[zaloguj się]

PUŁMISEK (38) sb m

pułmisek (20), połmisek (18); pułmisek WyprKr (4), KochSat, BielSat, MycPrz, WerGośc (2), BielSen, BielRozm, GrabPospR, SkarKazSej (2), KlonFlis; połmisek RejFig (3), RejZwierz, KochFr (2), KochPieś (3), PudłFr; pułmisek : połmisek RejZwierc (5:8).

e prawdopodobnie jasne (tak w -ek); w poł- o pochylone.

Fleksja
sg pl
N półmiski
G półmiska pułmisków
D pułmisk(o)
A półmisek pułmiski
I pułmiski, pułmiskami
L pułmiskach, półmiskoch

sg G półmiska (1).A półmisek (3).pl N półmiski (6).G pułmisków (12); -ów (3), -(o)w (9).D pułmisk(o)m (2).A pułmiski (7).I pułmiski (3) RejZwierc (2), BielSen, pułmiskami (1) KochSat; [-ami], -(a)mi (1).L pułmiskach (2), półmiskoch (1) RejZwierc; -ach (1) GrabPospR, -åch (1) MycPrz.

stp brak, Cn: półmisek, Linde XVIIXVIII w.: półmisek.

Naczynie stołowe niższe od misy, okrągłe lub owalne, wielki talerz, na którym podawano potrawy na stół; lanx mediocris, patina minor Cn (38): IEden pilno s połmiſká/ iadł żołądek świni RejFig Aa5; IEdnego z náſzey bráćiey Sową nákarmili/ S korzeniem ná połmiſek pięknie przypráwili. RejFig Dd2v, Bb5; Srebro Stolowe K. Iei Mczi. [...] Misz wielkich dzieſiecz niezlocziſtich Pulmiſkow seſcz niezlocziſtich [...] Pulmiſkow mnieiſzich ſeſcz niezlocziſtich Pulmiſkow ieſcze mnieiſzich WyprKr 51-51v, 113v; Iuż cżyrwony rząd muśi być ná woźniki á niedźwiedzie [= skóry z niedźwiedzi] do kolan [...]. Iuż dwie ſłużbiſthe á trzecia coby im kwokáłá/ [...] Iuż ſciany obbić muśi/ iuż s połmiſki kápuſtá. RejZwierc 31, 58v, 59; Ná iedwabie/ złotogłowy/ ogony/ y ferety/ y kárety/ vtrat nie przeliczyſz. Ná pułmiſki y liczbę niezwyczáyną potraw/ muśi sſtáwáć/ byle ſię pokázáć SkarKazSej 705a; [Solutum autem huiusmodi debitum sibi dixit decem octo libris stanni in duabus patinis mediocribus alias polmiski ActRector II 1552 nr 397; Mis cenowych wielkich 17, półmisków 11 i 1 szczerbaty, a drugi zgnieciony InwMieszcz 1572 nr 175].

W przeciwstawieniu: »pułmisek ... misa« (3): [ludzie w dawnych czasach] niedbali o Liſy/ Ani owych pułmiſkow/ iedli z iedney miſy. BielSat D3v [idem: owe pułmiſki] BielRozm 29; Pierwey proſte potráwy/ á teraz ptaki y kápłony. Pierwey iedná miſſá wſzytkim/ á teraz pułmiſkow kiládźieśiąt. SkarKazSej 666b.

W przen (1): A potym [Mikołaj Rej] z chlebem gárniec mleká ziadſzy/ iábłek z kopę/ á pułtrifuſá gniłek zpázſzy/ do tego ſztukę mięſá álbo rácżey cżtery świeżego wezbrawſzy/ pułmiſkom kilkom cżupryny wzmiąwſzy/ kápuśćie kwáśney potym dorobił. WerGośc 242.
Przen: metonimicznie: Potrawa podawana na półmisku (23): Więc y dobre bieſiády/ giną miedzy námi/ Rozrádzą [= odradzą, tu: wyprą] ie połmiſki/ co idą parámi. RejZwierz 110; Tak na on cżas wſziſcy ſię do ſławy ciſnęli/ Ktorey niedrogim [lege: nie drogim] trunkiem/ ani pułmiſkami/ Ale znacżnymi chćieli zyſkać poſługam [!] KochSat B2; (marg) Pan s pánią iáko ſie rádzą o pułmiſki. (–) Więc ſie iuż tu páni s pánem ieſzcże z wiecżorá rádzą/ co máią przy grochu á co przy kápuſcie poſtáwić. RejZwierc 59; namiotek álbo chroſciána budká tho były mármory y álábáſtry ich [dawnych Polaków]/ podpłomycżek ná węglu vpiecżony á káwálec báráninki to były połmiſki ich RejZwierc 69v; Ktemu wſzytki przyſmáki tu ze wſzech ſtron wożą/ Tymże hoyne Polaki nabárziey vbożą. Trzęſą ſie thu Apteki/ tłuką ſie możdzerze/ A Polacżek w połmiſkoch ſiedząc ſobie gmerze. RejZwierc 243v, 58v, 190v [2 r.], 243, 248v, Bbbv; MycPrz I B2; (nagł) Ná goſpodarzá. (–) POſádźiłeś mię wprawdźie nienagorzéy/ Ale by trzebá mięſá dáwáć ſporzéy: Przed tobą widzę półmiſków niemáło/ A mnie ſię ledwie poléwki doſtáło. KochFr 22, 117; Ceſarz wſzyſtkie pułmiſki z ſtołu ſwego przed nowego Ceſárzá nośić każe á on wolałby był kwáśną kápuſtę álbo rzodkieẃ. WerGośc 246; BielSen 16; Więcéyći śrébrá/ y złotá dźiś mamy/ Więcéy półmiſków ná ſtoły dawamy: Co potym [= jaki z tego pożytek]? KochPieś 15, 38 [2 r.]; Smákuie wſzytko rádo w nadobnéy ſwobodźie. Náſtáwiay záś półmiſków iákich chceſz w niewoli/ Pátrząc ná nie/ áż głowá człowieká záboli. PudłFr 72; KlonFlis D3; [[choroba przychodzi] prze obżárſtwo/ kthóré w człowieká nieoſtrożnégo iáko iad ſłodki nieobácznie wchodźi: gdy záśiadſzy v tákich pułmiſków/ gębę korzeniém y przyſmákámi roſpaliwſzy/ iáko nákámiónkę lać muśi OczkoPrzymiot 30; Zacność domu niech záwżdy [szlachcicowi] ſzepce zá vchem/ áby nie doſypiał/ pułmiſkámi ſie nieprzeſtáwiał CerGór 43].

W połączeniach szeregowych (2): Iednoby nam trzebá viąć thych pieſzcżot ſwoich/ thych pułmiſkow/ tych rzezánych áxámitkow/ y thych rozmáitych wymyſłow náſzych/ ktorymi ſie wſzyſcy boiowi ludzie brzydzą/ iedno tego tylko vżiwáią oni ludzie pieſzcżeni á zniewieſcieli RejZwierc 187v; A iż też rádźi náſzy doſtatek ſwoy pokázuią przed obcemi w ſzáćiech w pułmiſkách w trunkách/ toby obroćili ná potrzeby woienne/ y temby ſię chełpić pocżęli GrabPospR K4.

W charakterystycznych połączeniach: pułmiski dziwne, zbytnie (2); połmiski na stoły dawać; połmiskow nastawiać (2); w połmisku gmerać.

MFr