[zaloguj się]
[pdf]

PIĘKNIE (467) av

e jasne.

comp i sup (15 + 23) -piękniéj (38); -éj (2), -(e)j (36); sup nå- (22), nåj- (1) Mącz.

Składnia comp: piękniej niż (9) BielŻyw, BibRadz, RejZwierc (7), piękniej nad (1) KochEpit.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. W sposób budzący zachwyt, sprawiający przyjemność, wywołujący aprobatę; praeclare Mącz, Calep, Modrz, Cn; pulc(h)re Mącz, Calag, Cn; speciose Mącz, Calep, Cn; cum venustate, eleganter, lepide, luculente, nitidiuscule, scite, venuste Mącz, Cn; belle, composite, pereleganter Calep, Cn; bene, cum dignitate, honeste, iucunde, lente, lucenter, nitide, placide, pure, salse, spectate Mącz; graphice Calep, basilice, bellissime, bellule, concinne, concinniter, condecore, decore, decoriter, elegantissime, ornate, polite, scitule, splendide Cn (438): á gdy ſie wycżyſci/ dzialać plaſtri á przykładać aby zaraſtało á pięknie ſie goijło. FalZioł V 71; Eleganter, Pięknie, nadobnie, Czyście, Wybornie. Mącz 101b; Iucunde, Mile/ pięknie/ ochotnie/ s czyſtą chućią. Mącz 176b; Lucente, Iáſnie/ ſwietnie/ pięknie/ ozdobnie. Mącz 201a; Salse, Tráfnie/ pięknie/ foremnie/ mądrze/ miſternie. Mącz 364c; Scite, Pięknie/ miſternie/ mądrze/ roſtropnie/ foremnie. Mącz 372c, 157d, 188a, 189b, 247d, 308a (18); Schoen. Cudnie. Pięknie. Pulchré. Calag 425a; Belle – Szlicznię, pieknię, mielę. Calep 135b; Graphice – Pięknię, ozdobnie, z kunſtu. Calep 463a, 228b, 778a, 830b, [874]a, 996a.
a. W sposób przyjemny dla zmysłów – wzroku, słuchu, powonienia, smaku: przyjemnie, ładnie, sprawiając miłe wrażenie (264): OpecŻyw 19v, 156v; Mydło pięknie woniaiącze: tak czynic. FalZioł V 117v; BielŻyw 116; RejKup k2v, t8, V v; w onym páłácu nálazł łożnice pięknie ſpráwione HistAl M6v, H2; Przyſtoyny im [dziewczętom] wárkocz kęſy/ Kiedy idą pięknie w plęſy BielKom G3v; LubPs C, eev marg; KrowObr 91v; Pirweyś piyał gorzałkę/ dziś żuwkę gotuią/ Pięknie przykorzeniwſzy ieſzcżeć ocukruią. RejWiz 60v; Y ſciána cżáſem pyęknie málowána bywa/ A kiedybyś ią otárł áli wnet cżyrwiwa. RejWiz 91; Lilium konwálium w nadobney