[zaloguj się]
[pdf]

MLECZNY (17) ai

e pochylone.

Fleksja
sg
mNmléczny fNmléczn(a) nNmléczné
G Gmléczn(e)j G
L Lmléczn(e)j L
pl
N subst mléczn(e)
G mlécznych
A subst mléczné

sg m N mléczny (4). ◊ f N mléczn(a), [-å] (3). ◊ G mléczn(e)j (3). ◊ L mléczn(e)j (1). ◊ n N mléczné (1). ◊ pl N subst mléczn(e) (2). ◊ G mlécznych (1). ◊ A subst mléczné (2); -é (1), -(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Przymiotnik od „mleko”:
1. Od znacz. ‘ciecz wydzielająca się z gruczołów mlecznych samic ssaków’; lactans, lactarius Cn (13):
a. Podobny kolorem do mleka, biały, nieprzezroczysty; lacti similis Cn (8):
α. lek. Na oznaczenie patologicznej zmiany w moczu (7): ieſli [mocz] przez łuſk miąſzſzy mleczny/ Płynienie żywotá známionuie SienLek 27.
Wyrażenie: »uryna mleczna, mlecznej barwy« [szyk 3:3] (4:2): vrina biała nie mętna barzo ku mleku podobna [...] rychłe zdrowie vkazuie. Też Mlecżney barwy vrina niegęſta/ wfebrze [...] Znamionuie iż ona febra z zimney przyczyny flegmiſtey przyſzła FalZioł V 4; vrina mlecżna zmączona [vryná mlecżowa zmącżoná SienHerb 404b]. Známionuie bolenie głowy teraznieyſze/ albo przyſzłe. FalZioł V [4], V [4] [2 r.], [4]v [2 r.].
Szeregi: »biały albo mleczny« (1): gdy po białey albo po mlecżney Vrinie vkaże ſie blada [...] Znamionuie vmocznienie ciepła przyrodzonego FalZioł V [4]v.

»mleczny albo serwatczany« (1): Czo znamionuie vrina mleczney albo ſerwatczaney barwy. NAprzod Vrina biała iako mleko albo ſerwatka [...] Vkazuie choremu vpadek znamienity FalZioł V [4]v.

β. astron. Zestawienie: »koło mleczne« = Droga Mleczna (1): Między témi [kołami niebieskimi] w pół práwie/ koło/ téy wielkośći Co y mléczné/ trzyma ſye niebieſkiey świátłośći. KochPhaen 19.
b. Wydzielający, zawierający mleko, dojny; lactans Mącz, Cn (1):
Wyrażenie: »mleczne wymiona« (1): Vbera lactantia, Mlieczne wymioná. Mącz 181b.
c. O potrawach: przyrządzony z mleka lub z dodatkiem mleka (2):
Wyrażenia: »mleczna karmia« (1): Lacticinia. Milchſpeis. mleczne karmie. Mymer1 41.

»kasza mleczna« (1): gdy z nim [arsenicum] iakiey kaſze mlecżney nawarzą/ they ſkoro mucha zakuſi/ tedy zdycha. FalZioł IV 29a.

d. O dniu postnym, w którym pożywienie ogranicza się do potraw sporządzonych z mleka lub z mlekiem (1):
Wyrażenie: »dzień mleczny« (1): żeć by ten przykłád niebył napiſán/ żebych abo cztérdźieśći dni wrzeczy [...] pośćili abo niektóré dni mięśné niektóré poſtné/ rybné/ i mléczné poſtanowili MurzNT 13v.
e. Zajmujący się przyrządzaniem potraw z mleka, wyspecjalizowany w przyrządzaniu tego rodzaju potraw (1):
Wyrażenie: »mleczny kucharz« (1): Lactarius, Pistor qui cibos ex lacte conficit. – Mlieczni kucharz. Calep 575b.
2. Od znacz. ‘ciecz zawarta w tkankach roślin’ (1): Skocżek mnieyſzi połacinie Cathapucia minor [...] liſtki na krziż ſkłada, pełne wodnoſci, mlecżne FalZioł I 62b.
[Zestawienia w funkcji nazw botanicznych: »mleczna rzepka«: Mlecżna rzepká SienHerb E#.

»słonecznik mleczny« = Tragopogon L.; kozibród; rośliny dwuletnie z rodziny złożonych (Compositae), bliżej nieokreślone gatunki: Słonecżnik mlecżny dwoy ieſt/ ácż obá żołto kwitną/ wſzakże ieden ſnich liſt ma cżerwieńſzy/ á ták obá Tragopogon. i. Hirci Barbula. Milicher Bocksbart/ gauchbrot. SienHerb L3 #v, E #v.

»mleczny sporysz« = Peplis portula L.; bebłek błotny, roślina roczna z rodziny krwawnicowatych (Lythraceae) rosnąca na wilgotnych stanowiskach: Mlecżny ſporyſz/ Peplis Kleine wolffwurtz SienHerb K4#, E#.]

3. Od znacz. ‘sperma ryb’; zawierający w sobie płyn nasienny (1):

W przeciwstawieniu: »mleczny ... ikrzny« (1): Strum O4v cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »karp mleczny« = samiec karpia, mleczak (1): kiedy bądźieſz miał ſadźić Kárpie ná Tarło/ Tedy doſyć dobrze wniemáły Stawek Kárpi Piętnaśćie/ to ieſt ikrznych dźieśięć/ á mlecżnych pięć Strum O4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Mącz 181b; Lactarius, Quod lac in se habet, sive succum lacteum – Mlieczni. Calep 575b.

Synonim: 1.a. biały.

Cf MLECZASTY, MLECZOWY, [MLEKOWY]

TZ