[zaloguj się]
[pdf]

RĘKOJEMSTWO (131) sb n

rękojemstwo (130), rękojeństwo (1) BielKron.

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N rękojemstwo rękojemstwa
G rękojemstwa
D rękojemstwu rękojemstw(a)m
A rękojemstwo rękojemstwa
I rękojemstwem
L rękojemstwie

sg N rękojemstwo (27). ◊ G rękojemstwa (28). ◊ D rękojemstwu (3). ◊ A rękojemstwo (48). ◊ I rękojemstwem (10); -em (3), -(e)m (7). ◊ L rękojemstwie (9). ◊ pl N rękojemstwa (1). ◊ D rękojemstw(a)m (1). ◊ A rękojemstwa (4).

Sł stp: rękojemstwo, rękojemwstwo, rękojewstwo, rękomstwo, rękowstwo, Cn: rękojemstwo, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.: rękojemstwo.

praw. Poręczenie, udzielenie gwarancji; ślubowanie; fideiussio Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; sponsio Mącz, PolAnt; vadimonium Mącz, Cn; cautio (fideiussoria) JanStat, JanPrzyw (131): LibLeg 6/117; s sthara dawnego obiczaiu bilo tho zachowano iz slachta z miast a Dzierzaw krolewskich nigdi do siebie ludzi a kmieci ⟨krolewskich⟩ nieranczili [...] a thak mi thą prozbę poslow mazoweczkich slusna rozumieyącz przi stharadawnemu obiczaiu ie zachowivami rankoiemsthwam thim miescza nie dawaiancz. ZapWar 1545 nr 2646, 1507 nr 1989, 1518 nr 2206 [2 r.], 1534 nr 2410, 1548 nr 2668; scriptum seu carta, napisz, vel promissio, ex qua indicitur firma obligatio a fideiussoribus et pignoribus, obrączenye, rąkoyemstwo, slyvbovanye BartBydg 25; BielKom C2; Sędźiemu przy rękoiemſtwie to trzeba wiedźieć/ áby złoczyńcę ná świeżym vczynku poimánego/ ktory gardło záſłużył/ ná rękoymie niedawał. GroicPorz c4v; A ći ieſli ſye rękoiemſtwá záprzą/ mogą przyſyęgą sniego wynidź/ gdźieby ná nie dowodu niebyło. GroicPorz r2v, ov, r2, r2v [2 r.], r3v [5 r.], r4 [2 r.] (16); Druga/ gdyby kto zá ich oycá ręczył/ o kthore rękoiemſtwo oni rękoymie byliby ieſzcze zá ich oycá pozwáni/ tedy dzyeći winny onę rękoymią wypráwowáć. UstPraw H3, B4, F, F4v [4 r.]; Sponsio, Przirzeczenie/ rękoyemſtwo/ zapis pod pewnym zakłádem. Mącz 410a, 126a, 476a; RejAp 157v; Złośćiwy gwałtownik roſkazániá Páńſkiego wpádnie w rękoiemſtwá/ á ktory ſię w odpráwowánie cudzych ſpraw wdawa/ vmota ſię w zwády. BudBib Eccli 29/24[26], Eccli 29/20[22], 22[24]; Criminales w Ciuiles rękoiemſtwo nie odmięnia. SarnStat 496; A ieſli nie będźie mógł innych świádków miánowáć y mieć/ okróm tych którym zádano záklęćie: chcemy/ áby ten ná którégo prośbę ſą záklęći/ ſłuſznym obyczáiem/ to ieſt/ z doſtátecznym rękoiemſtwem/ álbo zá przyśięgą z vczćiwośćią był ſzukan SarnStat 578; Ale gdyż ten pożyczáiący proſto nie biorąc żadnégo rękoiemſtwá w więtſzéy ſummie pieniężnéy zakład wźiął: tedy ná zakłádźie przeſtáć ma/ á niema téy ſzkody ſwéy nikomu przyczytáć iedno ſobie/ iż ták máły zakład zgołá wźiął. SarnStat 692, 548, 742, 1152, 1160, 1168 (12); [UrsinGramm 192].

rękojemstwo około czego (1): Káżdy z poddánych náſzych áby żaden z cudzoziemcem niegrał ná wiárę/ iedno zá gotowe pieniądze/ choćby też około tákich długow było rękoiemſtwo UstPraw B3v.

