[zaloguj się]
[pdf]

MILE (192) av

mile (94), miło (87), miele (2), mile a. miło (9); mile PowUrb, OpecŻyw (4), BielŻyw (2), RejPs (2), LibLeg, RejRozpr, MurzHist (3), LubPs (2), KrowObr, KochDryas, KlonŻal, WerGośc, ActReg (2), Phil, WujNT, WysKaz (2), SiebRozmyśl, GosłCast (2); miło BierEz (2), PatKaz III, HistJóz, GlabGad, RejJóz (4), BielKom (2), RejZwierz, BielKron, OrzQuin, Prot (2), GórnDworz (9), RejPos, BielSpr, SkarJedn (2), KochTr, StryjKron (3), KochFr (6), KochDz, KochMuza, WerKaz, KochPieś. PudłFr (3), BielRozm, GórnTroas, KlonFlis, KlonWor, ZbylPrzyg; miele Calep (2); mile : miło BierRozm (1:1), RejKup (3:3), GliczKsiąż (2:2), RejWiz (10:4), Mącz (9:4), HistRzym (3:1), RejZwierc (1:4), StryjWjaz (1:1), PaprPan (1:5), SkarŻyw (9:1), MWilkHist (1:1), WisznTr (1:2), ArtKanc (7:1), GrabowSet (1:4), LatHar (14:1), CiekPotr (1:1).

-e (8), -é (4), -(e) (84); -e OpecŻyw (4), MurzHist (3), GosłCast; -é SiebRozmyśl, też MWilkHist, Calep (2); o jasne; -e- z tekstu nie oznaczającego é.

comp milej (10); -éj (1), -(e)j (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przyjemnie, z radością (o doznawaniu pozytywnych, dobrych odczuć); suaviter Mącz, Cn; periucundum, volupe Mącz; favorabiliter, grate, suave Cn (124): RejRozpr Fv; GliczKsiąż K6v; Mamy tákye roſkoſzy tákie krotochwile/ Zebyś y ſam rad pátrzał wierz mi ná to mile. RejWiz 66, 43, 54v, 75; Suaviter, Mile/ łágodnie/ wdzięcznie Mącz 424d; SkarŻyw 55; GDy Ionáſz Prorok [...] pod ćieniem bluſzcżowym/ [...] mile odpocżynął/ [...] weſelił ſię ſtąd wielkim weſelem. WysKaz 1; GosłCast 31.

Ze zdaniem okolicznikowym stopnia (2): Co było miło poźrzeć áż ſerdecżko drgáło. RejWiz 25, 27v.

W połączeniu z partykułami wzmacniającymi [w tym: aż (5), jako (1), -ciem (1), -ć (1)] (8): BierEz L2v; Miłoć kogo prawdziwym á cnotliwym zową RejWiz 99, 22; á záſię iáko miło pátrzyć ná owego/ kthory [siedząc na koniu] áni wyciągnie zbytnie nogi/ áni iey nád miárę ſkurcży. GórnDworz E8v; StryjKron 537; KochFr 28; Nieſczęſné czáſy: nie ták przed tym było: Cnotá płáćiłá/ áż y wſpomniéć miło. PudłFr 9, 74.

W połączeniu z przysłówkami wzmacniającymi [w tym: barzo (9), nader (1)] (10): Barzo mu było miło iakos ſluchać tego RejJóz M7v; RejWiz 68; Mącz 270d, 492d; A dopiero więcz/ ná owę białągłowę (mowię nie żádną) náder miło pátrzyć GórnDworz G2, H7; PaprPan Ff4, Hh4; SkarŻyw 357; ActReg 157.

W przeciwstawieniach: »miło ... ciężko, nielubo, żałosno« (3): Tenże one podobienſtwa [...] ſtoſuie tak iako mu ſie trafi zle albo dobrze, czudnie albo żadnie, miło albo nie lubo etc. GlabGad L3v; przećiwko tákiemu pánu nic nie cięſzko/ á wſzytko miło uczynić. RejZwierc 46; Temu ná mieyſce/ gdzie ſię to ſzcżęśćie ziáwiło/ Wſpommnieć: z iedney żáłoſno/ zdrugiey ſtrony miło. WisznTr 3.

Przysłowie: bo ludzie wiedząc onę przypowieść/ Gdzie miło/ thám ocży/ pilnie ſie przypátruią/ y prędzey cżáſem thákową rzecż poſtrzegą GórnDworz Cc4v.

W charakterystycznych połączeniach: mowić (3), patrzyć (patrzać) (17), (na-) słuchać (17), poźrzeć (weźrzeć) (2), wspomnieć (wspominać) (7) mile.

