[zaloguj się]
[pdf]

POCZCIWIE (334) av

poczciwie (218), poćciwie (98), potciwie (10), poczciwie a. poćciwie (8); poczciwie BielŻyw (3), ZapWar, RejRozpr (2), SeklKat, LubPs (2), RejWiz (46), OrzList (2), RejZwierz (23), BibRadz, OrzRozm, Prot, SarnUzn (2), RejAp (4), GórnDworz (7), RejPos (22), BiałKat (4), RejPosWstaw, PaprPan (10), KarnNap, ModrzBaz, ReszPrz, ReszHoz, WerGośc, BielSen, KochPam, ArtKanc, BielRozm, GórnRozm, ZawJeft, OrzJan, WujNT, SarnStat (2), CzahTr (4); poćciwie SeklWyzn, HistAl (4), GliczKsiąż (2), KrowObr, Leop, KochZuz (2), KwiatKsiąż (2), BielSat (2), BielSpr (2), WujJudConf; potćiwie [w tym zapis: pot- (7), pod- (2)] MetrKor, MurzHist, GroicPorz, KołakCath; poczciwie a. poćciwie RejJóz (2), BiałKaz, Calep (5); poczciwie : poćciwie BielKron (39:21), RejZwierc (16:58); poczciwie : potciwie LibLeg (7:3), Skarży w (1:1), ZapKościer (2:1); poćciwie : potciwie RejKup (1:1).

o oraz e jasne (Calep -ę).

comp i sup (12+4) -poczciwiéj; ~ -éj (1), -(e)j (15). sup nå- (2), n(a)- (2).

Sł stp: poczciwie, poćciwie, Cn: poczciwie, Linde XVIII w.: poczciwie.

1. Zgodnie z moralnością, dobrymi obyczajami, obowiązującymi zasadami lub prawem, nie wywołując zgorszenia, uczciwie, właściwie, niekiedy też: elegancko; honeste Modrz, JanStat (236): ZapWar [1535] nr 2511; LibLeg 10/113v, 11/90 [2 r.]; RejJóz I3; RejKup k2; MurzHist N4; LubPs M3; Wiedźże ſwoy ſtan pocżćiwie bez płácżu bez krzywdy RejWiz 18v, 10, 17, 32, 34, 37 (19); Bom ſye vrzędnie okrzćił: W Małżeńſthwie poczćiwie mięſzkam OrzList d3; RejZwierz 29v, 55v, 63v, 65, 66 (12); RejAp 110v, 152; GórnDworz Aa5v, Ee7v, Hh; RejPos 4v, 44v, 70v, 72v, 82v [2 r], 113; Poććiwieyći tobie być w ſwym właſnym vbiorze/ Niż ſie cżęſto odmieniać/ w cudzy ſtroy w komorze. BielSat Dv; Bo ſie iuż ſthąd ſnádnie náucżyć możemy iáko ſwoy ſthan pocżćiwie záchowáć/ iáko ſie rzecży ſzkodliwych á niepocżćiwych przeſtrzegáć mamy RejZwierc 12v; ſtáray ſie też wżdy [...]/ ábyś też miedzy ludźmi nie ſiedział iáko głucha oponá na ſcienie/ ábyś ſie też y do thego y do owego poćciwie przymawiáć vmiał RejZwierc 112, A3, 14, 29, 29v, 40 (28); káżdy z nich pocżćiwie/ Nie wydzyera cudzego ná ſwym miernie żywie. PaprPan C3v, F2, P3v; KarnNap ktv; ModrzBaz 136v; Bo wnet/ z iey włoſow od głowy/ ták gęſtą zaſłonę vcżynić rácżył/ y ták ią obtocżył/ iſz żadna ſuknia podćiwiey nágośći iey pokryć nie mogłá. SkarŻyw 69; ZapKościer 1582/41; WerGośc 267; BielRozm 25; Cżego mnie namni nie wſtyd bom pocżćiwie ſtráćił/ Nie w kárty áni w koſtki CzahTr Iv, Iv.

W połączeniu z przymiotnikiem i imiesłowem (4): Cżłowiek pocżćiwie pobożny. RejZwierz 113; Ale dobra myſl twoiá á ochotne ſerce twoie niech záwżdi vżywa cżáſow wdzięcżnych/ cżáſow pomiemych/ cżáſow poććiwie weſołych RejZwierc 102v, 71v; CzahTr A2.

