[zaloguj się]
[pdf]

MATUCHNA (186) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r., w końcowym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N matuchna
G matuchny
D matuchnie
A matuchnę
I matuchną
V matuchno

sg N matuchna (71). ◊ G matuchny (17). ◊ D matuchnie (29). ◊ A matuchnę (28) [w tym: -é (1) OpecŻyw]. ◊ I matuchną (15) [w tym: -a (1)]. ◊ V matuchno (26).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Dem. w funkcji hipokor. od „matka” ‘kobieta mająca dziecko’; matercula Mącz, Calep, Cn [w tym: czyja (106): pron poss (55), G sb i pron (41), ai poss (10)] (186): Abociem Ian ſwiety ducha ſwiętego napelniony/ napelnił ſwą matuchnę OpecŻyw 11, 44v; Matercula, [...] Mátuchná. Mącz 211a; Calep 642b; A mátuchná rozumie/ że to z práwey myśli Corce ſłużą młodźieńcy ZbylPrzyg A4v, A4v, B2v.
Przen: Polska (1): (nagł) Corká Polska [ai] mowi (‒) [...] Także y ty ma miła mátuchno/ Czekay cżáſu/ vlegay ćichuchno. Aż ſie Pan Bog nád námi ſmiłuie/ Ty burzliwe cżáſy záhámuie. BielSat H2.
a. Matka Boska [w tym: czyja (104): pron poss (53), G sb i pron (41), ai poss (10)] (178): ktorą dźis [Pannę Maryję] buog ocietz oſobną ſobie tzorką wyzwolil/ buog ſyn matuchną vcżinil. OpecŻyw 9v; Matuchna też iego milá widzątz wielkié vboſtwo ij placż ſwégo námileyſſego ſyna/ poſpolu ſnijm plakala OpecŻyw 15v; Iozeff wziąwſſy Iezuſa ij matuchnę poſſedl do ziemie żydowſkie OpecŻyw 29v; Nieſmętzmy ſie tedy gdy ſmętki cirpiemy/ botz téż Iezus mily nieprzepuſcil matuchnie ſwé OpecŻyw 32v, 16v, 20v, 22, 22v [4 r.], 24 (140); OpecŻywSandR nlb 5; Myla matuchna mylego pana yezuſa [...] ku dobrym uczynkom przyſtauala PatKaz III 151; FalZioł V 66; Matuchna iego też grzechu nie miała ale nie z przirodzenia ſwego telko z łaski bozey. WróbŻołt Ev; Niechay ſzyą ſtąpu kazdemv krczonemv y Bydlu zila ku zile, krew kv krwy, mozg ku mozgu myąſſo ku myąſſu, boza moczą, myley mathuchny mocza wſchithkych ſzwyątych pomocza LibMal 1544/89, 1544/83v, 84v; KrowObr 152; Otoż mię maſz mátuchno żywego/ niekłopocżyſz więcey ſercá ſwego MWilkHist G3v, F3v, F4v, G3v; LatHar 522.

W charakterystycznych połączeniach: matuchna błogosławiona, boleściwa, dostojna, łaskawa (3), miła (namilejsza) (59), miłościwa (4), pokorna, smutna (smutliwa) (3), święta (najświętsza) (2), udręczona, wielebna; matuchny czujność, czystość, moc, płacz, świętość, trzeźwość, wesele, zasmucenie; matuchną uczynić.

Zestawienie: »matuchna boża« (10): Nábożná ſlużebnicżko bożá/ wzbierz ſie z matuchną bożą/ pomoży iey noſitz onego ſyna roſkoſſnégo. OpecŻyw 25v; panná Mariá matuchna bożá/ ieſt panną nad pannami OpecŻyw 187v, 10v, 28, 81, 137, 154 (10).
Szeregi: »dzieciątko (a. dziecię) i matuchna; dzieciątko z matuchną« (4;2): wſſech ſwiętych piénijm ij gloſem anielſkim/ ciebie dóſtoyno chwálitz dziéciątko z matuchną. OpecŻyw 19v, 11, 23, 24, 29v; Potym weſpołek weſzli do domu onego/ Tám dźiećiątko náleźli, y mátuchnę iego ArtKanc B3, C13v. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 6 r.].

»panna i matuchna« (1): gdyſzczy ſynom yzdraelſkym pokarm dal bog napuſzczy [.,.] daleko uyączey maryey pannye ſluſzno bylo to uczynycz yako ſwey pannye y matuchnye PatKaz III 143.

»syn i (a) matuchna; z synem matuchna« [szyk 4:1] (4:1): Bądz z ſynem pozdrowiona matuchno laſkawá OpecŻyw 20v, 29 [2 r.], 154v; Mátuchná bowiem/ á ſyn/ weſpół z ſobą chodzą SiebRozmyśl A3v. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 9 r.].

α. Jako opiekunka i orędowniczka wszystkich ludzi [w tym: czyja (1)] (2): Otho obacz thrzeſzuoſzcz a czuynoſzcz panny maryey matuchny naſzey kozdy czlouyecze zakonny PatKaz III 147v.

matuchna czego (1): Potym matuchna wſſego miloſierdziá ku ſynácżku cie przyprowadzi/ a twoię wolą iemu wziawi OpecŻyw 30.

Cf [MATEŃKA], [MATUCHNICZKA], [MATUŚKA]

AŻ