« Poprzednie hasło: ROBACZYWY | Następne hasło: (ROBAKOWY) » |
ROBAK (342) sb m
robak (267), chrobak (74), robok (1); robak OpecŻyw, Murm (13), Mymer1 (6), GlabGad (4), BartBydg (4), TarDuch, MiechGlab (2), LibMal, RejPs (3), SeklKat (2), RejKup, MurzHist, MurzNT (3), LubPs, RejWiz (3), Leop (4), RejZwierz, BibRadz (3), Mącz (36), SienLek (25), RejAp (4), GrzegŚm, RejZwierc (5), BudBib (3), BiałKat, Oczko, KochPs (3), SkarŻyw (6), WerGośc, Calep (15), GostGosp, GrabowSet (3), WujNT (6), WysKaz (2), KmitaSpit, SkarKaz, CiekPotr, KlonFlis; chrobak GroicPorz, HistRzym; robak : chrobak : robok BierEz (1:1), FalZioł (58:64), BielKron (5:2), RejPos (31:1:1), CzechEp (1:4).
o jasne, a pochylone.
sg | pl | |
---|---|---|
N | robåk | robåcy, robåki |
G | robåka | robåków |
D | robåkowi | robåk(o)m |
A | robåka | robåki |
I | robåki(e)m | robåki, robåkami |
L | robåkach, robåk(o)ch, robåc(e)ch | |
V | robåku |
sg N robåk (110). ◊ G robåka (12). ◊ D robåkowi (2). ◊ A robåka (6). ◊ I robåki(e)m (4). ◊ V robåku (3). ◊ pl N robåcy (48), robåki (10) FalZioł (4), MiechGlab, SienLek (3), Oczko, Calep. ◊ G robåków (36); -ów (5), -(o)w (31). ◊ D robåk(o)m (6). ◊ A robåki (93). ◊ I robåki (5), robåkami (1) SienLek. ◊ L robåkach (2) Murm (2), robåk(o)ch (3) FalZioł (2), SienLek, robåc(e)ch (1) SeklKat.
Sł stp: robak, chrobak, Cn: robak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: robak, chrobak.
- 1. Drobne stworzenie, zwykle pełzające lub łażące po ziemi i wzbudzające wstręt (jak glista, larwa, chrząszcz, jaszczurka, ślimak itp.), często pasożyt lub szkodnik
(341)
- Przen
(47)
- a) Wieczne męki (14)
- a. Według ówczesnych pojęć robaki powodujące ból zębów lub oczu (7)
- Przen
(47)
- 2. Dolegliwość skóry, tzw. wągier (1)
W połączeniach szeregowych (2): pan Bog [...] karze głodem/ walką/ morem/ vboſtwem/ ſkodamy/ wrzody/ niemocamy/ ſmiercią milich prziacioł/ Robaki ſkodliwimy/ ſzuchoſciami nierodzainoſcią SeklKaz E; BiałKat Hv.
W porównaniach (2): RejAp 51v; Pátrzayże coś ty ieſt [...] boś proch ieſt á błoto/ á nie inácżey iedno iáko nędzny robak leżyſz przed oblicżnoſcią ták wielmożnego Páná ſwego. RejPos 105v.
W charakterystycznych połączeniach: robaki niszczyć, pobijać, (po)morzyć (pomorzenie) (10), tracić, umarzać (6), wyganiać (3), wypądzać (wypędzenie) (15), wyrzucać, zabijać (32).
»robacy jedzą (a. zjedli); chrobak uje« (2;1): FalZioł I 147d; Niech ćiáło moie dla Páná mego Iezuſa Chryſtuſa robacy iedzą. SkarŻyw 160; Robacy go [Heroda] ziedli. WujNT Yyyyy4v.
»robak toczy; od robaków roztoczony« = scatere vermibus Cn (2;1): RejZwierz 143; Budowánie wielkie ná Wioſnę zácżynáć [...] miedzy inſzemi/ że drzewo trwáłe y robacy ie mniey tocżą GostGosp 96; Herod [...] od robakow roſtoczony zdechnął. WujNT 445.
»jadowity robak« [szyk 14:9] (23): ieſt dobry on oczet pić ludziem ktore wąż albo iaki inſzy iadowiti chrobak vije FalZioł I 147d; Zaba z ſolą á z oleiem warzona/ na trąd ieſt lekarzſtwo/ á iedzenie iey robaki iadowite zabija. FalZioł IV 15c, *3d, I 2c, 3d, 9d, 41c (15); [męki złoczyńcom są zadawane] przyłożenim ná pępek myſzy/ śierſzeni/ álbo iákich innych iádowitych chrobakow nákrytych báńką GroicPorz iiv; Contra venenatos morsus praecipua remedia. Przećiwko vkąſzeniu yadowitych robaków [...] lekarſtwa Mącz 36d, 28a; SienLek 154; Szkorpion ieſt robak bárzo iádowity RejAp 78; RejZwierc 49v; SkarŻyw 167; Pityocampae – Robak iadowiti ſoſnine wiercząci. Calep 810a.
»jedwabny robak« = Bombyx mori L. (Rost); jedwabnik morwowy, motyl z rodziny prządkowatych (Bombycidae); bombyx Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; vermiculus sericum nens Mącz; nicydalus Calep (9): Murm 97; Mymer1 27v; BartBydg 20; vermiculus sericum nens, Yedwabny robak. Mącz 386c, 26a; Iedwabiec/ álbo Iedwabny robak: Vermiculus ſeric: Seyden wurm. SienLek 254, Xxx2; Calep 135a, 693a.
»jodłowy robak« = Hylobius abietis L.; szczeliniak jodłowy, chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), groźny szkodnik lasów sosnowych i świerkowych (1): Galba – Iodłowy robąk Calep 445b.
