[zaloguj się]
[pdf]

MIRRA (206) sb f

mirra (193), mira (7), miera (2), mierra (2), myrra (2); mira LibMal; myrra Murm (2); mirra : mira OpecŻyw (11:1), BielKron (6:1), HistRzym (1:3), MWilkHist (1:1); mirra : miera : mierra FalZioł (70:2:2).

-rr- (169), -rrh- (28), -r- (9).

a jasne; e z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
sg pl
N mirra
G mirry
A mirrę mirry
I mirrą

sg N mirra (29). ◊ G mirry (90). ◊ A mirrę (44). ◊ I mirrą (42). ◊ pl A mirry (1).

Sł stp, Cn w innych znaczeniach, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) ‒ XVIII w.

1. Aromatyczna masa żółta lub brunatna, pochodząca z zaschniętego żywicznego soku balsamowca [cf znacz. 2.], otrzymywana również z pokrewnych gatunków m.in. z rosnącego w Indiach balsamowca Commiphora mucul Engl.; używana w lecznictwie i perfumerii, w starożytnym Egipcie i średniowieczu jako pachnidło (kadzidło) oraz do balsamowania zwłok; myrrha Mącz, Calep, Cn; stacte Mącz, Cn (199): drugá rota niemalá k nim ſie z miaſta przybliżá/ nioſątz [...] ſto libr mirry ij aloes ku pomazaniu ciala przenáſwiętſſégo Iezuſa OpecŻyw 154, 138v, 146, 149; Murm 118; TarDuch C6; ſok iego [bożego drzewka] z mieſzany z mierą [z mirrą SienHerb 4b] tłucżoną/ [...] włożytz gy do maczyce FalZioł I 2b; warz gwozdziki w winie á przymieſzay ktemu maſtiki/ mierri FalZioł I 60c; Mirra. A MIrra ieſt ciepła [Mierá. Myrra. Myrrhen. [...] Myrá ieſt ćiepła SienHerb 223b‒224a] y ſucha w wthorym ſtopniu/ Ieſt gumi drzewa iednego z Indiiey/ Ktora ieſt żołtawa/ iaſna/ ta ma być obierana iako lepſza. FalZioł III 27d; mirra w vſciech trzymana/ cżyni wonią lubiezną FalZioł V 80v, I 10a [2 r.], 10d, 15d, 18d, 41a (66); przykazał [Aleksander] donieſć Melodińską ziemię y Mirrę/ y ziemię Teglodicką [melodinosam terram et mirrham et terram treglodicie]/ á przykazał áby po ſmierći tym ciáło iego było pomázano. HistAl N4; nábrawſzy w naczynia ſwe nieco żywice y miodu/ rzeczy wonnych/ Mirry [stactes]/ Daktyłow/ y Migdałow. BibRadz Gen 43/11; Mirra/ Aloes/ Reubárbárum od Kálekutu idą z Fártyki. BielKron 268v, 264, 455; Myrrha, Nieyákie drzewo w Arabiey z którego woniáyący ſuk ciecze ſtacte zwány/ my Mirrą zowiemy Mącz 240a; Myrrhina vina, Mirrą záczinione. Mącz 240b, 240a, 411d; przyłoż miodu pięć drágm á poł drágmy mirry tártey SienLek 113v; weźmi żołći ćielęcéy/ mirry/ ſzáffránu/ á miodu/ wſzyſtkiégo pod miárą/ to weſpół zmieſzawſzy/ rány ſmrodliwé pomázuy SienLek 131v, 17v, 67, 74v, 75 (19); HistRzym 100, 100v [2 r.]; BudNT Ioann 19/39; zoſtawmy Mirrhę ná pogrzeb iego/ y ná pomázánie S. ćiáłá iego. SkarŻyw 28; Dam wam Bálſam po ſtá złotách Mirę po ośmi Tálárách. MWilkHist C3v, C3; Calep 685b; Przed vkrzyżowániem/ Páná zmęcżonego winem z mirrhą y żołćią zmieſzánym pocżęſtowano LatHar 319, 275, 543, 712, 737; Y dawáli mu [Chrystusowi przed ukrzyżowaniem] pić wino z mirrą [myrrhatum vinum] WujNT Mar 15/23; Przybył też y Nikodem/ [...] nioſąc máśći z mirry y áloes vmieſzáney [mixturam myrrhae et aloës) iákoby ſto funtow. WujNT Ioann 19/39; Chwali piſmo Iozephá/ y Nikodemá/ ktorzy ná ćiáło Páńſkie przy pogrzebie wielki koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes y z myrrhy nápuſzczáiąc. SkarKaz 386a.

