[zaloguj się]
[pdf]

MISA (139) sb f

-s- (113), -ss- (13), -sz- (13).

Fleksja
sg pl du
N misa misy, mise misie
G misy mis misu
A misę misy misie
I misą
L misie misåch

sg N misa (41). ◊ G misy (15). ◊ A misę (20). ◊ I misą (2). ◊ L misie (33). ◊ pl N misy (4), [mise]. ◊ G mis (12). ◊ A misy (7). ◊ L misåch (3); -åch RejWiz (2), -ach (1) HistRzym. ◊ du [N (cum nm) misie.] ◊ G (cum nm) misu (1) ZapWar 1528 nr 2468. ◊ A (cum nm) misie (1) LibMal 1550/154.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanyeh przykładów) – XVII w.

1. Naczynie stołowe lub kuchenne różnej wielkości i głębokości, w którym się podgrzewa i podaje potrawy; catinus, gabata Murm, BartBydg, Mącz, Calep; paropsis Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep; discus, patina Mącz, Calep; scutella Mącz, PolAnt; cadiscus, lanx, patella, pultarius, tympanum Mącz (137): Gdy ſiędźieſſ vſtołu patrzay by ty pirwey wmiſſę nieſyęgał. March1 A4 [idem March3]; BierEz C2v, N3 [2 r.]; Bo tako ten Iudáſs przeklęty/ był nie ſromiezliwy/ ijż wſciągál poſpolu z Iezuſem ſwą rękę do miſy OpecŻyw 94, 94 [2 r.]; Paropsis. Schuſſel. Miſa. Mymer1 [292]; yakom ya [...] nyewzial [...] gdvyv myszv gdvyv thalerzv ZapWar 1528 nr 2468; BartBydg 107b; FalZioł V 68v; MiechGlab 46; March3 V4; LibMal 1547/128, 1549/149v; RejKup Vv, z7v; F2; MurzNT Matth 23/25, k. 106 marg; Kthory ſięga á rozmacża ſemną rękę w miſie [in paropside] ten ńne wyda. Leop Matth 26/23, Mar 14/20; BLaznowi máłą rybkę/ ná tálerzu dáli/ A ſámi ſobie więtſze/ z miſy rozebráli. RejFig Dd8v, Dd, Dd8v; BielKron 137v; Patinarius, Co ná miſę wykłádáyą/ Co ná miſie ná ſtół dawáyą. Mącz 284a; Pultarius, Gárniec/ miśá [!] álbo ynſze naczynie łaſzne. Mącz 331b, 41b, 141d, 281a, 283b, 284a, 376d, 471a; RejPos 320v [3 r.], 322v; coby miáło być ná iedney miſie iż to rozno rozłożą/ iż będzie gęś ná inſzey miſie/ kur ná inſzey/ thákże też mięſo álbo cietrzeẃ ná inſzey. RejZwierc 59, 58v; Day mi práwi/ tu ná miſie [in disco] głowę Ioháná ponurzyćielá. BudNT Matth 14/8, Matth 14/11, 20; SkarŻyw 57, 99; Calep 762b, 1090a; LatHar 690; Ieden ze dwunaśćie ktory ze mną macza rękę w miśie [in catino] [mnie wyda]. WujNT Mar 14/20, Matth 14/8, 11, 23/25, 26, 26/23 (10); KlonFlis F3v; [prawdą okrągłą, co ogień bywał w niej na stole pod misami InwMieszcz 1550 nr 37, 31].

misa czego [= napełniona czym] (3): PRzynieſli miſę iáiec/ RejFig Cc8v; RejZwierz 5v; Niechayże ſie iedno vkaże żydek z miſą ſzáfránu RejZwierc 55.

[misa czego [= zrobiona z czego]: 18 wielkich mis angielski ceny, 8 mniejszych mis angielski ceny, [...] 3 misy stare ceny prosty InwMieszcz 1583 nr 243.]

misa z czym [= zawierająca co] (2): A Ezop miſę z ięzyki/ Poſtáwił przed godowniki. BierEz D; Basis, też prawdá ſtołowa/ ná którey miſy s potráwámi ſtáwiáyą. Mącz 23c.

