Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MARMUROWNIK

Następne hasło: MARNICA »

MARMUROWY (53) ai

marmurowy (32), marmorowy (20); marmurowy a. marmorowy (1); marmurowy PatKaz I, HistAl (4), SarnUzn, KochMon, SkarŻyw, StryjKron (2), KlonŻal, Calep (3), GostGospPon, KlonWor; marmorowy FalZioł, MiechGlab, RejZwierz, HistLan, KochFr (2), PudłFr, KochProp, PowodPr; marmurowy : marmorowy RejWiz (1:1), BielKron (8:2), Mącz (6:4), RejZwierc (1:4).

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie); -ór- (5), -or- (3); -or- KochFr (2), PudłFr, KochProp; -ór- : -or- Mącz (1 : 3); drugie o prawdopodobnie jasne (tak w -owy).

Fleksja

sg
m	N	marmurowy	f	N	marmurowå, marmurow(a)
	G	marmurow(e)go		G	marmurow(e)j
	A	marmurowy		A
	I	marmurowym		I
	L	marmurowym		L	marmurow(e)j

pl
N	subst	marmurowé
G		marmurowych
I	f	marmurowymi
L		marmurowych
inne formy
pl A subst m - marmurowé, marmorowy

sg m N marmurowy (18). ◊ G marmurow(e)go (3). ◊ A marmurowy (4). ◊ I marmurowym (3). ◊ L marmurowym (6). ◊ f N marmurowå (2), marmurow(a) (1). ◊ G marmurow(e)j (1). ◊ L marmurow(e)j (2). ◊ pl N subst marmurowé (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G marmurowych (1). ◊ A subst m marmurowé (5), marmorowy (1) FalZioł; -é (1), -(e) (4). ◊ I f marmurowymi (1). ◊ L marmurowych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „marmur” (53)
- a. Zrobiony z marmuru (39)
  - Przen: Posiadający marmur, dostarczający marmuru (1)
- b. Będący marmurem (13)
- c. Właściwy marmurowi (1)

Przymiotnik od „marmur” (53):

a. Zrobiony z marmuru; marmoratus Calep; marmoreus Mącz (39): mſzą wkaplyczy myal gdzye był obraſz panny maryey marmurovy PatKaz I 12v; ktoreż [ciało] tam w głębokoſci wod morſkich leżało w koſciele marmorowym MiechGlab 27; Iako Alexander przykazał podnieſć ſlup álbo filar marmurowy ná známię zwycięſtwá. HistAl K5v, K5v, L3v, M7v; RejWiz 11v, 34; RejZwierz 114; ćiáło iego [...] w grobie marmurowym śrzod kośćiołá ſchowano BielKron 357, 3v, 166, 267, 397v; Mącz 210b [2 r.]; SarnUzn D5; Podź – prawi – twoj cie woła Paris nażyczliwszy, W marmurowej łożnicy pod pięknym namiotem Jedwabnym KochMon 33; SkarŻyw 567; StryjKron 260, 762; Inſzy niechay páłace mármórowé máią/ Y ſczerym złotogłowem sćiány obiiáią KochFr 112, 110; PudłFr 72; KochProp 11; Calep 273b, 640b; GostGospPon 168; PowodPr 80; KlonWor ded **2v.

W porównaniach (3): ABowiem czo ieſt pan álbo kſiążę bez miłośći poddánych ſwoich? rownie iáko ſłup Mármorowy piękny ná iego kſtałt vkowány. RejZwierc 45v, 45v, 160v.

W charakterystycznych połączeniach: figura marmurowa(-y), filar (2), grob (5), kościoł (2), kruż, łożnica, obraz, ołtarz, pałac (2), skrzynia (2), słup (9), stopień, ściana (3), tablica.

Wyrażenie: »kamień marmurowy« [szyk 2:1] (3): Wźiął ſłup Herkuleſow wielki/ [...] záwieźli ij Thurcy do Konſtántynopolim/ y ná kámieniách marmurowych poſtáwili ná pámiątkę zwyćięſtwá. BielKron 259, 376; HistLan E4v.

W przen (2): Słup Mármorowy ſą ſrogiego ſprawy/ Z wirzchu ſie błyſzcży á we wnątrz chropáwy. RejZwierc 226, 214v.

Przen: Posiadający marmur, dostarczający marmuru (1): Nie ták Paros mármurowa Archilochá ſwego Płácże/ dawno zeſzłego. KlonŻal C.

b. Będący marmurem (13): Były to groby iákoby ieże ná cżterzy gráni z kwadratu mármurowego miſternym dziáłem ćioſánego robione BielKron 270v.

Wyrażenie: »marmurowy kamień« = marmur, też alabaster; marmor Mącz, Calep; alabastrum, Parius lapis Mącz [szyk 7:5] (12): Podłogá iego byłá s pięknego kámienia mármorowego BielKron 77, 275; Alabastrum. Kámień/ Marmorowy głádki przezroczyſty/ rozmáyitey máśći y fárby. Mącz 6c; Lychnite, Mármurowy kámień z wyſpu Paro zwánego Mącz 201d, 210b [4 r.], 265b, 281a, 500c; Calep 640b.

c. Właściwy marmurowi (1): A PLini^us powiada: iż marmorowy rodzaie y barwy: barzo trudno wylicżić FalZioł IV 56c.