W połączeniach szeregowych (29): aby pokoy a przyaſzn myadzy thymy pany pothczywye rządnye a dobrze był yednan a zawrzon. MetrKor 38/502; LibLeg 10/71, 11/27v; RejWiz 18v, 71v, 122, 163; RejZwierz 86v; ále ten Pan [...] dobrodzyeyſtwy opátruie wierne ſwoie/ ktorzy miernie/ pocżćiwie/ á z miłoſierdzyem vżywáią dobrodzyeyſtwá iego. RejPos 82v, 70v, 165, 185, 185v, 289v, 318v; A toć prawdá żeć y v nas ſą ludzie/ ále żywą ſkromnie/ pobożnie/ pocżćiwie/ nie obżárle/ nie opile/ á ták ſnádnie tego wſzetecżenſtwá mogą być prażni. RejZwierc 34v, 34v, 69, 71, 98, 105v (14).

W przeciwstawieniach: »poczciwie ... we wszetecznościach (a. z wszeteczeństwem) (2), źle (2), niecnota, niepoczciwie, niesprawiedliwie« (5): Nie iſcie pocżciwie nieieſt ieſtlić nie ſprawiedliwie. BielŻyw 118; RejWiz 162; RejZwierz 10; człowiek mądry poczciwie vżywa ſwoich bogactw/ á ſzalony źle ich vżywa. BibRadz I 341b marg; Przyſtoili ſláchćicewi tego páná ktoremu ſłuży/ we wſzythkim ſłucháć/ zleli/ dobrzeli: pocżćiwieli/ ábo niepocżćiwie GórnDworz L3.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwie chleb jeść, chodzić, chować się, czas strawić, doczekać się szedziwości, iść, mieć (2), mieszkać (w małżeństwie, w wolnym stanie) (3), milczeć, naby(wa)ć (nabyty) (9), należeć, nawetować się, obracać (obrocić) (się) (obracany) (5), pomoc, postanowić (2), przestrzec (3), przymawiać się, rozmierzyć się, rządzić się (4), służyć (2), sprawować (swą pracę, swoj stan, urząd) (3), sprzeciwić się, siać, stracić, szafować (stanem) (3), szukać, (o)trzymać (przyjaźń, przyrzeczenie, ślub) (2), ugodzić się, upominać, uży(wa)ć (czasow swych, swego stanu) (38), wieść swoj stan (2), wydać za mąż, zabawić umysł, zasadzon, zbierać.

Zwroty: »wychować (a. chować się), (wy)chowan(y), ćwiczyć poczciwie« [w tym: syny (3), dziateczki (1)] [szyk zmienny] (3:3:1): RejAp 187; dzyatecżki pocżćiwie wychowáć RejPosWstaw [212]; Bo y ſam tego cżáſem/ á wſzákoż vcżćiwie/ Vżywa/ ſyny ná wſzem ćwicży dość pocżćiwie. PaprPan N3v, P4v, Qv, Gg4v; Trzech ſynow Kxiążąt zacnych/ zoſtáwił ſzcżeśliwie/ Wychowánych w náukach y we wſzem podćiwie. KołakCath B.

»poczciwie zachow(yw)ać się, obchodzić się, sprawować się, czynić, postępować« [szyk zmienny] (17:3:3:2:1): bo then poſſel wasch [...] podczywye poſtempowal yako na dobrego a na wyernego rade waſchego prziſlvſchalo. LibLeg 10/113v, 10/69, 11/92; ábyſmy ſie z dzyatkámi poććiwye obchodzili/ ſlowy nyepocżeſnemi/ álbo vcżynki ſproſnemi przed nimi ábyſmy nye wylatáli. GliczKsiąż D7v, Qv; Spráwuyże ſie w ſwym ſtanie ná wſzytkim pocżćiwie/ Zyẃ pobożnie/ żyẃ wiernie/ á żyẃ ſpráwiedliwie. RejWiz 124v, 190v; Leop 1.Tim 2 arg; będąc poſłowie pijáni/ nie záchowáli ſie pocżćiwie/ iáko ſie ná tym mieyſcu godziło. BielKron 116v, 36, 99v, 219; GórnDworz D6; RejPos 14v, 194; á by ſie też y napoććiwey w tym záchował/ [...] iuż bez przymowki być nie może. RejZwierc 39, 35v, 39v, 53v, [121], 139 (10); SkarŻyw 440.

