecżnego ſzołtyſá być onego/ ktorego źiemię ábo grunty ná ſwoy pożytek obroćić mogą. [...] Boć záprawdę niepożytecżnym ma być on rozumian/ kto niecżyni tego co ná iego powinność należy: álbo kto żadnego pożytku Rzecży poſpolitey/ ábo komukolwiek dłużen niecżyni. ModrzBaz 99v, 48v [2 r.], 98, 99, 100, 142 [3 r.]; SkarJedn 36; SkarŻyw 112; CzechEp 119; ReszPrz 57; PaprUp B4, D4; ZawJeft 39; Calep 535a, 561a; Nie wzgardzay [Boże]/ [...] pokuty ſerdecżny/ Co ſłużącym/ ácż niepożytecżny: Wyrwi/ z pośmiechu GrabowSet T2; LatHar 118, 141, 564; Człowiek bez dobrych vczynkow ieſt niepożyteczny/ y prze to ſámo będzie potępiony. WujNT 204, Matth 13/22, 25/30, Luc 17 arg, s. 267, Rom 3/12 (12); ſpráwámi pobożnémi Krześćiiánſkiémi (bez których y wiárá niepożyteczna ieſt) SarnStat 195; SkarKaz 351a; gdyby te pieniądze w Koronie zoſtáły/ ktore do Włoch zá iedwabne y inne/ nam Polakom [...] niepotrzebne y zbyteczne rzeczy/ wynoſzone bywáią. Tákże do Turek zá niezdrowe máłmázye/ zá niepotrzebne kobierce/ zá chrome konie/ zá niepożyteczne ſzáfiany/ więc y do inſzych Pańſtw zá rożne y máło potrzebne nam towáry VotSzl D2v; SkarKazSej 659b marg, 706b; Ale w tákowych mieściech gdźie lichotá wiecżna/ Tám twoiá Ambitia ieſt niepożytecżna. KlonWor 14, 33; [Item włók, które leżą borem zarosłem, niepożytecznem, górzystem, 7/25. LustrMalb I 123].

niepożyteczny do czego (1): wiárá bez vczynkow ieſt práwa y dobra wiárá: ále do zbáwienia niepłatna y nie pożyteczna. WujNT 791.

niepożyteczny u kogo (1): Y ták cżynili święci/ gdy ich praca była niepożytecżna v iednych/ bieżeli do drugich. SkarŻyw 250.

niepożyteczny komu (19): KromRozm III L; GroicPorz aa2; KrowObr 117; Oto dufaćie ſłowom kłamliwym co wam niepożyteczno [ad non proficiendum (marg) quod non prodest (–)]. BibRadz Ier 7/8, Is 30/6; Inutilis sibi perniciosus patriae civis alitur Sam ſobie niepożiteczny á Rzecży poſpolitey ſzkodliwy mieſczánin bywa w mieſcie cirpian. Mącz 292c; RejZwierc 112; BudNT 1.Cor 13/13, Philem 11; Stáre ono ná trzy części zakonu dzielenie niedoſtatecżne á Chriſtiánom niepożytecżne CzechRozm 96v marg, 7; ModrzBaz 97v, 133v; Wołoſką źiemię y Tátárſką baczy ſobie [cesarz turecki] niepożytecżne [...]. Bo którymże ſpoſobem Wołochów vżywáć będźie do Niemiec/ álbo y Tátár ſámych/ kiedy mu przeſzćia źiemią niepozwolimy? OrzJan 10; LatHar 145; WujNT Philem 11, Hebr 13/17; SkarKaz 5b marg; Precz Venus nie lubię cię, nie pożytecznaś mi. CiekPotr 18.

niepożyteczny ku czemu (6): Obrázy nie pozytetzne ku zadney rzetzy. KrowObr 111v marg [idem Ttv], 111v, 117, Ttv; Cżynią też Puſzkarze Smoki ogniſte tákowymże prochem przypráwionym/ ktorzy látáią po wietrze/ dzierżąc zá powroz/ ále to nic nie pożytecżno ku potrzebie. BielSpr 74; WujNT 151.

niepożyteczny na co (2): thaki cżłowiek bywa gamratny pſotliwy, mathacż/ richło wierząci na żadną rzecż nie pożitecżny. GlabGad M7v; Ieſli ná iednę rzecz ſą [niektórzy ludzie] nie poyżteczni [!]: przedśię do drugiéy ſye przygodzą BiałKat 311.

niepożyteczny w czym (1): ieſli to [tj. wymieniony szereg cnót] przy was ſię náyduie/ y obfituie: wyſtáwi was nie proznymi áni niepożytecznymi w poznániu [non vacuos nec sine fructu ... in cognitione] Páná náſzego Ieſu Chriſtá. WujNT 2.Petr 1/8.