rękojemstwo ku czemu (2): (nagł) Rękoiemstwo ku przyſyędze zá zmárłego dłużniká. (–) Rękoymia ktory zá dłużniká ręczył ku oddániu przyſyęgi/ á on dłużnik nie oddawſzy przyſyęgi zmárłby/ powinien ieſt przyſyęgę wypełnić GroicPorz ſ, oo.

rękojemstwo na co (1): ieſliby Rzecżpoſpolita ná ten cżás żadney obrony niepotrzebowáłá/ áboby ſkárby wielkie miáłá/ mogliby obywátele ſwoi/ ktoby chćiał z tego ſkárbu tyle pieniędzy pożycżáć/ ileby zaſtáwy ábo rękoiemſtwá ná to mogł mieć. ModrzBaz 124v.

rękojemstwo o co (2): Iako brath moy nyegdy slyachethny pyotr nyewwyodl vas wrakoyemstwo do slyachethnych Iabrama y Iana y pyotra zvelczey o vyano slyachethney anni ZapWar 1541 nr 2603. Cf Ze zdaniem przydawkowym.

rękojemstwo za kogo, za co (6): (nagł) Rękoiemſtwo zá dłużniká zmárłego. (–) IEſli kto zá dłużniká obwinionego [...] ręczył [...] od rękoiemſtwá bywa wolen/ ieſli okaże iż dłużnik vmárł. GroicPorz r4v, oo; Satisacceptio, Prziyęcie rękoyemſtwá/ Zapiſu/ álbo przirzeczenia zá co tákowego. Mącz 36c. Cf »rękojemstwo stawi(a)ć«.

rękojemstwo w czym (6): Rękoiemſtwo w ſpráwách vtćiwych mieyſkich/ ćięſzſze ieſth niżli w hániebnych/ gdźie komu idźie o gárdło GroicPorz r4; Poſtępek około ſpolnego vſpráwiedliwienia y rękoiemſtwo wſpolnym vſpráwiedliwieniu. GroicPorz oov, r4, r4v, t4v, oo.

rękojemstwo czyje [w tym: G sb (7), ai (3), pron poss (1)] (11): RejPos 193; GórnRozm I marg; gdy nieośiádłému ſkażą satisfacere rei iudicatae w ſądźie Grodzkim/ ma to vczynić tákim ſpoſobem/ że álbo pieniądzmi gotowémi ma ſie wyſwobodźić [...] ábo rękoiemſtwo ſtáwić ludźi ośiádłych SarnStat 514; dla tego tym Státutem vſtáwiamy: áby zá wyſtępek y obowiązek/ álbo rękoiemſtwo Rycérzkiégo człowieká/ álbo którégo przełożonégo kmieć cziykolwiek/ álbo poddány nie był ćiążan SarnStat 656; ZGadzáiąc ſie w tym z inémi Woiewództwy Korony náſzéy Polſkiéy/ poſtánowiło [...] wſzyſtko Woiewództwo Mázoweckié/ iż rękoiemſtwo Kmieći w tym Wóiewództwie nie ma bydź. SarnStat 1178, 1152 [2 r.], 1160, 1178 [2 r.].

Ze zdaniem przydawkowym [w tym z zapowiednikiem: o to (1); aby (1), że (1)] (2): ODporna ſtroná wyſłyſzawſzy żáłobę/ może żądáć od Powodu/ ktory nie ieſt ośiádły/ rękoiemſtwá o to áby mu ſye też vſpráwiedliwił GroicPorz t4v; ModrzBaz 84v.

W połączeniach szeregowych (5): Oſtátni ſtopień ieſt więźienie Perſony gdy niemáſz Imienia áni ruchomego áni ſtoiącego áni długow pewnych ku zapłáćie áni rękoiemſtwá. GroicPorz dd, cc4; Mącz 36c; Bo ledwieby ſię ktora miedzy ludźmi ſpráwá náleść mogłá/ ktoraby ſię niezámykáłá/ kupnem/ przedażą/ odmiáną/ dárowizną/ naymem/ viednániem śiebie ná co/ obiecániem cżego/ rękoiemſtwem/ pożycżką/ dániem do wiernych rąk/ zaſtáwą/ y inſzemi tym podobnemi. ModrzBaz 77; SarnStat 1217.

