[zaloguj się]
[pdf]

MOCNOŚĆ (80) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N mocność mocności
G mocności
D mocności
A mocność mocności
I mocnością
L mocności mocnościåch
V mocności

sg N mocność (17). ◊ G mocności (17). ◊ D mocności (2). ◊ A mocność (12). ◊ I mocnością (10). ◊ L mocności (13). ◊ V mocności (2). ◊ pl N mocności (2). ◊ A mocności (4). ◊ L mocnościåch (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. moc, Linde XVI w.

Znaczenia
I. W odniesieniu do kręgu rzeczywistości uchwytnej zmysłami: świata widzialnego i człowieka (66):
1. Siła (31):
a. Siła fizyczna ludzka i zwierzęca, zdolna do wykonania pewnej pracy; władze psychiczne, wegetatywne i witalne form organicznych; krzepkość, zdrowie, tężyzna, czerstwość; fortitudo Mymer1, Calep, Vulg, Cn; virtus Vulg, Cn; valentia Calep, Cn; vis Mącz, Cn; facultas, firmitas, nervus, potentia, potestas, robur Cn (15): Mymer1 33v; Mącz 499b; Calep 431b, 1100b; Wśiewamy ie [nasze ciało]/ mowi Apoſtoł/ oſłábione/ ktore ſobą nie władnie/ [...] Ale ná on dźień weźmiem ćiáło mocne (marg) 3. Mocnoſc. (‒) iáko żelázo/ trwáłe iáko miedź ábo złoto/ mocne nád wſzytki ludzkie śiły SkarKaz 205a; PaxLiz A2v.

W połączeniach szeregowych (2): Kthore [rzeczy z ziemie urosłe] zaſię z kąſaniem palą/ á przezliż chłodzą y vmarthwiaią/ mocznoſć/ krew y inſze duchy FalZioł [*8]; SeklKat D4.

Zwrot: »przyść k mocności« = osiągnąć pełnię sił (1): A práwye yáko ćirnye niż przydzye k mocnośći [Priusquam intelligerent spinae vestrae rhamnum Vulg Ps 57/10; Piérwéy niżli ćiérznie wáſzé poczuło tarny WujBib] Ták ſie ná nye obroći gnyew wyelkyey ſrogośći/ Iż przed cżáſem niż wzroſtą márnye zginąć muſſą LubPs 03v.
Wyrażenie: »mocność przyrodzenia« (1): A iako brwi białe znamio: mgłe przyrodzenie y rozum proſty/ tak zaſię cżarne barzo, mocznoſć przyrodzenia y też oſtroſć rozumu. GlabGad N5.
Szereg: »mocność i obronność« (1): iż gdi ty [wszyscy pogani] od ludzi będą pobite/ w mocnoſć y obronnoſć leſnią dufaią [in agresti virtute sua confidunt; dufayąc wszwey moczi szwyerzaczei HistAl 1510 126]. HistAl G8.
W przen (4): á corká krolá od Poludnia/ przyidzie do krolá od Pulnocy iednáć prziyaćielſtwo/ á nie otrzyma mocności rámienia [fortitudinem bracchii; śiły rámienia WujBib]/ áni będzie ſtáć naſienie iey Leop Dan 11/6.
b. Siła duchowa człowieka wyrażająca się w cnotach i sprawnościach; fortitudo Vulg, Cn; virtus BartBydg, Cn; firmitas, robur, vis Cn [w tym: czyja: pron poss (4), G sb (1)] (14): BartBydg 171; day mi prawdę y mocznoſć/ y mowę prawą dobrze brzmiączą w vſta moie TarDuch D7.
Wyrażenie: »mocność wiary« (3): iżeby wedle yego [biskupa rzymskiego] zdánya wſſyſtko ſtánowyono było/ cożkolwyekby ku chwale bożey á mocnoſci wyáry przyſluſſáło. KromRozm III P; RejPos 128; SkarJedn 324.
Szeregi: »siła i mocność« (1): Opuſciła mnie ſiła y mocznoſc moia [dereliquit me virtus mea; opuśćiłá mię śiłá moiá WujBib]. Yzem iuz nieſtały ku pokuſam. WróbŻołt 37/11.

»stateczność a mocność« (1): z iáką rádoſcią cżeka tey miłośćiwey obietnice oná káżda duſzá ſwięta cżłowieká wiernego/ ktory w ſtátecżności á w mocnośći wiáry ſwej o Pánu ſwoim/ á w cnotliwych ſpráwach/ sſzedł s tego ſwiátá RejPos 128.

Przen: Źródło siły duchowej człowieka; fortitudo Vulg, PolAnt (7): Pan przedſię nádzieiá ludu ſwego/ y mocność ſynow Iſráelſkich [fortitudo filiorum Israël; moc ſynów Izráelowych WujBib] Leop Ioel 3/16; VMiłuię ćię Iehowo mocnośći moiá [fortitudo mea]. BudBib Ps 17/1.

