Ten ſie ſam zdradza y zniſſczeie/ ktory źle czyniąc ma dobrą nadźieię. March¹ A4v.

Szcżęſcie nie winnego ſnadnie opuſci, ale dobra nadzieia nigdy. BielŻyw 38; BielKron 102.

Acż nie iednego prożna nádzieiá cieſzyłá. HistLan E3.

Krótki wiek długiéy nádźieie nie lubi. KochPieś 16.

Nie porzucay nadźieie/ Iákoć ſye kolwiek dźieie KochPieś 41.

Nádźieia grunt tey ſię dźierz w zdrowiu y w chorobie RybGęśli Bv.

KochPieś 40; Ieſli zá żyto odnieśieſz nádźieie/ Wiátrem nádźiane/ wiátrći ie rozwieie KlonFlis H2.

á nádźieiá niepoháńbia [spes autem non confundit] WujNT Rom 5/5, Aaaaaa2.

»nadzieja chybia, (o)mija; minąć się z nadzieją« = spes fallit Mącz [szyk zmienny] (2:2;2) (6): RejZwierz 33; BielKron 195; Elapsa est ea spes, Iuſz tá nádzieyá ominęła. Mącz 180c, 116d; RejZwierc 233v; Przećiw tobie ſzaleni buntowáć ſye śmieią/ Rozczęli rádę/ ále miną ſye z nádźieią. KochPs 29.

»nadzieja cukruje, słodzi« (1:1): Z ochoty im ręce drżą ſerce ſie ráduie/ Dobrą im myſl nie pewna nádzieiá cukruie. HistLan Fv; KochPieś 10.

»nadzieja ginie (a. niszczeje), o ziemię, gaśnie, umniejsza się, znika; gasić, niszczyć nadzieję« = spes abscinditur a. evanescit a. evadit a. fallit a. extenuatur Mącz; spes perit Vulg [szyk zmienny] (13:6:1:1:1;2:1): A wſzetecżna nádzyeiá káżda prętko zginie. RejWiz 166; á nádzieiá pokryte^go cżłeká záginie [et spes hypocritae peribit] Leop Iob 8/13, Ez 37/11; BielKron 96, 258; Debilitat spem meam tua profectio, Moyá nádzieyá o ziemię dla twego odyechánia. Mącz 78d, 116d, 347d, 372a, 407c [2 r.], 449b [2 r.] (11); HistRzym 83; RejPos 139; CzechRozm 65; SkarŻyw 305; A ty/ ieſli nádźieię chceſz o łáſce ſwoiéy Zgáśić wemnie/ iuż dawno prágnieſz śmierci moiéy. KochFr 99; GrabowSet E4; OrzJan 36; LatHar 136; WujNT Act 16/19.

»jest nadzieja, nadzieje niemało; nie było (żadnej) nadzieje« [w tym: w kim (32), w czym (16); o kim (3), o czym (1); komu (1); że (a. iż)(by) (12), aby (3); z elipsą „być” (26)] = spes residet a. est Mącz [szyk zmienny] (66:1;2): OpecŻyw 17v; Ieſt nádzieie owſzeyky niemało/ Ze też ſzcżęſtzie będzie przinim trwało KlerPow 9; Ale w ktorey żadnego tego znamienia niemaſz, Ieſth dobra nadzieia że ona zbywſzy płodu/ czała á zdrowa zoſtanie. FalZioł V 32v; MiechGlab 40; et ſpes mea in deo eſt. [...] á nadzieia moia ieſt w panie bodze moim. WróbŻołt 61/8, T4, oo2v, vv; RejPs 17v, 88v, 89, 102v, 168, 197v; RejKup Qv, Ccv; MurzHist M4v; Tedy iuż w pewnym zwycyęſtwie ma nádzyeyá byłá. LubPs G2v, O6v; A iáko w właſnym ſtryiu nádzyeiá w gránacie RejWiz 4v; Leop Ps 145/5, Prov 14/26, Eccli 34/15, Hebr 11/1; OrzRozm A3, Lv; W rzecżách wątpliwych nádzieiá/ w vdręcżeniu rádá/ w vtrátách pomoc/ bo mniey ſzkodzi wſzytkim niż iednemu/ w chorobách lekárſtwo/ doſtátek wſzytkiego. BielKron 334v, 463; KochZg B; Mącz 380c, 407c; Myſliłem we dnie w nocy iáko wynidź z długu/ Aż mi mowił ktoś we ſnie/ twa nádźieiá w Pługu. Prot Bv; RejAp 144v; [białogłowa] ſtáráłá ſie wſzelákim ſpoſobem o to/ áby odcięłá tę chćiwość/ kthorey wypełnić nie było iuż żadney nádzieie. GórnDworz Aa5v, Y8; RejPos 7, 11v, 115, 121v, 258, 302v, 303v; BiałKat 176; á iżby záwżdy byłá nádzieiá/ żeby z onego ſzcżepu y z onych kwiatkow cżłowiekowi poććiwemu [...] wdzięcżne owoce y pożytki s cżáſem ſwym wżdy też vrość mogły. RejZwierc 129, 96v; BiałKaz Kv; KochPs 57, 87, 128, 208; SkarŻyw 358, 383; StryjKron 390; A ták moiá nádźieiá y moię kochánie/ Niwkim niechay nie będźie iedno w moim Pánie ArtKanc Q11v, L12; Toś iuż powiedźiał/ y wywiódł/ żeſmy Polacy we złéy toni: powiedzże mi/ iużli mamy do kóńcá o ſobie zwątpić/ czy ieſt ieſcze iáka nádźieiá? KochWr 40, 35; PaprUp D3; ActReg 61; GrabowSet G2v; LatHar 152; Nádzieiá w Chriſtuśie. WujNT Aaaaaa2, 798; SarnStat 1226; W procach ieſzcże nádźieiá/ y w pánnách zákrytych/ Y w Sokołách dálekich/ y w kobcách obfitych. KmitaSpit C4v; PowodPr 3; SkarKaz 457a; GosłCast 20; SzarzRyt A2.

»jest [o kim] nadzieja« [w tym: że (3)] = można spodziewać się po kim czegoś dobrego; de quo spes est Modrz [szyk zmienny] (6): O tych zaprawdę nadzieiá ieſt/ iż oni lata ſwe cnotą chcą vprżedzać. KwiatKsiąż D3v, C4v; GórnDworz Aa6v; ModrzBaz 15v; O ktorym ieſt nádzieiá, że moiey ſtárości Za czáſem y podporą y ochłodą będzie CiekPotr 11, 87.

»jest [w kim] nadzieja« = ktoś ma nadzieję (3): CzechRozm A6; Chryſtuſá poświącayćie w ſercách wáſzych. Gotowymi będąc záwżdy ku doſyc vcżynieniu każdemu żądáiącemu ſpráwy/ o tey która w was ieſt nádźieiey ReszPrz kt; WujNT 1.Petr 3/15.

»nadzieja krzepi (a. krzeźwi); pokrzepczyć nadzieje« = erigere ad spem Mącz [szyk zmienny] (2;1): Mącz 407c; NIerazby cżłek chcąc zdyſzał/ lecż duffliwa krzepi. Nádźieiá/ ſzepcąc w vcho iutro będźie lepiey RybGęśli B, B.

»nie masz (żadnej) nadzieje« [w tym: o kim (1), o czym (4), w kim (2); aby (2), żeby (1)] = desperatur Modrz [szyk zmienny] (21): GlabGad F5; Widząc rádá miáſtá Illium iż żadney nádzyeie odporu nie máſz/ vrádzili áby byłá Helená wydaná Grekom. BielKron 59v; Deploratus, Opłákány/ To yeſt záginęły w niwecz obrócony/ O którym yuż żadney nádźieye niemaſz áby ſie miał polepſzić. Mącz 306b; OrzQuin M4v; Prot D; GórnDworz R7v; RejPos 124; RejZwierc 167, 198; WujJudConf 72; CzechRozm 258v; KarnNap C3; ModrzBaz 87v; NIeſzczęſné ochędoſtwo/ żáłoſné vbiory/ Moiéy namilſzey cory: [...] Iuż oná członeczków ſwych wámi nie o dźieie: Niemáſz/ niemáſz nádźieie. KochTr 8; A nádźieie záś niemáſz wzaiemnéy miłoſći KochFr 57; ReszHoz 120; KochPieś 37; ArtKanc K2v; tu nádźieie nie máſz żeby iáki nadźiwnieyſzy prżypadek tę Rzeczpoſpolitą rátowáć mogł. GórnRozm K3v; ZawJeft 46; OrzJan 121.

»nadzieja mocni (a. umacnia) się, wspiera się; nadzieję wspierać, zmocnić« (3:2;1:1): KuczbKat 400; Synu/ ſpłodzony z naycżyſtſzey dźiewice/ Przychodzącemu/ przed twe Boſkie lice/ Nádźieię zmocni GrabowSet P; LatHar 187, 676; Nádzieiá mocni ſię dobrymi vczynkámi. WujNT Aaaaaa2, 540 [2 r.].

»nadchodzi [kogo] nadzieja« (1): In spem venio appropinquare tuum adventum, Náchodźi mie nádzieyá że ſie przibliża czás twego k nam nawrocenia. Mącz 407d.

»należy (a. zależy) [w tym: w kim, w czym (4)] nadzieja« (5): PAnie boże moy iż niwkiem inem nienálezy nádzieiá ma/ dniem y nocą nieprzeſtánę wołáć ktobie RejPs 129v, 186v; RejPos 71v, 301v [2 r.].

»ani nadzieje, nadzieje nie [w kim, czym]« (1:1): Ach ċzieżkyċ mé opatrzęnie Gdyż już niwkyem nadzieje nie RejKup n7; RejZwierc 85v.

»nadzieja w niwecz się obraca« (2): Ale nádzieiá y pożądliwość iego záwżdy ſie w niwecż obroći. RejPos 44; NiemObr 73.

»nadzieje w skutek się obrociły [= spełniły się]« (1): Iużeś w licżbie nieśmiertelnych duchow/ iuż nádźieie W ſkutek ſię tám obroćiły/ wiátr ich nie rozwieie. KlonŻal D4.

»nadzieje przybyło« (1): Pyta ſie wnet młodzyeniec coby to tám było/ A iuż mu y nádzyeie y myſli przybyło. RejWiz 23.

»nadzieja (u)roście, umnoży się; (roz-, u)mnożyć (a. pomnażać) nadzieję« [szyk zmienny] (4:2;6): RejKup k7, r4; Rzecże mu wnet on cżłowiek/ widzę że ſie trwożyſz/ A iákąś złą nádzyeię/ o mnie ſobie mnożyſz. RejWiz 143; RejPos 42v, 54, 257v; Z tey wiáry rośćie w nas nádźieiá pewna/ o onych dobrách niebieſkich/ ktorych oko nie widźiáło/ y vcho nie ſłyſzáło NiemObr 92; KochFrag 29; LatHar 262; WujNT Aaaaaa2; SkarKaz 245a; KlonWor 4.

»ustaje, stanęła nadzieja; w nadziei ustać« [szyk zmienny] (4:2;1): RejPs 119v; RejPos 229; CzechRozm 29, 61; Serce czekáiąc vſtawa/ nádźieiá nie ſtánie KochPs 182; NiemObr 75; tylko ſię zmiłuy proſzę o moy Pánie/ W ktorym nádźieiá moiá nigdy nie vſtanie. CzahTr C2v.

»nadzieja stoi [w czym]; nadzieję stawiać [w kim]« (1;1): RejPs 138; Izráhel w pánu niech nádźieię ſtáwi/ A on go wſzelkich trudnośći pozbáwi. KochPs 174.

»nadzieja osłabiała, słabieje; osłabieć w nadziei« (1:1;1): NiemObr 69; Cżekáiąc twey pomocy/ w mey teſkliwey ſpráwie/ Oſłábiałem w nádźiei/ y ſna zwątpił práwie. GrabowSet F, K4v.

»nadzieja trwa, zostaje (a. zostawa)« [szyk zmienny] (2:2): GórnDworz Dd3; RejPos 214; CzechRozm 29; ták iż téż po Bodze nie w inſzym ieno w ſáméy oſobie wáſzéy kró: M. nádźieiá nam zoſtáie. OrzJan 91.

»nadzieja unosi« [szyk zmienny] (3): A ſnadz go tak iuż nadzieia Y dobra myſl vnioſla. RejKup B; RejAp 149v; RejPos 198.

»nadzieja upadła« = spes conciderunt Mącz (2): Mącz 407c; A ieſli Chriſtus tu ieſt cále [...] tedy wáſzá nádźieiá vpádłá CzechRozm 265v.

»wszystka nadzieja wisi [na kim, na czym, w kim, w czym]« = spes consistit a. haeret a. residet in aliquo (aliqua re) Mącz (4): Praesidium meum in te uno situm est, Wſzyſtka moyá nádźieyá w tobie yednym wiśy. Mącz 380c, 152a, 396d, 407d.

»nadzieja [w kim] wstała« (1): A/ nieſkońcżona twoiá Dobroć/ o nię [duszę] niedbáłá/ Stąd/ mych vpadkow/ nádźieiá w nich [niechętnych] wſtáłá. GrabowSet Hv.

»być, stać się nadzieją (a. za nadzieję) [w tym: czyją (11), czego (1)]; na nadziei być [u kogo]« = est spes Vulg (14:2;1): WróbŻołt T8; STań ſie nam miły pánie zá wſpomożenie y za nádzieię náſſę RejPs 69, 45v; LubPs O6, Q2v marg; KrowObr 155v, 165, 193v; Leop Eccli 34/14; BibRadz Ier 50/7, 1.Tim 1/1; Desiderio magno esse alicui, Nawielkiey nadzieyi á oczekawániu być v kogo. Mącz 83a; SkarŻyw 172; GrabowSet Hv; Tenże będźie nádźieią drugiego potomká KlonWor 60; SzarzRyt A4v [2 r.].