Zwroty: »dać po sobie, za się rękojemstwo« = de se vel pro se cautionem dare JanPrzyw (4:1): Ieſli ieſt iáki cżłowiek słábey wiáry/ ma być od vrzędu poyman: y w więźieniu ták długo ma być/ áż ábo da rękoiemſtwo po ſobie że doſtoi práwá [dum vel iudicatum solvi]/ á Rzecżypoſpolitey y obráżoney ſtronie doſyć vcżyni: ábo [...] ModrzBaz 84v; tákże tych którzyby niechćieli ſłuſznégo rękoiemſtwá po ſobie ſtáwić y dáć/ wedle wyſtępku y złego vczynku tylko wyymuiemy. SarnStat 894, 498, 702, 1098.

»rękojemstwo przyjąć (a. przyjmować); przyjęcie rękojemstwa« = satisaccipere, satisacceptio Mącz; promittere vadimonium Cn [szyk zmienny] (2;1): Satisaccipio/ Przimuyę rękoyemſtwo/ álbo/ przirzeczenie zá co tákowego Mącz 36c, 36c [2 r.].

»rękojemstwo stawi(a)ć (a. postawić); stawienie rękojemstwa« [w tym: po sobie (2), przed kim (1), za co (3)] = satisdatio Mącz; facere cautionem JanPrzyw [szyk zmienny] (13;1): KThorzy máią oſyádłoſć/ nie powinni w ſpráwách ſwych żadnego rękoiemſtwá ſtronie ſtáwiáć. GroicPorz r4v; Mącz 93a, 476a; złodziéy, pozognik, męzobóycá, y który puſtoſzy wśi, zbóycá wſzędy zátrzyman bywa, y który niechce ſłuſznégo rękoiemſtwá zá ſwóy wyſtępek ſtáwić. SarnStat 498; ilekroć przyda ſie komu do Królá Iego M. áppellowáć: tedy przed námi Biſkupem z potomki náſzémi poſtáwi rękoiemſtwo SarnStat 1127, 498, 514, 516 [2 r.], 525, 663 (11).

»[kogo] wwieść, [wprawić] w rękojemstwo« (1): ZapWar 1541 nr 2603; [Gdzie ja W⟨aszym⟩ K⟨siążęcym⟩ M⟨iłościam⟩ tę sprawę daję, iz [Żyd Joachim] ma dobrą osiadłość sam w Kaliszu, i przyrzekam [...] za tego Żyda, iż praw dostoi, [...] i wprawiłem go w rękojemstwo dostateczne. ListyPol I 1542/259].

»[kogo, co] na rękojemstwo (wy)da(wa)ć, dan(y)« = przekaz(yw)ać (przekazany) za poręczeniem; fideiussoribus caveri Modrz; dare ad fideiussionem JanStat [szyk zmienny] (15:6): ſtey czeliadzy ktora bila tham zawyedziona pyſſalisczie do nas dayącz nam snacz czoſczie dwye dzyewcze tham snaleſly y theſczye daly na rękoyemſtwo LibLeg 10/56; GroicPorz c4v, m4v, r4, xv, nnv; Tám gdyby kogo kto záſtał w gáiu/ ma mu wzyąć konie/ A wſzákże ná rękoiemſtwo ma ie wydáć. UstPraw E4v, A [2 r.], E4, F [2 r.]; ModrzBaz 84v; Ale ieſli go podźieckuie we dwu wolech álbo w koniach: ieden ſobie zátrzyma/ á drugiégo wołu álbo koniá ná rękoiemſtwo wyda SarnStat 471; ieſliby kto wſzedſzy w lás/ tákowé drzewá álbo im podobné podrąbał/ tedy może bydź przez páná álbo dźiedźicá poyman/ y ná rękoiemſtwo tym/ którzy oń prośić będą/ dan. SarnStat 669, 513 [3 r.], 668, 675, 913.

Wyrażenia: »list rękojemstwa« (1): Powiedzyał mu: Nápiſz ná liſcie rękoiemſthwá ſwego iedno pięćdzyeſiąt. A drugiemu thákże kazał nápiſáć zá sto korcy pſzenice iedno osmdzyeſiąt. RejPos 193.