W połączeniu szeregowym (1): Thy Boże bądz mocznoſcią moią, y vcieczką moią/ y tharcżą obrony moiey TarDuch D6v.

W porównaniu (1): A będzie mocność wáſlá/ by perz zgrzebi [fortitudo vestra ut favilla stuppae; moc wáſzá (marg) to ieſt, báłwány waſzé, ktorym vfaćie. Hebr (–)/ iáko perz z zgrzebi WujBib]/ á ſkutek wáſz iáko iſkrá/ y będzie oboie podpalono ſpołu Leop Is 1/31.

W charakterystycznym połączeniu: mocnością [czyją] być (2).

Wyrażenie: »mocność wiary« (3): OpecŻyw 18; Rátz Boże blogoſláwić/ to drewno Krzyżá twoiego/ áby było lekárſtwem zbáwiennym/ rodzáiowi ludzkiemu/ niechay będzie mocnością wiáry/ dobrych vtzynkow pomnożenim/ y duſz odkupienim KrowObr 109v, 113.
α. Jeden z darów Ducha Świętego: męstwo (1): Pieſń o ſwiętym duchu [...] ZAwitáy k nám duchu ſwięty/ Racż datz dary/ bądz ſám przyięty/ Mądroſtz/ radę/ rozumienijé/ Motznoſtz/ lutoſtz/ ij vmienijé/ Boiázń téż ninijé. OpecŻyw 177.
c. Siła oręża; męstwo bojowe, waleczność; fortitudo robur, virtus Cn [czyja] (3): Maleager będąc mężny w mocnoſći rycerſtwá zbroynego [robustus in fortitudine armatorum; trwaly wmoczy ⟨sz⟩bronnych HistAl 1510 32] wſzytki ſtroże onego bydłá zboiował. HistAl B8, D7v.
Przen: bibl. Strzała (1):

W połączeniu szeregowym (1): Thám pokáźił [Bóg] mocnośći/ Luk/ Tharcż/ Miecż y boy [potentias arcuum, scutum, glaudium et bellum; mocnośći łuków (marg) ogniſté ſtrzały. H. (‒) tarczą/ miecz/ y woynę WujBib]. Leop Ps 75/4.

d. Nasilenie intensywności; też: impet, rozpęd; vehementia Mącz (2): mocnoſć walki iákoby gry ſobie mniemaycie [quasi ludum pugne formitudinem [lege: firmitudinem] existimetis; domnemaycze szya mocznego walczenya HistAl 1510 76v] HistAl E4; Vehementia, Mocność/ Gwałtowność/ śilność/ popędliwość. Mącz 216c.
2. Potęga; opes, pollentia, potentia, potestas, robur, virtus, vis Cn [w tym: czyja: pron poss (1); czego (1)] (2): Przypaſzże ná byodrach twoich myecż ſwoyey mocnośći [Accingere gladio tuo super femur tuum potentissime VulgPs 44/4; Przypaſz miecz twój ná biodrę twoię/ namocnieyſzy. WujBib] LubPs M2v.
Przen: bibl. Berło (1):
Wyrażenie: »mocność mocy [= potęgi]« (1): Mocznoſc moci twoiey [Virgam virtutis tuae; Laſkę mocy twoiey WujBib] ſpuſci pan bog z gory Syon/ a dla tego panuy w poſrzodku nieprzyiacielow twoich. WróbŻołt 109/2.
3. Duże natężenie właściwości: ostrość, intensywność; natura Cn [w tym: czyja: G pron (1); czego (1)] (3): ſthroie [bobrowe] nieprzyprawne maią ſmak cirpniączy/ wonią przykrą barzo maią dla mocznoſci FalZioł IV 7d; GlabGad G8v; Amátiſt vskramia mocnoſć [fortitudinem et fumositatem; czvdnoscz y moc HistAl 1510 113v] wina HistAl G3.
4. praw. Prawomocność, ważność; firmitas JanStat (8): A dlya liepschey mocznosczi thich wſchithkich rzeczi wyſſchey namyenyonich, Pyeczancz naſchą y thich panow Rad naſchich [...] kazalismy prziwyeſsycz LibLeg 6/80.
Zwrot: »brać władzą mocności« = nabierać prawomocności (1): ſkazánia przez nié [przez panów ziemskich] vczynioné biorą mocnośći władzą [robur accipiunt firmitatis JanStat 505]/ ták iákoby przy oſobie náſzéy były czynioné SarnStat 748.
Wyrażenia: »mocność praw« (1): iż náſze rády a náſze ſpráwy ni o cżym więcey nie bywáią záwżdy záſadzány iedno o pożytkoch náſzych/ o wolnoſciach docżeſnych náſzych/ o mocnoſciach praw náſzych RejPos 251v.

