[zaloguj się]
[pdf]

MASZT (39) sb m

maszt (36), mast (3); mast BartBydg; maszt : mast BielKron (3:1), Calep (1:1).

a jasne.

Fleksja
sg pl
N maszt maszty
G masztu maszt(o)w
A maszt maszty
L maszcie maszci(e)ch

sg N maszt (9). ◊ G masztu (6). ◊ A maszt (8). ◊ L maszcie (4). ◊ pl N maszty (4). ◊ G maszt(o)w (3). ◊ A maszty (4). ◊ L maszci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Wysoki słup z drzewa, służący do rozpinania żagli na okręcie lub łodzi; malus BartBydg, Mącz, Calep, Cn; arbor Mącz (36): Malus, arbor in medio navis, masth BartBydg 85b; RejWiz 12; Leop Ez 27/5, 7; A kiedy napierwey widźieli ich okręthy płynąc/ mnimáli być iákie ptaki wielkie zdáleká/ bo żagle białe mnimáli być ſkrzydłá/ máſt mnimáli być ſzyią/ okrąg zwierzchni głową. BielKron 450, 457v; Carchesia, [...] Dury/ álbo/ lochi ná wierſchu máſztu w które powrozy záwodzą dla wciągánia żaglu. Mącz 38b, 14b; OrzQuin A3v; Páthrzayże pochwili gdy ſie ono morze rozigra á záburzy/ áliśći iednego flagá wbije pod łáwę/ [...] drugi ſie o máſzt vderzył ze krwáwym łbem chodzi RejZwierc 103v, 96v; Calep 598a, 632a; ták R. P. práwem Krześćiáńſkim ſporządzona/ może być przyrownána Okrętowi ábo Nawie Morſkiey. Bo w niey náyduie ſie naprzod Máſzt/ z ktorego Okręt bieg ſwoy powierzchni bierze/ y niebeſpiecżeńſtwá dálekie przegląda. PowodPr 2; Nawáłności wſtawáły, chcąc żagle zurywáć, Máſzt vkręcić, okręt ſtłuc CiekPotr 63; Acż idąc ná doł/ nie potrzebne máſzty/ Możeſz ták bez nich prowádźić ſwe łáſzty. KlonFlis E4v; Tu maſz okręty z płoćiennymi ſkrzydły/ [...] Máſzty wynioſłe z boćianimi gniazdy/ Pod ſáme gwiazdy. KlonFlis H2, E, E4v [2 r.], H2 marg.

W połączeniach szeregowych (2): W okręcie/ á co ieſt potrzebnieyſzego iáko máſzty/ iáko żagle/ iáko powrozy co to trzymáią? GórnDworz L16; RejZwierc 132.

W porównaniach (2): Tyſiąc wáſzych vćiekáć będą ná pogrożenie iednego/ [...] áż práwie nie zoſtániećie iedno iáko máſzt okręthu ná wierzchu gory BibRadz Is 30/17; y przodkowie náſzy ták zwykli budowáć Kośćioły iákoby okręty iákie/ [...] śrzod Kośćiołá iákoby máſzt ná okręćie/ wieżycżkę ábo ſzpicę ſtáwiáią KlonFlis A4.

W charakterystycznych połączeniach: maszt goły; maszt okrętu (na okręcie) (2); masztu się chwytać, strzec; do masztu mieść się; opatrować maszt, postawić, przydać, ukręcić; wi(e)rzch masztu (2); o maszt uderzyć się; proporczyk na maszcie; zawieszony na maszcie; dura w maszcie; po maszciech rozpuścić.

Zwroty: »maszt łomić; maszt się złamie« (1;1): Wiátry przećiwné mamy/ wełny biją/ máſzty łómią/ żagle drą/ Morſcy Ráytárzy ná łódź ſzturmuią OrzQuin A3v; GórnDworz Ff4v.

»o samym maszcie żeglować« (1): wpádli w tháką nieprześpiecżność wiátru/ iż muſieli wſzythki żagle zebráć/ á o ſámym máſzćie gołym żeglowáć. BielKron 448.

Szereg: »maszty i (albo) żagle« (2): ále wielkie łupieſtwo vrzędnicy cżynią/ to ieſt/ gdy okręty przyidą ſkądkolwiek/ wneth od nich odbiorą máſzty y żagle BielKron 457v; RejZwierc 163v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 5 r.].
W przen (4): gdźie człowiek uelis fortune in diverſos ſcopulos huc atque illuc impellitur/ á pewnégo portu dośiąc/ y mocnégo máſztu viąć ſie niemoże/ tám trudno ináczey. KochFragJan 4.
Wyrażenie:»wyższy maszt« (1): Náſzá R. P. [...] gdy ſie w rządźie domowym/ wnętrznym pokoiu/ y ſpolney dufnośći/ dotąd vkołyſáć nie może: wſzákoż z wyżſzego Máſztu pokáżuią ſie [...] więtſze burze/ ktore iey oſtátnim niebeſpiecżeńſtwem przegrażáią. PowodPr 2.
a) W opisie gwiazdozbioru Argo (tj. łodzi Argonautów) (2): Tym kſztałtem Argo płynie. po máſzt piérwſza gáſnie Połowicá KochPhaen 14, 21.
a. Drewno na maszty (2): Wyliczené [!] towárów leśnych przezwiſki Niemieckimi zamorzkimi: Klepki,Waśilki, Cembrowiny, Máſzty, Bale, Tarćice, Pipełki, Wánczoſe. SarnStat 348, 230.
2. Prawdopodobnie wysoki słup (3): P. Craſſus Mutianus [...] máiąc dobywáć miáſtá Leucas/ roſkazał [architektonowi atenieńskiemu]/ áby mu poſłał/ ieden ze dwu máſztow/ co więtſzy/ ktore widział będąc w Athenach/ iżby mogł z niego vcżynić táran/ do tłucżenia muru GórnDworz L5, L5 [2 r.].

AL