[zaloguj się]
[pdf]

MARMOR (64) sb m

marmor (42), marmur (22); marmor OpecŻyw, RejZwierz (2), KwiatKsiąż, RejAp, Oczko, SkarŻyw (2), KochTr (2), KochFr (4), KochPam, KochPieś, KochSob, PudłFr (2), KochProp, ZawJeft, KochFrag (2), WujNT; marmur Murm, Mymer1, Leop, StryjKron, KlonŻal (4); marmor : marmur FalZioł (3 : 1), RejWiz (2:1), BielKron (2:2), Mącz (3:4), GórnDworz (2:1), RejZwierc (4:3), Calep (2:2).

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie). ◊ -ór (6), -or (2); -ór KochFr, KochPieś, KochSob, KochProp, KochFrag; -or Mącz; -ór : -or KochTr (1: 1). ◊ -or- (6), -ór- (6); -or- OpecŻyw, Mącz (2), Oczko; -ór- KochPam, PudłFr (2), ZawJeft, KochFrag; -or- : -ór- KochFr (2 : 1).

Fleksja
sg pl
N marmór marmóry
G marnaórze marmór(o)w
D marmurowi
A marmór marmury
I marmórem marmóry, marmórami
L marmórze

sg N marmór (14). ◊ G marnaórze (25). ◊ D marmurowi (1). ◊ A marmór (4). ◊ I marmórem (7); -em (3), -(e)m (4). ◊ L marmórze (2). ◊ pl N marmóry (2). ◊ G marmór(o)w (5). ◊ A marmury (2). ◊ I marmóry (1) OpecŻyw, marmórami (1) Oczko.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Gatunek kamienia służący jako drogocenny materiał budowlany i zdobniczy (zwłaszcza dla rzeźb), w rożnych odcieniach, gładki lub żyłkowany; marmor Murm, Mymer1, Mącz, Cn [marmor – marmurowy kamień Calep] (64): OpecŻyw 87; Murm 122; Mymer1 6; Wſzakże prawdziwy marmor y nalepſzy ktori ieſt zielony FalZioł IV 56c, + 8b, IV 47c, 56c; á tuż podle niego/ Studnią nadobnym kſtałtem z mármoru ſpráwiono RejWiz 46, 100v; A Mármor tákież záwżdy/ napięknieyſzy bywa/ Im go cżęſciey kropiámi/ deſzcż ſwymi omywa. RejZwierz 114; Mącz 124d, 210b [2 r.], 247d; GórnDworz O5, Ee5; gdyż nie ieſt żaden/ który śie iedno zá gránicę domową wychylił/ ktoryby ſie nienápátrzał/ iáko mármorámi/ mośiądzem/ y wſzelákiémi doſtátki mieyſcá tákie ſą ochędożóné. Oczko A4; KochTr 14, 15; Bych ćię z drogiégo mármoru poſtáwił/ Bych ćię dał vláć y z ſczérégo złotá/ [...] Ieſcze bych ćię czći trwáłéy nienabáwił. KochFr 38, 53, 127; Trzebá tu nowy grob robić z mármuru drogiego/ Potrzebáby co wydrożyć práwie chędogiego. KlonŻal D3, D3, D3v; A ieſli áni mármór ſerdeczney rány/ Ani vlżą iedwabiem obite śćiány/ Przécz mam zayźrzéć koſztownych páłaców komu KochPieś 18; PudłFr 27 [2 r.]; KochProp 4; Calep 640b [4 r.]; KochFrag 21.

G bez przyimka w funkcji przydawki (1): y rzecż dziwna/ iſz ie nálezli pokryte w truny mármoru biáłego/ iákiego ziemiá oná wſzytká niema. SkarŻyw 487.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju, z ktorego pochodzi [zawsze: przymiotnik + marmur] (2): Numidicum marmor Numidieyski mármur. Mącz 253d; KlonŻal B2.

W połączeniach szeregowych (6): Leop Ex 31/4; Mącz 69c; RejAp 151; ſpomnieć mu będzie mogł one znácżne ná ſwieczie ludzie/ one ſławne Hetmány/ ktorych contrefet to z mármoru/ to z miedzy/ á cżáſem y ze złotá oni Grekowie/ ábo Rzymiánie ſtárzy/ vcżynić/ ábo vlać dawſzy/ ná mieſczach/ á ſchodziech poſpolitych ſtáwiáli GórnDworz Ee7v; RejZwierc 69v; WujNT Apoc 18/12.