»wieczna, wiecznej mocy mocność« (1 : 1): ná znák wiecznéy mocnośći [in titulum perpetuae firmitaiis JanStat 1123] [...] pieczęć náſzę przykłádamy. SarnStat 259; których żywiące ma bydź vtwiérdzenie/ y vſtáwá ma ſtać wiecznéy mocy mocnośćią vgruntowáná [quorum ... constitutio perpetuo subsistere robore firmitatis JanStat 1017]. SarnStat 952.

Szeregi: »krzepkość i mocność« (1): ya dlya lepschey krzepkoſczy y mocznosczy [ugody] mam wola [...] pyſſacz do Sandziaka Bialahrodzkiego, y do Sandzy abi ony wespolek wyachaly, y thego [nienaruszenia granic] tham doſrzely LibLeg 10/61.

»mocność i moc« (1): ábyſmy tákowy pokóy wieczny ziednoczenié y zgodę pod pewnieyſzéy pilnośći mocnośćią y mocą ſtrzegli [ut ... sub certiori attentione firmitate et robore custodiamus JanStat 878] SarnStat 1099.

»mocność i poćwierdzenie« (1): navyanthſzą mocznoſcz y poczwyerdzenye themv wſisthkyemv vyſſey pyſſanemv naſzą pyeczancz vyanthſzą y pyeczanczy Boyar náſzych Radnych kaſzalyſzmy zawyeſzicz LibLeg 6/160v.

a. [Pełnomocnictwo: Gabriel Konopka oddał Pawłowi Lizawie plenipotentią anebo mocność JęzykTarnGór 130.]
5. Trwałość, niewzruszoność, wytrzymałość; niezniszczalność; też: warowność, obronność; firmitas Mącz [w tym: czyja: G sb i pron (7), pron poss (4)] (20): RejPs 34v; Aby práwy przyſzły koſcyoł zá gwałtownym wdźiránim tylo y tylkich nawáłnoſci/ nyeporuſſony trwał [...] zwyćyężył by mocnoſcyą Dyámentowe przyrodzenie/ by też wſſyſtek okrąg ſwyátá yemu ſye przećiwił. KromRozm III Nv; Mącz 128c; Wyſokość y mocność murow nowego Ieruzalem RejAp Ff3v, 184; Mocność kośćiołá y stolice Piotrowey. WujNT 68 marg.

Tłumaczenie etymologii hebr. Assurim (1): między nimi [górami] ſpráwił [Bóg] wrotá wielkie miedźiane/ á nád tho zmocnił ie Aſsurym/ co ſie wykłáda iákoby dawáiąc mocnoſć murowi HistAl M4.

Zwrot: »trwać, stać w mocności swej« (1 : 1): thys zbudował ziemię á ona trwa w mocznoſci ſwey [fundasti terram et permanet; vgruntowałeś ziemię y trwa. WujBib] WróbŻołt 118/90; RejZwierc 172.
Wyrażenie: »utwierdzony w mocności« (1): dziwuiąc ſie iáko ieſt vtwierdzone [miasto Jeruzalem]/ rozlicznemi wieżámi wmocnoſći iego RejPs 72.
W przen (4):
Wyrażenie: bibl. »wieża mocności« = baszta obronna [w tym: o Bogu (2), o Matce Boskiej (2)] (4): Byłeś nád ſprzećiwniki mnyę wyeżą mocnośći [quia factus es spes mea, turris fortitudinis a facie inimici. Vulg Ps 60/4; boś ſie sſtał nádźieią moią: wieżą mocną od nieprzyiaćielá. WujBib] LubPs O6, O5 marg; Bądz nam Páni wieżą mocnośći/ y opoką natwárdſzą KrowObr 152, 153v.
Przen (5):
a) Podstawa, fundament; stabilitas Vulg (3): Ktoris zbudował ziemię na mocznoſci iey [Qui fundasti terram super stabilitatem suam; Którys vgruntował źiemię na iéy ſtałośći WujBib]/ á nie nachyli ſie na wieki wiecżne. WróbŻołt 103/5; LubPs V6.

