[zaloguj się]
[pdf]

1. MOC (7375) sb f

W N i A sg -c (3691), -ć (15) KlerWes, SeklWyzn, SeklKat, RejKup (9), BielKron, RybGęśli, CzahTr. ◊ moc (294), móc (2); moc : móc Oczko (15:2; 23v, 30v). ◊ moc-.

Fleksja
sg pl
N moc mocy
G mocy mocy
D mocy mocåm
A moc mocy
I mocą mocami
L mocy mocach
V mocy

sg N moc (1153). ◊ G mocy (1207). ◊ D mocy (125). ◊ A moc (2554). ◊ I mocą (1388). ◊ L mocy (700). ◊ V mocy (18). ◊ pl N mocy (70). ◊ G mocy (28). ◊ D mocåm (7); -åm (4), -ąm (1) KwiatKsiąż I3, -(a)m (2). ◊ A mocy (61). ◊ I mocami (44); -ami (35), -åmi (2), -(a)mi (7); -åmi KromRozm III; -ami: -åmi RejPos (6:1). ◊ L mocach (20); -ach (6) LubPs (3), Leop (2), WujNT, -åch (5) KrowObr (3), RejPos, RejZwierc, -(a)ch (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Siła, tj. możliwość jednostki stawienia oporu lub pokonania go (o istotach żywych); virtus BartBydg, HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; fortitudo HistAl, Vulg, Mącz; robur Mącz, PolAnt, Cn; facultas Mącz; firmitas, opes, pollentia Cn [w tym: czyja (209) – pron poss (111), G sb i pron (76), ai poss (22); w pl (16)] (544): TarDuch D6v; WróbŻołt 16/10, 58/10, 118v; błogoſláẃiony to człek ktory [...] nie przećiwi ſie tem ktorzy ſie kocháią w omylnych mocach ſwoich RejPs 60v; RejKup i7, Aa; tákowa by byłá pychá y prożna chwałá ludzka/ iżby też nie bogom ále mocy ſwey wſzythko przywłaſzcżáli HistAl G, Kv; GliczKsiąż F4v; Muſſąć wſſyſcy ſrodze vpáść przed mocámi memi LubPs E2, Cv, E2, L, Mv, Z5v, hhv; KrowObr 159v; że the co [...] z ſwey mocy ſie chełpią/ poniżaſz. Leop Iudith 6/15, 1.Par 25/5, Ps 29/8, Eccli 5/2, 35/23, Ier 23/10; RejZwierz 43v; BibRadz Ps 58/10, 67/29, 74/11, 3.Esdr 4/14; BielKron 7, 18v, 31v; Robur [...]. tam animi quam corporis fortitudo, Moc/ mężność/ ſtałość. Mącz 357a; RejAp 164; RejPos 27, 162v, 280v; Kto chce vżywáć ſprzećiwniká ſwego/ Vważay ſpráwy y wſzytkę moc iego. RejZwierc 228v, 204v, 226, 264, 264v; BudBib Ps 58/10, 67/29, 3.Esdr 8/79; CzechRozm 228v; KochPs 86, 91, 126; SkarŻyw 231; ArtKanc K10; ZawJeft 14; Nie będźie tá moc/ być byłá ſtráſzliwa GrabowSet Q4, V; KochFrag 30; LatHar 588; SkarKaz 347a.

W połączeniach szeregowych (9): SeklPieś 31; BielKron 101v, 334v; RejPos 120v [2 r.] 165; BudBib 3.Esdr 4/40; W tym imieniu IEZVS [...] będzieſz miał/ ochłodę w vpaleleniu/ vćiecżkę w pogonieniu/ zamek w obronieniu/ moc w oſłábieniu SkarŻyw 4; WujNT Rom 8/38.

W przeciwstawieniach: »mdłość, niemoc ... moc« (2): Bywa śiano ciáło we mdłości/ ále powſtánie w mocy[1.Cor 15/43]. KuczbKat 95 [przekład tego samego tekstu] WujJud 70v.

W charakterystycznych połączeniach: moc kacerska, namożniejsza, niepobożnych, okrutna (okrutnika) (3), omylna, rycerska, silniejsza, sprawiedliwych, złośliwych; mocą rowny (2); bać się mocy, dodać; chełpić się z mocy, iść (2), przypadać; (s)przeciwić (się) mocy (2), przyczytać, przypisować, przywłaszczać; moc ofiarować, podwyższyć, pokładać (położyć) [w kim] (3), pomłocić, poruczyć, przykładać (2), skazić, utwierdzić, wynieść, wziąć [= zabrać] zachować (2), zburzyć, zebrać, złomić, zmocnić, zniszczyć; mocą pomoc, sprawić; upaść przed mocami; kochać się w mocy (2), nadzieję pokładać, naśladować, powstać (2), przewyższać, szukać szczęścia, wysławiać.