»poczciwie żyć, żyw (być), żywota (swego) uży(wa)ć (a. zażyć), chować (a. zachowywać) żywot swoj« = honeste vivere JanStat [szyk zmienny] (47:5:4:2): RejRozpr C2v, Hv; Ti ſą dobre vzzinki [!] tego przikazania bożego abyſmy poczciwie zily wſtadle małzenſkim SeklKat Kv; RejKup ee7v; LubPs I2; GroicPorz av; RejWiz 4v, 7v, 36v, 50v, 51v (18); KochZuz A3v; Iákoż kto w tey niecnocie ma być żyw pocżćiwie. RejZwierz 10, 125v, 128v; OrzRozm H3v; BielKron 355; KwiatKsiąż M4v; GórnDworz Cc, Kk5v; RejPos 70v, 185, 281, 289v; BiałKat 23v [2 r.]; RejZwierc 34v [2 r.], 51v, 82v, 201v, [213]v (11); PaprPan N3, Q4, T; ArtKanc M19; GórnRozm A3v; ZawJeft 35; Lecz kto czyni prawdę (marg) kto czyni dobrze, kto poczćiwie żyie. Hebráiſm. (–)/ przychodźi do świátłośći WujNT Ioann 3/20; SarnStat 183.

Wyrażenie: »poczciwie zasłużony« (2): áby poczćiwie záſłużeni Rzeczypoſpolitéy ludźie/ nagrodę ſłużb ſwych przyſtoyną mieli. SarnStat 79, 79.
Szeregi: »cnotliwie a poćciwie« (1): A tu ſobie vważ czo tho ieſt cnotliwie á poććiwie żyć/ y pánem bez kłopotu być RejZwierc 82v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»dobrze a (i, ani) poczciwie« (3): LibLeg 11/92; Nád to y nieprzyiacielſką corkę Witelliuſowę ták dobrze y pocżćiwie wydał zá mąż/ by tho miał ſwoiey właſney vcżynić. BielKron 146; RejZwierc 27. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»poczciwie a bez grzechu« (1): A oná mniemáiąc áby to z żártu mowił: vpomináłá go áby ſię pocżćiwie á bez grzechu zachował. SkarŻyw 440.

»nadobnie a poczciwie« (1): ma [Rada poczciwa] nadobnie á pocżćiwie páná vpomináć/ przywodząc mu ná pámięć piſmo ſwięte RejZwierc 42v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożnie, (a, i) poczciwie« [szyk 4:3] (7): pobożniey ieſt y pocżćiwiey iednego mieſzcżániná záchowáć/ niż zábić tyſiąc nieprzyiacioł. BielKron 149v; RejPos 72, 194; RejZwierc [283], 39v, 139, 167v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

»poczciwie, (a) (po)miernie« [szyk 4:4] (8): RejZwierz 70v; wewzawſzy [!] [Papież] do ſwego dworu Biſkupow/ rolkazał im/ áby ſwe kápłany vpomináli/ coby ſie miernie/ poććiwie záchowáli/ złym przykłádem dla obmowek mieyſcá niedawáli BielKron 219; RejAp 153; RejPos 219v; RejZwierc 25v, 74, 105v, 139. [Ponadto w połąszeregowych 16 r.]

»poczciwie a (i) (po)rządnie« [szyk 1:1] (2): BielKron 99v; Pilnie przeſtrzegayćie/ áby wſzyſtko miedzy wámi poczćiwie y porządnie [honeste et secundum ordinem Vulg 1.Cor 14/40] ſzło/ y w ſwéy klóbie ſtało. BiałKat 386. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poczciwie i przystojnie« (1): Urbane – Poccziwie y prziſtoinie. Calep 1142a.

»skromnie, (a) poczciwie« (3): Iż thuż ieſt [Bóg] miedzy wámi/ choeiay [!] go nie widzicie/ ábychmy ſie záwżdy ſkromnie á pocżćiwie záchowywáli we wſzelkich ſpráwach ſwoich RejPos 14v; RejZwierc 53v; CzahTr K. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»słusznie a (i) poczciwie« (3): ſłuſznieyći będzie y poććiwiey gdy ſie ſámi ſiebie bronić będziem y murow/ boć nam miáſto z mury/ á nie miáſtu nas/ Skánderbeg polećił BielKron 249v; RejPos 82v; RejZwierc [121].

»poczciwie a (k temu) sprawiedliwie« [szyk 1:1] (2): LibLeg 10/69; Kto na ſwiecie ſpráwiedliwie/ A ktemu poććiwie żywie/ To práwy Szafir we złocie RejZwierc 231. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»poczciwie, (a) wiernie« (2): Zyẃże ſobie w zakonie iáko w Páńſkim ſtádzye/ Nie myſląc nic o fáłſzú ni o żadney zdrádzye. Zywności ſwey pocżćiwie á wiernie nábyway RejWiz 81, 190v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Iron. (2): ieſt náſzych doſić miedzy imi [Cyganami] łotrow/ co też chronią ſie robot/ áby ſie im ták zdáło poććiwiey kráść BielKron 262; Prot C.

