[zaloguj się]
[pdf]

REZA (20) sb f

reza (20), [ryza].

e pochylone, a jasne.

Fleksja
sg pl du
N réza, ryza ryzie
G rézy
A rézę
I rézámi
L rézie

sg [N réza, ryza. ◊ G rézy.] ◊ A rézę (14). ◊ L rézie (7). ◊ pl I rézámi (1). ◊ [du N (cum nm: trzy) ryzie.]

Sł stp brak, Cn: ryza, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: reza, ryza.

1. Rowek w synwadze (tj. w przyrządzie wyznaczającym pion w budowli), w który wpada ciężarek zawieszony na sznurku); linea ad perpendiculum in libella descripta Cn (5): Y kiedy obaczyſz że ſznurek równo bije/ od dźiurki do dźiurki/ y zákrywa Rézę/ o tym wiédz/ że iuż pewna wagá Strum C, B3.
Zwrot: »(być) w rezie« (3): Albowiém kiedy ná ſznurku záwieśiſz Bleyczyk vwiązány v Bláſzki/ tedy ſznurek ma być w Réźie/ y ma zákrywáć onę dźiurkę która będźie w kóńcu Bláſzki. Strum C; bo thego potrzebá pilnowáć/ ábyś wagi nie ſkłádał aż będźie ſznurek ná którym Bleyczyk práwie był w Reźie/ y dźiurkę na kóńcu Bláſzki zákrywał. Strum C2, B2v.
2. Połączenia frazeologiczne na oznaczenie stanu (zwykle: właściwego) (14):
Zwroty: »w rezę swą (się) wprawić, wstawić, wprawiony« = doprowadzić do należytego stanu; dokładnie określić; uporządkować [szyk zmienny] (6:2:1): potrzebá tego Dworzáninowi/ áby ſiebie ſam/ obycżáie ſwe/ y żywot vmiárkowáć/ y w pewną rezę wſtháwić vmiał GórnDworz I4v; Nie toć Execucia práwá ſobie káźić/ Toć byłá potrzebnieyſza wſzytko w rezę wpráwić. Gdzie ſie gdzie poſpolite práwo wyſzpoćiło/ Aby ſie to porządnie było nápráwiło. RejZwierc 248v; CzechRozm 83; ActReg 26, 42; Oczko 30; [nowy statut] Ieſt porządnieyſzy. Bo [...] ieſt porządnie ná kſztałt dwunaśćie tablic ſtárych praw RZymſkich w rézę ſwą wpráwiony SarnStat *4, *3v, 1019; [AktaSejmikPozn 1589/78; Lácnoć záburzyć/ á drogę y ozdobę álbo bárwę Rzeczypoſpolithéy álbo chwały Bożéy záburzeniu náleść: ále záburzywſzy nie łácno rzeczy vſpokoić/ á w ſwą rezę záśie wſtáwić. SolikZiem B2v; Diar 1566 43; Náde wſzytko o to ſię ſtáráć/ ábyſmy w rezę ſwą wpráwili/ obyczay y porządek odpraw Seymowych KomEksorb D].

»w rezę wstąpić« = przywrócić właściwy stan (1): y owſſem [heretycy] twirdzą/ iż myſmy porządku ápoſtolſkyego odſtąmpili/ [...] á oni ij zádźyerżeli/ álbo z nowu w rezę wſtąpili. KromRozm III G6v.

[»do rezy wziąć« = uporządkować, ustalić: O rozdziale Iflant, [...] było zdanie takowe, żeby wszystka iflancka ziemia przy Koronie została, której się też ichm. pp. litewscy [...] napierają, a to tu wej Śrzedzie na Sejmiku niniejszem do rezy wziąć [się] nie może. AktaSejmikPozn 1589/76.]

»w swej rezie zostawić« = utrzymać jako obowiązek (1): A Apoſtołowie [...] nigdy tego [obrzezania] niezgánili/ ále y owſzem [...] żydom to w ſwey rezie zoſtáwili CzechRozm 77.

Wyrażenia przyimkowe: »w tej (a. jednej) rezie« = w tym samym stanie, sytuacji (2): Názarei á Ebionithae [...] rzezánye wypełnyáli/ Heráklionite nową ſwyątoſć wymyſláli. [...] Ktore Lutheranowye [...] zá odſſczepyeńce [...] myeć muſſą: A nyeczuyą ſye iż ſámi też w oboyey tey reźye ſą. KromRozm III F2.
~ Wyrażenie: »w jednej rezie [czego] postawieni« (1): iż żadny cżłowiek drugiemu cżłowiekowi nie może odpuśćić mocą ſwoią grzechow iego: gdyż ſą obádwá w iedney rezye rownych złośći poſtáwieni RejPos 235v. ~

»w tyż [= tejże] rezie« = według tej samej zasady (1): á więcże to nie Bog Słowo/ ábo Syn Boży? Azaſz tu nie wtyſz reźie ieſt/ ono Páwłá ś. winſzowánie/ [...] mowiąc: Láſká wam y pokoy od Bogá oycá/ y od Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá. CzechRozm 46.

3. Pole w kształcie wąskiego prostokąta (1): Ale w Mázowſzu á w Litwie ieſcze doſtáteczniéy włóki ſą wymierzoné y śiedliſká. Polá ná troie idą, co oni rézámi álbo paſzámi zową SarnStat 475.
4. [Dno łodzi: Sentina, das vnterſt teil im ſchiff/ ſchiff/ die dorcke/ oder ſoth. Pol. ſpodek/ dno włodźi/ rezá. Volck 580, Xxx2.]
5. [Jednostka miary papieru równa 500 arkuszom:
Wyrażenie: »ryza papieru (a. reza papiri)« = quingentae chartae Cn: Item pro resa papiri super regestra gr. 30 RachBonera 1558 68; 2 ryzie papieru przedniejszego po 2 taleru – 4 fl 20 gr; 3 ryzie po kopie papieru 1 ryza – 6 fl. InwMieszcz 1582 nr 239.]

LWil