ſklenicy/ Stoi pyęknie ná ſtole RejWiz 109; Y złoto gdy ſie w ogniu pięknie poleruie/ Tym záwżdy wdzyęcżnieyſzy glánc ocżom vkázuie. RejWiz 141v, 4, 6, 8, 11v, 16v (40); IEdnego z náſzey bráćiey Sową nákarmili/ S korzeniem ná połmiſek pięknie przypráwili. RejFig Dd2v, Bb5; PAſterz vźrzał á morze/ pyęknie ćicho ſtało RejZwierz 121v; PAtrz ná tę byſtrą wodę/ iáko pyęknie płynie RejZwierz 130, 36, 84v, 103, 105 [2 r.], 125 (10); BibRadz Thren 4/7; Quae spectatissime florent, celerrime marcescunt, Które naypiękniey kwitną bárzo prętko vwiędną. Mącz 405a, 308a; Pięknieli moię ſzyię otacza to złoto Prot Dv; RejAp D6; GórnDworz Ev, E2v, K2, S5v; RejPos 152, 217, 251, 351; BielSat C4; HistLan B4v; Y deſzcż pomierny tedy zawżdy piękniey ziołá ożywia y zazieleniewa niżli ow gwałtowny RejZwierc 15; niechay kto napiękniey ná koń wſiędzie/ ábo co ozdobnego vczyni/ bá wneth znaydzie ſędziego y podſędká około ſiebie. RejZwierc 56v; zbudowáli koniá wielkiego z drzewá y pięknie gi vmálowáli RejZwierc 167v, 29v, 32v, 47v, 50v, 52v (26); BielSpr 47; BudBib Eccli 50/7[8]; A Káſztellan Krákowſki nioſł złotą Koronę/ Woiewodá też Sceptrum pięknie vrobione StryjWjaz Cv, B2, B4, C [2 r.], Cv; PaprPan I; KochPs 12, 137, 214; gdy ſtárſzy brát iego zprácowány z polá przyſzedł/ vyrzał v niego pięknie vwárzoną ſzocewicę SkarŻyw 346; miał teſz wiele ręcżnych rzemioſł: pięknie piſał/ y málował/ ná drzewie/ ſrebrze/ y złoćie/ y żelezie SkarŻyw 507, 113, 133, 206, [236], 480, 589; StryjKron 161; KochFr 91, 94; KlonŻal A4 marg; ReszList 159; BielSjem 21; Teraz naweſelſzé czáſy/ Zielenią ſye pięknie láſy. KochPieś 34, 3; Tóż y baiek/ y pieśni/ w ten czás przeſtániemy/ Pięknie ſye obłápiwſzy/ y potym pośniemy. PudłFr 31, 7, 8, 21; ArtKanc Q19v; BielRozm 22; GórnRozm K2v; Na toc wam pozwole zeſcie ſtroinieiſzi piekniei ſie klaniacie PaprUp I2; GostGosp 128; Bo y tę [ziemię] Bóg oſzláchćił dźiwnémi ſpoſoby: To/ górámi/ to láſy/ to kryſztałowémi Rzékámi: to łąkámi pięknie kwitnącémi. KochFrag 22, 21, 22; WitosłLut A3; CiekPotr 31; CzahTr H4v; GosłCast 18; ZbylPrzyg Bv, B3v.

