[zaloguj się]
[pdf]

1. MARS (98) sb m

Mars (95), Marsz (3); Marsz KochEpit; Mars : Marsz FalZioł (5:1), BielKron (25:1).

Mårs (45). ◊ Mårs- (30), Mars- (7); Mars- ModrzBaz, PudłFr, RybGęśli; Mårs- : Mars- BielKron (14:3), Mącz (4:1).

Fleksja
sg
N Mårs
G Mårsa, Mårtessa, Mårtesa
D Mårsowi
A Mårsa
I Mårs(e)m
L Mårsie
V Mårsie

sg N Mårs (52). ◊ G Mårsa (14), Mårtessa, Mårtesa (6); -a FalZioł, GliczKsiąż, BielKron (6), LeovPrzep (2), PaprPan, GrabowSet, KlonKr; -tessa Goski (5); -a : -tesa Mącz (1 : 1). ◊ D Mårsowi (8). ◊ A Mårsa (12). ◊ I Mårs(e)m (4). ◊ L Mårsie (1). ◊ V Mårsie (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.; poza tym XIX w. w innym znaczeniu.

1. n-pers Rzymski bóg wojny; często w użyciach przenośnych na oznaczenie wojny, walki, wojowniczości, losów wojennych itp.; Mars Mącz [Mars – pogański bóg wojenny Mącz 210b] (72): Marſa powiádaſz być bogiem pierſi/ dla tego iż był kſiążę walecżnyh [!]. HistAl K (2); GliczKsiąż B5v (2); RejWiz 33v (3); BielKron 8 (19); Mącz 246a (2); RejAp 111; CzechRozm 6v; PaprPan K2v (5); ModrzBaz 63; StryjKron 145 (5); KochJez B; Bijćie w bębny/ y w trąby: ále nie ná táki Ton/ iáko ſzalonému Marſzowi przyſmáki Czynią/ kiedy żeláznym ſerdakiem odźiány Miedzy woyſki z lotnégo wozá śieie rány. KochEpit A2; NIedbáią moię pápiéry O przeważné bohátéry: Nic v nich Mars choćia ſrogi/ I Achilles prędkonogi: Ale śmiéchy/ ále żárty Zwykły zbiéráć moie kárty. KochFr 3 (2); KochMuza 26; KochPam 85; KochPieś 38 (3); Márśie/ ieſli maſz rozum/ z niebá wyſokiégo Zſtąṕ trochę: á nápátrz ſye człowieká wdźięcznégo. PudłFr 69 (6); Calep 841a; GórnTroas 69; OrzJan 40; OstrEpit A2; RybGęśli C2; GosłCast 40; SapEpit Bv.

W charakterystycznych połączeniach: Mars krwawy (2), silny, srogi (3), szalony, uzbrojony, wojenny, zwadliwy, żelazny.

Wyrażenie: »bóg Mars« [szyk 8:1] (9): GliczKsiąż B6; BielKron 24 (5); Salii, Sacerdotes Martis, Popi Bógá Márteſá w Rzymie. Mącz 365a (3).
2. Wojna, walka; losy walki (analogia do łacińskich przenośni utartych) [wojna; potyczka, potrzeba, hitwa, potkanie, potykanie; powodzenie dobre, złe ‒ Mars Cn] (2): Smiáłością náſzy/ Niemcy wielkością przechodzą/ A ieden ná drugiego zápalczywie godzą/ [...] A gdy ſię trzy godziny rownem Marſem bili Niemcy/ Polaoy rożno/ z plácow vſtąpili StryjKron 642; LEſzko ten lubił pokoy przy wolnośći, [...] To vpátrował, ze nie pewny częſto Ieſt koniec Marſá, nioſąc ſtrátę gęſto. KlonKr B4.
3. n-pr Nazwa planety [Marsowa gwiazda ‒ stella Martis, Mars Cn] (24): Mars. Planeta ieſt niefortuny mnieyſzey niżli yne planety. FalZioł V 51, [*8]v, V 50, 51 [2 r.], 55v; RejWiz 148; Goski kt, A2v [3 r.], A3 [2 r.]; BielKron 122v; LeovPrzep Av, A2, D4; Ze/ gwiazdy one/ co świecą wyſoko Námi tu rządzą[...]? Gdyby ták było/ to prośbá do ćiebie/ Byłáby prozna: [...] więc zá tym vfánie/ W Marśie niż w tobie/ pewnieyſzeby Pánie. GrabowSet D4v, 112.
Wyrażenia: »gwiazda Mars« (1): S teyże też gwiazdy Marſá/ okázuie ſye przyść ná lndzie niektorych Miaſt ſławnych niedoſtátek LeovPrzep A3v.

»Mars planeta« [szyk 2:2] (4): BielKron 26; Martialis, Kto ſie pod plánętą Marſem vrodźił. Mącz 210c; LeovPrzep A3, C4.

MM