Przysłowia: Bowiem wſzelka moc gdy poſpołu będzie, ſilnieyſza ieſt niżli rozdzielona. GlabGad B5v; iż moc ſkupiona y ziednoczona zwykłá bydź záwżdy mocnieyſza/ niż rozdźielona SarnStat 110; IZ gdźie ludźi więcéy/ tám moc śilnieyſza SarnStat 300, 110, 985 [2 r.]. [Ogółem 6 r.]

Práwá zá mocą idą BielSen 12.

Fraza: »ile mocy« = z całych sił (1): Ile mocy/ tyle ſie będę chwytał ćiebie. WisznTr 23.
Zwroty: »brać, wziąć moc« [w tym: ku czemu (1)] = stawać się silnym; intendi PolAnt (2:1): BibRadz Sap 16/ 24; nieprzyiaćiel móy żyw/ y bierze moc iáwnie KochPs 56, 99.

»dufać (sw(oj)ej) mocy, w swojej mocy; ufanie w [czyjej] mocy« (3:1;1): Przypominánie mocnego vfánia/ nie w ſámym ſobie/ áni w mocy cżłowieká/ iedno w ſámey ſpráwiedliwośći Páńſkiey LubPs Hv marg; Tu Pan Bog dawa ná przykład/ áby żadny nie dufał ſwey mocy BielKron 117,128; RejPos 120v, 280v.

»mieć moc« = być silnym [szyk zmienny] (3): LubPs Z3; bo to co mocy nie ma [infirmum]/ nájduie ſię nie pożytecżnem BudBib Sap 2/11; ArtKanc H13v.

»mieć mocy [z kogo]« = być silniejszym (2): gdyby [Aleksander] dziś ieſzcże żył [Zborowski] miałby mocy z niego. PaprPan C3v, V4.

»z to mocy mieć« [w tym: cum inf (1), aby (1)] =być na tyle silnym [szyk zmienny] (2): ieſliże z to mocy mieć nie będzie ábyć złe vcżynił [si ab imbecilitate virium vetetur peccare]/ tedy vpátrzywſzy cżás przedſię ćię wſkodę przypráwi. BudBib Eccli 19/25; Phil M2.

»zebrać się na wszytkę moc« (1): Ale potym [Szymon] zebrał ſię ná wſzytkę moc ſwoię z dyabły/ y [...] powiedział: [...] iuſz bronić was y miaſtá tego daley nie będę/ á do niebá ktore mi záwżdy wolno ieſt/ polecę. SkarŻyw 600.

Wyrażenia: »moc cielesna« = siła ludzka (2): tedy naprzod mowi o krolu tym kámieniem go názywáiąc tákowym/ ktory miał być z gory odćięty/ ále bes ręku/ ábo iákiey mocy ćieleſney y cżłowiecżey CzechRozm 180, 255. [Cf też 18. »moc duchowna« CzechRozm 178v.]

»moc ludzka, człowiecza, człowieka, człowieczeństwa swego« [szyk 14:4] (7:6:3:2): RejPs 109v; RejKup o2v; KromRozm I F3v; KromRozm II q4; iáko go [Kościoła] Pan nie ludzkiemi mocámi áni miecżem bronić racży/ iedno mocą boſtwá ſwego LubPs Mv marg, Hv marg; Tu zgrzeſzył niedowiarſtem [!]/ iż więcey nádźieię ſwą pokłádał w mocy ludzkiey ániżeli w Bogu. BibRadz I 196b marg, 3.Esdr 4/2; iáko ſie thu ktory ſtan ma chłubić á kocháć w doſtoieńſtwie ſwoim/ ábo w ſtanie ſwoim/ ábo w iákiey mocy cżłowiecżeńſtwá ſwego RejPos 120v, 343; RejZwierc 257v marg, Bbb; WujJud B5, 65v; CzechRozm 180; CzechEp 69. Cf »z mocy człowieczeństwa«, »za mocą ludzką«.

»moc świata (tego), świecka« [szyk 10:4] (10:4): RejWiz 112v; RejZwierz 43v [2 r.]; RejAp 105v; nie boy ſie nic żadney mocy áni ſrogośći ſwiátá tego/ gdy będzye nád tobą ſwięta opieká iego. RejPos 39v, 230v marg, 231, 253, 280v [2 r.], 313; RejZwierc 263; NiemObr 14; ArtKanc B6v.