N sg f w funkcji orzecznika (1): Wywołańcow dobrá pobráne poſpolſtwu dawáć/ nie pożyteczna. Phil S marg.

W połączeniach szeregowych (5): Mącz 49d, 211a, 475b; Iáko bowiem ciáło duſzę vtráćiwſzy/ ieſt ſproſne/ nikcżemne/ y niepożytecżne: Ták też káżda Rzecż poſpolita nie będąc vgrunthowána práwy/ w niwecż ſie obráca Phil D3; Poſpolite też ruſzenie nie wſzytkim/ á ſłuſznie/ ſmákuie/ iáko niepożyteczne/ nieporządne/ y niebeśpieczne VotSzl C4.

W przeciwstawieniach: »niepożyteczny ... (dobrze) pożyteczny (5), uźyteczny« (6): BudNT Philem 11; Piſzą o niektorych prawnikách ábo vſtawcách praw ſtárodawnych/ ktorzi vſtáwili práwá Krolom pożytecżne/ ále poddánym niepożytecżne [leges composuerint principibus commodas, populis subiectis incommodas] ModrzBaz 97v, 133v; WujNT Philem 11; żeby iuż nápotym zá niepewné/ zá niepożytecżné/ pożyteczné [pro incommodis commodae JanStat 141] ſądowné vſtáwy były SarnStat 56, 336.

W charakterystycznych połączeniach: niepożyteczny(-a, -e, -i) człowiek (3), drzewo (8), ludzie (3), ofiara, praca (3), rzecz (5), sługa (13), sprawa, wiara (2); wielce niepożyteczny.

Szeregi: »dworny a niepożyteczny« (1): co X. A. dwornym/ á niepożytecżnym piſániem oſądźił. NiemObr 142.

»niepożyteczny, (a) niczemny« [szyk 2:1] (3): Mącz 464b, 511a; Abowiem nie mnimaymy/ áby [...] tá miłość przez ktorą w nim ieſteſmy/ áby miáłá być nicżemna á niepożytecżna. RejPosWiecz2 93v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»i niemocny i niepożyteczny« (1): iż ono ſtáre przymierze było y niemocne y niepożytecżne CzechEp 33.

»niepłatny i niepożyteczny« (1): WujNT 791 cf niepożyteczny do czego.

»(jako) niepotrzebny i (tak) niepożyteczny« [szyk 3:1] (4): GrzegŚm A3, [A4]; iákoby on [Pan Bóg] co niepożytecżnego ábo niepotrzebnego do nas mieć chciał. RejPosWstaw [413]; gdy Krol wyrozumiał iż tá wypráwá iáko niepotrzebna/ ták niepożyteczna ſię być zdáłá StryjKron 722.

»(nie) prozny i (a, ani) niepożyteczny« = inutilis et vanus, non vacuus nec sine fructu Vulg [szyk 5:1] (6): BiałKat 206; áby ſproſne grubijáńſtwo/ á piſmá płonne y nikcżemne/ dyſputácyie prozne y niepożytecżne [disputationes inanes et ad nihil profuturae]/ były z ſzkoł wyrzucone. ModrzBaz 134v; WujNT 64, 151, Tit 3/9, 2.Petr 1/8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nierozmyślny i niepożyteczny« (1): gdy kto ſławę ſobie y mnimánie v poſpolſtwá iednáiąc/ zá ich nierozmyślnym y niepożytecznym rozumienim idzie SkarKazSej 661b.

»niepożyteczny a nieważny« (1): Apinae, Orzech wielmi miękką máyąc ſzczeſzuyę/ álbo skorkę. Metaph. Nie pożyteczne á nie ważne rzeczy. Mącz 12b.