Frazy: »(jest a. bywa) miło« [w tym: komu (57); z inf jako podmiotem (63), ze zdaniem podmiotowym (8)] = delectari, duci, titillari; gratum habere, teneri studio alicuius rei a. aliqua re, gratum est mihi, oblectat me aliquid libet Cn (87): Miłoćiem bywa nędznemu/ Cierpieć nędzę nie ſámemu BierEz L2v, O4v; HistJóz B4v; BierRozm 17; mowić o tym miło RejJóz K6, M7v; RejKup o3v, v2v, x2v; by ich [ludzi] to ruſzyło/ Co tu mądrość powiáda by im ſłuchać miło. BielKom C3, E; GliczKsiąż B7, L2v; RejWiz 23, 25, 99; Rzekł/ iż mi iuż y vmrzeć iákoś będzie miło/ Gdy moię pánowánie v was wdzięcżne było. RejZwierz 14; Nobis erit periucundum et tibi non sane devium, Nam będzie bárzo miło/ á tobie nic z drógi nie będźie. Mącz 492d, 262c, 507c; OrzQuin Tv; Prot A2v, A4v; GórnDworz E5, E8v, G2, G2v, H7 (9); HistRzym 25; RejPos [323]; RejZwierc 32, 46, 66v, 109v, 143v; BielSpr c2; WierKróc B; Krol pátrzył pilnie ná lud/ bo mu było miło/ Iż ták wiele Rycerzow pod ſwą mężną ſpráwą/ Ma mieć StryjWjaz B4v; Bo wam miley o Wolech ná ſtaniu rokować/ A niż o wiecżney ſławie potomkom wotowáć. PaprPan Cc4, F4, Aav, Cc2, Ff, Ff4, Hh4; ModrzBaz 59v; iáko go [Chrobrego] Pan Bog niezlicżonymi práwie zwyćięſtwy wsławił/ y páńſtwá iego rozſzerzył: miło bárżo [!] cżytáć y słucháć. SkarŻyw 357; KochTr 21; MWilkHist K2; Wroćili lię z zwycięſtwem piąte ſię tráfiło/ Triumphy po triumphách dawa Bog áż miło StryjKron 537, 532; MIło pátrzáć ná łąki/ kiedy ſię odźieią/ Miło pátrzáć ná zdroie/ kiedy wodę leią. KochFr 69, 20, 28, 45, 134; KochDz 105; KochMuza 27; WerKaz 305; WisznTr 3 [2 r.]; Miley pátrzyć záprawdę gdy [dziewka] ná koniu tocży/ Niżli kiedy po Włoſku w tańcu z chłopem krocży BielSjem 21, 21; KochPieś 23; PudłFr 9, 56, 74; ArtKanc S4; BielRozm 8; GórnTroas 34; GrabowSet H2v [2 r.]; A o tym miło mi záwżdy mowić LatHar 561; CiekPotr 79; KlonFlis B4; KlonWor 15; ZbylPrzyg B2. Cf »jest [komuś] miło«, »aż [jest] na sercu miło«.

»jest [komuś] miło« = taka jest [czyjaś] wola, tak się komuś podoba (4): uyerzącz yſz bog myal bycz odkupyczyelem ludzy yako yemu bylo mylo PatKaz III 103v; Pan Bog też roskazał Izráelskiemu narodu/ gdy zyemię Kánáneyſką poſiędzyecie/ ſpráwicie ſie ták coby było Bogu miło. BielKron 39; tobie/ Boże/ cżynię dźiękę/ Ze moy grzech káráć tu/ ieſt miley tobie Niżbyś mnie ondźie/ miał brzydkim mieć ſobie. GrabowSet Gv; Vznay y wágę: pátrz iák kołem iſtym/ Chodźi: á ty chceſz/ áby ſię tocżyło/ Iák tobie miło? GrabowSet T3.

»aż [jest] na sercu miło« (1): Cżegom ſie tu náſłuchał áż ná ſercu miło RejWiz 22.

»czas schodzi mile [komu]« [szyk zmienny] (3): Ten nieborak z roſkoſzy á dla krotochwile/ Iechał ſobie pomáłu/ by mu cżás sſzedł mile. RejWiz 126, 68; Wiemći ią że tą náſzą mową nic nie zbuduiewá/ ále oto náłekcemy ſobie vſzy y czás nam miłey [!] zeydźie GórnRozm H3.