»wielka moc« = tanta vis Modrz [szyk 3:1] (4): Izali pánowie moi nie ieſt to wielka moc ludzká [num praecellunt homines Vulg]/ gdyż źiemię y morze trzymáią y wſzytko co w nich ieſt? BibRadz 3.Esdr 4/2; BielKron 334v; ModrzBaz 7; SkarŻyw 91.

Szereg: »siła a moc« (2): O Dobrowolnośći/ y o śiłách á mocy cżłowieká káżdego. WujJud B5, 65v.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Wyrażenia przyimkowe: »z mocy [czego]« (1):
~ Wyrażenie: »z mocy człowieczeństwa swojego« (1): cżego żadny z mocy cżłowiecżeńſtwá ſwoiego áni obacżyć áni podeprzeć może. RejPos 130. ~

»za mocą [czyją]« (1):

~ Wyrażenie: »za mocą ludzką« (1): A nigdy niebędźiemy mogli ták iáko przyſtoi Páná Bogá miłowác y chwalić/ (co ieſt nieiáką rzecżą więtſzą y poważnieyſzą/ niżelibyſmy leżąc ná źiemi zá mocą ludzką doſtáć iey mieli) KuczbKat 395. ~

Przen (47): BielKron 115v; BudNT 1.Cor 15/56; Nie day ſzfánkowáć/ cnotam w ich proſtoćie/ Bierz moc niecnoćie. GrabowSet M4v; WujNT 1.Cor 15/56; PRawdźie záś niedoſtánie przećiw fałſzu mocy GosłCast 70, 56.
Zwroty: »moc mieć« = być silnym (1): młynárſka koſzulá tá nawiętſzą moc ma/ Bo káżdy dzień bez zbroie złodzieiá poima. RejFig Dd3v.

»moc [czego] zwątlić« (1): ieſli przydzye ná Rzymſkye práwá [...] ſámym przepowyádánim ſłowá páńſkiego/ ich mocy nieznośne zwątlimy. BielKron 200v.

a) W kontekstach typu „Bóg jest mocą czyją” i ich wariantach (39): Abowiemes ty ſam ieſt chwała ich moci WróbŻołt 88/18; Błogoſłáwyony to cżłek coś ty mocą yego LubPs S6v, D4v, H2, L4v, M3v, O5; BEdę ćie miłował Pánie mocy moiá Leop Ps 17/2, Ps 27/8, Eccli 34/18, Is 49/5; BibRadz Ps 17/2, I 293d marg, Ps 58/18, 80/2, Is 25/4, Ioel 3/16; BudBib Ps 27/7, 8, Nah 1/7; KochPs 133; GrabowSet B4; Iezu niezwyćiężona mocy/ y podporo Swiętych Męcżennikow LatHar 340.

moc komu (3): Ześ ty moc y nádzyeyá mnye cżłeku nędznemu [Susceptor meus es tu et refugium meum Vulg Ps 90/2] LubPs V; Leop Is 28/6; BOg nam vciecżką y mocą BudBib Ps 45/1 [2].

moc w kim (1): ieſt moc náſzá w Bogu. CzechEp 319.

W połączeniach szeregowych (2): Bo ten Pan ieſt mocą moią y też chwałą wdzyęcżną/ Obroną/ pewnym zbáwieniem/ y myſlą beſpiecżną LubPs gg2v; Leop Is 28/6.

Wyrażenia: »moc zbawienia« (4): Panie panie ktorys ieſt mocz zbawienia mego [virtus salutis meae] WróbŻołt 139/8; LubPs ee2v; KrowObr 165; LatHar 589.

»moc żywota« (1): Iehowá moc żywotá męgo [fortitudo vitae meae] BudBib Ps 26/1.

Szeregi: »moc, (i) chwała« = fortitudo et laus PolAnt (4): iż mye ku ſobye racżył przyyąć moy Pan/ Ktory ſye mocą moyą y chwałą mnye sſtał ſam LubPs aa3v, T5; BielKron 31; BudBib Ex 15/2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i możność« (1): O Pánie tyś ieſt moc y możnosć moiá [Domine fortitudo mea, et robur meum] BibRadz Ier 16/19.