»być [jakiej] nadzieje [w tym: dobrej (33), złej (7); o kim (9), o czym (3); że (1); z elipsą „być” (8)]; być tej (a. takiej) nadzieje ... iż (by) (a. że, a. aby) [w tym: okim (3); z elipsą „być” (1)]« = esse (in) spe Mącz [szyk zmienny] (52:24): LibLeg 7/34, 10/154v; MetrKor 38/502; ListRzeź w. 47; y teiem ieſt nádzieie iż ty ſpiſſeſz wſercu moiem ták iż ſnádnie będę rozumiał wſſytki ſpráwy twoie. RejPs 107v, 43v, 170v; RejRozpr Gv; Boć gdyć ſie ſnadz ſwiat nawięczey ſmieie Nigdy nie bądz beſpiecżney nadzieie RejJóz Q4, G2, I7v, L8; Bo wiecz każdy złey nadzieye Widzacz czo ſię zdrugyem dzieye RejKup cc7v, c3v, f3v, i8v, Q, ſ6; MurzHist E4, Mv; MurzNT Mar 10/49, Ioann 16/33; Diar 20; DiarDop 107; Yákoby ono przydáło ſie było Solonowi/ iż gdy yechał do Krezuſa/ kogokolwyek ſpodkał á vyrzał/ tey był nadzyeye żeby káżdy myał być Krezuſem. GliczKsiąż F4; RejWiz 3, 12, 14, 41, 46 (11); Bądź dobrey nádzieie ſynacżku odpuſzcżone grzechy twoie [Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua]. Leop Matth 9/2; RejFig Dd; RejZwierz 42v, 105, 123; BibRadz I 13 marg, Is 54 arg; Turcy byli dobrey nádzieie ráduiąc ſie łupowi BielKron 249v, 125v, 199v, 201, 201v, 203 (12); KwiatKsiąż C2; Ingrediin spem, Począć dobrey nádzieye być. Mącz 407d, 407c, 428d; RejAp 150v; RejPos 135, 234, 234v, 309v marg; KuczbKat 205; RejPosWstaw [21³]v; ModrzBaz 121v; Mieyſcá w mym domu nie zágrzeie/ Kto fałſzem robi/ téy nádźieie Kłamcá niech będźie/ że z méy ſtrony Niéma być nigdy poważony. KochPs 150, 28, 36; ZawJeft 11; ActReg 88, 122; WujNT 36 marg; VotSzl Dv; GosłCast 49.

»być w, przy, na nadziei« = in firmiore spe esse Mącz [w tym: że (2)] (7:3:1): BierEz L2v; BielKron 233; Mącz 128c; RejPos 126v, 128, 138, 181v; Miáſto iákie będzie w oblężeniu y we złey nádziei/ obierze ſie ktho zacny iż go rátuie álbo nieprzyiacielá odgromi/ álbo rátunku miáſtu doda RejZwierc 94v; PaprPan Bb4v; Przy nádźiei oracz śćiſły/ Ze będźie miał z czym do Wiſły. KochPieś 34; SarnStat 198.

»być wezwanym w nadziei« (2): WujNT Eph 4/4; Iednośćie ciáło/ y duch ieden/ iákośćie wezwáni w iedney nádźiei powołánia wáſzego. SkarKazSej 671b.

»chwycić się nadzieje« (1): [Mytnik] Przelękł ſię ſądow Bożych y ſrogośći. Nie roſpáczył/ ále ſię chwyćił nádźieie o nieprzebránym miłośierdźiu Bożym. SkarKaz 349b.

»nadzieją, w nadziei cieszyć (a. pocieszyć) (się); cieszyć się (a. radować się) z nadzieje(j); cieszyć nadzieję; pocieszony nadzieją; nadzieja cieszy« [w tym: że (3)] = foveri spe Mącz [szyk zmienny] (29:4;2;2;1;4): RejPs 39v; Nádzieią ſie przedſię ćieſſy Iż ſie wyſſey wſtąpić ſpieſſy Bo záwżdy ći więcey iedzą Ktorzy bliżey miſy ſiedzą RejRozpr C3v, Ev; MurzNT 199; Táć mye záwżdy nádzyeyá twa łáſkáwye cyeſſyłá/ Práwye obumárłą duſſę we mnye ożywiłá LubPs bb; BibRadz I 128v marg; BielKron 216; Expectationem alicuius erigere, Pocieſzić kogo w yego nádźieyi. Mącz 350e, 135b; RejPos 7v, 127v, 138, 138v [2 r.], 139 (8); BiałKat 103v; Y ználaſzſzy [rodzice] obycżay ná dzyeći niewdzięcżne Záchowáią w pokoiu látá ſwe ſtátecżne. Vmieiąc dzieći cieſzyć niepewną nádzyeią/ Choć im mieſzki y ſkrzynki bárzo wywietrzeią. HistLan D4v; Nádźieiá záwżdy ſmutne ſerce cieſzy/ A kto iey dufa káżdego rozſmieſzy. RejZwierc 230, 37, 98v, 129, 130v, 150v (11); BudBib 4.Esdr 4/34 [35]; CzechRozm 33v, 72v; ModrzBaz 134; SkarJedn 403; Szedł męcżeńnik z weſołą twarzą iako do łázniey ráduiąc ſię znádzieiey ſwey y odpłáty/ ktorą wnetże wziąć miał. SkarŻyw 403; CzechEp 24; NiemObr 115; KochSz A3v; ArtKanc L5v; OrzJan 14; Nádźieiá więźniá ćieſzy choć iuż ledwe źiewa/ Láncuchy brzmią koło nog/ wżdy dźwigáiąc ſpiewa. RybGęśli B.

»(dobrej) nadzieje doda(wa)ć (a. przyda(wa)ć), przyczynić; nadzieja dodaje« [w tym: komu (7), że (1)] = spem alere, in spem vocare Mącz, Cn; armari spe, arrigere aliquem seu alicuius animum, erigere ad spem vel in spe, reintegrare spem, vertere ad vel in spem Mącz; spem dare Vulg; spem alicuius afferre a. augere a. confirmare, in spem adducere a. inducere a. impellere Cn [szyk zmienny] (15:2;1): Tákżeć ludzyom nędzny ſwiát rozlicżney nádzyeie Dodawa RejWiz 34v; Leop Eccli 13/7; Mącz 16b, 287b, 350a, 350c, 407c (9); BiałKaz Kv; Kogo wzruſza rzecż iáka lubiezna y dodawa mu tey nádźieie że iey doſtąpi [Qui re iucunda commovetur ad spem illius potiundae] ModrzBaz 7, 52; WerKaz 289; LatHar 88, 636; Ziárno gdy kto wśieie/ Sámo rośćie bez prace/ dodawa nádźieie. KlonWor 77.

»nadzieje dostać« = powziąć nadzieję (1): Nancisci spem, Nádzieye doſtáć. Mącz 407d.

»nadziei dosyć uczynić, dosyć sprostać« = existimationi satisfacere Mącz (2:1): Mącz 116b; [Król] Ofiáruiąc ſie doſyć ich nádziei ſproſtáć/ Páńſtwá Sármáckie mnożyć/ cudzych kniemu doſtáć StryjWjaz A4, B4.

»dufać (a. uwierzyć) w nadzieję; dufać nadziei« = in spem credere Vulg [szyk zmienny] (3;2): RejPs 42v; RejPos 133; Iuż thrudno mamy dufáć iákim nádzieiam álbo iákim godnoſciam ſwoim do ználezienia łáſki v Páná tego RejZwierc 189v; SkarŻyw 285; WujNT Rom 4/18.

»jednać sobie dobrą nadzieję« [szyk zmienny] (3): W káżdym niebeſpiecżeńſtwie iáko ſobie dobrą nádzieię iednáć mamy RejAp Ff3, 71, Dd4v.

»kłaść na nadzieję« = spodziewać się (1): Tego [ognia] ſmyſły zátępiáłe Niebaczą? bo zárdzewiáłe Ná więtſzą kłádą nádźieię/ Co owo ſwé dobrodźieie W tumulćie dworſkim prowádzą/ A nioczym dobrym radzą. GosłCast 53.

»w nadziei kłaść, położyć; sadzić na nadziei« = ponere in spe Mącz [szyk 2:2] (2:1;1): Zdrowie ſwe w dobrey nadzieiey położ boſmy naſmierć wſziſci powinni. BielŻyw 43; Mącz 407d; RejPos 127v; Lecż w nádźiei zwycięſtwo ſwe kládli [!] KmitaSpit B4.

»mieć, mający [jaką] nadzieję; nadzieja miana« [w tym: w kim (147), w czym (128), z kogo (1), o kim (45), o czym (15); iż(by) (71), że(by) (62), aby (17), cum inf (10); w Panu (Bogu) (100), ku Panu Bogu (1)] = sperare Mącz, Modrz, Calag, Vulg; spem habere Mącz, Vulg, Cn; in spem adduci, fovere spem, inest spes, spe inniti Mącz; supersperare Vulg; spem in aliquo vel in aliqua re collocare a. ponere, spes (omnis) in aliquo est Cn [szyk zmienny] (515:2;1): LibLeg 7/37v, 8/26, 132v, 133v, 10/124v, 11/10 (13); BierRaj 23v; y dufam (albo mam nadzyeyą wmylym bodze) yze przeſz thy modliſtwy [!] bądzyeſch poczyeſchon PowUrb +, +3; March¹ A4v; Tá myſz iż ták bárzo śmiáła: A ták ći by nie ſkakáłá/ By w cżym nádzieie nie miáłá. BierEz P4v, D4v, M4, O, O3v, Q2v; Mily bog ktory wſmutku nieopuſſcżá nadzieię wnim maiące OpecŻyw 14, 54v, 102v, 165; ForCnR C; PatKaz III 103v; maſz pewną nadzieię dobrego kończa á pocieſznego w cżęſliwem [!] porodzeniu. FalZioł V I8d; BielŻyw 152; GlabGad M5v; Vſtała w zbawicielu twoim duſza moia miły panie á w ſlowie twym miałem nádzieię [in verbum tuum supersperavi]. WróbŻołt 118/81, B7, 55/9, 61/10, 70/1, 14 (12); á ktorzy dobrze proſſący nádzieię máią poſiędą ziemię [Quia benedicentes ei hereditabunt terram Vulg Ps 36/22] RejPs 55v, 30, 36, 38v, 43, 47 [2 r.] (22); W ſſczeſćiu máło miey nádzieie RejRozpr Kv; ConPiotr 34v; SeklWyzn b3, f4v, g3; RejJóz F2v, I6v; Trzebaċ tes y nato pomnieċ Nadzieie ſwei wzłoczie niemieċ. RejKup e6, b4, c2v, c4, Dv, h7 (35); Dárius [...] wezwał wielką wielkoſć ieznych y pieſzych/ á wſtąpiwſzy ná gorę Silicie/ máiąc nádzieię z zaſtępem ſwym przewyciężyć możnoſć Alexandrá. HistAl E5, C2v, D3v, D8v, Gv; KromRozm I N; MurzHist E2v, F2v, F3, Gv, G4 (15); A nadźyeyę mam/ iż mi nic omylnego á obłędliwego nyepowyeſz. KromRozm II a4, i4; Diar 33, 51, 68, 70, 76 [2 r.]; DiarDop 105, 112, 119; Mam nádzyeię iż we wſzytko łucżę/ Gdy ſie Pánu ſwoiemu porucżę BielKom G, D, D4, G5, G5v; Gdyż ya y w łuku ſwoim nádzieye nic nie mam [Non enim in arcu meo sperabo Vulg Ps 43/7] LubPs Mv, B2v, G3v, K, K3, Ov (12); SeklPieś 19; KrowObr 111, 166, 231; My przedſię nie dufáiąc cżłowieká ſzukamy/ A ſnadź więtſzą niż w Pánu w nim nádzyeię mamy. RejWiz 55, 52, 58v, 180v, 183v, 185 (8); A ſynowie cudzołożnikow/ [...] nie będą nádzieie mieć/ áni w dźień vznawánia/ rozmowy. Leop Sap 3/18, 2.Par 13/18, 4.Esdr 11/40, Ps 37/16, 118/43, Prov 28/25 (15); RejZwierz 4v; BibRadz *2, *4v [2 r.], *5, *6, Ruth 1/12 (17); [Turki] będą ſie bić do gardł ſwych/ niwcżym nádzieie niemáiąc iedno w ſwych ręku BielKron 257, 3,14, 16v, 52v [2 r.], 58v [2 r.] (45); Ani też mnieyſza ku wſzelkiey dobroći o tych ma być nadzieya miana/ ktorzi ſą s przyrodzenia łagodni y łatwi ku vbłaganiu. KwiatKsiąż B2v; Fretus fuga, Mayąc nádzieyę yżby mógł vciec. Mącz 138a, 96b, 128b, 133d, 135b, 151a (26); OrzQuin R2; RejAp 40, 48, 54, 77v, 124v, 150v; álem wdi miał nádzieię/ żeś mię w.m. zá mężá vprośić ſobie miáłá. GórnDworz R5v, T7v, V3, X5; HistRzym 45v, 100v, 119v, 130, 132; A onći każe mieć nádzieię w kádzidle/ w kropidle/ w zyołku/ w głowience/ w gromnicce/ w błáżeyku. RejPos 124, 7, 13v, 14, 15v, 16 (56); BiałKat 91; GrzegŚm 10; HistLan A3, Cv; KuczbKat 85, 90, 230, 235, 260; widzę ten ſwiát ták márną obłudą/ Ze w nim dobrzy nádzieię máią bárzo chudą RejZwierc 270, 128, 128v, 130v, 138, 138v (13); WujJud B, 69v, 98v, 99; WujJudConf 24, 68; Ale oná [Zuzanna] płácząc poglądáła w niebo/ máiąc dobrą nádzieię w Pánu [quia erat cor eius confidens in Domino] BudBib Dan 13/34, Iob 6/19, 20, 7/3, 2.Mach 9/22, 27; BiałKaz D3, F2, G2v; BudNT 1.Ioann 3/3; CzechRozm 70v, 78, 90, 144v; KarnNap E2v, E3v, E4v, Fv; ModrzBaz 4v, 15v, 69, 127v, 140; SkarJedn A5v, 378; KochOdpr B4; Calag 284a; A król/ nádzieię máiąc w ſwoim pánie/ Rádość odnieśie [Rex vero laetabitur in Deo Vulg Ps 62/12] KochPs 90, 20, 46, 52 [2 r.], 61, 81 (10); SkarŻyw 134, 161, 227, 263, 355 (10); MWilkHist G3, Lv; Mam iśćie/ moy łáſkáwy Pánie Podcżáſzy/ tę w Bogu nádźieię/ iż prawdá zátłumiona/ kiedyżkolwiek/ á iuż rychło/ ná iáſnią wynidźie CzechEp *4, 101, 126, 336, 342; CzechEpPOrz **v, *; KochJez B2; NiemObr 79, 92, 119; MIałem nádźieię że mi zyśćić miano/ Ták iáko było z chućią obiecano KochFr 11; KochMuza 25; KochSob 60; ZEglarz/ choć nań zły w pół morzá wiátr wſtánie/ Wżdy ma nádźieię/ że ná brzegu ſtánie PudłFr 21, 32; ArtKanc E6, F4v, I4v, K13v, P8v (9); Miey nádźieię Polſko w Bodze/ Coś ćierpiáłá od Tyraná/ Ato iuż Bog dałći Páná. KmitaPsal A3v, A2; KochProp 15; ActReg 14, 64, 122, 158, 162; Teraz niech rácżey duſzę ſwą wyleię Teraz/ poki mam cáłą ſwą nádźieię. GrochKal 7; Phil H3; KochPij C; GrabowSet Dv, E, E2, E4, Lv (7); Ale wiérſzem ozdobnym/ y rymy głádkiémi/ Mam nádźieię/ że z miſtrzmi porównam dobrémi. KochFrag 21, 53; OrzJan 34, 106, 135; LatHar 71, 206, 622, 700; WujNT Matth 12/21, Act 24/15, Rom 8/38, 15/4, 14 (22); SarnStat 424, 848; náucza mię tego Dawid/ ábym niemiáłá nádźieie w człowieku/ tylko w Bogu SiebRozmyśl E4; PowodPr 47; SkarKaz 207b, 348b, 350b [2 r.], 351a, 548a (7); CiekPotr 89; Viktorią nád nimi pewną otrzymamy/ W cżym tu pewną nádźieię y zupełną mamy. CzahTr Ev, C2v [2 r.], [Dv], G3v, H; GosłCast 14, 16; SkarKazSej 706a.

