[zaloguj się]
[pdf]

NAJEŚĆ SIĘ (105) vb pf

sie (67), się (38).

-ie-, -ia- (93), -ije- (7), -gie- (3), -ye -(2).

a oraz e jasne; w formach praet i con -jådł, -jadł-.

Fleksja
inf najeść się
praet
sg pl
1 m m pers -smy najedli się
2 m m pers najedliście się
f -eś się najadła m an
3 m najådł się m pers najedli się
f najadła się m an
imperativus
sg pl
1 naj(e)dzmy się
2 naj(e)dz się naj(e)dzcie się
conditionalis
sg pl
1 m bych się najådł m pers bysmy się najedli, bychmy się najedli
2 m m pers byscie się najedli
3 m by się najådł m pers by się najedli
n by się najadło subst

inf najeść się (13). ◊ fut 1 sg najem się (3); -em (1), -(e)m (2). ◊ 2 sg najész się (7); -ész (1), -esz (1), -(e)sz (5); -ész: -esz Mącz (1:1). ◊ 3 sg najé się (16); -é (1), -(e) (15). ◊ 2 pl najecie się (2). ◊ 3 pl najedzą się (4). ◊ praet 2 sg f -eś się najadła (1). ◊ 3 sg m najådł się (5). f najadła się (3). ◊ 1 pl m pers -smy najedli się (1). ◊ 2 pl m pers najedliście się (1). ◊ 3 pl m pers najedli się (18). ◊ imp 2 sg naj(e)dz się (4). ◊ 1 pl naj(e)dzmy się (1). ◊ 2 pl naj(e)dzcie się (1). ◊ con 1 sg m bych się najådł (1). ◊ 3 sg m by się najådł (1). n by się najadło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy się najedli (2) Leop, PowodPr, bychmy się najedli (1) BibRadz. ◊ 2 pl m pers byscie się najedli (1). ◊ 3 pl m pers by się najedli (2). ◊ part praet act najådszy się (12) Leop, BibRadz (4), BielKron (2), KuczbKat, BudBib (3), SkarJedn, najådwszy się (2) KrowObr, SkarŻyw, najådłszy się (1) FalZioł,

Sł stp notuje, Cn s.v. najadam się, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Pf od „jeść” ‘spożywać pokarmy’ z formantem na- + się wyrażającym dosyt lub nadmierność; comedere Vulg, Pol Ant; saturari, vesci Vulg, Cn (105): mięſá doſyć nálázłá/ Y bárzo ſie tám náiádłá BierEz 12; FalZioł IV 25b; grekowie [...] gdy ſie naiedzą zawżdy zlenieią BielŻyw 23; á ieden raz gdy [wilk] ſie naije może trwać do trzeciego dnia. GlabGad B2, K3v; Lacznoć tobie mędrować/ znać żes ſie naiadła RejJóz D7; MurzOrt B2 [2 r.]; náiádſſy ſie [satiati]/ vlżywáli okrętu wyrzucáiąc pſſenicę do morzá. Leop Act 27/38, 1.Reg 30/12, Ioann 6/12; BibRadz 1.Reg 1/18, Ps 59/16 [2 r.], Act 27/38; SienLek 4v, 13v; RejPos 183; RejZwierc 72v, 104v, BudBib Is 44/16; SkarŻyw 249, 285, 324, 384; Głádkość Bóg dáie/ á kto bez niéy ſye vrodzi/ By nabárźiéy prácował/ bez niéy tákiéż ſchodźi. Ale ná głádką pátrząc/ przećię ſye nie náiem KochDz 107; KochSz A4; GostGosp 116; WujNT 232, Ioann 6/12.

