[zaloguj się]
[pdf]

NAJEM (67) sb m

nåj- (56), naj- (5); naj- MurzOrt; nåj- : naj- BibRadz (3:1), Mącz (4:1), SarnStat (17:2); e jasne (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl
N nåjem nåjmy
G nåjmu nåjmów
D nåjmu
A nåjem nåjmy
I nåjmem nåjmami, nåjmy
L nåjmie

sg N nåjem (9). ◊ G nåjmu (24). ◊ D nåjmu (1). ◊ A nåjem (7). ◊ I nåjmem (11); -em (1), -(e)m (10). ◊ L nåjmie (3). ◊ pl N nåjmy (1). ◊ G nåjmów (7); -ów (6), -(o)w (1). ◊ A nåjmy (2). ◊ I nåjmami (1) PowodPr, nåjmy (1) OrzQuin.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Wzięcie czegoś do użycia, albo wynajęcie kogoś do usług na pewien czas na umówioną zapłatą; dzierżawa; conductio Mącz, Modrz, Cn (18): Conductio, Náyęcie/ Nayem/ też Zwiezienie. Mącz 96b; Naiemnik Conductor winien cále rzecz po ſkończeniu naymu wróćić y oddáć SarnStat 1272.

najem czego (2): A ſą poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolnośći Dźieśięćin/ [...] około naymu nowiny [ex novalium locatione]/ y ich poſtępkach SarnStat 112 [idem 2 r.] 185, 212.

W połączeniu szeregowym (1): Bo ledwieby ſię która miedzy ludźmi ſpráwá náleść mogłá/ ktoraby ſię niezámykáłá/ kupnem/ przedażą/ odmiáną/ dárowizną/ naymem/ viednániem śiebie ná co/ obiecániem cżego/ rękoiemſtwem/ pożycżką/ dániem do wiernych rąk/ zaſtáẃą/ y inſzemi tym podobnemi. ModrzBaz 76v.

W charakterystycznych połączeniach: najem nowiny (3); skończenie najmu.

Wyrazenie: »wolny najem« (1): niech im będzie wolnej kupie ná miejscá do ſklepów/ komór/ domów ſkłádáć (których ma bydź wolny naiem [libera praestari debet arrendatio] y kupie wykłádáć ku przedawániu SarnStat 1119.
Wyrażenia przyimkowe: »na najem« (1): Zeznała yſch wbądlyewye Maczieya krawcza ziego zona Anna ſtudzila. Na Nayem Cuny nyewiaſthi LibMal 1544/85v.

»z najmu« (9): Procuratorovie pieniężni [...] znaimv movią ComCrac 18v; nayemnik yáko z naymu/ á iż około cudzego pracą myeć ma/ nye może ták być wyerny á życżliwy bydłu yáko ſam właſny/ kthorego bydło yeſt GliczKsiąż D3; BielKron 324; [ludzie prości w geometryjej się nie obierają] iedno trochę ći co rolą álbo Imienié z naymu mierzyć zwykli GrzepGeom A4; BielSpr 10; połowicá pieniędzy z tákowégo náymu [ex huiusmodi arenda JanStat 871] przychodzących nam ma bydź daná SarnStat 1093.

~ Zwroty: »[co] z najmu czynić« (1): v krołá y v innych/ dobrego mniemánia o cnoćie ſwey mieć nie mogą/ gdy co cnotliwego z naymu czynią. SkarKazSej 670b.

»z najmu robić« (1): Mereo, et Mereor, Służę/ z naymu robię. Mącz 217d.

Szereg: »bez przymuszenia albo z najmu« (1): Tákowe wſzyſtki modlitwy dobrowolne być máią/ bez przymuſzenia wſzelkiego álbo z naymu iákiego. WujJudConf 184v. ~

W przen (1):
Zwrot: »najmem dzierżeć« (1): Snadzby lepiey pátrzał ſwego Aby go pobożnie vżył Czego bogu niezáſłużył Bo wſſytko naymem dzierżemy Iedno iż ták niebaczymy RejRozpr E3.
2. Oddanie czegoś komu do użycia na pewien czas za umówioną zapłatą; dzierżawa; locatio Calep, Cn (10): Locatio ‒ Nąiem. Calep 611a.

najem czego (2): Tákie y mieſzcżáńſkie y robotnego ſtanu ludźi pożytki/ ktore kto mieć może/ [...] z naymu domow/ ogrodow etc. z naymow poſługi do ſpráwowánia rzecży iákich. GrabPospR L4v.

