[zaloguj się]
[pdf]

MACOCHA (44) sb f

macocha (41), macecha (3); macecha LibMal, ZapKościer, RybGęśli.

Oba a oraz o jasne; teksty nie oznaczają é.

Fleksja
sg
N macocha
G macochy
D macesze
A macochę
I macochą

sg N macocha (21). ◊ G macochy (4). ◊ D macesze (1). ◊ A macochę (12). ◊ I macochą (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Żona ojca w stosunku do dzieci z wcześniejszego małżeństwa; noverca Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; vitrica BartBydg (44): Murm 168; Mymer1 38; BartBydg 252b; niebyła żadna v nich wina po ſmierci otcowey poiąć maczochę. albo też żonę bratowę MiechGlab [88]; gdy Korynthczyká onego/ ktory z mácochą obcował/ czártowi oddał ná zágubę ćyáłá KromRozm III H5v; A gdy mu tá żoná vmárłá/ poiął drugą/ ktora nie ſprzyiáiáłá páśirbom iáko mácochá BielKron 53v, 60v, 123v, 128, 166; Noverca, Nowa mátká/ Mácochá Mącz 251d, [18]a, 22a, 251d; KochPieś 1; Calep [704]b; SarnStat 587, 599; GosłCast 28; SzarzRyt Dv, D2 [2 r.].

macocha czyja [w tym: pron poss (8), G sb (1), ai poss (1) ] (10): BielŻyw 105; LibMal 1544/89v; KromRozm II m; GroicPorz 14v; BielKron 76, 125v, 128, 151; Eribaea, Quae alias Iuno, Mácochá Mercuriuſowa. Mącz 107d; ktora ta Helſbyeta dala thę parę wolow: yako Maczyeſze Swey na ymyę Katarzynyę ZapKościer 1583/36.

W porównaniach (4): Nie chowa ich z táką piecżą: Iák mężowych dzieći mácochá/ Nie ták iáko ſwoich kocha. BierEz Cv; RejAp 59; Táć [zima] zewſząd ludźie ciśnie iák mácechá ſroga Z dóbr wyżuwa/ ktore im dáie máć vboga. RybGęśli B4; SzarzRyt D2.

W charakterystycznych połączeniach: macocha gniewliwa, nieprzyjazna, niewinna, nieżyczliwa, ostra, przykrą, sroga (2), zjadła (2); pojąć macochę [swoją] (4); z macochą obcować.

Zwrot: »pojąć macochę« = mając dzieci z poprzedniego małżeństwa ożenić się powtórnie (1): Superduxit liberis novercam, Poyął mácochę ná dziećy. Mącz 97a.
W przen (7): Ale tá nieſláchetna mácochá tá omylna fortuná ſwiátá tego/ kthora ſie nam mátką być ozywa/ ále pewnie fáłecżną á nie życżliwą RejZwierc 178v.

macocha czego (1): dobrze ieſt krolowi záchowáć pokoy/ ále nieſworá ieſt mácochá pokoiá. BielKron 114v.

macocha komu (2): Náturá mácochą iemu nie byłá/ ále táką mátką/ iż co ſobie cżłowiek ieden od niey żędáć może/ to wſzytko iemu byłá dáłá GórnDworz B7; SkarKazSej 666a.

W przeciwstawieniu: »matka ... macocha« (5): RejRozpr K2v; GórnDworz B7; BielSen 11; Nie táka to oyczyzná wáſzá: mátką wam ieſt/ á nie mácochą. SkarKazSej 666a; KlonFlis B.

ZZa