najeść się czego (23), kogo (sg) (1): Którego [kołacza] gdy śię náiádłá/ Nie żal iey iże vpádłá BierEz Ov; FalZioł I 116d, 129b, III 41b; Cżemu ſłodkiego owoczu richley ſie na gie niż kwaſnego. GlabGad 15; Leop Num 11/4, 18; BibRadz Num 11/13, Deut 23/24; Niewiáſtá [...] vboga [...] płácżąc nád nim [dziecięciem] rzekłá/ [...] cży ſie ciebie mam náieść á odżywić ſie BielKron 147, 26, 40; Nákray ćienko rzodkwie/ rzeżuchy/ miętki/ á tego ſye náiedz SienLek 16, 7v; BielSpr 48v; BudBib Deut 12/20. Cf »najeść się chleba«, »potrawy najeść się«.

najeść się czym (1): ácżbyſmy theż then chleb rozdzielili ná trzy cżęśći/ thedy káżdy z nas ſwą cżęśćią nie náie ſie. HistRzym 96v.

W połączeniu szeregowym (1): Láknąłem dáliśćie mi ſię náieść: prágnąłem dáliśćie mi ſię nápić: byłem gośćiem/ á przyięliśćie mię: byłem nágim/ á odźialiśćie mię: chorym/ á náwiedźiliśćie mię: więźniem/ y przyſliśćie do mnie. ReszHoz 117.

W przeciwstawieniach: »[być] łaczen, łaknąć, na tszczo ... najeść się« (3): gdyby ſie przydało iżby mleko barzo było ciepłe/ albo cierpniącze. Taka niema dawać ſać na tſzcżo: aż naiadłſzy ſie. FalZioł V 36; Cżemu wſzelkie picie ſmacżnieyſze ſie zda gdi cłowiek łacżen niż gdi ſie naije. GlabGad G; ReszHoz 117.

W porównaniu (1): Iákobych ſię náiadł y vbogáćił/ gdy komu co dobrego vczynię/ mowi mądry. SkarKazSej 670b.

W charakterystycznych połączeniach: najeść się jagod, mięsa (3), owocu, rzodkwie; barzo najeść się, hojnie, jeden raz, rychlej.

Zwroty: »najeść się chleba« = saturare pane Vulg, Pol Ant; comedere panem PolAnt [szyk zmienny] (7): Ktory ſpráwuię [!] źiemię ſwoię/ ná gie ſie chlebá [satiabitur panibus]/ ale ktory náſláduie proznowánia/ będzie pełen niedoſtátku. Leop Prov 28/19; BibRadz Lev 26/5; Mącz 403a; BudBib Prov 20/13; KochPieś 36; GostGosp +3; Pogáńſtwu náymowáliſmy ſie ná zaćiąg/ żebyſmy ſie iedno chlebá náiedli. PowodPr 10.

»dać się najeść [komu]« (3): Leop Num 11/18; RZymiánie [...] máiąc trochę ieſzcże zboża/ y mąki y ſyrá/ dáli ſie tego náieść dobytkowi BielSpr 48v; A on [Jezus] iey rzekł: Day ſię pierwey náieść [sine ... saturari] ſynom WujNT Mar 7/27.

»(nie) moc najeść się« [szyk zmienny] (5): vbogi który niemá doſtatku naieſtz ſie może/ a poruſſyli póſt/ niezgrzeſſy. OpecŻyw 59v; Homo sordidus, Wielki żmindá/ skepiec [!] który ſie nie może chlebá náyeść. Mącz 403a; SienLek 7v; KochPieś 36; GostGospSieb +3.

»potraw(y) (a. potraweczki) najeść się« (3): [Midas] náiadł ſie potraw dobrych. BielKron 26; á iedney ſye potráwy náiedz/ boć rozmaitość potraw/ iáko rzeczono żołądkowi ſzkodźi. SienLek 13; RejZwierc 164.

»najeść się do sytości« (1): Y będzie trwáć młoćbá áż do zbieránia winá/ á zbieránie win áż do ſiania/ y náiećie ſie chlebá ſwego do ſytośći [comedetis panem vestrum ad salietatem] BibRadz Lev 26/5.

»najeść się do wolej swej« (1): Ieſli do czyiey winnice wnidźieſz tedy ſie náiedz iágod do woley ſwej [comede uvas secundum animam tuam]/ ále ich nie zbieray do naczynia ſwego. BibRadz Deut 23/24.