W połączeniu z przymiotnikiem materiałowym [w tym: misa + przymiotnik (18), przymiotnik + misa (3)] (21): ZapWar 1524 nr 2315; FalZioł V 98; przynyeſſly wyelkye dary Cessarzowy pyancz y dwadzieſczia Mysz srzebrnych a nakaszdey thyſſyąncz Czerwonych slothych LibLeg 9/50; dwye myſzye Czenowe Na ſzerokiey vliczi wpradze kramarcze yedney vkradl LibMal 1550/154, 1551/159; WyprKr 113; BibRadz Num 7/37, 43, 49, 55, 61, 67; HistRzym 52v; Bo máłoć ciáło o tym myſli kiedy ſie náie/ ieſli ná ſrebrze/ ieſli ná gliniáney miſie iadło/ kiloby ſie náiádło RejZwierc 105v; BudBib Num 7/13, 19, 25, 31, 37; Miſą ſrzebrną od cżártá ſkuſzon S. Antoni. SkarŻyw 57 marg, 57; ZapKościer 1580/5; [W kuchni [...] mis wielgich i małych 41 misy drzewiane malowane 3 [...] miesie [!] miedziane 2. InwMieszcz 1550 nr 36; 8 mis blachowych InwMieszcz 1558 nr 83, 1552 nr 48, 1567 nr 137, 1572 nr 176, 1574 nr 189, 1575 nr 203].

W połączeniach szeregowych (6): Iakom ya nyewszala szyedmy liszek szrebrnych pyaczy mysz czenovich dwu nascze talerzow czynowich [...] y ynszych rzeczy domovich ZapWar 1524 nr 2315; Tálerze/ łyſzki/ miſy/ wſzytko Kryſztałowe/ Widełki opráwione złotem Koralowe. RejWiz 25; Leop Ex 25/29; WyprKr 113; Także y ſtoł oblicżny nákryią ſuknem modrym á pokłádą ná nim miſy/ lyſzki/ cżáſzki y konwie BudBib Num 4/7; BudNT przedm b6; [Mis cenowych 10 [...] półmiski cenowe 3, talerzów cenowych 12 InwMieszcz 1552 nr 48].

W porównaniach (2): Bo pátrz ná ludzkie ſtany ná iákiey ſą kryſie/ Rownie gdy iáko iábłko tacża ſie po miſie RejWiz 52v; Skępcy ſą iáko co przy miſie ſiedzą/ Z dáleká pátrząc ále nic nie iedzą RejZwierc 217v.

W charakterystycznych połączeniach: wśecągać rękę do misy (w misę) (2); na misę [co] wykładać (wyłożyć) (2); maczać w misę, sięgać (2); na misie [co] da(wa)ć (2); maczać rękę w misie.

Przysłowie: Bo záwżdy ći więcey iedzą Ktorzy bliżey miſy ſiedzą RejRozpr C3v.
Zwrot: peryfr. (lat.) »umysł mieć na misie« = być głodnym (1): Iam dudum est animus in patinis. Terent. Iuſz dawno vmysł mam ná miſie/ To yeſt dawno mi ſie chce yeść. Mącz 284a.
Wyrażenia: »głęboka misa« = gabata Murm, BartBydg, Calep, Cn [szyk 2:1] (3): Gabata, Eyn hole dieffe ſchſſel do man brey ader ſuppen yn thut Głęboká miſá. Murm 141; BartBydg 62b; Calep 444b.

»misy malowane« (2): BartBydg 79; Scutulata vestis [...] [suknia] ſtrefy á cirkle okrągłe ná ſobye máyąca/ yáko bywayą tarcze albo miſi malowáne. Mącz 376d; [misy drzewiane malowane 3. InwMieszcz 1550 nr 36].

[»misa mała«: mis cenowych małych i wielgich, między którymi są talerze do pieczystego 29 InwMieszcz 1572 nr 176, 1550 nr 36.]

»misa niezłocista [= nie pozłacana]« (1): Srebro Stołowe K. Iei Mczi. [...] Misz wielkich dzieſiecz niezlocziſtich Pulmiſkow seſcz niezlocziſtich WyprKr 51.

»płaska misa« = lanx Murm, BartBydg, Cn; discus Calep, Cn; langula Calep; patella, patina Cn (4): Linx. [!] eyn ſchluſſel breit vnd rund Seroka y płáſka miſſá Murm 140; BartBydg 79; Discus – Talierz, płaską miſsa. Calep 330b, 580b.

»płytka misa« (1): krup náwárzyłá/ A rzadko ie vcżyniłá: Ná płytką miſę wylałá/ A przed ſwego gośćiá dáłá. BierEz N3.

»szeroka misa« = catinus Calep, Cn; discus, lanx Mącz; lances, paropsis Calep [szyk 6:1] (7): Murm 140; Discus, Széroká miſá/ Krzinów Talerz wielki też Mącz 90c, 184a, 298a; Calep 172b, 580b, 757b.

»śr(z)ednia misa« = catinus Murm, BartBydg; patina minor, lanx mediocris Cn (2): Catinus, eyn ſchuſſel Przyſtáwká álbo ſrednya miſá Murm 140; BartBydg 24b; [2 misie cenowe śrzednie InwMieszcz 1552 nr 49].

[»misa turecka«: 6 mis tureckich per gr. 24 InwMieszcz 1582 nr 240.]

