Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MARNOTRAWNOŚĆ

Następne hasło: MARNOTRAWSTWO »

MARNOTRAWNY (18) ai

Pierwsze a oraz o jasne; -tråw- (13), -traw- (4); -traw- BielKom, ArtKanc, SkarKaz; -tråw- : -traw- LatHar (3:1).

Fleksja

sg
m	N	marnotråwny
	D	marnotråwn(e)mu
	A	marnotråwny, marnotråwn(e)go
	I	marnotråwnym
	L	marnotråwnym

pl
G		marnotråwnych
A	m pers	marnotråwn(e)
A	subst	marnotråwn(e)
I	m	marnotråwn(e)mi
L		marnotråwnych

sg m N marnotråwny (1). ◊ D marnotråwn(e)mu (1). ◊ A marnotråwny (2), marnotråwn(e)go (1). ◊ I marnotråwnym (4). ◊ L marnotråwnym (2). ◊ pl G marnotråwnych (1). ◊ A m pers marnotråwn(e) (2). subst marnotråwn(e) (1). ◊ I m marnotråwn(e)mi (1). ◊ L marnotråwnych (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. rozrzutny, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Skłonny do rozrzutności; trwoniący lekkomyślnie wszystko, co posiada (9)
- Przen: Nawrócony grzesznik (1)
2. Związany z lekkomyślnym trwonieniem dóbr, rozrzutnością (6)
3. Na darmo stracony, bezużytecznie miniony (3)

1. Skłonny do rozrzutności; trwoniący lekkomyślnie wszystko, co posiada; damnosus, dissolutus, effusus in luxum, impendiosus, insolens, luxuriosus, perditus, prodigus, profusus, sumptuosus Cn (9): Tymże ſpoſobem dobrá márnotrawnych ludźi: Rychley ie łotr/ koſterá/ pochlebcá wyłudźi. KlonWor 57.

Wyrażenie: »syn marnotrawny« [nie występuje w tekście Pisma Św.] [szyk 5:2] (7): WerGośc 221; WerKaz 299; Ilekroć iedno chćiałeś ſię do niego/ iáko ſyn márnotráwny/ náwroćić/ przyiął ćię w łáſkę ochotnie LatHar 675, 132, 141, 145; SkarKaz 348b.

Przen: Nawrócony grzesznik (1):

Wyrażenie: »marnotrawny synaczek« (1): O Oycże náſz dobrotliwy/ rácżże nam być miłośćiwy/ nas márnotráwne Synacżki/ przyimi w łáſkę nieboracżki. ArtKanc D9.

2. Związany z lekkomyślnym trwonieniem dóbr, rozrzutnością (6): iż wiele ſynów pierworodnych y ſtárſzych po śmierći rodźiców ſwych ſwowolnie bez żadnéy boiáźni y względu máiętność oycowſką márnotrawnym zbytkiem vtracáią [sumptu prodigo effundunt JanStat 562] SarnStat 593; Koſzt márnotrawny náſzy cżynią/ ná ſzáty z máterij cudzoźiemſkich. GrabPospR Kv [idem N4], K4, N4.

W przeciwstawieniach: »marnotrawny ... oszczymny, pożytecżny« (2): która [konstytucyja] każe/ áby ten ktory rycerzem będąc/ márnotrawnie delikáckich obcych cudzoźiemſkich potrzeb in victu et amictu vżywa/ á do boiu nic gotowego nie ma/ [...] áby táki wzdam/ nim pocżnie márnotrawne y prożne koſzty cżynić/ w przod pożytecżny ſobie/ Pánu ſwemu y oyczyznie ſwey powinny koſzt vcżynił/ ná potrzeby do boiu GrabPospR K4v; A iż zá złym y márnotrawnym ſzáfunkiem wielkie zbiory vpadáią/ á w dobrym rządzie y w oſzczymnym roſchodzie znáczna bywa ſporzyść. VotSzl D4.

W charakterystyeznyeh połączeniach: marnotrawny koszt (3), szafunek, zbytek.

Szeregi: »marnotrawny i prożny« (1): áby táki wzdam/ nim pocżnie márnotrawne y prożne koſzty cżynić/ w przod pożytecżny ſobie/ Pánu ſwemu y oycżyznie ſwey powinny koſzt vcżynił GrabPospR K4v.

»zły i marnotrawny« (1): VotSzl D4 cf W przeciwstawieniach.

3. Na darmo stracony, bezużytecznie miniony (3): BielKom B3v; Cząſtka dniow mych w złym ieſt przeſzła wmarnotrawnych czaſiech/ nie inego nie przynioſła/ lecz ſtrach za każdy grzech SeklPieś 20; ták iż czáſu potrzeby mielibychmy ſię do czego rzućić/ [...] nie ćiemiężąc vbogich poddánych Poborem/ nie práktykuiąc oń ná márnotrawnych Seymiech. VotSzl E2.

Synonimy: marnotratny, utratny.

ZCh