Szeregi: bibl. »jeść, (i, a) (nie) najeść się« = comedere (a. edere, a. manducare) et saturari Vulg, PolAnt (14): Leop Is 9/20; będźiećie ieść á nie náiećie ſię BibRadz Agg 1/6, Mar 8/8; BielKron 17v; BudBib Ruth 2/14, Ioel 2/26; BudNT Matth 15/37; Ieść będą y náiedzą ſię vbodzy/ y Pánu chwałę oddádzą. LatHar 191; WujNT Matth 14/20, 15/37, Mar 6/42, 8/8, Luc 9/17, Ioann 6/26.

»(nie) najeść się, (i, albo, ani, nie) napić się« = comedere et bibere Vulg, PolAnt [szyk 17: 2] (19): Nie tylko też o tym ćiele náſzym wſzytko myſlić ſie nam godzi/ [...] zażeſmy ſie ieſzcże nye náyedli álbo nye nápili BielKom nlb 4; KrowObr 140; Leop Gen 26/30, Ruth 3/7, 13, 3.Reg 13/23, 3.Esdr 3; BibRadz Ruth 1/9, 4.Reg 7/8; To ſie rozumie o łakomych co máią doſyć/ á nie mogą ſie nápić áni náieść od ſkąpośći BielKron 21, 14v, 17v, 53, 342v; KuczbKat 160; CzechRozm 212v; PowodPr 62; WujNT Luc 17/8; Náiedzmy ſie y nápiymy: iutro bowiem pomrzemy. PowodPr 74. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»najeść się i nasycić się« = comedere et saturari PolAnt (2): A náiadſzy ſię y náſyćiwſzy ſię tedy błogosłáwić będzieſz Iehowę Bogá twego ná ziemi oney dobrey ktorąć dał. BudBib Deut 8/10, Deut 8/12.

»po obiedzie i najadszy się« (1): Popowie [...] gdy co ćiáłá Bożego zoſtánie po przyimowániu wiernych/ po obiedzie y náiadſzy ſię/ idą do Cerkwie y ono co zbyło [...] nieprzyſtoynie iedzą. SkarJedn 346.

W przen (7): Bo máłoć ciáło o tym myſli kiedy ſie náie/ ieſli ná ſrebrze/ ieſli ná gliniáney miſie iadło/ kiloby ſie náiádło RejZwierc 105v.

najeść się czego (2): Podzćie wſzyſcy do mnie ktorzy mnie prágniećie/ á náiedzćie ſię owocow moich [a generationibus meis adimplemini]. BudBib Eccli 24/22 [26]; BielSen 7.

Zwrot: »najeść się do sytości« (2): [o Bogu] Ty rękę ſwą otworzyſz/ á z twoiéy hoynośći Wſzelka ſye duſzá náié práwie do ſytośći. KochPs 211; Ieſli ſie [panie Strusie] nie náiadaſz żelázá w ſwey włośći/ Náieſz ſie go tu doſyć áże do ſytośći. BielSen 7.
Szereg: »najeść się a natkać brzuch« (1): Także niepobożny cżłowiek/ choć ſie iuż náie á náthka pełen brzuch onego dobrodzieyſtwá twego/ przedſię to ná dobre wyniść nie może. RejZwierc 98.
a) O zagładzie apokaliptycznej [czego] (1): Podźcie/ á zbierzcie ſie ná wiecżerzą do Bogá wielkiego/ ábyſcie ſie náyedli mięſá krolow y mięſá hethmánow y mocarzow zyemſkich/ y mięſá koni y ſiedzących ná nich RejAp 162v.
Przen [czego] (1):
Zwrot: »strachu najeść się« = bardzo przestraszyć się (1): Ten gdy mu w zęby weyźrzi zá to ręcżę tobie. Ze ćię [lege: się] kęs ſtráchu náie CzahTr I3v.

Formacje współrdzenne cf JEŚĆ SIĘ.

Cf NAJEDZENIE

KCh