W charakterystycznych połączeniach: najem domow, ogrodow, posługi.

W połączeniach szeregowych (2): pod imieniem wydźierżenia/ Arendy álbo naymu/ w téy źiemi/ Zamku/ w Mieśćie/ Miáſteczkách/ Wśiách/ [...] nie zápiſzemy SarnStat 979, 979.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »najmem« (1): [u Żydów] ná wiecżność nie mógł nie przedáć nieruſzáiącego imienia/ iedno álbo ná wykupienie/ álbo naymem/ álbo do látá odpuſzcżenia/ álbo który przyiaciel blizſzy mógł wykupić. BielKron 36.

Zwrot: »[co] na najem, do najmu chować« [szyk zmienny] (2:1): Veterinarius – Ten ktori konie, osłi albo mułi do naimu chowa. Calep 1118b; vrząd mieyſki pewnym oſobam to zleći/ áby konie tu téy potrzebie ná naiem chowáli SarnStat 973, 973.
Szereg: »arenda abo najem« (1): ARendy ábo naymu [arendae vel locationis JanStat 87]/ w téy źiemi / Zamku/ w Mieśćie/ Miáſteczkach/ Wśiach/ ábo którychkolwiek przerzeczonych rzeczach/ ták w część/ iáko we wſzytkim nie zápiſzemy SarnStat 52. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
3. Wynagrodzenie za usługi lub użytkowanie czyjej własności, opłata za wynajęcie; czynsz; także pieniądze dane w celu przekupienia kogo; locarium, pretium Mącz (27): GroicPorz tv; bo to oni dobrze wiedzą/ że mię fáłſzywie tymi Naymy potwarzáią. OrzQuin G4; [Fulujus] roſkazał przednieyſzym ſwoim áby ſie ſkłádáli ná then naiem BielSpr 39v; Pan okrętu drożył ſię znaymem. SkarŻyw 134.

najem czyj (3): Náymu nierządney niewiáſty/ áni kupná pśiego nie wnoś do koſćiołá Páná Bogá twego zá iákimkolwiek ſlubem BibRadz Deut 23/18, Deut 23/18, Agg 1/6.

W charakterystycznych połączeniach: najem nierządnej niewiasty (2); najem zadawać; uczyć za najmy; składać się na najem; najmem nakażony, [kogo] potwarzać.

Zwroty: »bez najmu czynić« (1): tylko wżdy co dla mnie vcżyń/ á niechcę inſzego/ iedno co ludźie vſtawicżnie y poſpolićie/ bez naymu/ y bez náruſzenia ſławy ſwey/ cżynić zwykli. WerGośc 256.

»najem płacić« (1): Solum etiam, Czynſz albo nayem któri płácą od vżywánia gruntu cziyego. Mącz 400b.

»wziąć, brać, biorący najem« = mercede locare PolAni [szyk zmienny] (1:1:1): ZapWar 1528 nr 2458; BibRadz Agg 1/6; Przeklęty biorący naiem [accipiens manus] áby zábił duſzę BudBib Deut 27/25.

Wyrażenie: »najem na roboty« (1): więcey ſie iuż ſnadź gminu loźnego niż właſnych poddánych náczyniło/ ktorzy nieznośnemi mytámi ábo naymámi ná roboty/ ſnádnie oſtátek goſpodárſtwá wyniſzcżą. PowodPr 71.
Szeregi: »czynsz, (albo) najem« (3): Locarium precium quod datur in stabula et tabernas, Calep. Myto od koni ſtáyenne/ Czynſz/ Náyem. Mącz 196d, 400b; GostGosp 168.

»jurgelt albo najem« (1): Zle tedy á fáłſzywie mnie té Iurgelty/ albo té naymy/ Kácérzowie zádawáią OrzQuin G4.

»myta abo najmy« (1): PowodPr 71 cf Wyrażenie.

Wyrażenia przyimkowe: »bez najmu« (3): Bez naymu/ ále wżdy ktorzy Kośćiołowi ſłużą/ ſłuſzne opátrzenie z Kośćiołá mieć máią. WujJud 185; Vrzędnik [...] ná ſwey wodźie nie ma dáć łowić cudzemu rybakowi bez naymu y pożytku/ GostGosp 100. Cf »bez najmu czynić«.