»moc i siła« (1): Tyś moc ieſt/ y śiłá moiá KochPs 23.

a. Siła fizyczna, tj. zdolność do pokonania dużego oporu lub wykonania dużej pracy, też dobry stan zdrowia (o ludziach i zwierzętach, 1 r. o roślinach RejZwierc 109v); energia, nervositas, vigor Mącz, Calep; vis (vires) Mącz, Cn; potentia, potestas, valitudo BartBydg; manus Vulg; valentia, venae, viriditas Mącz; nervus Cn (285): BartBydg 120b; FalZioł IV 2c, d; GlabGad E8, P6v; WróbŻołt O5v; niemogli ſobie nic pomoc rękámi ſwemi choćia o ich mocy wielką nadzieię pokłádáli. RejPs 111v; RejRozpr I2v; RejRozm 399; HistAl E5; BielKom Cv; myękkye y roſkoſſne wychowánye sił żadnych nye tylko w mocy ku cżłonkam/ ále też y ku rozumowi przydáwáć nye może. GliczKsiąż E5; Iużem był práwye zámilknął á vſtám ſwe záwárł/ Boś ty to ſam możnye ſpráwił żeś ták moię moc ſtárł LubPs K4v, K3v, X4, X6, cc6, ff2v, hh5; Leop Prov 14/4, 20/29, Is 36/5, Ier 9/23, Iac 3/4; DAwidek był niewielki/ z oną ſwoią procą/ Gdy Obrzymá poráźił/ z iego ſrogą mocą. RejZwierz 69; Moc ludźi młodych ieſt poczćiwośćią ich BibRadz Prov 20/29, I 3b marg, 141c marg, 251a marg, Dan 7/12, I 453d marg; iż był Bog dał Zydom tákich pięć Sędźiow/ ktorzy mu byli podobni w niektorych vrodach/ to ieſt Sámſon w mocy/ Saul w cudnośći/ Abſolon we włoſiech/ Sedechias w ocżu/ Azá w nogach BielKron 463v, 1v, 21v, 52, 56v, 333, 403v; Mącz 95a, 103d, 246a, 357a; OrzQuin A3v; SarnUzn C4; SienLek 20v, 31; látho czterdźieſne y dźiewiąte [...] czyni człowieká doſkonáłego wieku: ponieważ ná ten czás y moc w ſobie ieſzcze dobrą czuie/ y rozum mu práwie kwitnieie LeovPrzep Iv; GórnDworz K4v; HistRzym 5v, 80v, 113v [2 r.]; Bo Lew/ Miedźwiedź/ przechodzą inſze źwirzętá mocą á ſrogoſcią RejZwierc 67v, 205v, 247, 260; Poſpolićie rogiem piſmo moc zowie. BudBib I 326c marg; CzechRozm 51v, 122v, 227v; KochPs 46; SkarŻyw 113, 200; KochFr 50; Calep 363a, 580b, 926a, 1123a; Achilleſowéy mocy nic ſie nie oparło. GórnTroas 20, 48, 50; GrabowSet G3; WitosłLut A6v; SkarKaz 84b, 548a; PaxLiz C2; KlonWor **.

moc ku czemu (2): ſamemu cżłowieku dała [natura] ramiona y barki w ktorich żależy [!] moc ku iego obronie. GlabGad D3. Cf »moc wziąć«.

moc w czym [= w ciele lub części ciała] (17) : Mocz iego [sokoła] wſzytka w pierſiach á wſkrzidłach FalZioł IV 23a, IV 13c; GlabGad D4; gdy iuż będzye [człowiek] ſtároſcią zemdlony/ á iuż żadney mocy nie cżuie w ciele ſwoim LubPs A4v, A3; BibRadz Iob 40/11; Mącz 499b; RejPos 231; BudBib I 326c marg. Cf »mieć moc«, »tracić moc«.

moc w kim (7): Leop 4.Esdr 12/5; iż iuż we mnie máło mocy przed thákim ſtráchem BibRadz 4.Esdr 12/5; GórnDworz I8; BiałKat 53v; CzechEp 253, 257. Cf »ile mocy stawa«.

W formule zaklęcia (1): yſch bi thak czyąſchko bylo thwoyey moczi, thwoym ſtawom, thwoyey troyey dzyewyacz ſzylye LibMal 1544/84.

W połączeniach szeregowych (25): BierEz P4; GlabGad P7; HistAl F2; máią vrody wielkie y cudne/ máią moc/ zdrowie/ y wſzytki dáry ine BielKron 450v, 153v; Mącz 210c, 246a, 474b, 495d [2 r.], 499b; GórnDworz I8; HistRzym 5v; GrzegŚm 48; RejZwierc [283]; BiałKaz E2v; CzechRozm 230; SkarŻyw A3, 189, 259; Zacność/ vrodá/ moc/ pieniądze/ ſławá/ Wſzyſtko to minie iáko polna trawá. KochFr 4; GrabowSet F3v; OrzJan 31; SarnStat 131; SzarzRyt Av.