2. Wyrażając należyte poszanowanie, nie uwłaczając godności, z szacunkiem; honorifice HistAl, Cn; honorate Calep, Cn; honorabiliter, perhonorifice Cn (73): A zoſobna ciezato proſzę aby mi matkę moię pocżciwie miaſto ſwoiey matki chował. BielŻyw 154; LibLeg 11/88; KrowObr 128; OrzList e3; RejZwierz 21v; Przykazał krol ſługom ſwoim áby ią wyprowádzili pocżćiwie z dáry. BielKron 11, 54v, 112, 178, 180v, 249 (14); Piſał też potym [Rej] Zwierzyniec ſtanow Slácheckich ktorzy ná ten cżás żywi byli/ poććiwie krotkiemi ſłowy [...] ozdabiáiąc. RejZwierc Aaav, 47, 81v; BielSpr 48; áby we wſzyſtkim iey zacny ſtąn Krolewſki poććiwie beł záchowań. BiałKaz M3; ZapKościer 1586/69v, 1588/77v; Calep 487b, 781a.

W charakterystycznych połączeniach: poczciwie (za)chować ((za)chowan) (11), doprowadzić (2), nakładać, odprawić (odprawion) (3), opuścić, posłać, prowadzić, upominać, wyprawić, wyprowadzać.

Zwroty: »poczciwie (po)ehować (a. schować), (po)chowan(y), grześć, pogrzebion, włożyć« = honorifice sepelire HistAl [szyk zmienny] (13:10:1:1:1): Poruſa theż krolá poććiwie pochowáli. HistAl H8v; BielKron 58, 75v, 95v, 112v, 123 (21); RejPos 147; WujJudConf 61; Ieſt iedno Bráctwo/ ktore vbogich pocżćiwie grzebą ReszHoz 123; Ciáło iednák do Polſki morzem przypławiono/ Y między ſławné dźiády poczćiwie włożono. KochPam 88.

»poczciwie pozdrowić« (1): Vſtáwiono też/ áby ná potkániu káżdy męſzcżyzná im [paniom] z drogi vſtąpił y pocżćiwie pozdrowił. BielKron 110.

»poczciwie przyjąć, przyjęt(y)« = honoriflce recipere HistAl [szyk zmienny] (4:5): BielŻyw 157; W thym ſlyſząc Egipcżykowie przyſcie Alexandrowe wyſzli przećiw iemu/ y poddáli ſie mu/ á iego w Egipcie poććiwie przyięli HistAl B7, E7v, F8v; Otho gdy przyiechał do Rzymá/ od Ianá Papieżá pocżćiwie przyięt/ y od niego koronowan BielKron 174, 300, 346v, 363v, 388v.

»poczciwie przywitać« (1): PIrrus krol poimány/ przywiedzion do niego/ Pocżćiwie iáko krolá przywitał zacnego. RejZwierz 5v.

Wyrażenie: »poczciwie wzięty [= szanowany]« (1): Ktory [Pan] cie może zniſzcżyć y vcżynić ſwiętym/ Y tu zacnym ná zyemi/ y pocżćiwie wzyętym. RejWiz 187.
Szeregi: »dobrze i potciwie« (1): I mi theseh zaſſye tego poſla waschego od dworv naschego dobrze y potczywye do was przyacziela naschego opvſczyly LibLeg 10/113v.

»poććiwie, (i) kosztownie (a. z wielkim kosztem)« (2): ácżkolwiek mu [Kazimierzowi] długo máć broniłá do Polſki iecháć/ wſzákże náoſtáthek wroćiłá mu korony obie/ y wypráwiłá poććiwie z wielkim koſztem do Polſki BielKron 346v, 397v.

»przystojnie a poćciwie« (1): Gdyż oni ſtárzy święći ludźie/ doſyć doſtátecżną vcżćiwość w tym pokłádáli/ kiedy przyſtoynie/ á poććiwie ćiáłá święte do źiemię [!] pochowáne były po śmierći. WujJudConf 61.