»niepożyteczny a niewdzięczny« (1): żeby óni: niepożytecznymi á niewdźięcznymi nie byli. BiałKat 351.

»obrzydły a niepożyteczny« (1): Coż obrzydły á niepożytecżny [abominabilis et contemptibilis] ktory pije iáko wodę niepráwość? BudBib Iob 15/16.

»plugawy i niepożyteczny« (1): iáko źiemiá [...] naplugáwſza y naniepożytecznieyſza być miáłá Oczko 1.

»prożnujący a niepożyteczny« (1): Ten wymyſlony cżyſciecz/ iako wiele narodził bogacztw prożnviączym/ a niepożytęcznym [!] lvdziam SeklWyzn g2.

»stracony i niepożyteczny« (1): Nakład ná ćiáło Páná Chriſtuſowe ieſzcze żywe vczyniony/ zdał ſię Iudaſzowi ſtrácony y niepożyteczny. WujNT 114.

»(nie tylko) niepożyteczny, (ale też) szkodliwy« (2): Ktora rzecż nietylko yż ieſt zgruntu niepożyteczna/ ale też barzo ſzkodliwa. KwiatKsiąż L; Mącz 292c.

»umorzony i niepożyteczny« (1): Acz ceremoniae zakonne iuż ná on czás były vmorzone y niepożyteczne: wſzákże ieſzcze nie były śmiertelne áni ſzkodliwe WujNT 487.

»zbytny i niepożyteczny« (1): Pro supervacaneo et inutili haberi, Myáſto zbytnego y nyepożytecżnego być myan. Mącz 434c.

a. W funkcji rzeczownika [ni nacz komu] (1): A ták niemocnego prośi o zdrowie/ martwemu modli ſię o żywot/ á ni nacż mu nie pożytecżnemu o wſpomożenie [pro autem auxilio inexpertissimo supplicat]. BudBib Sap 13/18.
2. Szkodliwy, przynoszący zlo; inutilis Modrz (12): Niepożytecżneć złych dobroći / Zá lekárſtwo iad ći wroći BierEz I4; FalZioł V 60v; Obroćiło ſie ono mieyſce [Sodoma] w iezyoro ſzkáráde á niepożytecżne/ w ktorym żadna rzecż być żywá nie może/ przeto ie zową martwe morze. BielKron 12v; nienapozitek ale nawielka ſzkode rzetzi poſpolitei bel obran [Henryk Walezy]: Aiſz nas odbiezal Pan niepoziteczni zato bac chwała Panu Bogu PaprUp D2; Contencya o doſtoieńſtwá wielce niepożytecżna. Phil Q4 marg; WujNT 368.

niepożyteczny komu (3): Oczet ſtarim ludziom barzo ieſt niepożytecżny/ bociem ſtaroſci richło być przynagla y potwierdza ią dla zimnoſci y ſuchoſci ktorą ma w ſobie. FalZioł II 18d; KromRozm II 14; ModrzBaz 27v.

W połączeniach szeregowych (2): Ktemu ieſzcże byłáby to rzecż bárzo ſproſna/ niepożytecżna/ ſzkodliwa CzechRozm 262v, 265.

Szeregi: »niepożyteczny i szkodliwy« (1): ktorzy ſię chcą zbogáćić/ wpadáią w pokuſzenie y w śidło dyabelſkie/ y w wiele niepożytecznych (marg) ſzalonych (‒) y ſzkodliwych [inutilia et nociva] pożądliwośći/ ktore pogrążáią ludźi ná zátrácenie y zginienie. WujNT 1.Tim 6/9. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»zły a niepożyteczny« (1): A wſſákoż nyeták to mamy rozumyeć/ iákoby ony przykazánya ſądowne złe á nam nyepożyteczne były: Ale iż wyętſſey doſkonáłoſci po nas chce pan Kryſtus. KromRozm II 14.

Synonimy: 1. daremny, darmy, niekrzeczny, niepłatny, niepotrzebny, nikczemny, prożny, zbytny; 2. szkodliwy.

Cf NIEPOŻYT, NIEPOŻYTNY, POŻYTECZNY

KK