pięknie komu (2): Ale wierę nie chodźcie tám w huſárſkiey ſzácie/ Bo wam piękniey po włoſku RejWiz 40v, 40v.

pięknie z kim (1): Bá/ o teć [o proroki i patryjarchy] nam wſzytkim idźie Bo tu s nimi pięknie wſzędźie. MWilkHist E.

W połączeniach szeregowych (2): Namiot Ceſárſki będźie rozbit/ [...] pięknie koſztownie y miſternie przypráwiony BielSpr 54v; ReszList 162.

W porównaniach (9):

~ Jako comparandum (8): [żywot człeka] yeſt práwye yáko obraz pyęknie málowány/ Ktory zá bárzo krotki cżás bywa pomázány LubPs K4v; RejWiz 83v; Szalony práwie ieſt ſłup Mármurowy/ Pięknie ſpráwiony/ czoż gdy nie ma mowy. RejZwierc 214v, 52v, 129, 136, 232v; PudłDydo B.

Jako comparatum (1): W ſłowá ládá kto bogáty/ o ſamę rzecż idźie/ Komu wſzytko iák przymuſnął pięknie y w ląd prziydźie. KlonŻal D3v. ~

W charakterystycznych połączeniach: pięknie błyszczeć się (2), chodzić (z procesyją) (2), czyrwienieć się, gmerać, grać (2), iść w plęsy, jaśnieć się, jechać, kłaniać się (5), kłusać, krzyczeć (pokrzykać) (3), kwitnąć (zakwitać, zakwitnąć, rozkwitnąć, kwitnący) (8), leżeć [na kim] [o szacie], łsnić się, mowić, nagotować, napirzyć, (na)pisać (2), obłapić się, ocierać, ożyć, ożywać, pachnieć (pachnący) (4), piskać, płynąć (2), podpierać się (2), polerować (2), położyć, postawić się (2), potrzęsać [ = posypywać], pożąć, przechadzać się (chodzić, obchodzić) (4), przejaśniewać się, przepierować, przykorzenić, przykryć, przyprawić (przyprawiony) (6), robić, rość, rżeć, sprawić (sprawować, sprawiony) (7), stać (2), stworzyć (2), śpiewać (śpiewający) (11), świecić (się) (7), toczyć się, udziałać, ukroić, umalować, usadzić, usłać się, wonieć (zawonieć) (3), wsieść na koń, wymalować, wynikać z morza [o wschodzie słońca], wypłokać, wyprać, wysuszyć, zasiać, zgotować się, zielenieć się (4), zazieleniewać, związać (2); pięknie doźrzały (2), fundowany, lamowany, malowany (umalowany, zmalowany) (8), nakrapiany, obity (2), okazały, oprawiony (2), pozłocony (2), kamieniem przesadzony, przyodziany, rozstawiony, umuskany, urobiony, (u)sadzony (2), usłany, uszczepion(y) (2), uszykowany, uwarzony, woniający, wychowany, wyprawiony, wyrysowany, wystawiony, wystrychniony, zasklepiony, zbudowany (2); pięknie świta; barzo pięknie (2), dosyć, tak.

Przysłowie: Po prętkim dzdzu/ rádo ſie pięknie przeiáśniewa RejWiz 142v.
Fraza: »pięknie patrzyć, poźrzeć [na co]« = coś jest piękne (2:1): Ogorecżki/ málony/ y dziwne iágodki/ Ze wſzędzye pięknie poźrzeć ná ony ogrodki. RejWiz 64v, 148v; RejZwierz 45v.
Zwroty: »pięknie chodzić, noszący się« = nosić piękne stroje (1:1): czałą noc [żona] odpocżynąć nieda wymawiaiąc, tato piękniey chodzi niżli ia, [...] ia lepak zewſzech nanędznieyſza BielŻyw 108; Philocalos, Latine mundus, politus, elegans, Odchędożny/ pięknie ſie noſzący/ pilny foremności. Mącz [297]d.

»pięknie ochędożyć, ozdobić, ozdobiony (a. uzdobiony)« (2:2:2): Y yákoś też tu źimę dziwnye racżył ſtworzyć/ A byałoſcyą ſnyegow twych pyęknye ochędożyć. LubPs R3; RejWiz 109, 119v; ArtKanc I3; Przeto z wielką pilnośćią/ o to ſie ſtáraymy. Cżymbyſmy lice ſwoie/ pięknie ozdobiły PaxLiz D2; ia [Apollo] niebo ſklepione Oświecam/ y przez mię ieſt pięknie vzdobione Gwiazdámi SapEpit A2.

»pięknie przystroić« (4): RejWiz 23v; Złotnicżek [...] pięknie Sláchćiankę w łáncuſzki przyſtroi. BielSat Cv [idem BielRozm]; RejZwierc 169; BielRozm 17.

»pięknie strzępić [= ozdabiać] się, ustrzępiony« (1:2): RejWiz 25, 53v; By ſie też Wronká napiękniey ſtrzępiłá/ Przedśię ná ſmieciu będzie ſie pyſzniłá. RejZwierc 220.

»pięknie ubrać (a. ubierać), ubrany (a. przybrany)« (2:10): RejWiz 39; Bo gdym był w ſzkole żacżkiem/ á igry dziáłáli/ Záwżdy mię zá Márią pięknie vbieráli. RejFig Cc8; RejZwierz 117v; Krolowa przyſzłá do mnie s fraucymerem pięknie przybránym BielKron 458v, 116v; śiłá bárzo ludzi pięknie vbránych/ ná koniech/ pieſzo/ we ſrebrze/ we złocie widział GórnDworz P4; RejZwierc 47v, 63v, 68; PaprPan E; SkarŻyw 171; WysKaz 44.

»pięknie się ubrać« (5): KrowObr 28v; PAni żádna w koſciele/ pięknie ſie vbráłá RejFig Dd, Aa3v; RejPos 276v; [Ester] zwlokłá záłobne ſwe ſzáty/ y vbráłá ſię w ſwoy świetny vbior. A vbrawſzy ſię ták pięknie [facta splendens]/ [...] wzięłá z ſobą dwie służebnicy. BudBib Esth 15/5.