W przeciwstawieniach: »moc ... chytrość (2), chutkość, fortel, mądrość, rada, rozum« (7): Bo tu nawiętſſi rozum znacz Kto niemoze moczą ſproſtacz Yſz wimiſly fortel iaki RejRozm 399; BielKron 81v; Pitylisma, [...] Skoki rozmáyite które nie ták ná mocy yako ná chutkośći należą Mącz 301c; Rozumu więcey niżli mocy trzebá/ Z nieprzyiacielem RejZwierc 228v, B2v, 162v; ktorych moc ácż mnieyſza/ Ale záśię rádá ich we wſzyſtkim głownieyſza. KmitaSpit Bv.

W porównaniach (4): RejPs 31v; LubPs V2; KochPs 140; iák vmárły niéma w ſobie moczy. ZawJeft 25.

W charakterystycznych połączeniach: głupia moc, gwałtowna, jawna, jednaka, lepsza, mała (umniejszona) (3), natargniona, nowa, odjęta, prawdziwa, sroga, śrzednia, upadła; moc braterska, jednorozcow (jak jednorozcowa) (2), konia, ludzi młodych, panny, pasterzow, sprawce (2), wołowa; moc w biodrach (2), w chłopie, w czele, w członkach, w dziatkach, w mądrym, w mocnym (2), w nogach (2), w piersiach, w plecach (2), w ramieniu, w ręce (w ręku, ręki) (6), w rogach (2), w skrzydłach, w synach; moc w obronie; ni kęsa [w kim] mocy, mało, niedostatek; bezpieczny od każdej mocy, opuszczony; podobny w mocy, pohańbiony; w moc niedostały; mocą ustraszony; mocy (przy)dawać (2), dodać (2), dopomagać, oprzeć się, podołać, umniejszyć, uść, uży(wa)ć (2), zbawić, zbywać; do mocy przywieść, uciec się; chlubić się z mocy, chwalić się, weselić się; moc (u)czuć (mniej mocy czuć) (5), da(wa)ć (dawający) (10), obiecować, odejmować (2), otrzymać, (p)okazać (ukazować) (5), podpomagać, pokładać, uniżyć, wzbudzać, zabrać, zetrzeć, zgubić, zwyciężyć (2); zamagać się w moc; mocą narabiać, ozdobić, przechodzić [kogo], przeciwić się, sprostać, zwyciężyć; ukazać się z mocą, ustawać.

Frazy: »mocy nie dostaje« (1): myſli radzątz ſie iakoby ſlożyla cialo s krzyża ſwégo námileyſſégo ſyna/ a ono trudno/ bo mocy niedoſtaie OpecŻyw 154.

»moc [kogo] opuściła, odstąpiła, odpadła« = ktoś stracił siłę; dereliquit [aliquem] virtus Vulg [szyk zmienny] (3:2:1): RejPs 44v; opuśćiłá mię moc moiá Leop Ps 37/11 [przekład tego samego tekstu wszystkie użycia oprócz KochFr ]; KochPs 58; [strzała miłości] proſto mi w ſerce wpádłá/ A mnie záraz moc odpádłá. KochFr 7; LatHar 162, 611.

»przemogła moc [czyja]« = ktoś może (1): [Laban do Jakuba:] Oto y teraz przemogłáby moc moiá [valet manus mea; możeć ręká moiá WujBib] żebym ći to oddał Leop Gen 31/29.

»schodzi [komu] na mocy; zeszła moc; zejść na mocy« = ktoś traci siłę; deficiunt vires; amittere viriditatem, languescere Mącz (2;1;1): RejKup r4; Deficiunt vires, Nie doſtáye mi śił/ ſchódźi mi ná moci. Mącz 499c, 183d, 498d.

»ile mocy stawa [w kim]« (1): ile mocy ſtawa W was pokornych lubieżnych Zwierzách ptakách drapieżnych [chwalcie Pana] GrabowSet Xv.

»moc [czyja a. komu] ustanie (a. ustawa)« = ktoś (s)traci siły; deficiet virtus Vulg; non est [alicui] virtus HistAl [szyk zmienny] (7): WróbŻołt 70/9; HistAl B5; LubPs A3, A3v, Q3; práwie wſzyſtká drogá krwią ſię obléwáłá: Y przetóż człowiecza moc iuż w nim vſtawáła. SiebRozmyśl H3, D2v.

»moc [czyja] zemdleje; w sobie moc mdlić; w mocach swych zemdlony« [szyk zmienny] (2;1;1); FalZioł V 61b; LubPs H2, gg5v; Zemdleie od głodu moc iego [Attenuetur fame robur eius]/ á łaknienie doydzie do kośći iego. Leop Iob 18/12.