»rękojemstwo spolnej ręki« (2): (nagł) Rękoiemſtwo ſpolney ręki. (–) GDy ich wiele zá iednego ręczą ſpolną ręką/ á iednego z nich pozową/ thedy pozwány muśi wſzytek dług płáćić. GroicPorz r4, oo.

Szeregi: »rękojemstwo albo dług« = debitum aut obligatio vel fideiussio JanStat [szyk 1:1] (2): PRzyczyny prze ktore Oyćiec Syná z imienia wydźiedźiczyć może/ thy ſą. [...] Ieſliby [syn] Oycá w niewoli będącego rękoiemſtwem álbo długiem ná ſwą Perſonę przyiętym/ ile by mogł niewyzwalał GroicPorz l4v; SarnStat 656.

»rękojemstwo abo istność« (1): Tu wżdy iuż ná tym ſwiecie [za przestępki możesz] iáko táko/ ábo zárázem odćirpieć/ [...] ábo ſie iákim wżdy rękoiemſthwem ábo iſtnoſciámi wypráwić. RejPos 248.

»rękojemstwo i (albo) obowiązek« = fideiussoria cautio seu obligatio JanStat [szyk 1:1] (2): A wſzákże ſkázuiemy: iż [...] oni którzy gráią o pieniądze/ o konie álbo inné rzeczy wygráné [...] by téż niewiém iákié było rękoiemſtwo y obowiązek/ żadnégo práwá do tákich rzeczy tym obyczáiem pozyſkáć żaden niemoże SarnStat 707, 656.

»rękojmie albo rękojemstwo« (1): ſtároſtowie práwo winni ćierpieć/ y owſzem od práwá odſtępowáć niemáią/ áliż winę odłożywſzy álbo o nieſłuſzne rękoymie álbo rękoiemſtwo poſtánowiwſzy UstPraw F2v.

»rękojemstwo albo zapis« (1): Quid si veretur ne res protrahatur satisaccipiat, Yeſli ſie obawa áby ſie rzecz nieodwlokłá/ niechay rękoyemſtwo/ álbo zapis przimie. Mącz 36c.

»zastawa abo rękojemstwo« = pignor vel fideiussio (1): ModrzBaz 124v cf rękojemstwo na co.

»rękojemstwo albo zastąpienie« (1): GWar ieſth nieiákie wedle Práwá rękoiemſthwo álbo záſtąpienie/ ná żądánie pozwáney ſtrony/ od Powodu vczynione/ dla vwiárowánia iákiey ſzkody y trudnoſći. GroicPorz v2.

Wyrażenia przyimkowe: »pod rękojemstwem« = per fideiussoriam cautionem JanStat (2): vſtáwiamy nápotym: iż ieſliby mężowie ich [dziewek, które dziedziczą] tym ſpoſobem pieniądze od rodźiców/ álbo od przyiaćiół/ álbo od opiekunów wźięli zá tą vmową y obowiąſkiem/ áby máiętnośći ná nie należącéy nie bráli/ bądź pod rękoiemſtwem/ bądź którymkolwiek ſpoſobem obowiązáli ſie: tedy ſkázuiemy/ áby to nic nie ważyło/ y prózno było SarnStat 590.
~ Szereg: »pod umową i rękojeństwem« (1): Tedy [landgraf] tym obycżáiem był wypuſzcżon/ áby thy Kondycye álbo Arthykuły przyiął/ kthoremu [lege: ktore mu] były ieſzcże w Háli ná przodku powiedziano/ wſzákże niektore v Ceſárzá odproſzono/ [...] Puſzcżon też Lántgraw pod vmową y rękoieńſtwem BielKron 237. ~

»za rękojemstwem« (3): FAnth ieſli pożytku nie nieſye/ s ktoregoby wierzyćielowi mogło ſye doſyć sſtać w długu: iuż w they mierze wierzyćielowi ma być dan/ ktory fant wierzyćiel zá rękoiemſtwem ma ná iáwnym mieyſtcu trzy kroć przes dwie Niedźieli ku przedániu okázowáć GroicPorz dd2, c2, c4v.

Synonimy: obręczenie, poślubienie, ślubowanie, zaręczenie.

JR