[zaloguj się]
[pdf]

NAKŁAŚĆ (141) vb pf

Pierwsze a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie); w formach praet -kłådł, -kładł-, w part praet act -å- (20), -a- (1); -å- : -a- BielKron (8:1); w pozostałych formach drugie a jasne.

Fleksja
inf nakłaść
praet
sg pl
2 m nakłådłeś m pers
3 m nakłådł m pers nakładli
f nakładła m an
plusq
sg pl
3 m był nakłådł, nakłådł był m pers byli nakładli
imperativus
sg pl
2 nakładź nakładźcie
3 niech nakładzie
conditionalis
sg
2 m by nakłådł
impersonalis
praet nakładzi(o)no
con by nakładło
participia
part praet act nakłådszy, nakłådwszy

inf nakłaść (18). ◊ fut 1 sg nakładę (4). ◊ 2 sg nakładziesz (6). ◊ 3 sg nakładzie (5). ◊ 2 pl nakładziecie (1). ◊ 3 pl nakładą (8). ◊ praet 2 sg m nakłådłeś (2). ◊ 3 sg m nakłådł (25). ◊ 3 sg f nakładła (1). ◊ 3 pl m pers nakładli (13). ◊ plusq 3 sg m był nakłådł (3), nakłådł był (1); był nakłådł BierEz, BielKron; był nakłådł : nakłådł był WerGośc (1:1). ◊ 3 pl m pers byli nakładli (2). ◊ imp 2 sg nakładź (21). ◊ 3 sg niech nakładzie (1). ◊ 2 pl nakładźcie (2). ◊ con 2 sg m by nakłådł (1). ◊ impers praet nakładzi(o)no (5). ◊ impers con by nakładło (1). ◊ part praet act nakłådszy (18), nakłådwszy (3) Leop, BielSpr, NiemObr.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

1. Położyć, włożyć, złożyć wiele (z subiektywnym podkreśleniem wielości); ponere Vulg [czego] (128):
a. Umieścić wewnątrz czegoś, włożyć (65): Wezmi bochen chleba ciepłego/ wymi z niego oyſrzodke: nakładz Ikier á zaſzpunthny zaſię chlebem/ y przyłóż do ognia FalZioł IV 35b, II Id; GlabGad E7; RejJóz M6v; Leop Num 16/17, 18; Oczko 4v; MWilkHist C3.

nakłaść w co [o mieszaniu składników] (20): Gdi nakraieſz korzenia Paſternakowego á nakładzieſz go w czukier/ tego będzieſz poźiwał na nocz ábowiem chciwoſć cieleſną pobudza FalZioł I 105c, I 46b, 92c, 105d, [1152]d, 116a (10); BielKron 178; nákłádź w miod czyſty/ kwiećia Celidoniey/ przyley wódki rożáney/ warz tho áż wſzyſtká wodká wywrę/ á tym oczy przez chuſtkę przegniotſzy pomázuy. SienLek 65v, 17, 63v, 64, 67v, 92 (9).

nakłaść w co [o naczyniu lub miejscu wkładania] (18): FalZioł I 116d, 141d, 149d; Leop Num 16/7; RejFig Aa3v; BielKron 15, 297, 403, 420; SienLek 107v, 123, 127, 154v; HistRzym 121; BielSpr 45, 74; opſes/ iáko chytry zdraycá/ nákładł ſobie był w zánadrá kámyſzcżkow drobnych zá koſzulę od gołego ćiáłá WerGośc 217; KlonFlis H2.

nakłaść za co (3): [rybitwy] rybę iednę która ma ná głowie ſkorkę iáko mieſzek/ thę rybę puſzcżą do wody vwiązáną ná długiey nići/ oná rybá wielkość ryb náchwyta/ bo ieſth bárzo prętka/ y nákłádzie zá ſkorę ná głowę ryb inych BielKron 442v, 420v; WerGośc 217.

nakłaść do czego [o naczyniu lub miejscu wkładania] (7): FalZioł I 70a, II Id [2 r.]; GroicPorz mmv; RejWiz 160v; [Luter] gdy widzyał lud poſpolity iż ſie k tym odpuſtom obroćił/ á do ſkrzyń wiele pieniędzy nákłádli opuśćiwſzy ſłowo Boże/ vpominał ie ná kazániu BielKron 191; HistLan C2.

nakłaść do czego [o mieszaniu składników] (2): nápoły głowki [kapusty] przekráwáiąc nadobnie ią vłożyć/ ćwikiełką przekłádáć/ koprzyku do niey nákłáść/ thedy będzie y ſmácżna y cżyrwona RejZwierc 110v; Y nákłádli do pokármu mego żołći/ a w prágnieniu moim poili mię octem. BudBib Ps 68/21[22].

nakłaść w czym (1): Vczyńże w onéy Sadzawce na ſrzodku doł iákoby kotlinę/ á w onéy kotlinie nákłádź chróſtu Strum O4v.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść chrobakow, chrustu, czegoś złego, kadzidła (2), kamfory, kamienia, kamyczkow (2), koprzyku, korzenia, kwiatkow, kwiecia (4), laszczek, liścia, łajen, pieniędzy (3), rakow, rozg, rożej (2), rurek żelaznych, ruty, ryb, rzeczy gorących, siarki, słoikow, smalcu, szałwi, ślazu, tłustości, węgla (2), wężow, ziela (2), ziół (3), ziemie, żołci; nakłaść do garnka, do sklenice, do skrzynki, do skrzyń; nakłaść do pokarmu; nakłaść w cukier, w kokosz, w miod (2), w ocet, w oliwę (2), w wodę (2); nakłaść w garniec (5), w kotliki, w potoki, w sklenice, w torbę, w wor(ecz)ek (3), w zanadra (2); nakłaść za koszulę (2), za skórę.