»wdzięcznie a poćciwie« (1): Ktorzy gdy przyiecháli/ wdzięcżnie á poććiwie przyięći od wſzego ludu. BielKron 300.

a. W funkcji okolicznika orzekającego: jako osoba (osobę) godna (godną) szacunku (5):
Wyrażenie: »poczciwie narodzony« (1): A ieſliż który coby rozumiał/ áby człowiek wolny y poczćiwie národzony miał mieć inſzy gwałt/ któryby go przyćiſnął do poſługi iákiéy dobréy/ nád wſtyd y ſromotę zá iáki zły wyſtępek? OrzJan 68.
Szereg: »poczciwie, z dobrą sławą« (1): To ten wolał pocżćiwie z dobrą ſławą zoſtáć/ Niżli ſie ták w ſlepocie/ tu ná ſwiecie troſkáć. RejZwierz 13v.
α. O kobiecie: jako nie zhańbiona (3): RejJóz F8; mowiłá to chcąc od niego pocżćiwie wynidź. BielKron 71v.

W przeciwstawieniu: »poczciwie ... ze sromotą« (1): dobył deki przebił ią [córę] ná poły/ mowiąc: wolę cię martwą poſłáć zá przyiacioły do piekła pocżćiwie/ niżli ze ſromotą żyć. BielKron 119v.

3. Wzbudzając odpowiedni do swojej (wysokiej) pozycji szacunek, uroczyście, wystawnie (5): Alić idzye cżłowiecżek pocżćiwie vbrány/ Też z dáleká obmija ony buyne pány RejWiz 64; [Władzisław]/ przyiechał do nich poććiwie/ ktorego przyięli wdzięcżnie y koronowáli. BielKron 327v, 352.
Szereg: »poczciwie, (a) dostatecznie (a. z dostatkiem)« (2): mvſzą ſpoddanych ſwoich/ nieſnoſne czła/ pobory/ cżopowe/ rogowe/ Stołowe/ domowe/ Słodowe/ brogowe/ y ine podatki wyciągać/ chcząli wedłvg ſtanv ſwego poććiwie. a doſtatecżnie żyć. SeklWyzn Gv; BielKron 382.
4. Przynosząc chlubę, zaszczytnie (12): BielKron 248v; KwiatKsiąż P4; gdy Miecz y Cnotá/ Więtſza ieſt v Polaków niż tá ſkrzyniá złotá. A tym brónić Oyczyzny ſwéy będą chutliwie/ Z Królem ſwym Boleſłáwem/ bróniąc ſye poczćiwie. BiałKat d4v; BielSat G; obacżywſzy ſię/ iż dáleko pocżćiwiey być v Lutheranow Miniſtrem/ odſzedſzy pierwſzey żony/ wźiął święcenie ná Luterſkie kazánie ReszPrz 42; BielSen 13.

W przeciwstawieniu: »poćciwie ... bez ćci« (2): iż lepiey poććiwie vmrzeć niż bez ćći żyć. BielKron 243v, 353v.

Zwrot: »poczciwie umrzeć« [szyk zmienny] (6): bo ktokolwiek żywię/ Vmrzeć muśi: ná tym wſzytka rzecż/ vmrzeć poććiwie KochZuz A3v; BielKron 60, 243v, 353v; RejZwierc 160; BielSpr 76.
5. Przekonująco, rozstrzygająco, pewnie (3):
Zwrot: »poczciwie pokazać (się), widzieć« [szyk zmienny] (2:1): Rzekł im/ widzę pocżćiwie/ żeſcię mię zbyć chcieli. RejZwierz 21; SarnUzn C8v, G6v.
6. Hojnie, obficie, odpowiednio (3):
Zwrot: »opatrzyć, obdarzon poczciwie« (2:1): Lecż proſzę gdyżeś iuż tym obdárzon pocżćiwie/ Ze ſie tego chceſz vcżyć byś żył ſpráwiedliwie RejWiz 107; RejZwierz 54; Vboſthwá áni bogáctwá nie daway mi moy miły Pánie/ thylko opátrz poććiwie potrzeby moię. RejZwierc 145v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Honeste, Cum honore et dignitate, sine dedecore – Pocziwie. Calep 487a; Ingenue – Poccziwię, ſliachetnię. Calep 536a.

Synonimy: 1. cnotliwie, dobrze, godnie, nadobnie, pobożnie, pocześnie, przystojnie, ślachetnie, zacnie; 2. dostojnie, godnie, obyczajnie, poważnie, przystojnie, wdzięcznie; 3. uroczyście, wystawnie; 4. godnie; 5. dowodnie, pewnie; 6. hojnie, obficie, sowito, szczodrze.

Cf NIEPOCZCIWIE, POCZLIWIE

RS