»nie mieć, nie mający żadnej nadzieje« [w tym: o kim (2), o czym (4); w kim (6), w czym (4); aby (2), cum inf (1)] = non habere spem PolAnt; spem auferre, spe carere Mącz; nulla spe esse Modrz [szyk zmienny] (41 : 1): SeklKat C; HistAl Gv; zadnyi nadzieie i łaſki Bożyi niemám MurzHist D3v, O4v; LubPs Kv; KrowObr 77v [2 r.]; BibRadz I 178c marg, Sap 3/18; á w tych Seymowych náſzych dźiśieyſzych Sądźiech żadney nádźieie niemam/ áby kto kiedy mogł przez nie ku ſwemu przyść OrzRozm T4; Krol Ferdynánd [...] niemiał żadney nádźieie w Nawárſkiey Krolewnie/ ktorą mu obiecał krol Fráncuſki BielKron 226v, 58, 102, 257, 315; GrzegRóżn G4v; Mącz 407c, 416a; HistRzym 129; Nie mieycie bráćiſzkowie namileyſzy żadney nádzieie/ kthora Pánu Kriſtuſowi należy/ w brákowániu oſobach ſwiátá thego [nolite in personarum acceptione habere fidem Domini nostri Iesu Christi gloriae Vulg Iac 2/1]. RejPos 243v, 13, 13v, 32v, 162v, 163 (13); KuczbKat 270; RejZwierc 167v; ModrzBaz 108v; SkarJedn 14, 367; ArtKanc P6; Káleteńcżykowie/ [...] głodem przyćiſnieni/ y nie máięcy żadney nádźieie o pomocy vmyſlili Miáſto poddáć nieprzyiacielowi. Phil D, E; SiebRozmyśl [A2]v; SkarKaz 609a.

»mieć (a. jest) nieco, mało, kropkę nadzieje« [w tym: o kim (1), o czym (1); w czym (1); aby (1)] (3:2:1): LibLeg 7/32v; RejJóz K2; maluczką tropkę [!] nádźieie o lepſzem ſtanie miéć MurzHist R3, P3; BielKron 304v; W wielkiéy boiáźni/ gdy ieſt nieco wdy nádźieie GórnTroas 38.

»nadzieje nabywać; brać, otrzymać nadzieję« [szyk zmienny] (4;2;1): A ſnadz lepiej nadziej nabędżieṡ Yż możeṡ bycż powyſſoném wſtanie RejKup ov; RejAp 71v; RejPos B2, 120v, 130; Błogoſłáwion kto bierze nádźieię od niego. GrabowSet E3v, Hv.

»nadzieje na wiatr (a. opak) obrocić« = zniweczyć; spem exturbare Mącz [szyk zmienny] (2): Y ſnadz [Bog] opák obráca nádźieie ludzkie RejPs 97v; Mącz 496c.

»oczekawać (a. czekać) (błogosławionej) nadzieje; oczekawanie nadzieje« = spem expectare PolAnt; sustinentia spei Vulg [szyk zmienny] (7;1): Leop 1.Thess 1/3; Abowiem my duchem z wiáry nádźieie ſpráwiedliwośći ocżekáwamy [Nos enim spiritu ex fide spem iustitiae expectamus]. BibRadz Gal 5/5; RejPosWiecz³ 98v; RejPosWstaw 21v, [21³]; Pátrzył [Mojżesz]/ [...] ná rzecży niewidome/ iáko ná ty ktore okiem widział/ y zwiętſzą ich pewnośćią nádzieie cżekał. SkarŻyw 478; WujNT Gal 5/5, Tit 2/13.

»(o)czek(aw)ać (z) nadzieją, w nadziei« [szyk zmienny] (10:8): RejPs 192v, 198; RejPos 7, 11v, [136]v, 261v, 297v, 345v; oni ſwięći oycowie w odchłániach piekielnych/ [...] z zupełną nádzieią czekáli zbáwicielá ſwego RejZwierc 129, 144; RejPosWstaw [21³] [2 r.], 22v [2 r.]; CzechRozm 32, 224; SkarŻyw 440; CZekałem w nádźiei/ cżłek nędzny/ troſkliwy/ Owa Pan weyźrzy: á iák dobrotliwy Głos moy vſłyſzy GrabowSet Q3.

»oddalić nadzieję, oddalić się od nadzieje; oddalona nadzieja»« (2:1;1): RejPs l30v; Płácżćie zemną wſzyſcy ludzie bo iuſz oddaloná odemnie wſzytká nádzieiá weſela/ á połowicá duſze mey iuſz vmárłá. HistRzym 126; ODpuść wyſtępki/ łzy me oſufz/ Pánie/ Oddal odemnie nádźieie fałſzywe GrabowSet N3; SkarKaz 350b.

»odjąć, odciąć (a. ucinać), umniejszyc nadzieję (a. nadzieje (G sg)); nadzieja odjęta, odcięta« = debilitare a. incidere a. praecidere spem Mącz; negare spem Calag; spem auferre; ablata spes Vulg [szyk zmienny] (6:2:2;2:1): A gdy iuż áni ſlońcá áni gwiazd było widáć przez wiele dni/ á burza nie máła nádchodziłá/ iuż odięthá byłá nádzieiá wſzyſtká zdrowia náſſego. Leop Act 27/20; Mącz 30a, 407c, 407d; Calag 284b; SkarŻyw 362, 596; PudłFr 63; GrabowSet D4; O dźiwna miłośći przećiwko nádźiei/ ktoreyś ty nie odiął/ choćiaś nas w nędze dał/ Kryſte Krolu náſz. ArtKanc A15; [Wenus] Która głádkością ẃſzytki piérwſzé ták minęłá/ Aż y przyſzłym nádźieię ná wieki odięłá. KochFrag 26; OrzJan 14; WujNT Act 27/20.

»odnawiać nadzieję; ku nadziei, do nadzieje, w nadzieję odrodzić« = reintegrare spem Mącz; regenerare in spem Vulg [szyk zmienny] (2;2:1:1): BibRadz 1.Petr 1/3; Mącz 407d; VEnus/ nieodnawiay mi iuż przeſzłéy nádźieie/ Niech ſię móy nieprzijaćiél (wſzak wiéſz kto) nie śmieie. KochFr 71; On nas z śmierći wyſwobodźił/ w nádźieię żywą odrodźił ArtKanc F18v; LatHar 565; WujNT 1.Petr 1/3.

»od nadzieje odpaść; z nadzieje wypaść; nadzieja odeszła (a. odpadła, a. odstąpiła)« = de spe decidere Mącz; excidere a spe Vulg [szyk zmienny] (2;2;3): RejKup p5v; Leop Eccli 14/2; Praecisa opitulandi potestas, wſziſtka nádzieyá pomocy odpádłá/ á odeſzłá. Mącz 30a, 338a, 407c; Alećiem bárzo nagle wypadł z téy nádźieie/ A moiéy ſye przygodźie nieprzyiaćiél śmieie. KochPieś 14.

»odpoczywać, spać w nadziei« = requiescere in spe Vulg [szyk zmienny] (4:1): w nádzyei odpocżywáć będzye moye cyáło. LubPs D3; Leop Act 2/26; Pan powiedáć racży o oney dzyewecce/ iż nie vmárłá/ ále ſpi w nádzyei ſwoiey. RejPos 257v; WujNT Act 2/26; KlonWor 82.

»od nadzieje odsądzać« = pozbawiać nadziei (1): Iákoż go też od zbáwienia y nádźieie odſądzáć/ á do piekłá poſyłáć SkarKaz 383a.

»odstąpić (a. odbieżeć) nadzieje, od nadzieje« [szyk zmienny] (3:3): iżeś ſzedł zá Pánem ſwoim/ odrzućiwſzy ony pożądliwośći od ſiebie/ á odbieżawſzy oney wſzythkiey omylney rády á nádzyeie ſwiátá tego. RejPos 326, 46, 72, 85v, 331; SkarŻyw 76.

»odwieść (a. odwodzić) [kogo] od nadzieje; uwodzić nadzieję [od kogo]; uwodzić [czym] nadzieje; [kogo] odwieść do nadzieje« (3;1;1;1): A ták gdy vſłyſzyſz duchá iákiego/ ktoryby cie chciał odwodzić do inſzych wymyſłow á do inſzey nádźieie oprocż Páná twoiego RejPos 190, 52v, 71, 117, 177v; CzechRozm 76.

»(o)mylic (się) w, na nadziei, nadzieją; nadzieję omylić; w nadziei omylony; nadzieja omyla; omylona nadzieja« = fallere spem, frustrari expectationem, spe frustratus est, spes fallit Mącz [szyk zmienny] (7:3:1;4;4;12;1): Ale kokoſz gdy vtyłá/ Ták niepłodna potym byłá: Nieznośiłá żadnego iáiá/ Omyliłá ią nádzieiá. BierEz I4; RejPs 220v; RejKup h2v; MurzHist D3; Nic myę iścye nádzyeyá ma w tym nye omyliłá/ Ktora záwżdy ták zupełna w twoyey láſce byłá. LubPs H3, Tv, hh; BibRadz I 291a marg; OrzRozm A4; BielKron 203v; Opinio de te multum me fefellit, Nádźieyá ktorą miałem o tobie omyliłá mnie. Mącz 265c, 117a, 138a, b, 407c [2 r.]; KwiatKsiąż B3v; RejPos 26, 213v, 257, 282; CzechRozm 65, 145; tobie zwierzóné Nádźieie nigdy nie omyláią KochPs 21, 195; StryjKron 195, 617; CzechEp 106; KochFr 120; Dzieie ſie to bowiem wielekroć/ iż kto ſie ná przyiacielá dobrze iego ſpraw y chęći ku ſobie nie ſprobowawſzy ſpuſzcża/ że w nádziei ſwey omylon bywa. Phil H3; SiebRozmyśl L2; KlonWor 21.

»opuścić, (od-, po)rzucić nadzieję; puścić się, zbyć nadzieje; od nadzieje opuszczony, rzucony« [szyk zmienny] (11:8;1:1;3:1): RejPs 61v, 66, 129v, 177v; Ieſtem potępion iako Kain i Iudáſz ktorzy wſzelką nadźieię i vfanié miłośierdźia Boże^go odrzuciwſzy/ roſpáczyli MurzHist F3v; KrowObr 193v; RejPos 26, 30v, 71, 81v, 147v, 325, 325v, 326; BudBib 2.Mach 7/14; CzechRozm 209v; O iáko dáleko słuſznieyſza rzecż/ ábychmy [...] dáwáli rátunek tym/ [...] ktorzi miedzy námi/ ſtárośćią/ niemocą/ álbo iákim inſzym vpadkiem znędzeni/ á od wſzelákiey nádźieie opuſzcżeni ſą [a omni spe destituti sunt]? ModrzBaz 39; [Piotr] ná on głos opuśćił wſzytko/ żonę/ śieći/ rzemieſło/ y máiętność/ pożywienie/ y nádzieię do wſzytkiego co iedno świat ten obiecowáć może SkarŻyw 596, 383, 470; KochFr 85; KochPam 87; KochPieś 41; PudłFr 21; Niechay porzucą chćiwi ſwé nádźieie GórnTroas 31.