W połączeniach szeregowych (z innymi wonnymi substancjami) (16): OpecŻyw 182v; átak by tho [mumija] miało zoſtawać s ciał cżłowiecżych/ ktore gdy chowaią do grobu/ mażą balſamem mirrą/ aloe/ á to ieſt ten obycżay w ziemi Saraczeńſkiey FalZioł I 89c, V 39v, 62v; RejPs 68; LubPs M3; Nábierz ſobie rzecży wonnych/ Mirry y Onichi/ Gáłbánu dobrey woni/ y Kadzidłá naſwietleyſſego [aromata stacten et onycha, galbanum boni odoris et tus lucidissimum; rzeczy wonnych: Stákty/ y Onychy y Gálbánu dobréy woniéy/ y Kádźidłá naświetleyſzégo WujBib] Leop Ex 30/34, Ex 30/23, Prov 7/17; nábierz ſobie wonnych rzecży co nalepſzey woniey/ to ieſt/ Mirry ktora ſámá ciecże/ pięć ſet łotow/ Cynámonu puł tego/ [...] Káſſyey pięć ſet/ Aromaticum calamum pułtrzeciá ſtá [bibl. Ex 30/23] BielKron 33v, 33v; SienLek 3, 66v, 144; BudBib Prov 7/17; kazał P. Bog Moyżeſzowi vcżynić zmirry/ cynámonu/ ztrćiny wonney/ z káſyey y z oliwy/ oleiek drogi/ y pomázáć im Aaroná y ſyny iego ná kápłáńſtwo. SkarŻyw 491.

W porównaniach (4): Tatz ieſt oną niewiaſta chwálebná/ ktoré wonnoſtz iako mirra wybraná OpecŻyw 183, 182v; Myrrham olet, Ták pachnie yáko mirrhá. Mącz 261c; BudBib Eccli 24/16.

W charakterystycznych połączeniach: mirrą kadzić (2), obłożyć; woniający mirrą (wonność mirry) (2); mirry przydać, przyłożyć (3), przymieszać (2), przysypać (wsypać) (4); mirra z czym zmieszana (umieszana, co z mirrą zmieszać, jest pomieszane, zmieszane) (13); warzyć co z mirrą (co z mirrą przywarzone, uwarzone, warzyć mirrę, mirra uwarzona z czym) (8); mirra nalepsza, (co) nawyborniejsza (2), przedniejsza, świeża, tarta (4), (s)tłuczona (na proch) (2), wyborna, mirry (ile) [o ciężarze]: mirry puł dragmy (dwie, cztery dragmy, co dragmę zaważy) (9), puł łota (jeden, dwa, trzy łoty) (7), co puł złotego (złoty, połtora złotego) (za)waży (3), sto libr, jedna uncyja; mirry nie wiele, troszeczkę; mirry (ile) [o objętości]: mirry jako ziarno bobowe, ilo ziarno grochowe; mirra (po ile) [o wartości]: mirra po ośmi talarach.

Zwroty: »mirrą pachnąć« (1): Piżmem y mirrhą pachną drogotkáné Twé ſzáty w ſkrzyniách Słoniowych chowáné KochPs 67.

»mirrą pomazać; mirrą pomazan« (1:1): A gdy iuż iego [Chrystusa] ćiáło do grobu ieſt dano/ od miłych przyiaciołow Mirrą pomázano. ArtKanc D13v; LatHar 281.

Wyrażenia: »mirra czarna« (2): Maſc [...] Na rany ſmrodliwe. [...] Wezmi oliwy/ ſlonin/ oboyga pod iedną miarą/ [...] trzecią cżęſć tego żywicze ſoſnowey á gdy ſie wſzytko rozpuſci: wſyp kadzidła tartego/ mirri cżarney/ ale aby mirri było więczey niżli kadzidła FalZioł V 112.

»mirra czyrwona« (1): Syrop rannym: barzo dobri. Wezmi kurzego ziela/ rzepiku/ diptamu białego/ mirri cżyrwoney. warz to dobrze w ſtarem piwie FalZioł V 113.

»mirra czysta (przeźroczysta)« (4): Weźmi Mirry czyſtey/ náśieniá z łáktuki/ białego máku/ ſkory z korzenia Mándrágory/ [...] vczyńże gáłużki iáko źiárná grochowe/ á podkadź kogo chceſz áby ſpał SienLek 56v; [weźmi] Bobku tártego/ mirry czyſtey przeźroczyſtey; iednego iáko drugiego rowno SienLek 156, 141v [2 r.].

»mirra z drzewa« (1): Weźmieſz też rzecży wonnych ku kádzeniu/ Bálſámu/ Mirry z drzewá/ Onichy/ Gálbánu/ Kádzidłá co naſwietleyſzego [bibl. Ex 30/34] BielKron 33v.

[»olejek z miery«: Oleiek z Miery koſztowny ku gładzeniu/ y wyiáśnianiu twarzy [...] náſyp Miery miałko vtártey/ poſtawiay [...] áż ſie Mierá wſzyſtká roſpłynie SienHerb 575a.]

»proch mirry« (1): Cżopek vcżyniony [...] s ſoku bylicze/ á s prochem mirri zmieſzawſzy ſpołem [...] wpuſć w maciczę FalZioł I 58a.