»pięknie się (u)pstrzyć, upstrzony« [szyk zmienny] (4:1): [Judyta] Roſzcżoſáłá włoſy ſwoie pięknie ſie vpſtrzyłá/ By tym ſnádniey okrutnego Hetmáná zdrádziłá. LubPs hh4; A ieſli ſie z dáleká wſzytko pięknie pſtrzyło/ Coż rozumieſz żeć piękniey ieſzcże we wnątrz było. RejWiz 25v, 31v, 98; RejZwierc 172.

»pięknie się zdać« = wydać się pięknym (1): Miał ten piękną winnicę/ [...] Ktora ſie Achábowi/ bárzo podobáłá/ Prze bliſkość/ tudzyeſz że ſie/ bárzo pięknie zdáłá. HistHel D.

Szeregi: »foremnie, pięknie« (1): Lepide stratus lectus, Foremnie/ pięknie vsłáne łoże. Mącz 189b.

»kształtownie, pięknie« (1): Kto nád ćię koniá ſwego xtałtowniéy ośiędźie? Kto piękniéy czérſtwy iego biég ſpráwowáć bęźie? KochEpit A3.

»pięknie a nadobnie« (1): Tákież druga z bramecżką pięknie vſtrzępioną/ A s koſzulką liſtwámi nadobnie vpſtrzoną RejWiz 53v.

»nalepiej a napiękniej« (1): zwyklichmy byli obchodzić dni ſwięte Páná ſwego/ [...] vbrawſzy ſie co nalepiey á napiękniey RejPos 276v.

»pięknie a (i) porządnie« (2): kto ſye chce przypátrzyć okręgowi á porządkowi nátury téy/ (którą od Bogá pięknie á porządnie vſádzoną być/ by ſnać był nagłupſzym/ widzi) naydźie/ że [...] Oczko 1; PowodPr 4.

Przen (47): Bo więc tám ſie napyękniey poleruie cnotá/ Gdzye bywa około niey nawięcey kłopotá. RejWiz 60; Ale gdy ſie kto cnotą/ pięknie záfárbuie/ Ten vrody y kſtałtow/ pięknie nadſtáwuie. RejZwierz 66v; Bo tám [u Żakczyńskich] cnotá ſzcżyroſcią/ pyęknie oſádzona RejZwierz 73v; SLawá tá pyęknie ieździ/ ná Koniu vbránym/ A s proporcem cżyrwonym RejZwierz 114, 66v [2 r.], 67, 81v, 85v, 92, 111; Twa fortuná iáko ſklána/ Pięknie złotem málowána/ A gdy ſie napiękniey błyſzcży/ Tedy narychley wyniſzcży. RejZwierc 232v, [121]v, 214, 244; PaprPan I2, N2; bárzo mi to pięknie záwoniáło w tym Swiętym: iſz ſię kámieni/ kiiow/ ran/v tych ludzi nieboiał SkarŻyw 238; Zácny Koronny Hetmánie, [...] weźmi téż odemnie, [...] Proporzec pięknie tkány, Y z Helikonu podány KochProp 5.

W charakterystycznych połączeniach: pięknie się błyszczeć (2), farbować (zafarbować) się (3), jeździć, opierzyć się, polerować się (3), świecić, wybielić, zagłaskać, zawonieć; pięknie osadzony (zasadzony) (2), tkany, upstrzony; bardzo pięknie, tak.

Zwroty: »pięknie się ustroić (a. stroić, a. przystroić), ozdobić (a. zdobić) się, przyodziać się, ubramować się« (7:5:1:1): Bo czo ſludze iedno wiara naywięczey przyſtoi A kto ſie w niey żachowywa ten ſie pięknie ſtroi RejJóz F2; RejKup Xv; RejWiz 15v; GOrayſkich dom záprawdę/ ozdobił ſie pięknie RejZwierz 86v, 60v; RejZwierc 114v, 148v, 170v, 219v, 239, 271v; PaprPan F2, G4v, Aa2v.