»nadzieję o sobie, w sobie (po)czuć« (2:2): Mądrze cżyniſz Iozephie iż ſie nie fraſuieſz A iż dobrą nadzieię tę o ſobie cżuieſz RejJóz I4v; RejWiz 159v; KuczbKat 400; A ćiebie ſámego/ ná ten kres przywiodę. Gdźie wiecżne rádośći/ máią ſwą pogodę. Táką ia nádzieię/ cźuię Pánie w ſobie GrabowSet D2v.

»(po)da(wa)ć nadzieję; udzielić nadzieje« [w tym: komu (18); aby (2), ze (2)] = spem facere a. nuntiare Mącz; spem dare Vulg [szyk zmienny] (22;1): Pamiętay na ſlowo ſludze twemu miły panie w ktorim dałes mi nadzieię. WróbŻołt 118/49; RejPs 77; KromRozm III B3v; KrowObr 72v; Leop Ps 118/49; BibRadz *7; Quam in spem me vocas, Co mi zá nádzieyę dáyeſz. Mącz 407d, 326c, 407c, d; RejPos 6, 85; ták/ iż mu nie ieſt przykro vżyć rzeczy gorzkich/ do pićia niewdźięcznych/ do ſtrawienia niepodobnych/ bylo tylko choroby wypędzenia nádźieie kto podał. Oczko 1v; SkarŻyw 262 [2 r.]; GrabowSet D4v, Q2; LatHar 23, 490; WujNT 2.Thess 2/16; day nádźieię/ ábyſmy niewątpili y nie roſpáczáli o tym/ coś wierzącym w ćię obiecał SiebRozmyśl E3v, I2; SkarKaz 350a.

»nadzieją się podpi(e)rać (a. wspierać); podpirać (a. podeprzeć), poprawować nadzieje; podparcie nadzieje; nadzieja podpiera« = spe niti Mącz [szyk zmienny] (4;3:1;3;1): Mącz 407d; A ku lepſzemu ieſzcże podpárciu tey nádzieie ich o tey ſwiętey hoynośći iego/ zoſtáwił im [...] ciáło ſwe ſwięte á kreẃ ſwą ſwiętą RejPos 82, 74, 121, 131v, 147v, 167v; KuczbKat 270; RejZwierc 150v; SkarŻyw 348; Inſzy/ kiedy truchleią/ Wſpieráią ſię nádźieią/ Y wdźięcżną myślą/ ſerce zábawiáią GrabowSet H2v; Nádźieiá dobrá ſercá niech podpiéra KochFrag 18.

»(mocną a. wielką, a. wszy(s)tkę, a. (z)upełną) nadzieję [w (a. na) kim, w czym] pokładać (a. kłaść), położyć, (po-, za)sadzić (a. fundować, a. poruczyć itp.), pokładający; nadzieję podłożyć; nadzieja (jest) położona, pokładana, zasadzona [w kim, w czym], leży [na kim]; pokładanie nadzieje« = spem in aliquo reponere Mącz, Modrz; spem in aliquo constituere a. collocare Mącz; confidere, ponere spem in aliquo, sperare, supersperare in aliquo Vulg [w tym: w Panie (Bodze a. Bogu) (192)] [szyk zmienny] (289:96:16:9;2;8:2:3:1;1): LibLeg 10/114v, 11/42; Ci ktorzy ſą nam nierowni/ Pomocnicy ſą niepewni: Nádźieie w nich niepokłáday BierEz O4, N3; OpecŻyw 1v; Non enim in arcu meo ſperabo: et gladius meus non ſalvabit me. Bom ia nie w ſtrzałkach moich nadzieię moię pokładał/ ani miecż moy mnie wybawi. WróbŻołt 43/7; bomci ia w ſądziech twoich nadzieię pokładał [quia in iudiciis tuis supersperavi]. WróbŻołt 118/43, B6v [2 r.], C3v, E7, G2, Nv (14); Pokłádáli nádzieię wielką wtobie oycowie náſſy/ á nigdy byli nieomyleni ná wyzwoleniu ſwoiem [In te speraverunt patres nostri speraverunt et liberasti eos. Vulg Ps 21/5]. RejPs 31; Prorok gdy przed Saulem był vćiekł do iáſkiniey tu wielką nádzieiękładł [!] wpánu ſwoiem RejPs 84; Ay oni rozmyſláiąc dziwne ſprawy páńſkie vczyli ſie wſſey nádźieie wniem pokłádáć [ut ponant in Deo spem suam Vulg Ps 77/7] RejPs 114v, 16, 23, 23v, 29, 30 (55); Synowſką miłoſcią/ iako oicza niebieſkego/ miłowali/ a wnim ſamym (a niewżadnym inijm ſtworzeniu iego) wſzyſtko vfanie y zupełną nadzieię naſzę/ pokładali SeklWyzn 2, a2v; RejJóz I4v; Ten ieſt kazdego bog iego wczim ſwą nadzieię kto poklada/ wnym dufha SeklKat D3, A2v, D2v, D4, D4v, Ey [2 r.] (11); Obaczaycię nedzny Ludzie Czo kladzieczie wrady czudze. Nadzieie ſwe y vfanie To wemnie iuż wnet vſtanie. RejKup G, d2v, h3v, r8v, X, x8v, cc8v; RejKupSekl a7, a7v; MurzHist C2, K3v; MurzNT 82v; Przeklęty yeſt/ kto w człowyecze duffa/ á nádźyeyę ſwoyę w ćyele álbo myeſye pokłáda. KromRozm II q3v, i2; KromRozm III B4; GliczKsiąż C4v; Bo ten ktory nádzyeię fwą w Pánu Bogu ſwym kłádzye/ Ten iuż iście nie omylnie wygrał ná tym zakłádzye LubPs ff2, D2, E3v, E4, H3, H4v (15); SeklPieś 6v; Pan Bog ieſt obroná/ wſzyſtkim wnim nádzieię pokłádáiącym. KrowObr 89v, 14v [2 r.], 67, 69, 86, 87v (15); Acż więc drudzy bez ſlubu ty pánie miewáią/ W ktorych też ſwey nádzyeie wiele pokłádáią. RejWiz 59, 55v, 83; KochZuz A4; BibRadz I 196b marg, Eccli 2/6; Iozáphát nie dufał modłom cżártowſkim áni w nich nádzyeie pokładał BielKron 84, 30v, 63, 209, 220, 338v; In quo nostra spes sita est, W którim náſzá nádzieyá położona yeſt/ to yeſt/ w którym my dufánie mamy. Mącz 397c, 265d, 311d, 407c, 412d [2 r.]; RejAp AA6, 6v, 90, 123v, 159v; Tárſia corká twa ná kthorey wſzyſtká náſzá nádzieiá leżáłá: vmárłá ieſt. HistRzym 21v; á w ſámym Pánu a w odkupieniu iego położ wſzytkę nádzieię ſwoię RejPos I4; á iż nie kładzieſz w wſpomożeniu ſwiátá tego/ ktory widziſz thák buyny á ták rozweſelony/ nádźieie twoiey RejPos 126v; A iż opuſzcżał Páná Bogá ſwego/ á położył nádzyeię w lekárzoch ſwoich/ nie pomagáło mu nic lekárſtwo iego. RejPos 257, ktv, 4, 10 [2 r.], 11v marg, 12 (137); BiałKat 33v, 93v, 383v; KuczbKat 65, 270; Słábą ći nádzieię pokłádáli w vfiech ſwoich/ w zbroiach y w ſtrzelbach ſwoich RejZwierc 265, 85v, 195v, 198v, 265; BielSpr 65v; WujJud 58v, 104v; RejPosWstaw [110²v], [110³]; BudBib 2.Mach 7/20, 9/20; MycPrz I A4; CzechRozm 65v, 66 [4 r.], 98v, 207, 227, 265v; Ná tym tedy miłośćiwym y wſzechmogący^m Pánie/ maſz teras wſzytkę nádzieię twoię záſádzić/ maſz vgruntowáć ſerce twoie KarnNap E2v, F; ModrzBaz 85v; my w páńſkiéy kłádźmy nádźieię obronie. KochPs 28; Szaleni ludźie/ którzy w twym władániu Nádźieię kłádą/ álbo y w zebrániu. KochPs 72, 4, 9, 29, 35, 42 (17); SkarŻyw 20, 103 [2 r.], 397, 460; MWilkHist F2v; CzechEp 74, 79, 106, 144, 169, 289; ktorzy w żywiołách świátá tego (co Páweł ś. gánił) zbáwienia ſzukáią/ y nádźieię w zwierzchnich rzecżách pokłádáią. NiemObr 92, 33, 89, 120, 179 [2 r.]; [Car Moskiewski] W zamcéch nádźieię pokłádał/ Ale y tych prętko ſtrádał KochPieś 45, 1; ArtKanc G14v, H14v, H15v, M19, N2; Takci ſliſze ze iuſz wobronie Tureckiei nadzieie niektorzi zwas pokladaya PaprUp E2v; GrochKal 6; W twey łáſce/ záſádzona Moiá nádźieiá/ wielce pożądána GrabowSet I3, Dv [2 r.], D2v, E3v, F2v, F3v (11); OrzJan 66, 96, 109; WSzechmogący wiecżny BOże/ [...] rácż weyźrzeć ná porátowánie ludu Chrześćijáńſkiego/ áby narody pogáńſkie/ ktore w ſwym morderſtwie nádźieię pokłádáią/ mocą práwice twey były ſtárte y pokruſzone. LatHar 622, 52, 68, 101, 163, 171 (24); Bogaczom tego świátá roſkázuy áby o ſobie wyſoce nie rozumieli/ áni pokłádáli nádźieie w bogáctwie niepewnym/ ále w Bogu żywym WujNT 1.Tim 6/17, s. 116, Rom 15/12, Eph 1/12, 1.Tim 4/10, 727 marg; SarnStat 1280; SiebRozmyśl E4v; Kto ták oſzálał/ áby w Anyołá/ ábo w świętego/ ábo w iákie ſtworzenie wierzyć: to ieſt w nim wſzytko ſerce y nádźieię ſwoię poſádźić miał? SkarKaz 548a, 273b, 351a [2 r.]; W Tobiem Pánie położył ſwe wſzyſtkie nádźieie CzahTr C2v, F4, F4v, G3v, L4v; nádźieięm/ mówi/ ſwą podáłá Zdrowiá mégo w nim ſámym/ w iego opátrznośći GosłCast 57; KlonFlis Gv.

»w nogach nadzieję położyć« = ratować się ucieczką (1): Téyże nocy żonę ſwą/ y Kniáźiá Fiedorá Z żoną iego/ y z brácką z Stáryckiego dworá [kniaź] Do Moſkwy wyſłał: y ſam bárzo ſobą trworzył[!]/ Y iuż był tylko w nogách nádźieię położył KochJez B2v.

»(po-, u)twi(e)rdzić (a. umocnić, a. ugruntować itp.) nadzieję; w nadziei utwi(e)rdzić (a. postanowić, a. upewnić); umocniony (a. postanowiony, a. utwierdzony) nadzieją; utwi(e)rdzenie nadzieje; umocniona (a. utwierdzona) nadzieja« = spem confirmare Mącz; in spe constituere Vulg [szyk zmienny] (30;6;5;8;2): Bowiem ty ſam miły panie/ poſtanowiłes mię w nadziei. WróbŻołt 4/10, B7v; RejPs 167v; KromRozm II e3, e4v, k; Ano ya moy Pánye gdym záwołał k thobye/ Vmocniwſſy ná wſſem tę nádzyeyę w ſobye LubPs ee4; Mącz 407c [2 r.]; Otho w nim pośili wiárę żywą/ oto w nim vmocni nádzieię żywą RejAp 195, AAv, 113v [2 r.]; Tu iuż nic wętpić nie będzyecie/ iuż będzie vmocniona nádzieiá wáſzá RejPos 134; vgruntuieſz mocno ná tey opoce á ná thym fundámencie/ ták iáko tu ſłyſzyſz/ wſzytkę wiárę y nádzyeię ſwoię. RejPos 302, 46v, 48, 76, 80, 89v (27); RejZwierc 138v, 144, 206; Tymże obycżáiem łáſká Páńſka oświeca rozum ludzki/ rozgrzewa myśli oźiębłe/ [...] vtwierdza w cżłowieku dobrą nádzieię KarnNap E4; SkarŻyw 358; Iákom im więc obiecował. Stáwić ſię im w Gálilei Y vpewnić ie w nádźiei. MWilkHist G3; NiemObr 69; nádźieie ich pilne/ Mocno w ich ſercách zákorzęnione/ Twierdząc GrabowSet V2, E2; LatHar 278, 469.

»przesiąc, zwyciężyć, przejść nadzieję; przechodzić nadzieją« = okazać się lepszym niż się spodziewano; expectationem a. opinionem a. spem superare a. vincere Mącz [szyk zmienny] (3:2:1;1): Mącz 265c [2 r.], 265d, 434b, 497b, 497c; Sam tedy Hetman/ ktorego rzecż ieſt o to wſzytko ſię ſtáráć/ ma inſze przechodźić/ dobrą o ſobie nádźieią/ kárnośćią [antestare caeteris necesse est indole bona, disciplina] ModrzBaz 116.

»ku nadziei, do nadziei przywieść« (2:1): O ſymeonye zaſzlepyenye twoye przyuyodlo czyą ku pewney nadzyey PatKaz II 62; KromRozm II f; SarnStat 1051.

»nadzieje rozniecić« (1): Tákeś ty mnie Orſzulo droga vczyniłá/ Wielkieś nádźieie w moim ſercu rozniéciłá KochTr 13.

»nadzieje rozwiać« (1): Skoro duch wynidźie z ćiáłá/ Ziemiá źiemię będźie bráłá: A náſzé płoné nádźieie Po powietrzu dmá rozwieie [in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Vulg Ps 145/4]. KochPs 211.

»schodzić (a. zejść) na nadziei; schodżi mi nadzieje« = pozbawić się nadziei; deserit me spes, orbari spe Mącz (2;1): Infringi spes et languescere dicitur, Schodźić ná nádzieyey. Mącz 407d, 407c, 407d.

