PUŁMISEK (38) sb m
pułmisek (20), połmisek (18); pułmisek WyprKr (4), KochSat, BielSat, MycPrz, WerGośc (2), BielSen, BielRozm, GrabPospR, SkarKazSej (2), KlonFlis; połmisek RejFig (3), RejZwierz, KochFr (2), KochPieś (3), PudłFr; pułmisek : połmisek RejZwierc (5:8).
e prawdopodobnie jasne (tak w -ek); w poł- o pochylone.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
|
półmiski |
G |
półmiska |
pułmisków |
D |
|
pułmisk(o) |
A |
półmisek |
pułmiski |
I |
|
pułmiski, pułmiskami |
L |
|
pułmiskach, półmiskoch |
sg G półmiska (1). ◊ A półmisek (3). ◊ pl N półmiski (6). ◊ G pułmisków (12); -ów (3), -(o)w (9). ◊ D pułmisk(o)m (2). ◊ A pułmiski (7). ◊ I pułmiski (3) RejZwierc (2), BielSen, pułmiskami (1) KochSat; [-ami], -(a)mi (1). ◊ L pułmiskach (2), półmiskoch (1) RejZwierc; -ach (1) GrabPospR, -åch (1) MycPrz.
Sł stp brak, Cn: półmisek, Linde XVII – XVIII w.: półmisek.
Naczynie stołowe niższe od misy, okrągłe lub owalne, wielki talerz, na którym podawano potrawy na stół;
lanx mediocris, patina minor Cn (38):
IEden pilno s połmiſká/ iadł żołądek świni RejFig Aa5;
IEdnego z náſzey bráćiey Sową nákarmili/ S korzeniem ná połmiſek pięknie przypráwili. RejFig Dd2v,
Bb5;
Srebro Stolowe K. Iei Mczi. [...] Misz wielkich dzieſiecz niezlocziſtich Pulmiſkow seſcz niezlocziſtich [...] Pulmiſkow mnieiſzich ſeſcz niezlocziſtich Pulmiſkow ieſcze mnieiſzich WyprKr 51-51v,
113v;
Iuż cżyrwony rząd muśi być ná woźniki á niedźwiedzie [= skóry z niedźwiedzi] do kolan [...]. Iuż dwie ſłużbiſthe á trzecia coby im kwokáłá/ [...] Iuż ſciany obbić muśi/ iuż s połmiſki kápuſtá. RejZwierc 31,
58v,
59;
Ná iedwabie/ złotogłowy/ ogony/ y ferety/ y kárety/ vtrat nie przeliczyſz. Ná pułmiſki y liczbę niezwyczáyną potraw/ muśi sſtáwáć/ byle ſię pokázáć SkarKazSej 705a;
[Solutum autem huiusmodi debitum sibi dixit decem octo libris stanni in duabus patinis mediocribus alias polmiski ActRector II 1552 nr 397;
Mis cenowych wielkich 17, półmisków 11 i 1 szczerbaty, a drugi zgnieciony InwMieszcz 1572 nr 175].
W przeciwstawieniu: »pułmisek ... misa« (3): [ludzie w dawnych czasach] niedbali o Liſy/ Ani owych pułmiſkow/ iedli z iedney miſy. BielSat D3v [idem: owe pułmiſki] BielRozm 29; Pierwey proſte potráwy/ á teraz ptaki y kápłony. Pierwey iedná miſſá wſzytkim/ á teraz pułmiſkow kiládźieśiąt. SkarKazSej 666b.
W przen (1): A potym [Mikołaj Rej] z chlebem gárniec mleká ziadſzy/ iábłek z kopę/ á pułtrifuſá gniłek zpázſzy/ do tego ſztukę mięſá álbo rácżey cżtery świeżego wezbrawſzy/ pułmiſkom kilkom cżupryny wzmiąwſzy/ kápuśćie kwáśney potym dorobił. WerGośc 242.
Przen: metonimicznie: Potrawa podawana na półmisku (23):
Więc y dobre bieſiády/ giną miedzy námi/ Rozrádzą [= odradzą, tu: wyprą] ie połmiſki/ co idą parámi. RejZwierz 110;
Tak na on cżas wſziſcy ſię do ſławy ciſnęli/ Ktorey niedrogim [lege: nie drogim] trunkiem/ ani pułmiſkami/ Ale znacżnymi chćieli zyſkać poſługam [!] KochSat B2;
(marg) Pan s pánią iáko ſie rádzą o pułmiſki. (–) Więc ſie iuż tu páni s pánem ieſzcże z wiecżorá rádzą/ co máią przy grochu á co przy kápuſcie poſtáwić. RejZwierc 59;
namiotek álbo chroſciána budká tho były mármory y álábáſtry ich [dawnych Polaków]/ podpłomycżek ná węglu vpiecżony á káwálec báráninki to były połmiſki ich RejZwierc 69v;
Ktemu wſzytki przyſmáki tu ze wſzech ſtron wożą/ Tymże hoyne Polaki nabárziey vbożą. Trzęſą ſie thu Apteki/ tłuką ſie możdzerze/ A Polacżek w połmiſkoch ſiedząc ſobie gmerze. RejZwierc 243v,
58v,
190v [2 r.],
243,
248v,
Bbbv;
MycPrz I B2;
(nagł) Ná goſpodarzá. (–) POſádźiłeś mię wprawdźie nienagorzéy/ Ale by trzebá mięſá dáwáć ſporzéy: Przed tobą widzę półmiſków niemáło/ A mnie ſię ledwie poléwki doſtáło. KochFr 22,
117;
Ceſarz wſzyſtkie pułmiſki z ſtołu ſwego przed nowego Ceſárzá nośić każe á on wolałby był kwáśną kápuſtę álbo rzodkieẃ. WerGośc 246;
BielSen 16;
Więcéyći śrébrá/ y złotá dźiś mamy/ Więcéy półmiſków ná ſtoły dawamy: Co potym [= jaki z tego pożytek]? KochPieś 15,
38 [2 r.];
Smákuie wſzytko rádo w nadobnéy ſwobodźie. Náſtáwiay záś półmiſków iákich chceſz w niewoli/ Pátrząc ná nie/ áż głowá człowieká záboli. PudłFr 72;
KlonFlis D3;
[[choroba przychodzi] prze obżárſtwo/ kthóré w człowieká nieoſtrożnégo iáko iad ſłodki nieobácznie wchodźi: gdy záśiadſzy v tákich pułmiſków/ gębę korzeniém y przyſmákámi roſpaliwſzy/ iáko nákámiónkę lać muśi OczkoPrzymiot 30;
Zacność domu niech záwżdy [szlachcicowi] ſzepce zá vchem/ áby nie doſypiał/ pułmiſkámi ſie nieprzeſtáwiał CerGór 43].
W połączeniach szeregowych (2): Iednoby nam trzebá viąć thych pieſzcżot ſwoich/ thych pułmiſkow/ tych rzezánych áxámitkow/ y thych rozmáitych wymyſłow náſzych/ ktorymi ſie wſzyſcy boiowi ludzie brzydzą/ iedno tego tylko vżiwáią oni ludzie pieſzcżeni á zniewieſcieli RejZwierc 187v; A iż też rádźi náſzy doſtatek ſwoy pokázuią przed obcemi w ſzáćiech w pułmiſkách w trunkách/ toby obroćili ná potrzeby woienne/ y temby ſię chełpić pocżęli GrabPospR K4.
W charakterystycznych połączeniach: pułmiski dziwne, zbytnie (2); połmiski na stoły dawać; połmiskow nastawiać (2); w połmisku gmerać.
MFr