»mięśny robak« = prawdopodobnie: rozwijająca się w ciele larwa Hypoderma bovis Geez.; gza bydlęcego, muchówki z rodziny gzowatych (Oestridae) (1): Termes etiam est vermiculi genus carnem exedens, Mieśny robak Mącz 450b.
»prochenny robak« = Pityogenes bidentatus Hbst.; rytownik dwuzębny, chrząszcz z rodziny kornikowatych (Scolytidae), najpospolitszy szkodnik sosny, którego chodniki larwalne wypełnione są drobnymi trocinami (stąd nazwa) (1): Pityocampe pinorum erucae, Robak w ſosnie roſtący/ Prochenny robak Mącz 301c.
»prochowny robak« = Teredo navalis L.; świdrak okrętowy, mięczak z rodziny świdrakowatych (Teredinidae) niszczący drewniane kadłuby łodzi, statków i urządzenia portowe; żyje w Morzu Śródziemnym i Północnym oraz Atlantyku (1): Teredo, Prochowny robak/ álbo drzewny mól który drzewo grizie á tak prochnieye. Mącz 449d.
»chrobak skorek« = Forficula auricularia L.; skorek pospolity, uskrzydlony owad z rodziny skorkowatych (Forficulidae), szkodnik wielu roślin (2): Tez kto by miał chrobaka w vchu ſkorka albo ſwiercżka/ thedy ok [!] włoſkhiego Kopru z miodem zmieſzawſzy/ ciepło wpuſzczay [...] w vcho FalZioł I 52b, I 118d.
»stonog robak« = Oniscus L.; stonóg, lądowy skorupiak z rodziny Oniscidae (1): Oniscus – Stonog robąk ktori dotknioni zwinie ſie iakobi nieziwi. Calep 730b.
»trawny robak« = prawdopodobnie: Clysia ambiguella Hb.; zwójka kwasigroneczka, motyl z rodziny zwójkowatych (Tortricidae), jego gąsienice niszczą pąki kwiatowe i owoce winorośli (1): Convolvolus, Trawny robak nieyáki który ſie w okoł skrąża Mącz 507a.
»winny robak« = Bibio hortulanus L.; leń ogrodowy, muchówka z rodziny leniowatych (Bibionidae) (3): Bibio in vino nascitur eyn weinworm. Wynny robak. Murm 97; Mymer1 27v; Bibio, biblio, vynny robak, bibliones, dicuntur vermes, qui generantur ex vini corruptione BartBydg 19.
»woskowy robak« = Acarus farinae L.; rozkruszek mączny, pajęczak z rodziny rozkruszkowatych (Acaridae), gatunek kosmopolityczny (2): Acar vermiculus cerae. eyn wachſworm Woſkowy robak. Murm 101; Acar, vosskovy robak BartBydg 3b.
»żytny robak« = Calandra granaria L. (Rost); wołek zbożowy, owad z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), groźny szkodnik ziarna w magazynach i spichrzach [szyk 2:1] (3): Curculio vermiculus frumenta devorans. Eyn kornwibel Zytny robak. Murm 102; Curculio, vermis frumenta devorans, zythny robak BartBydg 38; Curculio, Animal parvum frumentum arrodens, Robak nieyáki żytny/ żyto każący Mącz 73c.
»glista, (i, albo) (ch)robak« [szyk 10:7] (17): Też [kmin tarty] na gliſty/ albo na wſzelkie chrobaki/ ktore leżą nie daleko ielitha wychodowego. FalZioł V 44, ‡7b, *[7]v, I 1c, 2a, 24b (13); Vermino, Gliſty/ robaki/ rzezánie w żywocie mám. Mącz 485a, 199b; Niektorzy od gliſth dawáią pić w czymkolwiek popioł [...] ſpalonego rogu Ieleniego (marg) Gliſty álbo robaki z żywotá wygániáć. (–) SienLek 103v, 103v.
»robak abo mol« (1): [prorok mówi:] tho wſzythko [tj. postrachy i bluźnienie człowiecze] ieſt plewy á ſmieći v niego [u Pana]/ á iż to wſzytko poie robak ábo mol [sic comedet eos vermis; et sicut lanam sic devorabit eos tinea Vulg Is 51/8]/ iáko poiada á w niwecż obráca wełnę ábo ſtháre odzyenie z niey vcżynione RejPos 189v.
»mucha abo chrobak« (1): O wſzechmogący miły Pánie [...] lepiey było ábyś był tákiego káżdego [upadłego człowieka] muchą ábo iákim chrobákiem ſtworzył RejPos 163v.
»robaki i plugastwo« (2): Ciáło moie przyobleczone ieſt robaki y plugáſtwem z prochu [vermibus et gleba pulveris] BibRadz Iob 7/5; BudBib Iob 7/5.
Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i in(n)e (insze) robaki« (5): [woda jałowcowa] chrobaki iadowite z domu wygania/ iako ſą węże/ paiączy/ myſzy y inſze robaki. FalZioł II 13c, I 147d; Chrząſſczmi y ynemi ſzkodliwemi robaki wyniſſczył wſſytki pożytki ich ná ziemi RejPs 116, 116; GroicPorz iiv.
robak czego (1): przyidźie robak śmierći/ álbo iákiego innego ſmutku nieſpodźianego WysKaz 1.
W przeciwstawieniu: »robak ... człowiek« (4): A ia ciem ieſt robak á nie cżłowiek/ pohańbienie ludzkie TarDuch A2v; RejPs 31; Ale ia com ieſt? com ieſt/ prze Bóg żywy? Robak/ nie człowiek: robak nieſzcześliwy. KochPs 30; GrabowSet F2v.
DDJ