Przen: o tekście (6):
a) O wprowadzaniu zmian w tekście (5): BudNT przedm b8; Papież ie ſobie y z X.K. zmyśla/ y z ordą ſwą/ iáko ty ſłowa iego o nim świádczą: on tedy bez wſzego wątpienia ieſt Antychriſtem: wſzákże iż wiele rzecży nie k rzecży nákładł/ piſmu ś. gwałt czyniąc CzechEp 344, 70, 105, 381.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść błota, wiele rzeczy; nakłaść do świętego pisma.

b) O umieszczaniu w piśmie (1): Náprzod tedy odkładáć to y odrzucáć będę ná ſtronę/ cżego/ wiele I.M.X.K. w ſwym przećiw mnie [...] piſánin nákładł CzechEp 103.
b. Położyć, umieścić na powierzchni; ponere PolAnt; imponere Vulg [czego] (54): BierEz C2; FalZioł I 41d, V 62a, 65a; RejFig Aa7; BibRadz 2.Mach 1/21; BielKron 433v, 44lv, 450v; Nákłádzieſz tez iáko piaſku złota (marg) wł: A nákládz ná proch (álbo ná piaſek.) (—)/ á iáko kámieni potocżnych złotá Ofirſkiego. BudBib Iob 22/24; Strum F2, I.

nakłaść na co, na kogo (13): BierEz H3; FalZioł II lc; BielKron 10v, 48, 83, 261; SienLek 159, 168v; A iuż nápoły grzech ktoby ſie nie vpił w dzyeń ſwięty/ ábo nie ſkakał iako ſzalony/ nákładſzy wieńcow ábo iákiego gáłęzya ná głowę ſwoię. RejPos 225v; Y nábrał Abráhám drew (do) ćáłopalenia y nákładł ná Izáháká ſyná ſwego BudBib Gen 22/6, Lev 2/1, Iob 22/23; LatHar 166.

nakłaść pod co (1): Ten co dáleko w drogę idźie á chce áby nie vſtał/ ma ſobie nákłáść pod podeſzwy pokrzywnégo liśćia/ albo olſzowégo SienLek 158v.

nakłaść komu (1): tám ludzie [...] á niżli obvmrą/ nákłádą ná ſwe mieyſcá thowárow/ Pereł/ Koralow/ Serponowcom y Gruſzcżyńcom/ áby im ná ten cżás nákłádli żywnośći BielKron 433v.

nakłaść na czym (2): vćiekli [mieszczanie] záſię do miáſthá/ y nákłádli w koło murow ná ſkale miednic/ dzwonow/ ſpiże/ moſiądzu BielKron 250v; BudBib 4.Reg 9/13.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść chleba, cielcow, jelit, kadzidła, kamienia, liścia, miednic, mięsa, pijawek, podeszw, rzeczy (3), serwetow, towarow, wieńcow, ziela, złota, żywności (2); nakłaść na głowę, na naczynie, na ogień (2), na ołtarz, na proch, na węgle; nakłaść na stopniu; nakłaść pod podeszwy; nakłaść kupę, wiele.

Zwrot: »nakłaść drew« [szyk zmienny] (1): BierEz D3; A gdy przyſzli ná mieyſce/ ktore mu Bog opowiedźiał/ tedy tám poſtáwił ołtharz/ y nákładł drew [ordinavit ligna] BibRadz Gen 22/9; BielKron 10v, 13, 84v, 419v; Pelopidás Tebáńſki w Grecyey/ rozumieiąc iż go nieprzyiaćiel miał gonić do Rzeki/ nákładł drew w koło w thyle woyſká nád rzeką/ przepráwił ſie przes rzekę BielSpr 44v.
W przen (5): Ktory nakładłeś znamion/ y cudow [Qui posuisti signa operum et portinta] w ziemi Micraimſkiey BudBib Ier 32/20.

nakłaść komu (1): Przeto ták mowi Iehowá/ oto ia nákłádę ludowi temu záwad/ y będą ſię powáláć ná nich oycowie y ſynowie ſpołem/ ſąſiad y bliſki iego poginą. BudBib Ier 6/21.

nakłaść na co (3): RejKup bb8v; Leop Ps 65/12; Przydzćie/ przypátrzćie ſię ſpráwam Iehowy/ ktory nákładł ſpuſtoſzenia ná ziemie. BudBib Ps 45/8[9].

