Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MAZAĆ

Następne hasło: MAZAŁY (?) »

MAZAĆ SIĘ (35) vb impf

się (20), sie (15).

W inf oba a jasne, w imp a pochylone. ◊ W pozostałych formach ma- (25), må- (1); ma- : må- BudBib (2:1).

Fleksja

indicativus
inf	mazać się
praes
	sg	pl
3	maże się	mażą się

praet
	sg		pl
3	m	mazåł się	m pers	mazali się
3	f	mazała się	m an

imperativus
	pl
2	måżcie się

conditionalis
	sg		pl
1	f	bych się mazała	m an
3	m	by się mazåł	m pers	by się mazali

inf mazać się (7). ◊ praes 3 sg maże się (10). ◊ 3 pl mażą się (2). ◊ praet 3 sg m mazåł się (3). f mazała się (1). ◊ 3 pl m pers mazali się (3). ◊ imp 2 pl måżcie się (1). ◊ con 1 sg f bych się mazała (1). ◊ 3 sg m by się mazåł (4). ◊ 3 pl m pers by się mazali (1). ◊ part praes act mażąc się (2).

Sł stp s.v. mazać, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. mazać.

Znaczenia

1. Pokrywać swe ciało płynną, lepką substancją (13)
- a. W celach leczniczych lub higieniczno-kosmetycznych: smarować się, nacierać się (12)
- b. W celach rytualnych: być namaszczanym (1)
2. Kalać się, hańbić się (22)

1. Pokrywać swe ciało płynną, lepką substancją (13):

a. W celach leczniczych lub higieniczno-kosmetycznych: smarować się, nacierać się (12):

mazać się czym (11): FalZioł I 142c, V [2]a; bo ſześć kxiężycow mázáli ſie oleykiem Mirthowym/ á drugą ſzeſć inych oleykow y źioł wonnych pożywáli. Leop Esth 2/12, 4. Reg 4/2; nábrawſzy śnieći iecżmienney/ zbije ią z żołćią wołową przycżyniwſzy trochę oliwy/ á thym ſie máżą [Cyganie] ná káżdy mieśiąc/ á tymże gryźienia od wſzy y płech vchodzi BielKron 262, 145; SienLek 62v, 92; GórnDworz C6 [2 r.]; RejZwierc 235.

Szereg: »mazać się i trzeć« (1): z nienagłá karmie podáwáć po troſze/ miedzy tymi nieco prácuiąc/ mázáćſye y trzeć SienLek 92v.

b. W celach rytualnych: być namaszczanym (1): I roſkazał/ aby ſie wſzelki tzłowiek krtząc y vmieráiąc/ mázał/ y wniey [świątości namaszczenia] nádzieię zbáwienia ſwego pokłádał. KrowObr 86.

2. Kalać się, hańbić się [przy podmiocie osobowym odcień zwrotno-rezultatywny (skutek własnego działania), przy podmiocie nieżywotnym zwykle odcień bierno-rezultatywny (skutek działania zewnętrznego)] (22): Izráelá nápomináią w wezwániu iego/ áby ſię nie mázał łącząc ſię z pogány. BibRadz Is 41 arg; BudBib Ez 22/3; Piyćież tedy á vpijayćie ſię/ á iuż ſię ták mażćie á nie powſtáyćie/ ábyśćie vśc mogli przed miecżem WerGośc 236.

mazać się kim, czym (18): GliczKsiąż B7v; A ieſliby Mąż wolny z cudzą Zoną ſpráwę miał/ tedy cudze łoże plugáwośćią cudzołożną śie máże. KuczbKat 320; BudBib Dan 1/8, Ez 14/11; Bo ſkoro po Konſtántynowey śmierći/ ſproſnych wiele á wſzetecżnych Heretykow/ ná niey [stolicy carogrodzkiej] ſiedziáło: ktoremi ſię oná bárzo cżęſto mázáłá/ y znimi duchownie cudzołożyłá. SkarJedn 390; Nie day te^go Pánie Iezu Chryſte/ áby ſię vſtá moię/ bluznienim imienia twego mázáć miáły. SkarŻyw 75, 59, [282], 392, 479, 559, 569, 582; SkarKaz 121b, 315a; SkarKazSej 702a, 703a, 704a.

W przeciwstawieniu: »oczyści(a)ć się ... mazać się« (2): GliczKsiąż B7v; Záklęta táka źiemiá/ nie oczyśćia ſię/ ále co dźień więcey máże. SkarKaz 315b.

Szereg: »szpacić się i mazać« (1): Abowim on ſye iuż ras ocżysćił y omył s plugáwosći przirodzoney/ ták iżby wyęcey nyemyał ſye yą ſzpáćić y mázáć. GliczKsiąż B7v.

Formacje współrdzenne cf MAZAĆ.