»trociszki [ = kołaczki do kadzenia] z mirry« (1): Też trociſzki z mirri w aptecze vcżynione, wziąć gich czo dragmę zaważą FalZioł V 87.

Szeregi: »mirra, (i, albo) kadzidło; z mirrą i z kadzidłem« = myrrha et tus PolAnt [szyk 4:3] (5;2): Y ktorá ieſt ta dziewitza/ [...] iako rozdzka woniaiątzá/ z wonnoſci mirry ij kadzidła? OpecŻyw 182v, 10; nátłukſzy ślimaków z mirrą y kádźidłem zá rowno/ by théż trzebá z żył przećiętych/ kreẃ ſtánąć niechćiáłá/ tedy od tego muśi ſtánąć. SienLek 145, 66v; RejPos 37v; BudBib Cant 3/6; PudłFr 48. [Ponadto w innym szeregu 39 r.; w połączeniach szeregowych 4 r.].

»złoto, (i) kadzidło (a. ofiara kadzidła) (i) mirra« =dary złożone Jezusowi w Betlejem przez trzech królów, także poświęcane i używane przy ceremoniach kościelnych [szyk zmienny] (39): OpecŻyw 24v [4 r.]; zeznala yſch ſkadzenya pywa koſdy może vycz them obiczayem. Wzyacz miri kadzidła y zlotha y dacz oſzwyączicz przi trzech mſchach LibMal 1544/84; Nuż Mirra/ Gadzjdło [!]/ Złoto Agnus też Dei oto to Czom zawzdy noſſył prziſobie RejKup aa8; KromRozm II h3v; Papieſz Swięći Złoto Mirrhę y Kádzidło. KrowObr 96, 80v, 96 [2 r.], 96v [3 r.], 97, 119 (13); BielKron 138; Niektorzy co w cżáry wierzą [...] wiążą koniowi w grzywie/ święconé kádźidło/ mirrę/ y złoto SienLek 189v; RejPos 34v, 35v, [36]v [3 r.], 37; ArtKanc B4, C9v, C13v; Z Krolow Cháldeyſkich trzey/ wieſzcże nioſąc dáry/ W Troycy iedynemu/ potroyne ofiáry/ Bierz Mirrę/ żeś cżłowiek/ Złoto żeś Krol wiecżny/ Kádźidłem wyznawa Bogá/ ſmyſł ſerdecżny. GrabowSet Kv; LatHar 348 [3 r.], 530; [mędrcy] otworzywſzy ſkárby ſwe/ ofiárowáli mu [Jezusowi] dáry; złoto/ kádźidło/ y mirrę [aurum, tus et myrrham]. WujNT Matth 2/11; SiebRozmyśl G; SkarKaz 520b.

»mirra i wonne maści« (1): O Pánie IEzu Chryſte/ chwałęć dáię w grobie pochowánemu/ mirrhą y wonnemi máśćiámi pomázánemu LatHar 281.

»mirra i wonna trzcina« (1): Mirrá y wonna trzćiná [stacte et calamus] w kupcżeniu twoim. Leop Ez 27/19. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

W przen (5): kroł [!] dał iemu słoiek z mirrą rzekąc: Prziymi mirrę pokuty/ przez ktorą wſzytki żądośći ćieleſne vſmierzyſz. HistRzym 100; wdzięcżnie ie [dary] od nas będzie [Chrystus] prziymował/ gdy mu będziem ofiárowáć ty dáry/ to ieſt wdzięcżną wonność kádzidłá wierney pokorney prośby náſzey/ á gorzkość mirry ſkruchę á żałość w ſercach náſzych/ zá grzechy náſze. RejPos 37; LatHar 197, 239; BudBib Cant 4/6.
2. bot. Commiphora opobalsamum Engl.; balsamowiec mirra, kolczasty krzew lub drzewko z rodziny osoczynowatych (Burseraceae) rosnące od płd.-zach. Arabii aż do wsch. Nubii; myrra Murm, myrrha Cn (7): O Owocách máłich drzewek [...] Myrrha [...] Myrrá. Murm 111.

W połączeniach szeregowych (2): W tey Arábiey piſzą ptaká iednego być ná świećie Fenixá/ ktory gdy [...] ſtárzeie ſie/ vcżyni ſobie gniazdo z Káſyiey/ Mirry/ Kádzidłá rożdżek/ położy ſie ná tym y obumrze BielKron 264; SienLek 12.

W porównaniach (4): Leop Cant 1/12; Namilſzy moy ieſth iáko ſnopek mirrhy [Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi]/ ktory noſzę między pierſiámi memi. BibRadz Cant 1/12; Tám [na krzyżu] ná ten cżás iáko wiązanká mirrhy wiśiałeś wyſoko záwieſzony LatHar 301, 321.

Synonim: 1. stakte.

IM