Zwroty: »przeciwko mocy [czyjej] bronić; obronić od mocy [czyjej]« (1;1): iáko ich nie było s to/ áby przećiwko mocy/ á gwałthowi Sinorirowemu oney bronić mogli. GórnDworz Y6; SkarŻyw 479.

»(być) [jakiej] mocy« (4): GlabGad O8v; thákowey byli mocy [erant tantae fortitudinis]/ iż rycerzá s koniem przewracáli HistAl M2v; Mącz 99a, 233b.

»być w mocy, przy mocy« = być mocnym; vigere Calep (1:1): iuż ieſtem w mocy mey/ á miałbych teraz pokutę oſtrą cżynić tedybych vmnieyſzył ſwey mocy HistRzym 113v; Calep 1123a.

»czuć się na mocy« = czuć się silnym, zdrowym; ferocire, in sanitate esse, vegere Mącz (2): Vegeo, id est, in sanitate sum, Ieſtem świeżym/ krzepkim/ zdrowym/ czuyę ſie ná mocy. Mącz 477a, 124d.

peryfr. »dobywać gardłem mocy« = chrapać (1): Docżekawſzy záſię nocy/ To dobywa gárdłem mocy BielKom E8.

»dodać mocy; dać, dawający moc« [w tym: przeciw czemu (1)] = dodać (dający) sił(ę); dare robur PolAnt [szyk zmienny] (1;1:1): FalZioł V 67v; BudBib Iudith 9/9; Tu tu żáłośći/ doday ręce mocy/ Niech tłucze pierśi dni cáłé/ y nocy. GórnTroas 13.

»mieć moc (a. dostatek mocy)« [w tym: w czym (6)] = być silnym; habere potestatem PolAnt, Vulg; habere firmitatem a. vigorem; stat vigor HistAl; vires suppetunt Mącz [szyk zmienny] (20): BierEz M2v; OpecŻyw 137; FalZioł IV 10d, 13a; GlabGad M3; HistAl A6v, B3, D8; BibRadz Ios 14/11, Apoc 9/3; BielKron 52, 449, 450v; Captus membris, Niema mocy w członkách. Mącz 35a, 296b; A wſzákoż báczyć śiłę/ ieſli młody/ álbo tákież ſtáry/ mali doſyć mocy á kraſy/ táki może puśćić [krew]. SienLek 36v; GórnDworz Bb 3; ZawJeft 25; KochPij C2v; WujNT Apoc 9/3.

»mieć [z kogo] mocy« = być silniejszym (2): Ale miáł z nas obu mocy ten iſty niecnotá/ Wydárł ſie nam/ y wyſkocżył KochZuz A4; BielKron 463v.

»niszczeć na mocy« = podupadać na siłach (1): Flangueo, Niſzczeyę ná mocy/ Mdleyę/ lenieyę/ Oćieżeyę. Mącz 183d.

»moc mocą odeprzeć« (1): Lecż ieſliże powabiony/ niewolą przypędzony/ muśi ſię bronić/ może mieć wymowkę práwem przyrodzenia/ ktore moc mocą odeprzeć [vim vi repelli] dopuſzcża. ModrzBaz 63.

»przyć ku pirwszej mocy (swojej)« = wrócić do sił (2): pofolguy máluczko mnie od ſrogoſći káránia twego/ ábych mogł przydz ku pirwſſey mocy ſwoiey [Ps 38/14: ut refrigerer Vulg, raborabor PolAnt] RejPs 59v; LubPs A4v.

»mocy szanować« = oszczędzać siły (1): Vires conservare, Mocy ſzánowáć. Mącz 389b.

»tracić (a. stracić, a. utracić), strawić moc« [w tym: w czym (2)] = non invenire vires PolAnt; amittere viriditatem; venae concidunt Mącz [szyk zmienny] (10:1): FalZioł IV 12a; RejJóz K6; Niemozeċ byċ chory taky. By mu czo nimialo pomoċ Choczia więċ ſtraczy na czas moċ. RejKup f7, f7, p6v; RejWiz 62v; BibRadz Ps 75/6; Mącz 479b, 498d; HistRzym 75v; OrzJan 22.

»ufać (a. dufać) (swojej) mocy (a. mocam swoim), w swej mocy; dufanie w mocy [czyjej]« = fiducia in fortitudine Vulg (3:1;1): RejRozm 400; Leop Iob 39/11; RejPos 16; Kázał páchołku wielkiemu wyrwáć ogon koniowi lichemu/ ktory dufáiąc ſwoiey mocy/ chćiał rázem wſzyſthek wyrwáć ále nie mogł BielSpr 49v; KochSob 60.