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść cudow, dobrego, pokorę, spustoszenia, zawad, znamion; nakłaść ludowi; nakłaść na głowę, na zdradę, na ziemię.

Przen: O pisaniu (1): Ale iż nákładł X.K. łamże ná kráiu o tym świádectw [...] tedy ie trzebá wybacżyć/ ieſliż ony zgodnie rzecży X.K. ſłużą z ſtrony iego ktore forytuie wćielenia/ cżyli nie. CzechEp 168.
α. O ładowaniu; ponere Vulg; imponere PolAnt [w tym: czego (9)] (10): [o ładowaniu arki Noego] żywności im zgotowáney nákłáść roſkazał. SkarŻyw 270.

nakłaść do czego (2): vcżynił Argus okręt [...] Nakładſzy do niego ſzpiże y wſzytkiego czego potrzebá BielKron 54, 440v.

nakłaść na co (7): Leop 1.Reg 25/18; RejZwierz 8; BielKron 309v; HistRzym 68; zwolennicy iego/ [Jezusa] [...] przywiedli onę oſlicę y z oſlęciem/ y nákłádli ná nie odzyenia ſwoiego RejPos 1v; BielSpr 63v; Y porozdzieráli ſzáty ſwe y nákładł káżdy ná oſła ſwego/ y wroćili ſię do miáſtá. BudBib Gen 44/13.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść chorych, drew (2), odzienia, spiże, żywności (2); nakłaść na konie, na osła (3), na wozy; nakłaść pełno.

β. Przedłożyć przed kimś [przed kogo] (1): do ktorego [Konstantynusa] ſię też oni mili Oycowie/ z krzywdámi ſwymi vćiekli/ nákładwſzy prze deń/ rozmaitych libelluſzow NiemObr 58.
γ. O podawaniu pokarmów; ponere Vulg [przed kim] (2): BierEz A3; Krol nákładł pokármów przed Belem Leop Dan 14/33.
c. Nagromadzić, uskładać, zebrać, złożyć (5): Krol tedy kazáł ofiar do kościołá nákłáść/ drzwi zápieczętowáć á zámknąć/ á ſam klucż od kościołá wzyął BielKron 111v; Y nakładł krol śrebrá y złotá [Praebuitque rex argentum et aurem] w Ieruſzalimie/ iáko kámieni/ á cedrow nákładł [etiedros dedit] iáko ſykomorow BudBib 2.Par 1/15.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść cedrow, ofiar, srebra.

W przen (2): Nákłádzćie piſma co chcećie/ ia z iednym dziáłem ná was poydę/ to ieſt z Pawłem S. SkarŻyw 373; CzechEp 139.
d. Włożyć ubiór lub ozdoby, odziać [czego (pl) na kogo, na co] (3): RejKup t8 marg; Tu pátrzaj iż ich nie żegna nákładſzy pierſcieni ná rękawicze/ áni ich kropi/ áni ich kádzi RejAp 6v.
Zwrot: »na się nakłaść ubiorow« (1): Ale ktora wſtyd ſtráci/ niech ná ſię nákłádzie/ Co nadroſzſzych vbiorow przedſię cnotá w zdrádzie. RejZwierz 45v.
2. Zapełnić, napełnić [co; w tym: czego (2)] (4): BierEz Q3; Im ciem więcej roście imienie, Tym więtſze czyni pragnienie. Nie ma w ſobie dna t[a p]rzepaść, Nie może jej żadny na[kł]aść BierRozm 20; Aby naſiał Ięcżmienia pole Aby go nakładł ſtog LudWieś A3; Y zebráli/ á nákłádli [zwolennicy Pana Jezusa] dwánaſcie koſzow odrobin/ jedno s pyęcyorgá chlebá ięcżmiennego/ czo zoſtáło tym ktorzy iedli. RejPos 80v.
3. Powlec warstwą czegoś (5):
a. O zabiegach leczniczych i kosmetycznych; nasmarować, przyłożyć (4): FalZioł V 100, 117; SienLek 55; A owo záſię iáko ſproſna rzecż/ kiedy dobra páni czegoś ták wiele ná twarz nákłádzie GórnDworz Gv.

W charakterystycznych połączeniach: nakłaść liścia, maści; nakłaść do ust; nakłaść na twarz.

b. O malowaniu powierzchni [na co] (1): Pozłotki nań [o ulepionej figurce lewka] nákładſzy grochu miáſto ocży/ Gdy go ſtłukſzy w możdzerzu po tym w formie tłocży. RejWiz 14v.
4. Przygotować ognisko (4): Ano patrz w Bábilonie kiedy trzech palono/ Tákież okrutny ogień w piecu nákłádzyono RejWiz 155, 65v; Y ſtali ſłudzy y opráwcy ktorzy byli nákłádli ogień [prunam facientes]/ bo źimno było/ y grzali ſię BibRadz Ioann 18/18; BielKron 185.

Synonimy: 1. naładować, nałożyć; a. napełnić; 2. nałożyć, położyć.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf NAKŁADZIONY

ES