»pięknie zdobić (a. ozdobić), przybrać, zbramować, upstrzyć, ozdobiony, upstrzony, nastrzępiony« (10:1:1:1:1:1:1): KrowObr B3v; RejWiz 98v, 134; GórnDworz G3v; Abowiem ſławá wiecżna ktora ieſt kwiát cnoty/ Piękniey twoy ſtan ozdobi niż złote forboty. RejZwierc B4, 19, 22v, 104, 112v, 212, 214, 231 [2 r.]; MycPrz I C; PaprPan R3; GosłCast 56.

α. Z przymiotnikiem (3): Pátrz ná Száfir/ ná Rubin/ [...] Ow pyęknie przeźrocżyſty/ że ſie łſnie z dáleká RejWiz 113; DRzewko pyęknie zyelone/ cáłe láto ſtoi/ Nadobnie zákwitáiąc RejZwierz 127v; Przyćiągnął theż od Papieżá ze cżterem tyſięcy ludu/ pięknie okazáłego Hánnibál Kártágińſki. BielKron 306.
b. W sposób zasługujący na uznanie, pozytywnie, dobrze, właściwie, należycie; w sposób przekonywujący, trafnie (o ludzkich działaniach, reakcjach, wypowiedziach itp.) (147): Ale ty wżdy miły Ruben tam z nim pięknie rokuy RejJóz O6; BielKom G6; LubPs P4v; GroicPorz b2; Gdyż śmierć piſmo ſmácżnym ſnem wſzędzye zowie pyęknie/ A kto ma myſl beſpyecżną/ nikt ſie iey nie lęknie. RejWiz 94v; Ieſliże ſwego pyęknie nie poſláchćiſz gniazdá/ Tedy pewnie zágáśnieſz by przy ſłońcu gwiazdá. RejWiz 99v, 8, 17, 42v, 109v, 148v (9); O pięknie záiſte ći zacni ſtárcy tę Rzecż poſpolitą w ſwych ſtopniach byli poſtáwili LeszczRzecz A3v; LAźniowſki [...] Y ná to pięknie pomni/ to co mu przyſtoi RejZwierz 82v; Ale gdy ſie kto pięknie/ ſam rozmierzyć vmie/ [...] Ten roſkoſz nád wſzyſtkiemi/ roſkoſzámi miewa. RejZwierz 135, [472], 49v, 63v, 64, 66v (10); KochZg A2; O tym pięknie Plato rozumiał/ y ſkutecznie to krotkimi słowy opiſał KwiatKsiąż E; Appositissimis verbis usus est, Cziſtemi słowy rzecz wywiódł/ pięknie mówił. Mącz 310a; Venerabundus, Vczćiwy/ álbo pięknie ſie s ludźmi obchodząci/ obyczáyny/ vczćiwie ſobie poczináyący. Mącz 479d, 157d, 372c, 417c; SarnUzn D5v; RejAp 85v; GórnDworz O8, Y2v, Mm2; Acż ſą iednák niektorzy co to z Bogá máią/ Iż ſwą młodość w ſkromnośći pięknie wychowáią. RejZwierc 28v; Bo pátrz y koſzulá zábrudzona gdy ią pięknie wypierze wnet biała y nadobna będzie. RejZwierc 133; Pięknie ná rownem przeſtáć. RejZwierc 190v marg; Zaż tho nie pyękniey kiedy s cnothy káżdy/ Niżli s kłopotem káżdemu praw záwżdy. RejZwierc 225v; Pięknie kto oczy/ W zięmię nie tłoczy. RejZwierc 238v; Pięknieſz było gdy oni poważni krolowie/ [...] Nád poddánemi łáſki ſzyrokie ſtroili RejZwierc 249; Pięknie teraz Lodwiká wſzyſcy wſpomináią/ Káźimirzá/ Zygmuntá ſławnie wywyſzſzáią. RejZwierc 249, 13v, 29, 81, 166v, 212v (22); WujJud 42; PIęknie ći Gárnyſzowie do ludzi ſie gárną/ Odrzućili ná ſtronę precż obłudność márną PaprPan E3v; Wierz mi że náſz Polánoś ná to pięknie godzi/ Iáko go w dobrey ſławie żaden nie pochodzi. PaprPan I, A4, I [2 r.], Nv, O3, Q4, Z2v; Acż wiem/ iż o tych rzecżách może ſię inácżey mowić/ [...] á iednák też iż ie drudzy doſyć pięknie opiſáli/ przeto niepotrzebuią wykłádu náſzego. ModrzBaz 4v, 45v; Oczko A3v; Wtym ſzpitalu wſzytkim vsługuiąc Sámſon/ długowiecżny iuſz będąc/ pięknie ſkońcżył/ y zapłátę wziął posług ſwoich SkarŻyw 593, 235, 459; CzechEp 48 [2 r.]; NiemObr 9 [2 r.], 146; KlonŻal C3v; iáko ś. Cypryan w też ſłowá pięknie piſze: Bog ieden/ Chryſtus/ ieden kośćioł ReszPrz 108, 26, 69; ReszList 143, 184; WerKaz 267; PudłFr 10; Záwſze lekárſtwá człowiek potrzebuie: Acz częſto y czás to pięknie miárkuie ZawJeft 29; Enucleatus – Pieknie wiłozonij. Calep 364b; Pięknie o tym S. Iuſtynus Philozoph/ y ſtárodawny męcżennik: wątpliwe (o wierze) pytánia/ niechay ſámá wiárá rozſtrzyga. LatHar 381; pięknie ſłuży tá figura [niewiasty z Apokalipsy]/ y Kośćiołowi Páná Chryſtuſowemu. LatHar 509, 3, 122, 161, 169, 381, 414; WujNT 652, 742; WysKaz 8, 23, 44, 45; Lecz gdy mularz oćieſzywáiąc/ kámień pięknie ná kámieniu położy/ piękna ſię śćiáná vczyni. SkarKazSej 676a; GosłCast 18; KlonFlis E4.