»spuścić się na nadzieję; nadzieje spuszczać [na co]« (1;1): RejZwierc 194v; Wdzięcżnieyſza ieſt rzecż odrzućić nádzieię ludzką/ á ſpuśćić ſię ná Boſką [Eligibile est commutantem quae ab hominibus, quae sunt a Deo expectare spes] BudBib 2.Mach 7/14.

»stać się [komu] według nadzieje« (1): wſzytko ſie im sſtáło według oney nádźieie ich. RejZwierc 129.

»(wszy(s)tkę) nadzieję (s-, u)tracić, podziać« = abicere spem aliquid faciendi vel alicuius rei vel de aliquo, desperare de aliquare, perdere spem, orbari spe, extenuatur a. evanescit a. deserit me spes Cn [szyk zmienny] (14:1): RejPs 133v; RejRozpr K2v; Iuſz nic nie wierzę/ nienadźiewám śię nieze^go/ wſzyſtkem nádźieie vtraćił MurzHist F3v, T2y; OrzQuin Y4v; RejPos 6; KochTr 18; Dźiś inné wiátry przećiwko mnie wieią/ Stráćiłem wſzyſtko záraz y z nádźieią KochPieś 17; Expes ‒ Bez nadzeię, ten ktori nadzeię vtraczieł. Calep 393a, 312a, b; CiekPotr 65; NA ten cżás gdym ſzcżęſzliwy ia w ſzcżeśćiu nie vfam/ A w nieſzcżeśćiu nádźieię nie trácżąc záś vfam. CzahTr B, B; Otrząśni ſie o corko/ á nietrac nádźieie/ Niech zdrowſzy wiátr z połodniá ná ćię zlekká wieie. GosłCast 24.

»nadzieje szukać« [szyk zmienny] (23): Iż oney twoyey [Bożej] dobroczy Niebaczemy/ anj dbamy Szynąth nádzieye ſzukanij [lege: szukamy] RejKup p5v; RejAp 71v, 141, 149v; Pátrzayże záſię coś ieſt/ y v kogo ſzukaſz they obłędliwey nádzyeie ſwoiey. RejPos 317, 48v, 86, 130v, 131, 146v (17); RejZwierc 173v; Ktoż tedy ták ſercá niedbáłego/ [...] zápomniawſzy ſwoiey powinnośći/ ſzuka ſobie z kąd inąd nádźieie/ á práwie ſię z Páná ſwego śmieie. ArtKanc P3.

»uczyć nadzieje« (1): Ma też wielkie nieprzyyacioły fáłeſzne náucżyciele/ ktorzy zakonu vcżą á nádzyeie w właſnych vcżynkach. LubPs ee4v.

»nadzieję o sobie (u)czynić, dający, po sobie okazować« = in optima spe repositus Mącz [szyk zmienny] (2:1:1): á vczyniłeśmi oſobie dobrą nádzieię ieſſcze przy pierſiach leżącemu. RejPs 31v; KwiatKsiąż B3v; Mącz 311d; VCieſzna moiá śpiéwaczko/ Sappho Słowieńſka/ Ná którą [...] lutnia dźiedźicznym práwem ſpáść miáłá: Tęś nádźieię iuż po tobie okázowáłá: Nowe pioſnki ſobie tworząc KochTr 7.

»nadzieję (u)czynić, sprawić (a. sprawować)« = spem alicui facere Calag, Cn; spem dare a. inicere Cn [w tymi komu (10), w kim (2)] [szyk zmienny] (22 : 2): RejPs 82; Choć my drugy nieprzewynył Wielym wgych nadzieie czynył. A nigdim ſię nieomylył RejKup i4v; GroicPorz Bv; RejWiz 109v; Abowięm ieſliże ſię ſam od ſiebie nie odſtrzeliſz/ wyborną o wſzyſtkich dobrych rzecżach twoie ninieyſze poſtępki nádzieię cżynią. KwiatKsiąż Q2; RejPos 48, 121, 212; BielSpr 39v [2 r.]; CzechRozm 111v; Calag 284b; Wołał ná nię Stároſtá: vpámiętay ſię Iuliáno/ ieſzcże mu oná miłość ktorą miał ku niey/ nádzieię cżyniłá/ o iey ſercu odmiánie SkarŻyw 151; cżyni mi wielką nádźieię/ ſroga męka/ y święta śmierć twoiá. LatHar 147, 675; WujNT 129, 711 marg, 733; Vczynki dobre zaſługę máią/ otuchę y nádzieię czynią SkarKaz Oooo2d, 350a, 350b, 351a [2 r.]; KlonFlis B3.

»ufać z nadzieją« (1): Ale Máchabeuſz vſtháwicżnie vfał ze wſzythką nádźieią [semper confidens, cum omni spe] iż miał mieć ráthunek od Bogá. BibRadz 2.Mach 15/7.

bibl. »przeciw nadziei w nadzieję uwierzyć« (2): CzechRozm 155v; Abráhám przećiw nádźiei w nádźieię vwierzył [qui contra spem in spem credidit] WujNT Rom 4/18.

»nadzieje używać« (3): Y Coż ieſt weſelſzego/ gdy dobrey nádzyeie/ Kto w ſwych ſmutkoch vżywa RejZwierz 132; RejPos 120v; RejZwierc 184v.

»wątlić nadzieję« (1): ták im to mniemánie ieſt przycżyną ſzkodliwego báłwochwálſtwá/ wątląc nádźieię ich o przycżynie Chriſtuſowey CzechRozm 265v.

»widzieć nadzieję« (1): Plus spei video quam volo, Więcey nádzieye widzę niźli bym chciał. Mącz 494a.

»nadzieją, w nadziei być (wy-, z)bawionym (a. zachowanym); nadzieja wybawia« (6:1;2): LubPs Fv; Abowiem nádźieią ieſteſmy záchowáni [spe enim salvi farti sumus] BibRadz Rom 8/24; RejPos [154]; Ale iáko żydow nádźieiá/ ktorą w kośćiele onym Sálámonowym pokłádáli/ nie wybáwiłá NiemObr 179; WujNT Rom 8/24, s. 549 marg, 551, 551 marg, Aaaaaa2.

»nadzieję wypełnić (a. napełnić); wypełnienie nadzieje« = spem implere Mącz; expletio spei Vulg [szyk zmienny] (2;2): Mącz 304d; á iuż nicżego więcey nie cżekamy/ iedno wypełnienia oney ſwiętey nádzyeie náſzey/ ktorey pewnie ocżekawamy przy ſwiętym przyśćiu iego RejPos 220, [136]; WujNT Hebr 6/11.

»zawieść (się) nadzieją, na nadziejach; zawieść nadzieję; nadzieja uwodzi« [szyk zmienny] (1:1;1;1): RejWiz 32; nie báránem/ ani wołem go błagayćie/ Ale przedeń ſumnienié czyſté przynaſzayćie: [...] iuż pewni tegobyć możećie/ Ze ſye ná ſwych nádźieiach nic nie záwiedźiecie. KochPs 6; CzechEp 106; Bo káżdégo ſwa właſna nádźieiá vwodźi/ A ledwie ſie z człowiekiem záraz nieurodźi. KochFrag 15.

»w nadziei zawisnąć; na nadziei zawieszać; zawieszać nadzieję; nadzieje wiszą [z kogo]; nadzieja [na czym] zawisa« (1;1;1;1;1): ábowiem wtwey nádziei záwiſnęłá wſſytká myſl moiá [quoniam in te confidit anima mea VulgPs 56/2] RejPs 84v; RejPos 248; Po tobie/ pánie/ ſerce mé truchleie/ Bo z ćiebie wiſzą wſzytki mé nádźieie. KochPs 109; Y bywa tákowych wiele/ ktorzy wſzytko ſzcżęſcie ſwe/ wſzytko dobre mienie ná nádziei drugich záwieſzáią Phil H3; WujNT 84.

»zepchnąć kogo z nadzieje« = pozbawić kogo nadziei (1): Deturbare spe vel ex spe, Zepchnąc kogo z nádzieye Mącz 407c.

»nadzieję zepsować« = spem adimere Mącz; auffere a. debilitare a. eripere a. praecidere spem, avertere a spe Cn (3): Diem eximere vel tollere, Odyąć komu dobrą myśl/ Nádzieyę zepſowáć. Mącz 88b, 346c, 407c.

»nadzieję znaleźć« (1): A my wiedząc to/ iż inſzey żadney ſpráwiedliwośći/ áni nádźieie ználeść nie możemy o zbáwieniu ſwoim/ przedſię temu nie dufamy RejPos 131v.

»w nadziei (zo)stać, trwać; przy nadziei (zo)stać« [szyk zmienny] (7:5;5): A gdy ná inſſe przypádnie nieſſczeſćie ći przedſię będą trwáć wnadziegi ſwoiey/ á záwżdy będą náſyceni choćia ynſſy będą wielkiem głodem prácowáć [non confundentur in tempore malo et in diebus famis saturabuntur Vulg Ps 36/19]. RejPs 55v, 29, 160v; MurzHist Mv; LubPs B3v marg; Trudno temu zrozumieć/ trudno temu ſproſtáć/ Muśimy ták z rozumem przy nádzyei zoſtáć. RejWiz 147v; W boiázni Páńſkiey ieſt mocne vfánie/ á ſynowie iego zoſtáną wnádźiei [In timore Domini fiducia fortitudinis, et filiis eius erit spes.]. BibRadz Prov 14/26; RejAp 87; RejPos 6v, 163v, 266; RejZwierc 150v; BielSpr 60; SkarŻyw 262; ArtKanc F19; CzahTr [D2]; GosłCast 50.

»zostawać bez nadzieje« (2): Srzednią drogą kośćioł ś. idźie/ nie dufa vczynkom ſwoim bez Bożey łáſki: nie zoſtáie też w nich bez nádźieie. SkarKaz 351b, 351a marg.

»zostawić nadzieję; nadzieja zostawiona« [szyk zmienny] (10;1): MurzHist L2v, R4; Mącz 263c; on zoſtáwił pociechę á nádzyeię ſwoim wiernym/ iż ich on nigdy nie opuśći z Boſkiey opátrznośći ſwoiey. RejAp 117; RejPos 53, 138, 245; CzechRozm 79v; Mąż moy inne^go mi opátrzenia z ſynacżkámi mymi niezoſtáwił/ iedno Páná Bogá y nádzieię w nim SkarŻyw 103, 143; cóż zá nádźieię ſynowi ſwému/ nam/ y ſobie zoſtáwiſz? OrzJan 101.

»zostawić w nadziei, przy [jakiej] nadziei, wiele nadziei; zostawiony w nadziei« [szyk zmienny] (5:3:1;1): RejJóz F5; LubPs B3v; Zniknęłá tą Bogini/ gdyż ten wiek ták nieſie/ Niewiem by ſię nie kryła przed tą woyną w leſie. Bo iesli ſię do Niebá pięknego wroćiłá/ Polſkę przy złey nádźiei iśćie zoſtáwiłá. Prot B3v; RejPos 6v, 112v, [136], [137]; MWilkHist Lv; A on w nádźiei lepſzey zoſtáwiony/ Iuż máło pomni dźiś ná troſki ony. GrochKal 17; Ten bowiem to kwiećie młodośći ſwoiey/ zoſtáwiwſzy ták/ wiele nádźiei głownych/ pierwey ſię z tym świátem rozſtał/ niż ſię był z nim iákmiarz doſkonále obeznał WysKaz 2.

»żyć w nadziei, w nadzieję« [szyk zmienny] (2:1): CzechRozm 224; SkarŻyw 269; W którą nádźieię żywieſz? czego czekaſz więcéy? KochTr 15.

»czas zapłaty i nadzieje« (1): O ſynowie namilſzy/ przyſzedł cżás zapłáty y nádzieie náſzey SkarŻyw 519.