Zwroty: »barzo miło mieć« = wysoko cenie, kochać (1): Exosculor et Deosculor, Cáłuyę/ Pocáłuyę. Et Metaph. Wielmi miłuyę/ Nie mogę ſie námiłowáć/ Wyſoko ważę/ Bárzo miło mam. Mącz 270d.

»mile wspominać« = z wdzięcznością wspominać (2): ábych to twoie imię IEZVS nośił w ſercu/ ná ćię mile záwżdy wſpomináiąc SkarŻyw 4; LatHar 42.

Wyrażenie: »mile słodki« (1): Byłá w tym cnym Pánie tá cnotá bárzo znákomita/ bo oprocż owey mile ſłodkiey przećiw káżdemu ludzkośći y vkłádnośći/ przećiw ſługom Bożym iáka pokorá y vcżćiwość iego byłá WysKaz 41.
Szeregi: »cicho a mile« (1): Niechże ſpi w tobie/ Záłoſny grobie/ Cicho á mile WisznTr 21.

»dobro (a. dobrze) i miło (a. mile)« (3): O iákoſz to dobrze y mile bráćiey mięſſkáć weſpołek. KrowObr 119v; O iáko ieſt dobro y miło w iednośći bráćiey mieſzkáć. SkarJedn 293, 3.

»mile a rozkosznie« (1): Woli to myeć y tego nábywáć cżegoby mile á roſkoſſnye vżył/ niżeli cżegoby s poććiwoſcyą á w myerze vżył. GliczKsiąż F.

a. Dobrze, korzystnie, z pożytkiem (3):
Fraza: »[jest] miło« [w tym: komu (2), z inf jako podmiotem (3)] (3): PAnie zmiłuy ſię [...] bo z dawnego wieku/ Miło nędznemu/ znáć twą łáſkę/ cżłeku. GrabowSet H2v; Niechcęć ſię ia z Thomaſzem ná rány oglądáć/ Miley mi zá Bogá ćię máiąc/ łáſki żądáć. LatHar 386; GosłCast 34.
b. Pokornie, cierpliwie (w sytuacjach negatywnych); placate, placide Mącz (9): Placide adver. Mile/ Skromnie/ ćicho/ Pokornie/ s pokoyem. Mącz 302b, 302b; A on iuſz nie tylko vpominánie/ ále y bićie/ y rozgi mile od niego przyimował SkarŻyw 333; ArtKanc K20v; áby wſzytki caſus pro dignitate et libertate ſaluteque patriae mile znośili Phil B2; Pánno przez dźiewięć mieśięcy SYná Bożego/ bez wſzelkiego ćiężaru/ mile noſząca LatHar 501.

W połączeniu z przysłówkiem wzmacniającym „barzo” (1): Słowa przeciwne barzo mile [Demokryt] znaſzał. BielŻyw 65.

W charakterycznych połączeniach: mile przyjmować, znosić (a. znaszac) (2); cierpieć mile.

Fraza: »[jest] miło« [w tym: komu (1); z inf jako podmiotem (2)] (2): Ale gdy tak pan Bog raczy/ ćierpieć mi wſzytko miło RejJóz C6, N7.
2. Przyjaźnie, serdecznie (o okazywaniu innym uczuciowego do nich stosunku) [zawsze „mile”] (58): BielŻyw 68; Igrania i krotochwile Stroją z sobą ożęsto mile BierRozm 7; Támże go wſzyſcy brácia mile pożegnáli StryjWjaz A4v; KochDryas A2; SkarŻyw 51; Chwałá Bogu ná niebie, Anieli ſpiewáli/ Pokoy ludźiom ná źiemi, mile zwiáſtowáli ArtKanc B3; LatHar 3.

W połączeniu z partykułą wzmacniającą „jako” (1): O iáko mile o nim powiádał/ wielkiey ſię iego cnoćie dziwuiąc SkarŻyw 97.

Szeregi: »gładce i mile« (1): Będźieſzli mię [...] pytał, Y z oſobná o káżdą rzecz głádce y mile. CiekPotr 68.

»ochotnie a mile« (1): on młodźieniec ochotnie á mile ſię im poſtáwiwſzy/ rzecże WerGośc 230.

»mile i w pokoju« (1): áby z tym świátem mizernym potym mile y w pokoiu rozłącżony/ mogł być do twych niebieſkich páłacow [...] doprowádzony. LatHar 637.

»mile a uprzyjmie« (1): Tedy go wſzyścy ięli mile a vprzyimie prośić MurzHist K4v.

»mile i wesoło« (1): Iezu/ ktoryś mile y weſoło z tym świátem/ namilſzą mátkę twą rozłącżyć racżył. LatHar 549.