pięknie komu (3): Pięknie káżdemu gdy dobry s ſwey cnoty/ Bywa/ iuż káżde miną go kłopoty. RejZwierc 221v, 194v, 211.

W połączeniach szeregowych (3): KwiatKsiąż I2v; pátrz iáko pięknie trzeźwie/ pobożnie/ á ná wſzem pomiernie żyli/ y ná wſzem ſie ſpráwowáli RejZwierc 60 [idem] WerGośc 262.

W przeciwstawieniach: »pięknie ... bezecnie, szpatna rzecz« (2): Mącz 434d; MOżeſz to temu powiedźieć beſpiecznie/ Ze ſłowy pięknie/ lecz myślą bezecnie. PudłFr 30.

W charakterystycznych połączeniach: pięknie dodawać ducha, garnąć się [do kogo], miarkować (2), mowić (4), naśladować [kogo], obchodzący się [z kim], obiecować [= zapowiadać] się, obliczyć się, pisać (napisać, opisać, wypisać) (12), poczynać sobie, pokazować się, pomnieć [na co], postawić [= postanowić] (postanowiony) (2), poszlachcić [kogo], przełożyć, przystosować pismo, radzić sobie, rokować, rozbierać słowa, rozeznawać, rozkazować, rozmierzyć się, rozstrzygać, rozumieć, rządzić, skończyć [= umrzeć], służyć [czemu], sprawować (sprawić) (4), sprawować się (3), stać [= trwać] [w czym] (2), szykować się, toczyć się, trafiać, uczyć, uczynić, (u)godzić [w co] (2), usługować, utwierdzać, uważać rozumem, uży(wa)ć (2), wspominać [kogo], wprawić [na co], wychować (2), (wy)ćwiczyć (2), wykładać (się) (wyłożyć, wyłożony) (4), wymalować (2), wyrazić (wyrażać) (2), wystawiać, wywodzić, założony, zgromadzić się, zjednoczyć się, znać dawać, zwać, żyć (2); barzo pięknie (2), dosyć (3), tak.