Tłumaczenie etymologii hebr. Cepha (1): Cepha po Cháldeyſku/ znáczy ſkáłę/ y mocność. Ktorym imieniem názwał Ieſus Názareńſki vczniá ſwego [apostoła Piotra]. WujNT 68.

b) Umocnienie zabezpieczające od góry bramę obronną (2): A ták wy fortki zdawná mocnie zámknione otwárzayćie ſie á podnoſćie mocnoſći ſwoie [PolAnt Ps 23/7]/ ábowiem teraz iuż kwam poſtępuie krol chwały wſſelyákiey. RejPs 34v, 35.
а. O częściach organizmu ludzkiego (1): Pirwſzą á wierchnią [blonkę oka] zową broniaczą, á to dla iey mocznoſci á nieiakiey tłuſtoſci GlabGad B5.
6. Majątek, zasoby; mancipium, proprietas Cn (2): Dzywnie nas tu Pan Bog chować ráci Rozdieliwſy [!] na roſliċne ſtany [...] Nietṙeba nam na mocnoſczi parrić [!] Snadnie tho wſytko ſmierći zdaṙić. RejKup Ov.
Szereg: »ani mocność ani bogactwo« (1): Abyś iuſz wiedział że my zgołá nie pátrzamy, Ani ná mocność [errata zmienia: możność], áni ná bogáctwá żadne, Y że twoię, nielekce przyiáźń poważamy CiekPotr 39.
II. W odniesieniu do kręgu rzeczywistości nadprzyrodzonej (14):
1. bibl. Wszechmoc boża (4):
Zwroty: »być [jakiej] mocności« (2): tegoż [Ducha Swiętego] wyznawam być trzecią perſoną [...] ſtymże oiczem/ y ſ Synem/ być iednakiei mocznoſci y iſtnoſci. SeklWyzn Bv, B.

»być [kim] w mocnośći« (1): Tegoż [wszechmogącego] wierzę być troiakiego w perſonach/ oicza/ Syna/ y Ducha ſwiętego/ iednym bogiem być w iſnoſci/ y w mocznoſci. SeklWyzn B.

Szereg: »mocność i is(t)no(ś)ć« (3): SeklWyzn B [2 r.], Bv. Cf Zwroty.
a. Dzieło, czyn stwórczy Boga, znak wszechmocy Bożej [czyja] (1): Voce mea ad dominum clamaui. Pſal. 77. Argument. Tu prorok w oſobie oycow wodchlani woła o wſpomożenie ku pánu wyſlawiaiąc dziwne miłoſierdzie y mocnoſći iego RejPs 112.
2. Potęga nadprzyrodzona; też: majestat (8):
a. O Bogu Jahwe [w tym: czyja: pron poss (2)] (5): LubPs bb6v marg; Ey rácżże náſz Pánie/ z wyſokośći mocnośći ſwey/ wysłucháć to náſze wołánie. ArtKanc I7v.

W połączeniu szeregowym (1): Bo twoie ieſt kroleſtwo y mocność y chwałá [kroleſtwo, y możność, y chwała ... G. WujNT s. 24 marg] ná wieki. WujNT 12 przedm.

Przen: bibl. Nadprzyrodzona siła Boga w antropomoricznym wyobrażeniu Boga Jahwe; fortitudo PolAnt (2):
Wyrażenie: »mocność ręki (Bożej)« (2): RejPos 47v; Bo ták Iehowá rzekł do mnie w mocnośći ręki [in manu forti Vulg; In fortitudine prophetiae PolAnt] BudBib 8/11.
b. O aniołach [w tym: czyja: pron poss (1)] (3): Gdzye thámże tenże Jan ſwięty powieda/ iż widzyał drugiego Anyołá/ ktory wołał ná ſwiát w mocnośći ſwey/ iż vpádnie [...] to miáſto Bábilon wielkie RejPos 260v.
Wyrażenie: »mocny w mocności« (1): Błogosławćie Páná wſzyſcy/ Aniołowie iego święći/ mocni będąc w mocnośći/ y teże w ſtałośći ArtKanc Q20.
Szereg: »mocność i stałóść [= wierność]« (1): ArtKanc Q20 cf »mocny w mocności«.
α. Nazwa chóru anielskiego; Potęgi a. Mocarze (1):

W połączeniu szeregowym (1): Anieli mocnośći/ Archánieli y śiły/ Tronowie y páńſtwo/ Cherubin y kſięſtwo/ y Seraphin [Angeli, Archangeli, Throni et Dominationes, Principatus et Potestates, Virtutes caelorum, Cherubim atque Seraphim Mszał rzymski, Poznań 1963, s. 1218] tobie/ mowiący ſpiewáią: Swięty, święty, święty/ Pan Bog nád Zaſtępy ArtKanc N19.

3. Opatrzność Boża czuwająca nad człowiekiem; opieka [w tym: czyja (1)] (2): Bo to ieſt ten pan ktori ogárnął mie táką mocnoſćią á nie ſpráwił ták iſz żywot moy iuż nigdy niemoże być poruſſon. RejPs 25v.
Szereg: »mocność a bezpieczność« (1): będąc [mieszczanie miasta Pańskiego] záwżdy w mocnośći á w beſpiecżnośći ſwiętey zwirzchnośći á obrony y opátrznośći iego [Pana]. RejAp 182v.

Synonimy cf MOC.

Cf MOCARSTWO, [NIEMOCNOŚĆ], WSZECHMOCNOŚĆ

HS