Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MĘDROŚĆ

Następne hasło: MĘDROWANIE »

MĘDROWAĆ (53) vb impf

o prawdopodobnie jasne (tαk w -ować); a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	mędrować
praes
	sg
3	mędruje

praet
	sg		pl
3	m	mędrowåł	m pers	mędrowali

fut
	sg
2	m	będziesz mędrować

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy mędrowali
2	m	by mędrowáł	m pers
3	m		m pers	by mędrowali

inf mędrować (42). ◊ praes 3 sg mędruje (3). ◊ praet 3 sg m mędrowåł (2). ◊ 3 pl m pers mędrowali (2). ◊ fut 2 sg m będziesz mędrować (1). ◊ con 2 sg m by mędrowáł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy mędrowali (1). ◊ 3 pl m pers by mędrowali (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Być mądrym (6)
2. Dyskutować, prowadzić mądre rozmowy (5)
3. Dociekać, roztrząsać, rozumować (z odcieniem negatywnym: niepotrzebnie, zbyt śmiało, zbyt zawile lub o sprawach zbyt trudnych) (42)

1. Być mądrym (6): GNiew z rozumem cżęſto tu/ zápáſy chodzili/ Wſzákoż y bez przyiaciół/ cżáſem ſie zgodzili. Bo gdzye weźmie rozum moc/ á pocżnie mędrowáć/ Temu iuż káżdy afekt/ muśi vſtępowáć. RejZwierz 50v; (nagł) Stároſtá. (–) TEmu z Bogiem ná dwoię/ mędrowáć potrzebá/ Ieſli chcemy pobożnie/ vżyć tego chlebá. RejZwierz 100v.

Iron. (4): RejKup b2; káżdyby cbciał rzędzić/ káżdyby chciał mędrowáć/ káżdyby chciał być widzyan ieden przed drugim RejPos 316v.

Przysłowie: A tak vczeń poſpolicie Nad miſtrza gdi mędroie [!]. Niema mieſcza na warſtaczie RejKup Bv.

Zwrot: »mędrować po krys« = przestać być głupim (1): Vzrzyſz żecz mu ia przypiekę Zeć muſi mędrować pokrys RejJóz D3.

2. Dyskutować, prowadzić mądre rozmowy (5): Gdy ná godziech będzieſz śiedział/ Pátrz by wiele nie mędrował: Boć tám śmieſzni mieyſce máią/ O mądrego nic niedbáią. BierEz F4v.

mędrować komu (1): Ezop tákowy koniec miał/ Ktory wſzem Krolom mędrował. BierEz H2.

mędrować z kim (1): Wolałbych z nimi nędzować, Niźli tu z tobą mędrować. BierRozm 5.

W przeciwstawieniu: »mędrować ... bajać« (2): Cżytałem iuż Poety/ mawiał s Philozophy/ [...] Przedſię trefić nie mogę áby ſie zgadzáli/ Bo iedni mędrowáli á drudzy báiáli. RejWiz 81 v; RejFig Ee4.

3. Dociekać, roztrząsać, rozumować (z odcieniem negatywnym: niepotrzebnie, zbyt śmiało, zbyt zawile lub o sprawach zbyt trudnych) (42): On [wilk] rzekł [do barana] á iuż mi przymawiaſz/ Moiey prawdzie ſie pzzećiwiaſz [!]: Nie będzieſz więcey mędrowáć BierEz M2; RejJóz E6v, L6; Wey wey/ weiſze toć mędruie Nas oczyeċ prawie blaſnuie. RejKup Mv, ſ4; NIedoſtátek máluią/ w iedney ręce kámień/ A drugą wznioſłá wzgorę [...]. Serceby chciáło wzgorę/ kámień k zyemi ciągnie/ Bo więc trudno mędrowáć/ gdzye ſie nędzá lągnie. RejZwierz 115v, 63v; RejPos 121; Y Coż mnie trzebá wiele proſtakowi mędrowáć moy miły brácie/ iedno żebych ią wedle poſtánowienia Prorockiego á Apoſtolſkiego wyrozumiał Páná Bogá ſwego RejZwierc 195v, 10, 255; CzechRozm 26v; A wżdy przećiw ták iáſnym ſłowam śmie márny rozum cżłowiecży mędrowáć CzechEp 171, 307; Ieſli tedy X. A. Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc ich mędrowáć przeſtánie NiemObr 142; WujNT Zzzzz4v.

mędrować z czym [= o czym] (1): ále thrudno mędrowáć s ſłowy Páńſkiemi RejAp 136.

mędrować o kim, o czym (6): ALbo o ſwiątoſciåch ktore tobie Pan racżył zoſtáwić ku vpewnieniu o odpuſzcżeniu grzechow twoich/ á co tobie mędrowáć potrzebá. RejZwierc 196v, 195v marg, 197, 247, Bbb; NiemObr 143.

mędrować w czym [= o czym] (6): Trudno to wiecz wtym mędrowąċz Słowa Swięte opakowaċz RejKup ſ6; RejZwierc B3, 195v, 196v; RejZwiercPodw 183v; NiemObr 143.

W przeciwstawieniu: »mędrować ... czynić« (1): Iáko náſzy przodkowie chociay prośći byli/ Niewiele mędrowáli á wiele cżynili. RejZwierc 251v.

Frazy: »łacno mędrować« [w tym: komu (3)] [wyraża skargę na własny los w przeciwstawieniu do sytuacji rozmowcy] (4): Lacznoć tobie mędrować/ znać żes ſie naiadła RejJóz D7; RejKup x3v; RejPos 330v; RejZwierc 64v.

»trudno, prożno mędrować« [wyraża rezygnację w trudnej sytuacji] (6 : 1): Iuż ći prozno mędrować iedno czo przypadło Wſzytci ćirpieć muſiemy RejJóz N3v, Hv, P3; RejKup x5v, y5, Aav; Trudno pánie dziś mędrowáć/ Prziydzie nam s Izoty wędrowáć RejZwierc 234v.

Szereg: »mędrować albo się rozprawować« (1): Tu też tobie máło w thym mędrowáć potrzebá/ ábo ſie o tym roſpráwowáć/ iákie to ieſt ciáło RejZwierc 196v.

W przen [komu] (1): Acż im cżáſem Wenuſek/ potroſze mędrował/ Lecż ſie káżdy poważnie/ z nim záwżdy záchował. RejZwierz 71.

Formacje współrdzenne: przemędrować, przemędrować się, wymędrować, wymędrować się; przemudrzyć; mędrzeć, zmędrzeć.

Cf MĘDRKOWAĆ, MĘDROWANIE

ZZa