Fraza: »pięknie przystoi« [szyk zmienny] (6): RejJóz E2v marg; przyſtoi to pięknie káżdemu/ By ſwe ſláchetne ſpráwy záwżdy wiodł k lepſzemu. RejWiz 1v; Komuż ſtátek s ſkromnoſcią/ pięknie nie przyſtoi RejZwierz 75; RejPos 251v; RejZwierc 122v, 238v.
Zwroty: »pięknie słynąć« (4): TEn nam dom w dobrey ſławie pięknie ſłynął záwżdy PaprPan N3, R4v, Z2v, Ddv.

»pięknie zalecić [kogo], zalecić się, zalecony« (2:1:1): RejZwierc 93v; PaprPan Ev; LatHar 509; [Kazimierz Sprawiedliwy] Skarbu dla Boſkiey chwały nie litował. [...] Zá co go ſławá pięknie zálećiłá Polſcze, y Bogu miłym vczyniłá. KlonKr D2.

»pięknie się zgadzać« = zgodnie współżyć (2): RejZwierz 118; Complusculos dies bene conveniebat sane inter eos, Pięknie ſie zgadzáli przes kilká dni. Mącz 307b.

»pięknie [z kim, z czym] się zgadzać, konformować« = wyrażać to samo (2:1): [objawienie Ozeaszowe] s ſłowy przerzecżonemi Ezáiaſzowemi pięknie ſie conformuie. SarnUzn E3v; A tu pátrzay/ iż y tá Ewányelia s. wyzſzey nápiſána/ y hiſtoria thá o powołániu á wybrániu tego Apoſtoła s. pięknie ſie tu s ſobą zgadzáią. RejPos 290; WujNT 530.

Szeregi: »nadobnie i pięknie« (1): Nadobnie/ gdy ſye człowiek ſtátecznie ſpráwuie: Lecz y to pięknie/ żártem gdy ſtátek fárbuie. PudłFr 10.

»napiękniej i nadokładniej« (1): Pátrz gdiby kto álbo v práwá/ ábo ná iákiey poważney ſpráwie/ y napiękniey/ y nadokłádniey mowił/ tedy go vyrzyſz á on ná drugiego pogląda RejZwierc 56v.

»pięknie i ozdobnie« (1): Suppeditari turpissimum superare pulcherrimum est, Być potłumioym [!] álbo zwiciężonym ſzpátna to yeſt rzecz ále zwiciężyć bárzo pieknie [!] y ozdobnie. Mącz 434d.

»pięknie a pomiernie« (1): ieſli mu [zacnemu hetmanowi] winſzuią zá zwycięſtwo/ tedy pięknie á pomiernie powieda/ iż nie ia ále Pan Bog tho ſpráwić raczył. RejZwierc 144.

»pięknie a poważnie« (1): Lepore et venustate affluens, Agere cum dignitate et venustate, Pięknie á poważnie ſobie poczynáć. Mącz 484a.

Iron. (10): (did) Iakob narżeka iż zoſtał Beniamin (-) Ach tocieſcie mię teraz piękniepocieſzyli [!] Snadz lepiey byſcie wſzytci tam zoſtali byli RejJóz P3v; wiemy iż márny ſwiát pięknie vmie zdrádzić. RejWiz 42, 140v; RejZwierz 84v; Si ad haerum haec res pervenit periistipulchre, Ieſliſie tá rzecz páná donieſie/ weyźmieſz pieknie [!] ná bęben. Mącz 483b; SkarŻyw 459; GórnRozm M2v; Znáć męſtwo Pyrrhuſowé/ pięknie Grékóm ſłużył/ Gdy nád ſtárcem Priámém okrućięnſtwá vżył. GórnTroas 26; OrzJan 12; A gdy iuż vmie groſze z kálety wypłoſzyć/ Pięknie ſecundum artem, mieſzek wypátroſzyć: Waży ſię y do ſklepu KlonWor 36.