»misa wielka (a. [wielga])« [szyk 2:1] (3): WyprKr 51, 113; Mazonumum Graeca dictio qua Lanx significatur, Krzinów/ wielka miſá. Mącz 212b; [Sprzęt, cena: mis cenowych wielgich nade d[rz]wiami 9, nad stołem półmisków 6, talerzów 4 InwMieszcz 1559 nr 88, 1550 nr 36, 39, 1552 nr 49, 1567 nr 133, 1572 nr 176, 1575 nr 203, 1583 nr 243].

Szeregi: »misa albo miednica« = cadiscus Mącz [szyk 1:1] (2): podstaw podeń iaką miſę czenową albo miednicę FalZioł V 98; Mącz 28d.

»misy i statki« (1): przy obiedzie będącz Alexander po każdey potrawie miſſy y inne ſthadki ſrzebrne á złote brał á chował BielŻyw 157.

W przen (5): V iednego ſtołu zgádzáć ſię y v iedney miſy potrzebá. SkarKazSej 671b marg, 671b.
Zwroty: »z jednej misy jadać« = zgadzać się ze sobą (1): Tho dwoie/ ćiáło y duſzá weſpołek ſie miłuią/ ták że w iedney komorze leżą/ to ieſt w ſercu/ [...] y z iedney miſy iadáią/ to ieſt że iedną wolą ſie rządzą HistRzym [39]v.

»tuż u misy sieść« = być blisko źrodeł łatwych korzyści (1): Pochlébcy po ſtárému tuſz v miſy śiędą/ A cnotliwi/ poléwki náłykáć ſye będą. PudłFr 8.

Wyrażenie przyimkowe: »[z kim] o jednej misie« = w towarzystwie z kim (1): Wczyſtem by mię [kupca] od ſedl [pleban] kreſie Tu ſczartem o iedney miſie. RejKup m3.
Przen: To, co na misie; potrawa (2): záiąc też nie zły y potrzebny ná miſę GostGosp 152.
Wyrażenie przyimkowe: »na misie« = do zjedzenia (1): Kury Włoſkie bárzo dobre do chowánia: y kápłun piękny ná miśie GostGosp 122.
a. W kontekstach o zabarwieniu peryfrastycznym (11):
α. Określających przesadną wystawność i zbytek (8): Y coż po ſześći miſach gdy na iedney doſyć RejWiz 14v.
Wyrażenie: »wielkie misy« (1): Bo coć po wielkich miſach gdy ná máłey doſyc RejWiz 18.
Wyrażenia przyimkowe: »na sześć (a. na trzy, a. na wiele) mis(y)« (5):
~ Zwrot: »na wiele mis poczynać sobie« (1): Fastosus, Pyſzny/ Nadęty/ Wielmożny/ który tobie na wiele mis poczina. Mącz 119c.
Wyrażenia: »na sześć mis« (2): Przyiedzie záſię Szwagier w kilkudzieſiąt koni/ tho iuż ná ſześć miſz zárębuy/ iuż wſzytkim rowno náleway/ bo [...] trudno będzie poznáć kye pan. RejZwierc 31; Coż bogacż wygrał iż ná ſześć mis dáią/ [...] Izaſz bogacż może s ſześći mis zyeść więcey. Niż z iedney vboſzſzy ſmácżniey y goręcey. RejZwierc 226v.

»na trzy misy« (1): gdziekolwiek weźrzyſz wſzytko miło/ [...] á wſzytko wdzyęcżniey niżliby v drugiego ná trzy miſy nákłádano. RejZwierc 32v. ~

»z szesci mis« (1): RejZwierc 226v cf »na sześć mis«.

W przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na pięć mis« (1): Márnie ożárły páduchu/ Ná pięć misći wrzody dáią/ Fráncą z wirzchu potrząſáią. RejZwierc 231v.
β. Określających prostotę, umiar (3):

W przeciwstawieniu: »pułmiski ... jedna misa« (3): Na Włoſki Adamaſzek/ Kmiotká nie záſtáwił. Mym brátem [baranem] ſzubkę podſzył/ niedbali o Liſy/ Ani owych pułmiſkow/ iedli z iedney miſy. BielSat D3v [idem] BielRozm 29; Pierwey proſte potráwy/ á teraz ptaki y kápłony. Pierwey iedná miſſá wſzytkim/ á teraz pułmiſkow kilkádźieśiąt. SkarKazSej 666b.

2. Szala u wagi (2):
Wyrażenie: »ważna misa, misa u wagi« = bilanx BartBydg; lanx Mącz (1:1): Bilanx, vazna mysza, szhalye BartBydg 19b; Mącz 184a.

Synonimy: 1. krzynow, talerz; 2. szala.

Cf PUŁMISEK

IM