»za najmem« (3): ieſliby Furmánie álbo Woźnice máiętność álbo kupią kupiecką zá naymem wioząc [pro precio ducentes JanStat 879] mieyſcá myt przeiecháli: oni tylko ſámi [...] niech będą karáni SarnStat 1100.

~ Szereg: »za najmem a (i) płatem« (2): poddanim Czeſſarſkim owcze pascz dopvsczym na tich naschich poliach za naymem a plathem LibLeg 10/71, 11/27. ~

»za najmy« (1):

~ Szereg: »za najmy i za pieniądze« (1): kyięża [!] vtzyli zá naymy/ y Prorocy prorokowáli zá pieniądze/ podpieráiąc ſię Panem KrowObr 194. ~

W przen (6):

najem czyj (5): nie vnośże ſie zá tym nędznym ſwiátem/ y zá naymem iego. RejPos 123, 346v. Cf »najem świata tego«.

Wyrażenia: »marny najem« (1): RejPos 346v cf Szereg.

»nędzny najem« [szyk 1:1] (2): Nie vniośże [!] ſie moy miły páſterzu zá nędznym naymem ſwiátá tego RejPos 123, 123v.

»najem świata tego« (3): to vkażeſz/ iż áni żadny naiem/ áni żádne dobrodzieyſtwo/ áni żadny strách ſwiátá tego/ áni żadne przymuſzenie/ á nákoniec áni ſmierć/ nie odćiſnie cie od niego [od dobra]. RejPos 123v, 123, 123v.

Szereg: »najem a łup« (1): ktory [głos najemniczy] nic nie dba chociayby wſzythki owiecżki iego były podrapany/ kiloby był ſpełná on mámy naiem iego/ á on łup iego RejPos 346v.
Wyrażenie przyimkowe: »z najmu« (1): A przetoż on [o Judaszu] doſtał był roley z naymu złośćiwego [de mercede inquitatis] BibRadz Act 1/18.
4. Umowa dzierżawna (1): vſtáwiamy: iż Zupnik/ który kupi Zupy/ nie będźie powinien więcéy koni Królewſkićh do Zup prziymowáć/ iedno iáko wiele w naymie Zup [in conventione Zupporum JanStat 41] ieſt wyráżono SarnStat 376.
5. To, co jest przedmiotem najmu; conductium Vulg (8):

najem czyj (2): Y mieſzkał Páweł przez cáłe dwie lećie w ſwym naymie WujNT Ad 28/30; BudNT Aci 28/30.

W połączeniach szeregowych (6): O kupiectẃie Zydowskim y o zábrónieniu Ceł, Myt, Zup, kárczem, naymów Zydóm. ZYdowie mimo páktá/ któré z miáſty máią/ áby kupiectwá mieſczánóm nie odéymowáli SarnStat 267, 246 266, 267 [2 r.], 400.

W charakterystycznych połączeniach: mieszkać w najmie; zabronienie najmow (2).

Zwroty: »najem sprawować« (1): Ceł/ Myt/ Zup/ Soli/ Kárczem/ y żądnych naymów w koronie zá ſwym áni zá cudzym Tytułem żeby nie ſpráwowáli exnunc pod winą Státutu Zygmuntá Królá/ Roku 1538. wydáną SarnStat 267.

»najem trzymać« (3): roſkázuiemy vchwałą Séymu ninieyſzégo: áby káżdy w Woiewództwie ſwym żadnemu Zydowi/ Zup/ Ceł/ y naymów trzymáć nie dopuſczał żadnych. SarnStat 267, 266, 400.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): i inſzy dźwiek má/ iako nagiem inſzá niſz naijem. MurzOrt B2; Z tego też práwá zá potrzebámi ludzkimi vroſły vmowy/ targi/ rozmáithe Contrákty/ kupowánie/ przedawánie/ naymy/ towárzyſtwá/ Imienia trzymánie/ budowánie/ walki/ obroná GroicPorz a2v; Meritorius, Nayemny/ co od náymu yeſt. Mącz 218a.

Synonimy: 1., 2. arenda, dzierżawa; 3. czynsz, zapłata.

Cf NAJĘCIE

KCh