»dobra nadzieja« = spes maior Modrz; spes bona PolAnt, Vulg [szyk 131 : 23] (154): March¹ A4v; Tego podobno wdzięcżen był/ Iżem gośćiá dobrze vcżćił. Abowiem zá dobre dzieie/ Pewien cżłowiek dobrey nádźieie. BierEz A3v, D4v, L2v; ForCnR C; FalZioł V 32v; Drudzi go pytali, cżym ſie dzieli vcżony od nieucżonych rzekł, dobrą nadzieią. BielŻyw 10, 38, 43; pamietałem na ſądy twoie [...]/ á ieſtem z tego pocieſzon. [...] (koment) ieſtem pocieſzon) (Ps 118/25) czuſz bo mam dobrą nadzieię iż mi też odpłaciſz. WróbŻołt oo2v; I przedſie nieprzeſtánę wdobrey nádziegi przywodzić ſobie nápámięć łáſkáwych ſpraw iego RejPs 113, 31v, 47 [2 r.], 47v, 77 (9); ConPiotr 34v; Bo ieſzcże ten każdy ieſt wzdy dobrey nadzieie Kto nad inſze vbiory cżnotą ſie odżieie RejJóz G2, I4v, I7v; A pieknie ſie przi odzieie Gdy naſſe dobra nadzeye Wezme wiárę/ o Panu ſwem Zwás kazdy RejKup Xv, c3v, i8v, ſ6, t8; ieſt dobra nadźieiá/ że im ſą ich błędy odpuſzczony MurzHist M4v, E4, Mv, Pv; MurzNT Mar 10/49, Ioann 16/33; KromRozm II f; Diar 99, 125; Przycżyná przymuſzáiączá ku dobrey nádziei LubPs F3 marg; KrowObr 231; Radby mowił nie ma ſkim/ lecż wżdy iuż nádzyeie Lepſzey/ niż mu tuſzyli oni dobrodzyeie RejWiz 46, 14, 109v, 128v; Miey dobrą nádzieię corko/ wiárá twoiá ćiebie zdrową vcżyniłá [Confide, filia, fides tua te salvam fecit]. Leop Matth 9/22, Matth 9/2; LeszczRzecz A5; Y iákiey maſz być dobrey/ w ſwych prośbach nádzieie. RejZwierz 105, 31v [2 r.], 46, 123, 132; BibRadz Is 54 arg, II 90c marg; BielKron 102v, 125v, 200, 204 [2 r.], 249v (7); KwiatKsiąż C2, C4v; Id quidem mihi in optima spe pono, To ya przimuyę á poczytam zá naylepſzą nádzieyę. Mącz 407d, 16b, 128c, 151a, 287b, 311d (24); á żebyſmy ćię [.,,] vpádli POLánie/ iednégo/ prawdźiwégo/ y wiernégo Bogá/ iednym ſercem/ y zgodliwym głoſem/ ku lepſzey nádźiei łáſką twoią przywróceni/ w Polſzce wiecznie chwalili OrzQuin Y; SienLek 125v; RejAp Dd4v, Ff3, 56v, 71 marg, 131v; HistRzym 130; iuż byli lepſzych myſli á lepſzey nádzyeie/ o błogoſłáwionych obietnicach iego. RejPos 135, 6, [136]v, 138v marg, 141v (9); BiałKat 91, 383v; KuczbKat 235; Tákże záchorzáłemu á lekkiemu ſercu/ y otuchá/ y dobra myſl/ y nádzieiá dobrá/ wſzytko to v niego pod wątpieniem/ á wſzitko mu ſie gorzko widzi. RejZwierc 87, 144, 146, 152; Káżdy Rycyrſki cżłowiek więcey ſie ma bać y ſtrzec domowego kłopotu/ ze złey przygody winy/ niż ná walce bedąc/ záwzdy w dobrey nádzieiey z zwyćięſtwá/ dobrey ſławy y zapłáty. BielSpr 36v, 39v [2 r.], 60; WujJud 69v, 105; WujJudConf 68; RejPosWstaw [21³]; BudBib Dan 13/34; Bo nicżego niewykonał zakon/ lecż wprowádzenie lepſzey nádźieie/ przez ktorą przybliżamy ſię ku Bogu. BudNT Hebr 7/9[19]; CzechRozm 111v; KarnNap E4, Fv; Wino záiſte tákie ma przyrodzenie/ iż ludźi naprzod cżyni weſołe/ potym gdy ſię go więcey nápije/ dodawa dobrey nádźieie/ y więtſzego o ſobie rozumienia [Vini quidem natura est illa, ut homines primum alacriores reddat, deinde, plus potum, spei maioris ac praeclarius de se sentientis] ModrzBaz 52, 116, 118v; KochPs 28; MWilkHist Lv [2 r.]; KochSz A3v; WerKaz 289; ActReg 88; GrochKal 17; Tám ćię oględáć mam dobrą nádźieię/ Szláchetny duchu/ dla którégo mdleię. KochFrag 53, 18; OrzJan 135; LatHar 675; WujNT 36 marg, 2.Thess 2/16, Hebr 7/19; SarnStat 1051, 1226; SiebRozmyśl Kv; SkarKaz 350a; ognie owe Sżcęśliwe[!] fliſom: Bo dobrą nádźieię Cżynią/ gdy párą pádną im ná Reię. KlonFlis B3, F. Cf »przez dobrej nadzieje«, »z dobrą nadzieją«.

»długa nadzieja« (1): Długa nádźieiá/ rádość krotka/ żal płáczliwy/ Rodźicow moich SzarzRyt C4v.

»głupia nadzieja« (1): Leżałem: máiąc zá wodze/ y pány/ Sproſną chęć/ zwycżay zły/ głupią nádźieię. GrabowSet I3v.

»kęs, cząstka nadzieje« (3:1): ále z drugiey ſtrony zoſtawa cżąſtká nádzieie dobrey. LeszczRzecz A5; RejZwierz 109v; wor niemáły ná wirzchu vyrzeli/ Ieſzcże wżdy w nim nieiákiey kęs nádzieie mieli. HistLan Fv; KochSob 61.

»[kto, co] wielkiej (a. znamienitej) nadzieje« = można spodziewać się po kim, po czym wiele dobrego; in optima spe repositus, summa spe praeditus Mącz [szyk 5:1] (6): Eximia spe adolescens, Známienitey nádzieye młodzieniec. Mącz 102d, 311d, 407d; [Biskup Aleksander] widząc w Athánázym oſobne dary Boże/ zalećił go rodzicom/ áby go pilnie iáko ſzcżep iáki młody á wielkiey w owocach nádzieie/ wychowywáli SkarŻyw 388; KochFr 121; GrochKal 21.

»nadzieja ludzka« [szyk 8:3] (11); niewiećie co śię dzieie/ Mieniąć śię ludzkie nádzieie BierEz I3; RejPs 97v; Mącz 116b; BudBib 2.Mach 7/14; NiemObr 73; O iáko/ ludzkie nádźieie/ odmienne GrabowSet T4v. Cf »nad nadzieję ludzką«, »w nadzieję ludzką«.

»mała, chuda, umniejszona nadzieja« = exigua a. tenuis spes, specula Mącz [szyk 12 : 2] (11:2:1): iuż máła nádźieiá o nim áby ſye miał polepſzyć. GroicPorz kkv, kk2; iuż tám nádzyeiá bywa bárzo chuda. RejWiz 135v; KwiatKsiąż B2v; minuta spes, Vmnieyſzona nádźieyá. Mącz 223a, 110d, 407d, 449a; RejPos 44v, 71v; RejZwierc 96v, 270; PowodPr 2. Cf »z małą nadzieją«.

»mocna nadzieja« [szyk 32:5] (37): Moczno prżi ſwem Panu ſtali Iégo moznoċ wyznawayacz Nadzieye wnym moczną máyacz RejKup ſ5; MurzHist O2v; LubPs A3, R5; Trzebá ſtátecżney wiáry/ á mocney nádzyeie/ Bo więc z inych przypadkow/ ſnádnie ſie cżárt śmieie. RejWiz 171; BibRadz I 13 marg; RejAp AA4v, 113v; A gdy w nim położymy mocną wiárę á nádźieię náſzę/ pewnieć nam poda miłośćiwą rękę ſwoię RejPos 173, 33v, 54, 80, 116v, 134 (17); y iákobyś w nim záwżdy mocną wiárę y nádźieię ſwoię pokłádáć miał RejZwierc 198v, 130v, 198; MycPrz I A4; wſzákże ia o to nic nie dbam/ w Bodze mocną nádźięię mam. ArtKanc Q10; á nádźieiá náſzá o was mocna ieſt (marg) áby nádzieiá náſzá o was mocna byłá. N.L. (–) [ut spes nostra firma sit pro vobis] WujNT 2.Cor 1/7; SkarKaz 422b. Cf »z mocną nadzieją«.

»nadzieja nad nadzieję« (1): [Abraham] vwierzył w nádzieię nád nádzieię/ iſz ſię ſtáć miał oycem wiela národow/ wedle tego iáko mu rzecżono SkarŻyw 285.

»nędzna, marna nadzieja« (4:1): O nedznas moia nadzieia Gdzies teras wzyąc dobrodzieia. RejKup f5; O nędzny cżłowiecże márnaſzby to byłá nádzyeiá twoiá/ gdyż niewieſz iáko w ocemgnieniu Pan może cie roſkázáć poſtháwić przed ſobą RejPos 248v, 40, 300v. Cf »w nędzną nadzieję«.

»nie daremna nadzieja« (3): Tu iuż możeſz rozumieć iż ieſth nie dáremna nádźieiá modlitwy twoiey RejAp 72; RejPos 26v, 222.

»niedobra nadzieja« (1): Szumi mu [drugiemu] wiátr y przez ſen á morze ſie chwieie/ Bárzo y ráno wſtawſzy nie dobrey nádzyeie. RejWiz 12.

»nadzieja nieomylna« [szyk 4:4] (8): Iáko ieſt nieomylna nádzieia dufáć wpánie bodze RejPs 225v, 193; Sthoły białe znák nádzieie nieomylney. RejAp 68, 61v; RejPos 128v, 194; RejZwierc 138v; RejPosWstaw [21³].

»(o)błędna, obłędliwa nadzieja« (7:2): Ale ci kthorzy ſie tułáią po tey puſzcży ſwiátá omylnego/ w obłędliwych nádzieiách ſwoich/ [...] bárzo ſie mylą RejPos 2v; iuż tám omylny cżás á obłędna nádzieiá będzie RejPos 181v, 6v, 17, 223 [2 r.], 240, 248v (9).

»obłudna nadzieja« (2): WisznTr 22; O obłudna śmiertelnych nádźieio/ [...] iáko rychło od fałſzywego weſela/ do prawdźiwego ſmutku wielom wrotá otwieraſz. WysKaz 2.

»omylna nadzieja« = fallax spes Mącz [szyk 30:6] (36): o zły márny ſwiecie/ Iákoż tá twa omyłká ty nędzniki gniecie. Ktorzy [...] omylną nádzyeię w tobie pokłádáli. RejWiz 83, 84 marg, Cc8; Mącz 117a; RejAp 61v, 150v, Ee3; Pátrzayże tu omylney nádzyeie tego cżłowiecżeńſtwá náſzego RejPos 248, 8v, 31, 133, 138v marg, 152 (23); RejZwierc 246; NiemObr 179; wy [Muzy] mię wyłączacie Z liczby nieznácznéy/ y nád obłoki wſadźaćie: [...] Zkąd omylną nádźieię/ y błąd widźiéć mogę. KochMuza 26; GrabowSet D4v, R; Wzgárdźił/ porzućił/ zgromił/ y ták mi to ſpráwił/ Iż nędzną zoſtáć muſzę w nádźiei omylnéy. GosłCast 50.

»ostateczn(i)a (a. ostatnia) nadzieja; ostatek nadzieje« (6;1): proſſę co ná rániey vſpieſz ſie ku mnie zmiłoſierdziem ſwoiem/ ábowiem iuż tu ſtánął wſſytek oſtátek nádzieie moiey. RejPs 211v, 102v, 197v; OrzRozm A3; Asylum, Vciecżká á oſtáteczna nádzieya. Mącz 18c; do wód tákich ludźie vczęśćiać ſye ięli [...] iáko do oſtátniéy nádźieie Oczko 12; OrzJan 109.

»pełen nadzieje« [szyk 7:1] (8): RejWiz 159; Aminadab kſiążę z narodu Iuda pełen wiáry y nádzyeie Bożey BielKron 31; RejAp 58; RejPos 181v; zbożem obfituią Niſkie doliny: á pełen nádźieie Oracz ſye śmieie. KochPs 93; SkarŻyw 500; ReszList 147; Ták też kiedy w tył Pomorſzcżyzná wieie/ Iuż Polak pełen ieſt dobrey nádźieie. KlonFlis F.

»pewna, niepewna nadzieja; pewność nadzieje« [szyk 45:7] (46 :5;1): PatKaz II 62; FalZioł V 18d; SeklKat A2v; KromRozm III B3v; LubPs B3v [2 r.], H4v, X3; RejWiz 3; Tákżeć kto ma s chytremi pániámi roſpráwy/ Acż nie Ieleń ále Woł/ pewnie z niego práwy. Bo ſie też z niego káżdy/ vſzcżypuiąc śmieie/ A on przedſię iż chytry/ ieſt pewney nádzieie. RejZwierz 42v; BibRadz *4v; BielKron 402v; GrzegRóżn G4v; Spes quae in manibus habetur, Ták pewna nádzieyá yákoby yą kto w ręku miał. Mącz 407c; wiemći ia moy miły Pánie iżem ia ieſzcże w żywocie mátki ſwoiey vtwirdzon nádzyeią pewną o tobye RejPos 279v, 11v, 115, 136v, 204v, 227v (8); HistLan A3, D4v, Fv; KuczbKat 85; RejZwierc 98v; BielSpr 39v; RejPosWstaw 22v [2 r.], [110²]v; BiałKaz G2v; CzechRozm 224; KarnNap E2v, E3v, E4v; KochOdpr B4; KochPs 81; Ocknąwſzy ſię/ tedy [Anastazy] był wielce w Duchu vweſelon: iſz mu Pan Bog w ták pewney nádziei docżekáć dał tego/ cżego wielce prágnął. SkarŻyw 74, 479, 535; Iuż baczę/ że niepewną ći nádźieię máią/ Którzy wiáry po miłych ſwych pewnéy czekáią. PudłFr 32; ArtKanc F19; WujNT 97, 552, 711 marg; SarnStat 848; Tąś mię ćieſzył záwſze Boże/ Po tobie iuż być nie może. Nádźieiá nigdy pewnieyſza Doſkonálſza y możnieyſza. CzahTr [Dv], C2v, [D2], Ev. Cf »dla pewnej nadzieje«.

»nadzieje płone« [szyk 3:3] (6): Gośćiá/ wdowę/ śiroty nędzné morduią: Y mówią/ Nie widźi bóg: płoné nádźieie/ By miał rozumiéć/ co ſye ná świećie dźieie. KochPs 141, 52, 211; Náſz Polſki Homerus vmárł/ frymárcżył ná one Nieśmiertelne wcżáſy duſzne/ zá nádźieie płone. KlonŻal B3v; KochPam 88; ZawJeft 38.

»podpora nadzieje« (3): SkarŻyw A2; bo zaż co niſzcżeie Stráſzniey/ iák w kim złość podporą nádźieie? GrabowSet Q2; SkarKaz 350b.