W przen (1): O ogniu mile ſercá ludzkie zágrzewáiący/ rácż mi dáć cżąſtkę oney łáſki LatHar 34.
a. Łaskawie, życzliwie; comiter, leniter Mącz (25): OpecŻyw 35; Abowiem on [Bog] zwykł kożdemu ſercá czyſtego á wdzieczney myſli kſobie/ też ſie mile okázowáć RejPs 25; RejKup d5v, o7v; Bo każdego [Franciszek] mile przyimowáł/ niczyią mową niegardźił MurzHist T2; Duchá mego/ ábyś racżył mile przyiąć k ſobye LubPs H2, D3; RejWiz 2v, 155v; Comice, Adverb. Ludzko obyczáynie/ Mile Mącz 62a, 61b, 188c; SkarŻyw 335, 574; ArtKanc B19v, O16; LatHar 258, 289.

W połączeniach szeregowych (2): vkazał mu ſzye papyeſch barzo mylye y laſzkawye y kthemu theſch poczyeſchnye. PowUrb +3; OpecŻyw 60v.

W charakterystycznych połączeniach: mile napominać, przyjmować (przyjąć) (2), przywitać (2), rozmawiać.

Szeregi: »mile i łaskawie« (1): Nieżadál ſie pán Iezus/ ale ſſel mile ij laſkawie dla duſſneégo pozyſkaniá OpecŻyw 45v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»srodze i mile« (1): aby w wierze prawyi cnotliwem żywotem pana Boga chfálili/ ſrodze zarás i mile napominał MurzHist C.

»wdzięcznie i (a) mile« [szyk 2:1] (3): LibLeg 11/106v; ktore wywody Rycerstwo vsłyszawszy mile y wdziecznie przyięli ActReg 50; WujNT 267.

b. Z miłością; także z afektem do osoby płci odmiennej; amabiliter, amanter, peramanter Cn (19): o dziécię [...] ktoré ia [...] na ſwym lonie piaſtowala/ ſlodko tzalowala/ ij mile oblapiala OpecŻyw 147v; RejWiz 27; ták że Apollon w tym całym roku nie vznał/ by krolewná nań mile weyźrzáłá/ áni on też ná nię mile weyźrzał. HistRzym 13v, 27, 112; ArtKanc N17v; LatHar 477; SiebRozmyśl K3.

W połączeniu z partykułą wzmacniającą „tak” (1): Chce Bog báránká tego/ ktorego ták mile v pierśi nośiſz [Matko niepokalana] áby był zá nas zákłoty. SkarŻyw 112.

α. Z miłością, z wielką pobożnością (w odniesieniu do Boga) (9): Ale ty chceſzli mile vbłágáć páná ſwego ofiáruy mu/ wierną myſł/ á wdziecznoſć vmyſłu ſwoiego RejPs 75; Weſtchnie ku mnie czlowiek myle Niewrok ale wnet téy chwyle. Grzechy mu ſą odpuſczony RejKup k7v; ArtKanc F3v; GrabowSet E3v; przetoż gdy ſię inſzych nabożnych modlitw mile nápiáſtuieſz/ będźieſz mogł y tych duchownych przyſmákow kiedy ſkoſztowáć LatHar +5v, 22, 84, 191.

W charakterystycznych połączeniach: mile ubłagać, westchnąć.

Szereg: »statecznie i mile« (1): dar miłośći twey [...] day [Boże] ábyſmy rzecżą ſámą ſtátecżnie y mile przyięli. LatHar 617.
3. Chętnie, pilnie; usilnie; iucunde, optabiliter Mącz; peramanter Calep (7): Iucunde adverbium, Mile/ pięknie/ ochotnie/ s czyſtą chućią. Mącz [176]b, [267]a [2 r.]; A ty iuż ziemſkie krotkie márne krotofile/ Odday ie komu racżyſz kto ich ſzuka mile RejZwierc 271; Zoſtań/ milé ćię prośimy MWilkHist K2; ArtKanc J19v; Calep 774b.
4. Ślicznie, pięknie; belle Calep (3): StryjKron 742; BLuſzcżu przebuyny [...] popinay ſię mile/ [...] lubuy ſobie Przy tym tu grobie. KlonŻal Dv; Belle – Szlicznię, pieknię, mielę. Calep 135b.

Synonimy: 1. przyjemnie, rozkosznie; a. dobrze; b. cierpliwie, pokornie; 2. przyjaźnie, serdecznie; a. łaskawie, miłościwie, wdzięcznie, życzliwie; 3. chętnie, pilnie, usilnie; 4. pięknie, ślicznie.

Cf NIEMIŁO

TG