W porównaniach (2): Marmorosus, Co ná xtałt Mármuru vcziniono yeſt/ álbo ták twárdy yáko mármur. Mącz 210b; Nos iáko ſznur vplećiony: Czoło iák mármór głádzony KochSob 68.

W charakterystycznych połączeniach: marmor błysnący, drogi (3), gładzony, jasny, nalepszy, napiękniejszy, nieprzetrwany, osobny, prawdziwy, rowny, stary, szczery, świętobliwy, twardy, żywy; łszczenie marmoru, rodzaj; dno z marmoru, ganek, grob (2), kamień, kontrefet, łuska, podwoje, skorupa, stopień; z marmoru budować (zbudowany) (2), postawić (stawiać) (3), robić, sprawić, udziałać, wywodzić (wywieść) (2), zmurować; na kształt marmoru uczyniony; marmorowi podobny; marmor łamać (2); marmorem nakryty, ochędożony, położony; marmorem ućcić; leżeć pod marmorem, zamkniony.

Fraza: peryfr. »co marmor ciesze« = rzeźbiarz (1): A wy málárze/ y wy/ co mármór ćieſzećie/ [...] Máluyćie tę piękną twarz/ y rzeźćie w kámieniu. KochFrag 21.
Zwroty: »marmor ciosać; marmor wyciosany; z marmoru ciosany« [szyk zmienny] (1;1;1): Bo ſie iednym od nałogow bárzo niechce/ á drugim theż od onych doſypánych ſkrzynek/ á od wycioſánych mármorow/ ktorych nędznie vżyli RejZwierc 168v; StryjKron 355. Cf Fraza.

»w marmorze kować; z mármoru (wy)kowany; marmor skowany« (1;2;1): Nie pátrzyć Pan ſławnych miaſt/ ni wyſokich zamkow/ Ni z błyſnących Mármorow/ wykowánych gankow. RejZwierz 108; RejZwierc 87v; Będą drudzy twym kośćiam grob zacny budowáć/ Y twarz twoię w miedźi Iać/ y w mármórze kowáć KochPam 80; ZawJeft 15.

»marmurem stanąć« = skamienieć, zamienić się w marmur (1): Drudzy záś Marpeſowym [Marpessa na Paros, słynna ze złóż marmuru] Mármurem ſtánęli/ Drudzy w drzewá/ drudzy ſię w źiołá przewierzgnęli KlonŻal B2.

Wyrażenie: »wyrycie na marmorze« (1): A co w Xięgach dobrze opiſano ieſt/ to więcznie trwa: wyiąwſzy by ſię piſmu nieiakie malowanie/ albo wyrycie na marmorze/ albo vlania nieiakie z rozmaitych kruſzczow rownać nieco chćiało. KwiatKsiąż G4v.
Zestawienia: »marmor biały« = Parius lapis Cn [szyk 2:1] (3): ná ktorey wieży [Herod] ná cżeść Ceſárzá páłac z białłego mármuru zmurował BielKron 266v, 77; SkarŻyw 487.

»marmur czyrwony« (1): Vlice známienite. Dno z mármuru cżyrwonego. BielKron 55.

Szereg: »alabaster, marmor« (3): Z Alábáſtru/z Mármoru ony dziwne ganki RejWiz 25v; RejZwierc 161, 270. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
a. Budowla z marmuru, zwłaszcza grobowiec (4): gdy ią obywátele więcey vcżćić á ćiáło iey z kámieniá w ſrebro włożyć chćieli: otworzywſzy on mármor/ ná pierśiách iey kámień drogi nálezli SkarŻyw 488; KochFr 122.
Szereg: »marmor albo alabaster« (1): A tyś ſwych ſpraw ktoreć miáły wiecżną pámięć vcżynić w popiele zagrzebionyoh odbieżał/ á teraz mármurem álbo álábáſtrem chceſz ſwey pámięći nádſtáwić? RejZwierc 161.
W przen (1):
Szereg: »marmor i alabaster« (1): namiotek álbo chroſciána budká tho były mármory y álábáſtry ich RejZwierc 69v.
b. Tu prawdopodobnie o porfirze (kamień należący do grupy granitu) (1): [Stolec Salomonow] do ktorego ſześć ſtopniow było wzwyſz wſtępowáć z mármoru porfiryowego BielKron 78.

AL