»moc wziąć (a. zawziąć), brać, przyjmować; mocy nabywać, nabycie« [w tym: ku czemu (1)] = stawać się silniejszym; vigere Mącz; evalescere, invalescere Calep [szyk zmienny] (5:4:1;4:1): radzi tym ludziem cżęſto iadać kthorzy ſą ſuchego á chudego przyrodzenia/ y moczi cżłowiek od tego pokarmu nabywa FalZioł III 25b, IV 1d, 17b, 20c, V 103; To bywa dla zmiennoſci przyrodzenia ktore tam [w okresie dojrzewania] bierze moc GlabGad C8v, D2v, G6; GroicPorz ii; Mącz 495d; HistRzym 17; thrudnieyći záwżdy owemu [zbożu] czo ſie dopirko zgligi [lege: zgliji] káżdy gwałt wyćirpieć/ niżli owemu co iuż moc záweźmie. RejZwierc 109v; Calep 375a, 558a; GrabowSet Hv.

Wyrażenia: »moc ciała, cielesna« = virtus corporis Vulg; robur coporis PolAnt (5:1): GlabGad M3, P; Zrownałeś s prochem śmyerćimoc cyáłá moyego. LubPs F2; Leop Sap 18/22; KwiatKsiąż N4v; BudBib Sap 18/22.

»moc człowiecza, człowieczeństwa [czyjego]« [szyk 2:1] (2:1): Aby też w nich było więcey tuku w ktorim ſie zamyka moc człowiecża GlabGad D2v; SiebRozmyśl D2v, H3.

»krewka [= słaba] moc« (1): Bo w tey krewkiey mocy iſcie z żadney ſtrony/ Wſzelki mąż y rycerz nie ieſt vmocniony LubPs hh2v.

»posilona moc« (1): Firmatae vires cibo, Pośilona moc pokármem. Mącz 128b.

»moc przyrodzona, przyrodzonej siły« [szyk 3:1] (3:1): bo więtſſá motz iego [Jezusa] przyrodzoné ſily/ w nim byla zagaſſoná/ dlá cięſſkiégo zmęcżeniá. OpecŻyw 137; FalZioł V 61 v; Anić lekárſtwá zdrowia wrácáią: ále moc telko przyrodzoną podpomagáią. SienLek 34v, 32.

»w mocy umocniony« (1): LubPs hh2v cf »krewka moc«.

»wielka moc« = magna fortitudo Vulg; magna vis Mącz [szyk 13:1] (14): OpecŻyw 137; FalZioł IV 10d, 13a; GlabGad D3, D4, E2v, E4, H3v; Leop Iob 39/11; Mącz 440c; GórnDworz I8; Nie przepłácona ieſt rzecz rozum/ choć będźie czáſem w ſłábym/ á w vłomnym ćiele: bo rádą ſwoią więcéy pomoc może/ niżli nawiętſza głupia moc. KochPij C2v; OrzJan 31; KmitaSpit B4.

»mocą zbroje« = siłą oręża (1): A zwyćiężył onę zamieſzkę niemocą ćiáłá/ ani mocą zbroie [non robore corporis, non armorum operatione]/ ále słowy BudBib Sap 18/22.

»moc zupełna« (1): Iákiéy tedy chwały táka cnotá niegodná/ któréy ſię trzymáiąc/ nie tylko rozum zdrowy/ ále y moc zupelną mamy? KochPij C2v.

Szeregi: »czerstwość i moc« (1): Languesco, Lenieyę/ Gniyę/ Schodźimi ná czerſtwośćy y mocy. Mącz 183d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»moc, (i, abo) dużość« [szyk 3:1] (4): Mącz 499b; GórnDworz Ff6; Bog Izráelow ten dawa moc y dużość [fortitudinem et robora] ludowi BudBib Ps 67/36; CzechEp 421. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc, (a, abo, i) gwałt; moc z gwałtem« [szyk 3:3] (5;1): Mącz 82c; GórnDworz Y6; RejPos 282; WujNT 547; SarnStat 625; Y ták więcey gwałt y moc niżli cnotá płuży. KlonWor 61.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i posilenie« (1): bo ony [niewiasty] krole y ludzye poſpolite chowáią [...]/ moc y pośilenie dáią/ áż do poł vroſzcżenia BielKron 115v.