Przen [czemu] (1): Bo pyęknie rozumowi/ gdy ſie przyodzyeie/ Iákim zacnym ćwicżeniem RejZwierz 92v.
α. Z przymiotnikiem (1): Nadobnie pátrzyć ná pięknie ſkromnego/ Gdy ſwą ſkromnoſcią ſkruſzy vpornego. RejZwierc 215v.
2. Łagodnie, mile, życzliwie, łaskawie; lente, placide Mącz (29): cieſs iako możeſs zranioné dziéciątko/ proſiż go pięknie/ mow k niemu pokornie/ a zátz plakatz przeſtanie. OpecŻyw 23; Lew ſie k niemu przymyka pyęknie vmizgáiąc/ Nie lękł ſie/ zdáło mu ſie by też miał być Záiąc. RejWiz 108v, 94; Mącz 197b, 302b; RejZwierc 235v; S. Anzelmus/ [...] pięknie go vpomináiąc/ wpráwił we wſzytki cnoty. SkarŻyw 333; Láſkáwym ſię y rozmownym káżdemu ſtáwił/ pięknie káżdego odpráwuiąc: gniewem ſię y oſzkodę ná cżeladz nigdy niewruſzył SkarŻyw 412, [236], 334, 348, 445; ArtKanc A3v; PaxLiz D3v.

W kontekstach opisujących udawaną, nieprawdziwą życzliwość [przeważnie w użyciach przeciwstawnych] (8): iż mye pokrycye przeſláduye cżłowyek/ Vſty myę pyęknye chwali á ſercem przeklina LubPs O6v [idem ArtKanc]; Proverbialiter dixit Plautus, Lapidem ferre altera manu panem ostentare altera, Pięknie ſie okázowáć á zle myſlić. Mącz 184a; Thám ſie vlęknieſz iáko maſz kogo pięknie obłápiáć/ á s tyłu go pálcem vkázowáć ku lekkośći iego. RejPos 251; ArtKanc Q11; Częſto ſie to nayduie/ iż pięknie mówimy/ Pod fárbą ſłów łágodnych/ ſwoie vczynimy. GosłCast 47. Cf Fraza.

W charakterystycznych połączeniach: pięknie mowić (4), obyść się [z kim], odprawować [kogo], okazować się, pozdrowić, (wy)prosić (2), przyjąć [kogo], przywitany, pytać [o co], umizgać się (2), upominać (2), wypytać [na kim] grzechy.

Fraza: »pięknie w oczy« [szyk zmienny] (3): Strzeż ſie go [pochlebnika] iáko Wężá/ chociać pyęknie w ocży. RejZwierz 116; KochFr 17; VChodźiſz mię pięknie w oczy/ A z tyłu obłudność kroczy PudłFr 15.
Szeregi: »pięknie albo ([i]) łagodnie« (1): iako ſie ten omyla ktory ſądzi dobroć cżłowieczą z ięzika iż on pięknie mowi albo łagodnie. GlabGad Mv; [[Kalwina i Sarella] proſzono ieſzcże bárzo łágodnie y pieknie [!]/ áby ſię z Berneńſkim zborem zgadzáli. BolHist [C]5].

»łaskawie i pięknie« (1): w rzecżách klaſztornych wolał drugdy oſtrośći zakonney z bráćią vſtąpić/ á łáſkáwie ſię y pięknie znimi obyść. SkarŻyw 334.

Przen (5): Pátrzże iáko [Pożytek] s Pochlebſtwem pięknie s ſobą chodzą/ Iedno iż ſie zá rącżki poſpołu nie wodzą. RejWiz 40, 190; RejZwierc 83v; Nigdy mi ſye ták pięknie nie ſtáwiły Prządki żywotné ZawJeft 8.

W charakterystycznych połączeniach: pięknie z sobą chodzić, ucho naszeptać, stawić się [komu], wabić k sobie.

W przeciwstawieniu: »na zdradzie ... napiękniej« (1): Fortuná záwżdy ná kole ſie tocży/ A s tym ná zdrádzie s kim napiękniey w ocży. RejZwierc 229v.

Fraza: »[z kim] napiękniej w oczy« (1): RejZwierc 229v cf W przeciwstawieniu.

Synonimy: 1. cudnie, foremnie, nadobnie, ozdobnie; 2. łagodnie, łaskawie, mile.

Cf NIEPIĘKNIE, [PIĘKNOSPRAWNY], PIĘKNOWONNY

LW