»prożna, daremna nadzieja« = spes inanis Mącz; vacua spes Vulg, PolAnt [szyk 21:4] (24:1); WróbŻołt nn8; LubPs O5v [2 r.]; Bo ktho mądrość y vmienie odrzuca/ nieſſcżęſny tho ieſt: y dáremna ieſth ich nádźieiá Leop Sap 3/11; BibRadz Os 12/arg, Sap 3/11, Ez 21/23; BielKron 52v; RejPos 142, 167v marg, 211v; Ieſlic ten [o Bogu] nie pomoże/ prozna w kim nádźieiá/ Trudno ſie domowego/ maſz vſtrzedz złodźieiá. BielSat G [idem BielSen]; HistLan E3; BudBib Sap 3/11; CzechRozm 72v, 76; Y prozna ieſt o tem nádźieiá [Neque sperandum est]/ áby ći Rzecżypoſpolitey w wielkich niebezpiecżnośćiách ſpolnie bronili ModrzBaz 20; KochPs 176; SkarŻyw 69; NiemObr 115; Tyá mię [o miłości] práwie do źimnéy wody iuż dognáłá. Widzę ſwóy błąd ná oko/ y próżné nádźieie KochFr 109; BielSen 14; o prózné nádźieie Mé/ z których nie łáſkáwy bóg teraz ſie śmieie. GórnTroas 53; OrzJan 97, 130.

»sakrament nadzieje« [o bierzmowaniu] (1): Bo to ieſt Sákráment miłości/ iáko Krzeſt ieſt Sákrámentem wiáry/ á Birzmowánie/ nádźieie. WujJud 222v.

»skierka nadzieje« (1): O gdźieſz by to mnie Bóg dał/ żebych iá aby maluczeńką ſkierkę nádźieie i wiary przepuſzczeniá grzéchow mógł mieć MurzHist O4v.

»słaba nadzieja« = fracta spes Mącz [szyk 24:1] (25): RejPs 66, 88v; LubPs G2v marg; A ták rozum y duſzá ieſt ták vćiśnioná/ Ze iey ſłába nádzyeiá/ y ſłába obroná. RejWiz 171v, 173; BielKron 201v; Mącz 135d; RejAp 176v; RejPos 13v [2 r.], 72, 130 [2 r.], 142, 143 (11); RejZwierc 265; CzechRozm 95v; Kto tych cnot w ſobie niema/ słába nádźieiá o niem áby mogł dobrze roſkázowáć [Qui his virtutibus destituitur non est spes, ut bene imperare possit]. ModrzBaz 74; Słába nádźieiá woyſko nawiętſzé krolowi/ Słába nádźieiá moc obrzymowi. KochPs 46; ActReg 95.

»wątpliwa nadzieja« (2): RejPos 173; [Witold] długo ſię w wątpliwey nádziei doſtąpienia zá pomocą Krzyżakow Xięſtwá wielkiego Litewſkiego wieſzáiąc/ [...] wyſłał z Prus żonę naprzod z ſkárbámi StryjKron 492.

»wielka nadzieja« [szyk 41:3] (44): OpecŻyw 54v, 187; WróbŻołt 118/114, 147; pádáli ták iákoby ſmiertelnem ſnem byli zmorzeni á niemogli ſobie nie pomoc rękámi ſwemi choćia o ich mocy wielką nadzieię pokłádáli [et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis Vulg Ps 75/6]. RejPs 111v, 31, 84, 117, 196v; Potym mu ſię ſyn wrodzył. Ktorego był zyſkiem przezwał A wniem wiełgą nadzieię miał. RejKup b4, aa3v; BibRadz Prov 26/12; gdy ią [żonę Jana Fryderycha] miano chowáć/ powiedziało Kſiążę: áby máło pocżekano áż też będzie gotow/ vmárł po niey iedennaſtego dniá/ oboie w wielkiey nádziei Páńſkiey/ z żáłośćią poſpolitego ludu BielKron 237v; Mącz 83a, 311d, 338a, 407c, d, 448b; GórnDworz Aa6v; A vyrzawſzy dzyeciątko/ iuż mieli wielką nádzyeię/ iż ználeźli cżego ſzukáli. RejPos [36]v, 20, 45v marg, 212, 222, 242v (8); WujJud B; BudBib Prov 26/12; BiałKaz Kv; SkarJedn A5v; KAzimierz ſyn Bolesłáwá krzywouſtego/ [...] wielką nádzieię máiąc w miłoſierdziu Bożym/ [...] wypráwił do Rzymu do Papieżá Lucyuſzá trzećiego/ posły ſwoie SkarŻyw 403, 588, 593; KochTr 13; KochFr 121; GrochKal 21; Przydźie podobno prágnąć to/ co z nas bydź może: Niewolników ták wielka nádźieiá nie wzmoże GórnTroas 36; LatHar 147; SkarKaz 245a; GosłCast 53. Cf »z wielką nadzieją«.

»nadzieje zdradne, fałszywe« [szyk 4:2] (5:1): RejWiz 159; Idź Iędzo/ gdźieś ſię zwykłá/ śidły báwić/ Srzod zdrádnych nádźiey GrabowSet G3v, I4v, N3, P4, V3.

»zła nadzieja« [szyk 29:1] (30): dziatki źle rádzićie/ A ſwey ſzkody nie widzićie. Stráćićieli dobrodzieiá/ Pewnoċ o was zła nádźieiá BierEz O4; A zwłaſzcża gdy naprzodku niemoczy będzie vrina cżyrwona/ á potym vkaże ſie Kijanos/ albo Inopos. Iuż nadzieia zła o takim chorim. FalZioł V 6v; RejPs 82, 171; Ale gdy ſiodłowy mdleie Y woznicá złey nádzieie RejRozpr Gv; RejJóz F5, L8; RejKup cc7v, f3v, f8v; LubPs B5v marg; Tu nielza w złey nádzyei iedno deſzcżkę chwytáć/ Bo ſie tám do przyjacioł bárzo trudno pytáć. RejWiz 3, 32, 69, 102v, 143, 159v; wiele ſie doſtoieńſtwá vmnieyſzeło duchownym/ iż máłey powadze ſą/ w Niemieckich kráiow/ y dochody ich wezłey nádzyei BielKron 198, 203, 233; Prot B3v; tákże też y złą nádzyeię o Pánu ſwoim/ miáſto mocney wiáry á wiernego náſládowánia náuki iego RejPos 54, 33v marg, 141v, 165, 309v marg, [323v]; RejZwierc 94v, 206; ArtKanc P18v.

»(z)upełna nadzieja« = mera spes Mącz [szyk 51:13] (64): LibLeg 7/34; OBronca mozny naſz: w ktorem vpełną wewſſech ſprawach ſwych nadzieię pokładamy RejPs 37, 38v [2 r.], 45, 45v, 64v, 82v (9); SeklWyzn 2, b3, f4v; A to wszytko dlatego, aby ludzie nie mając nadzieje zupełnej w usprawiedliwieniu przez samę wiarę, ktore zjednał Pan Chrystus śmiercią swą, usprawiedliwiali się też sami swemi uczynki ku ich pożytku. Diar 70, 76 [2 r.]; BielKom G5v; LubPs H3, H4v; RejWiz 185; nád to mam nádzyeię zupełną w boſkich dárzech/ znáiąc niewinność moię/ iż mię nieśmiertelnoſcią obdárzą. BielKron 60, 62v; Mącz 218d; RejAp 117v; A wzbudźmy go wiernemi proźbámi ſwemi/ zupełną nádzieią wołáiąc do niego: Pánie rátuy nas RejPos 51, 4, 7 [2 r.], 13v, 42v, 46 (26); RejZwierc 128, 128v, 129 [2 r.], 138v, 206 (9); KochProp 15; OrzJan 106; Przeto ſię rácz do iego naświętſzéy miłośći przyczynić zá mną/ áby mi dał ſtałą wiárę y zupełną nádźieię SiebRozmyśl I2; CzahTr Ev; GosłCast 14.

»nadzieja i łaska« [szyk 3:1] (4): MurzHist D3v; Ale Ray ieſt káżdego/ kto tu s ſwiátá tego/ Zeydzye w wierney nádzyei/ w łáſce Páná ſwego. RejWiz 194; OrzQuin M4v; RejZwierc Bbb2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»miłość (a. kochanie) i nadzieja« [szyk 4:3] (7): SeklKat A2v; LubPs O6v; RejPos 42v; Nádzieiá y miłość męcżeńnikow. SkarŻyw 532 marg; ArtKanc Q11; Dwie bowiém ſą rzeczy/ któré ochotnégo ná woynie żołniérzá czynią: miłość wolnośći/ á nádźieiá/ że mu żaden w domu iego roſkázowáć nie będźie. OrzJan 45; SkarKaz 348a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.].

»mniemanie i nadzieja« [szyk 4:1] (5): Opinionem hominum superare, Nádzieyę a mniemánie ludzkie zwiciężáć. Mącz 434b, 265c; GórnDworz Aa6v. Cf »nad mniemanie i nadzieję«.

»myśl i (a) nadzieja« [szyk 3:2] (5): RejKup B; y myeli to záwżdy gdy w pánye á ſtworzycyelu ſwym myſl á nadzyeyę ſwą pokłádáli GliczKsiąż C4v; RejWiz 23; RejPos 119, 135. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nadzieja i (a) oczekawanie (a. czekanie)« [szyk 5:3] (8): Ktorym [młodzieńcom] yakoby to ſzkaradna rzecż była/ nadzieye a oczekiwania ludczkie omylić KwiatKsiąż B3v; Mącz 83a,116b, 407c; SkarŻyw 74, 334; SkarKaz 457a. Cf »według oczekawania i nadzieje«.

»nadzieja i otucha« [szyk 4:4] (8): KromRozm III B3v; ták wiele krześćiáńſkich ludźi/ których iż liczbá ieſt bárzo wielka/ łácno/ iáko ſkoro ieno otuchę iáką y nádźieię o rátunku wáſzym mieć będą OrzJan 34; LatHar 152; Inna rzecz ieſt dobrym vczynkom dufáć: [...] A inna rzecz ieſt z nich ſobie v P. Bogá nádźieię czynić/ y otuchę dobrą ſumnienia mieć. SkarKaz 350b, 350a [2 r.], 351a, Oooo2d.

»pociecha (a. pocieszenie) i (a) nadzieja« = spes, solatium PolAnt; consolatio et spes Vulg [szyk 10:8] (18): BierRaj 20v; Rozlicżne znáki okázuie Ezdráſſowi o przyſzłych rzecżach/ Angioł Boży/ ku pocieſſe y nádziei iętcom. Leop 4.Esdr 5 arg; BibRadz Sap 3/18; Prot D; RejAp 77v, 117; á dałći przykład wielkiey pociechy á nádzyeie twoiey w vpadkoch twoich/ ábyś ſie nic nie trwożył RejPos 20, 48v, 163v, 212, 222, 245, 256; RejZwierc 152; Polecam ći nádźieie y poćiechy moie Eneaſzu Pállántá ná te ſtráſzne boie ModrzBaz 14; SkarŻyw 383; WujNT 2.Thess 2/16. Cf »bez pociechy i nadzieje«.

»radość (a. wesele, a. rozweselenie) i (albo) nadzieja; z nadzieią wesele« (9;1): RejPs 80; białe odzienie poſpolicie bywa znák weſela iákiego álbo dobrey nádzieie iákiey. RejAp 131v; RejPos 126v, 140, 181v, 303v; Albo z onego Noego tákże mężá ſwiętego/ y o onym dziwnym pływániu iego/ możeſz odnieść wiele rádośći y nádzieie w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwoim RejZwierc 205v; SkarŻyw 127; SkarKaz 45a; Ták moię witkę ſkwápliwie przećięłá Skąpa Lácheſis/ y záraz odięłá Rodźicom moim z nádzieią weſele SzarzRyt C4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nadzieja i (albo) ratunek (a. wspomożenie, a. pomoc)« [szyk 5:3] (8): [kto] od kogo inego nádźieie ſwey álbo iákiego inego rátunku ſobie ſzuka álbo nábywa/ iuż Pánu ſwoiemu zgwałćił wiárę/ iuż ſie ſcudzołożył od niego. RejAp 141, 71v; Ieſliże ſie też chceſz cieſzyć nádzyeią ábo wſpomożeniem iákiego zyemſkiego cżłowieká/ obacż iáko go piſmo zowie/ zyemią/ błotem/ omylnikem [!]/ łgarzem. RejPos 138v, 131, 222v, 260v, 287, 301v.

»serce i nadzieja« (4): RejPos 349; co [to, w co wierzy] potym (vchoway pánie Boże) ſerce iego y nádźieię nie tylko záwiedźie y omyli/ ále też y áż do oney wiecżney biedy (nie vznali ſię w cżás) wpráwi. CzechEp 106; SkarKaz 548a. Cf »z dobrym sercem i nadzieją«.

»szczęście z nadzieją« (1): W Ten czás Pan Bóg narychléy człeku rátunk dáie/ Kiedy mu namniéy ſczęśćia znádźieią doſtáie. PudłFr 17.

»(ani) wiara, (i (też), a, ni) nadzieja; wiara z nadzieją« = fides et spes Vulg [szyk 105:13] (114:4): OpecŻyw 54v; RejPs 23, 171; SeklKat D4v, R3v; RejKup k6, r5v, ſ2v, v5; MurzHist D4, O4v; KromRozm II k; Wiárá á nádzyeyá zwyciężáią rozgniewánye zá pożądliwą proźbą cżłowieká wiernye pokutuiączego. LubPs K4v marg; KrowObr 72v; Iże nas tám nie puſzcżą/ tám gdzye ty puſzcżáią/ Co w nim zupełną wiárę/ á z nádzyeią máią. RejWiz 186, 171; BielKron 31; RejAp 83, 117v, 176v, 186v; podobnoby był ználazł w nim táką wiárę y táką nádźieię/ iżby ią był trudno miał y ſzyrſzymi ſłowy wymowić. RejPos 45v; Ale my przedſię chwytáiąc ſie ſwiátá y obycżáiow iego/ nie pátrzamy wiáry áni nádźieie w ſercu ſwoim RejPos 133v, 4, 42v, 46v, 48, 52v (50); RejPosWiecz² 94 [3 r.]; BiałKat 93v; KuczbKat 270; A z wiárą ſwoią y s káżdą nádzieią ſwoią ábyś nigdziey nie odſtępował od niego/ á wſzyſtko w moc á w opiekę ſwiętą porucżał iemu. RejZwierc 196, 130v, 138v, 195v, 198, 198v (9); Pátrzćie ieſli tá náuká wáſzá nie ieſt náuce Páwłowey przećiwna/ ktory iáwnie Miłość y nád Wiárę y nád Nádźieię przekładá. WujJud 110v; WujJudConf 140v; CzechRozm 92, 210v; [Ewa] ktora tákie naśienie puśćiłá/ ktorym ſtárty ſzátan duſze oycow ś. w tey wierze y nádziei vmieráiącjch/ z otchłáni puśćić muſiał. SkarŻyw 262, 358, 500 [2 r.]; CzechEp 24; NiemObr 73, 84, 89, 91, 100, 119 [3 r.]; Chce y wiáry z nádźieią złącżoney/ iáko fundámentu LatHar [+9]v, 262 marg; Boiazń y ſtáránie nie ieſt przećiwne wierze y nádziei. WujNT Xxxxx3v, 551, 1.Cor 13 arg, 1.Petr 1/21, Aaaaaa, Aaaaaa2; SiebRozmyśl D4v, I2, Kv; Ná on czás życzyłbych ſobie práwey ſkruchy zá grzechy/ w mocney wierze y nádźiei/ y gorącego rozmyślánia męki Chryſtuſowey y gorzkiey śmierći iego SkarKaz 422b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 49 r.]. Cf »przez dobrej nadzieje«, »z wiarą a z nadzieją«.

