[zaloguj się]
[pdf]

OBYCZAJNIE (25) av

o oraz e jasne; a (20), å (3); å GórnRozm, RybGęśli; a : å Mącz (10:1).

Sł stp, Cn notuje. Linde XVII w s.v. obyczajny.

1. Tak, jak każe zwyczaj (4): OKázowánie Iezdnych y pieſzych wſzego Rycerſtwá/ ieſt potrzebne Rżecży poſpolitey ku obronie/ gdyby to było s ćwicżeniem młodych ludźi obycżáynie/ bo ſą drudzy kthorzy nie świádomi áni widáli/ iáko tárcż wźiąć ná ſie BielSpr 71v; Tu mogą mołoycy/ napráwni ná to/ obycżáynie ſtrzeláć z ruſznic. MWilkHist C4 did; GostGosp 146.
a. praw. Zwrot: »przypozwać obyczajnie« = wezwać zgodnie z obowiązującą procedurą (1): á ták onę kauzę ná drugich Rocech naprzód ſądzą: Ale trzebá przypozwáć obycżáynie ſtronę. SarnStat 1282.
2. Zgodnie z dobrymi obyczajami; właściwie, z umiarem, stosownie; skromnie; elegancko; civiliter Mącz, Calep; urbane Mącz, Cn; caste, comice, decore, modeste, venuste, verecunde Mącz; bono modo, comiter, competenter, condigne, decenter Cn (22): LibLeg 11/43v; RejZwierz 142v; BielKronCies 477; Civiliter, Obyczáynie/ Tráfnie/ foremnie. Mącz 55a; Modeste, Miernie/ obyczáynie/ ćicho/ skromnie. Mącz 228c, 62a, 79d, 484a. d. 508b; M. Antonius wymowny był miedzy Rzymiány/ Aleć y ten Niedzwicki miedzy Podolány/ Broni dość obycżáynie Rzecżypoſpolitey PaprPan 3; Calep 202b; Służy dobra myśl zdrowiu/ Z ſmętku śmierć pogotowiu. Wſzákże nią tak kierować obycżaynię [!] trzebá/ by iey lepak BOG słuſznie nie rozkwilił z Niebá RybGęśli C4v.

W połączeniu szeregowym (2): Mącz 40d; Ariſtoteles, ták Rzeczpoſpolitą wykłáda. Rzeczpoſp: práwa ieſt gdźie ſpolnie w iednym zgromádzeniu ludźie mieſzkáiąc porządnie/ obyczaynie/ y ſprawiedliwie żyią. GórnRozm B3v.

W przeciwstawieniu: »nieobyczajnie ... obyczajnie« (1): Servandum est decorum in unaquaque re, Niemamy ſobie pierzchliwie nieobyczaynie á roſpuſtnie poczynać. Ale obycżáynie a vczćywie ſie ſpráwowáć. Mącz 79d.

Zwroty: »czynić obyczajnie« (1): aczoſſkolwyek by czyą pythanya, zandanya napomynanya, od Ceſ: [...] podkalo, na tho vymowky czyn obyczaynye a krothkyemy słowy LibLeg 7/35.

»obyczajnie sobie poczynać« (1): Civiliter coenare, Obyczáynie ſobie poczináć przy ſtóle. Mącz 55a.

»obyczajnie się sprawować« (1): Mącz 79d cf W przeciwstawieniu.

»obyczajnie (się) zachować« = caste versatum esse Mącz (2): Argentyná miáſto/ [...] poczęli ſie w poſłuſzeńſtwie obycżáynie záchowáć według roſkazánia BielKron 206; Mącz 40d.

»obyczajnie żyć« (1): GórnRozm B3v cf W połączeniu szeregowym.

Wyrażenie: »obyczajnie poczciwy« (1): ſthárayże mu ſie [dzieciątku] pilno o iákiego cnotliwego/ ſtátecżnego/ trzeźwego/ á pomiernego preceptorá/ áby náuki ſłuſzne y obycżáynie pocżćiwe mogł z niego bráć y obacżáć. RejZwierc 7v.
Szeregi: »obyczajnie a z rozumem« (1): Iáko ſie theż noſek kocha kiedy go iákie wdzięcżne perfumy álbo wonności zálecą. Tákże y rącżká y noſzká kiedy ſie cżego wdzięcżnego dotyka. A to wſzytko mądremu á rozważnemu nic nie ſzkodzi/ bo tego obycżáynie á z rozumem vżywa. RejZwierc 142v.

»obyczajnie, (a) uczciwie« [szyk 1:1] (2): Caste, Cziście/ Vczćiwie/ Obycżáynie/ Wſtydliwie/ Srumicżliwe. Mącz 40c, 79d.

Synonimy: 2. cnotliwie, foremnie, ludzko, miernie, mile, pięknie, skromnie, statecznie, trafnie, uczciwie, wstydliwie.

Cf NIEOBYCZAJNIE

MN