»wiara, nadzieja i miłość (a. łaska)« = fides, spes, charitas Vulg [szyk zmienny] (39): [N]A ſlyachetnyeyſſa korono wſſitkych ſwyatich Ieſu kriſte raczmy nynye ij ząwzdi dac ſwoye przezegnanye przeſktorebi wemnye bila potwyerdzona twa ſwyata wyara pewna nadzyeya ij myloſc doſkonala BierRaj 22; OpecŻyw 90v, 187 [2 r.]; Czuſz z tego z cżego potrzebowali, to ieſt nie mieli wiary ani nadzieie ani łaski ale iuż maią gdy ſie ſtali krzeſciany. WróbŻołt kk5; BibRadz 1.Thess 1/3; RejPos 42v [3 r.]; RejPosWiecz² 94v; Bo ſámá wiárá (ieſli kniey nádźieiá y miłość nieprzyſtąpi) áni nas doſtátecżnie iednocży z Pánem Chriſtuſem/ áni cżyni żywym cżłonkiem ćiáłá iego. WujJud 101, 99, 111, 221, 222v, 223v; RejPosWstaw [143²]v; NiemObr 78, 79; Trzy cnoty Boſkie. Wiárá/ Nádźieiá/ Miłość LatHar ++8v, 88, 187, 348, 422, 457 (14); iż nie ſámá wiárá vſpráwiedliwia y zbawia/ ále wiárá z nádzieią y z miłośćią złączona WujNT 551, 222 marg, 1.Cor 13/13, Col 1 arg, Cccccc3, Zzzzz4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 46 r.].

~ bez nadzieje(j) czego (7): OrzQuin, Z; Poborcá náſz dwá woły tákimże ſpoſobem przez nádźieie wrócenia niech weźmie. SarnStat 354 [idem 893], 350, 892, 893, 1237; Niemierne płákánie ábo bez nádźieiey nieśmiertelnośći y zmartwychwſtánia/ y doſtąpienia łáſki Bożey po śmierći/ gáni Apoſtoł SkarKaz 385b.

bez nadzieje o czym (1): CzechEp 153 cf »bez pociechy i nadzieje«.

W połączeniach szeregowych (2): [Pan Bóg przez swoich posłańców] oznaymił nam Syná ſwego [...] y nas bez Bogá/ bez Chryſtuſa/ bez nádzieie/ do obietnic Bożych będące/ do vcżeſtnictwá ſynow ſwoich/ powołał SkarŻyw 26; WujNT 534.

»dla nadzieje« = propter spem PolAnt, Vulg (12): Wierni chwálą imię Páńſkie dla nádźieie ktorą máią o Pánu BibRadz Ps 75 arg, I 471b marg; BudBib 2.Mach 7/20; Abowiem dla nádzieie Izráelſkiey tym łáńcuchem ieſtem obłożony WujNT Act 28/20, Col 1/5.

~ dla nadzieje czego (4): SkarŻyw 208; [król Zygmunt I Stary] w małżeńſki ſtan wſtąpił dla nádzieie potomſtwá StryjKron 717; WujNT 2.Cor 5 arg; Seneká gáni Brutuſá/ ktory dla nádźieie wolnośći Iuliuſzá Ceſárzá pirwſzego Rzymſkie^go zábił SkarKazSej 690b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Práwo ábo Edikt Koronny/ był też wydány z Seymu Lubelſkiego y potym Parcowſkiego/ [...] Ktorego Dekretu exekucia/ ná prośbę nowych Ewangelików/ byłá do cżáſu záwieſzona: podobno dla nádźieie/ áby ſie znimi byli ziednocżyli. PowodPr 37.

»nad nadzieję« = praeter opinionem PolAnt; contra a. praeter a. supra spem Mącz; insperate Vulg; inopinate JanStat (49): RejPs 54v; Posłowie, [...] opowiedziawszy się, iż na tak pilne sprawy, ktore ich nad nadzieję potkały, rozmowić się muszą a nic nie mieszkając odpowiedzieć na nie. Diar 57; BielKom A; LubPs hh6; Leop Sap 11/8; LeszczRzecz A6v; y dałeś im wodę obfitą nád nádźieię. BibRadz Sap 11/8, I 12a marg; Skánderbeg w then cżás z táiemnych mieyſc nád nádźieię Turecką/ przyćiągnął zgotową ſpráwą BielKron 248; Wiem że mi ná żadnym doſthátku/ áni ſpráwie/ áni ludu niezeſzło/ pánie moy niezwyćiężony/ á wżdym ſie ták nád nádzieię/ ná ſwey forthunie omylił/ żem hániebnie od máłego ludu porażon BielKron 256v, 13, 59v, 61, 136v, 223 (17); Resurgunt res humanae contra spem, Záś z nowu powſtáye rzecz poſpolita Rzimska nád nádzieyę. Mącz 435c, 319b, 440b; Hnet to oſtátnie rzecżenie/ iż nád nádzieię wyſzło/ wielki ſmiech pobudziło GórnDworz R3v, S3v; BielSpr 39v; BudBib 2.Mach 9/24; ze pniá przedſię Nowa rozgá wyroſłá/ y nád nádźieię Prętko ku gorze idzie. KochOdpr D2; KochPs 103; [Piotr] wnet nád nádźieię/ wziął nádzieię/ y poimał zaraz wielkośc ryb/ ták iſz ſię śieći tárgáły/ znośić ich niemogąc. SkarŻyw 596, 285, 440; Phil G3; OrzJan 16, 66; SarnStat 144; KmitaSpit B3; Zwłaſzcżám ſie był zápuśćił/ do Pánienki oney/ Dźiś w drodze nád nádźieię/ ku WM. ſkłonney. PaxLiz E2v.

~ W charakterystycznych połączeniach: nad nadzieję cesarską, nieprzyjaciclską, turecką; nad nadzieję ludzi, obegnańcow; nad nadzieję ich (6), jego (2), naszych (3), swoją, twoją, waszą (2), wszystkich.

»(o)krom nadzieje« (3): abyś krom wſzelkiéi nádźieie nievmarł MurzHist G3.

~ okrom nadzieje czego (2): ále nie káżdy odſzcżepienieć/ ieſt Heretyk. Bo wiárę dobrą Katolicką/ ácż okrom nádzieie zbáwienia (poniewaſz okrom iednośći kośćielney zbáwienia niemáż) mieć, może. SkarJedn 158; KochWiz 139. ~

»pod nadzieją« = in spe PolAnt, Vulg (3): Bo próżnośći poddane ieſt stworzenie nie dobrowolnie ále dla tego ktory ie poddánemi vcżynił pod nadźieią. BibRadz Rom 8/20; WujNT Rom 8/20.

»prze(z) nadzieję« (3): dar miłośći [...] ktorego ſię przez nádźieię zá twoią ſpráwą ſpodźiewamy LatHar 617.

~ prze nadzieję czego (1): gdyż y s powinnośći náſzey Krześćiáńſkiey/ złym dla przeſtráchu pomſty/ ktorey ſie pewnie zá złośćiwe żywoty ſwe á nieomylnie nádzyewamy: á dobrym/ prze nádzyeię onych nieſkońcżonych rádośći [...] przyſthoi ſie káżdemu pobożnie/ wiernie á cnotliwie záchowywáć. RejPos 250.

przez nadzieję w czym (1): kápłáni Boży [...] o tym Iubileuſzu/ y o tych Indulgencyách lud chrześćijáńſki náucżáli/ drogę też do tego záraz pokázuiąc/ iákoby cżłowiek mogł być tych ſkárbow duchownych vcżeſtnikiem/ przez poſty/ przez modlitwy/ przez iáłmużny/ [...] á náde wſzyſtko przez nádźieię zupełną w śmierći y w męce Páná Chryſtuſá zbáwićielá náſzego ReszList 152.

»w nadzieję« = spe Modrz; in spe Vulg (102): BierEz A2v; Abowiem wſſelyáki ſie pokoy mnoży tem ktorzy náſláduią náuki twoiey á żadna obrázá nigdy ſie omię nieſmie pokuſić/ á ták y ia wtę nádzieię oczekáwam od ćiebie moy pánie wſpomożenia ſwego RejPs 187v, 205; RejKup n6; KromRozm III I8; że nie w swą samę nadzieję, ale snadź za ponętą czyją Iflanci tego się ważyć mieli. Diar 22; RejWiz 2, 71v; W nádzyeię thedy Benádábá Azá pocżął opráwiáć miáſtá/ zamki Gabáá/ Máſphá. BielKron 83v, 128, 254v; W tę nádźieię czym mogę tu ſię popiſuię/ Y tobie zá Kolędę Odmieńcá dáruię. Prot A; pánie oycże/ pytháć mnie było pirwey o tho/ ieſlić miał w nádźieię moię duellum przyiąć/ bo ią/ to wiedz pewnie/ bić ſie nie będę. GórnDworz O6v; RejPos 14v, 72, 312, 342; RejZwierc 154v; CzechRozm 10v; Złé ięzyki go nie trwożą. Beſpieczen w nádźieię bożą [Paratum cor eius sperare in Domino Vulg Ps 112/7] KochPs 172, 45; CzechEp 15, 59; W nádźieię ludźie orzą/ y w nádźieię śieią. KochPieś 9; ZawJeft 13; GrabowSet D2v; CzahTr 12.

~ w nadzieję kogo, czego (68): LibLeg 7/34v, 8/26; Położyli niektorzy nádźieię zwyćięſtwá ſwego wrozmáitych przypráwach możnoſći ſwoich/ á my tylko wnádzieię ſpomożenia páńſkiego [nos autem in nomine Domini Dei nostri invocabimus Vulg Ps 19/8] RejPs 29; ComCrac 19; Item powyedzial yſch do thego lyemvza ſzyą dobil wnadzyeyą doſtanya ſkrzynky braczky LibMal 1544/91; RejKup P, dd7; MurzHist L2; Trzeci wnadzieię obietnic pańſkych źle cżyniąc/ obiétnic odpádaią. MurzNT 11, 11; Nie leź pod ſieć w nádzyeię nábycia więtſzego/ Rádſzey vżyẃ w wolnośći coć Pan Bog dał ſwego. RejWiz 106; BibRadz *4v, II 98b marg; tákiez ine duchowieńſtwo w nádźieię wolnośći ktore máią/ vrzędowi ſwemu niecżynią doſyć w zbytkách leżą/ kárnośći nád ſobą niemáiąc BielKron 204v; bo Cetus albo Baleny ryby wielkie morſkie tego cżáſu z ſobą gráią w nádzieię płodu. BielKron 293v, 191, 200v, 418v; Ci nie w nádźieię Stároſtw/ y márnego Złotá Krew ſwoię rozlewáli/ ſamá ſzczyra cnotá. Prot D2; RejPos 170v, 171v, 243v [2 r.], 330v; RejPosWiecz² 94; Krzycżąc ná ich niecnotę á ná ich ſproſnośći/ Ze nie ſłużyli oycu iák ſłuſzſza z miłośći/ Iedno w nádzieię zyſku y márnych pieniędzy HistLan F3, C, C3v; Są też dobrodzieyſtwá w nádźieię ſowitego zyſku. RejZwierc Bv, 36v, 65v, 98 [2 r.], 258v; CzechRozm 22, 91v, 220 [2 r.]; ModrzBaz 85; Ia w nádźieię łáſki twéy będę ſpał beſpiecznie/ Bo mię ty ſam/ pánie móy/ opátruieſz wiecznie [quoniam tu, Domine, singulariter in spe constituisti me Vulg Ps 4/9] KochPs 6, 22, 88 [2 r.], 195; SkarŻyw 151, 336; CzechEp 16, 29, 328, 420; oná [Kamma] klęknąwſzy przed ołtarzem/ té ſłowá głoſem rzekłá: Tobą świadczę nazacnieyſza bogini/ żem tylko w nádźieię dźiśieyſzégo dniá po mężu ſwym dotychmiaſt żywá zoſtáłá. KochWz 139, 141; GórnRozm B3v, H3, I2; ActReg 7; W nádźieię źiół zchwalonych/ ſpólnie go [króla] zábiły KochFrag 21, 49; LatHar 113; á ktory młoći w nádźieię wźięćia pożytku młoći (marg) vczeſtnikiem ma być nádźieie w nádziei twoiey. G. (‒) WujNT 1.Cor 9/10, Tit 3 arg, Yyyyy; JanNKar A2v, B2; CzahTr [D2], [D2v]; Drugi ſię da pozywáć w nádźieię wykrętow/ Abo Prokuratorow/ y ſędźiow nátrętow KlonWor 73, 72.