»moc, (a, i) si(e)ła (a. silność); z siłą moc« = potentia et fortitudo a. robur PolAnt [szyk 16:8] (23;1): FalZioł V 27, 61b; GlabGad P, P7v; HistAl B5; nie cżuie thákich mocy y śił w ochorzáłem ciele ſwoim/ iákie przed tym miał LubPs A3, A3v, A4v; BibRadz Iob 40/11; BielKron 5v, 449; Mącz 66b, 114b, 296b; BiałKat 53v; BielSpr 3; BudBib Deut 8/17; CzechRozm 15v; KochPs 58; Tym źwierżętom ktorym dał moc/ á śiłę/ nie dał im czerſtwośći GórnRozm N; Calep 363a, [696] b; GrabowSet Hv; KmitaSpit B4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»moc, (i) zdrowie« [szyk 2:1] (3): RejWiz 62v; KwiatKsiąż N4v; Affectae vires et valetudo, Moc y zdrowie natárgnione. Mącz 114c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

W przen (9): Abowyem ſtrzelbá mocy twoiey przeniknie wnętrznoſći ſprzećiwnikow twoich RejPs 67v; Nye inák yák od oleyu moc moyá ſzcżernyáłá LubPs Zv; Leop Iob 18/7; HistRzym 83v.

moc w czym (1): ábowiem corká Krolá od Południá prziydźie ku Krolowi od Pułnocy dla czynienia ſpráwiedliwośći/ ále nie odźierży mocy w rámieniu [fortitudinem brachii] BibRadz Dan 11/6.

W porównaniach (2): Iáko twárda ſkorupá ták zeſchłá moc moyá LubPs F2; KochPs 31.

Fraza: »moc [czyja] wyschła (a. zeschła); [w kim] moc wysuszyć« [szyk zmienny] (2:1): Iuż we mnye ſrogye me złośći ták moc wyſuſſyły LubPs H3v, F2; KochPs 31.
Zwrot: »czuć się na mocy« (1): Brdá ſobą Wiſłę wſpiera ná pułnocy/ Iuż w xieńcu będąc [= w żołądku, tj. wpadłszy do Wisły] cżuie ſię ná mocy. KlonFlis G2v.
Przen (5): O Bárwiérzu niebieſki/[...] Okaż moc ſwey broni [= brzytwy] KochBr 152.
Wyrażenie: »moc człowiecza, ludzka« = człowiek (2:2): nyewyedzýałam by Iozef był ſyn boży/ ani iżby moc ludzka mogła porodzýtz taką cudnoſctz HistJóz B4; LubPs P3v; RejPos 39v, 40.
α. Zastosowanie siły: wysiłek, trud (11):
Zwroty: »nie litować mocy« = nie żałować sił, wysiłku (1) : Gdzieby więtſza potrzebá/ więc tám więcey pracey. Nie litowáć y mocy/ nie litowáć płacey. RejZwierc 247.

»mocy swej przydać« = przyłożyć wysiłku; vires adhibere a. adicere Mącz [szyk zmienny] (2): Vires in re aliqua adhibere Mocy ſwey przydáć. Mącz 151 c, 162a.

Wyrażenie: »jednostajną, spolną mocą« = wspólnym wysiłkiem (2:1): iednoſtáiną mocą pomagáli ſobie wiernie tákowych drogich kąmieni [!] ſzukáć KwiatOpis [C2], D2; StryjKron 250.
Szeregi: »praca i moc« (2): lepiéy do północy Siedźieć/ lepiéy żyć z pracéy ſwoiéy y téż mocy. GosłCast 25, 71.

»staranie i moc« (1): gdy wſzytko ſtáránié/ y moc twoię/ wſzelaką zdrádą/ przymiérzem y krzywoprzyśięſtwem [Turczyn] zbywa OrzJan 105.

»usilność i moc« (1): Bo ná tym nawięcey ieſt/ wſzyſtká vśilność y moc iego [Turczyna]/ wśćiekłą zápalcżywośćią/ [...] krześćiáńſkie narody woiowáć PowodPr 9.

Przen (1):
Zwrot: »[do czego] mocy przyłożyć« (1): iż z tego odmęthu nie możem nigdy wypłynąć/ ieśli do wioſłá mocy nie przyłożymy wſzyſcy. BielSpr cv.
b. Siła psychiczna, zwłaszcza zdolność do wytrzymywania cierpienia, samoopanowania, wpływania na innych, też męstwo wojenne (o ludziach); duramentum Cn (88): BartBydg 60, 171; A żeby śię był kiedy mógł Iudáſz práwdźiwie vpamiętać/ temuć iá iście niewierzę/ Bo od niego ta moc odięta była MurzHist K2v; BielKom C2v; Moc ſkruſzonego vmyſłu niſzcży grzech. LubPs G marg, O5v; Bowiem práwe ſláchectwo ieſt iákaś moc dziwna RejWiz 98v; Leop Eccli 6/2, 49/12; moc wáſzá będzie w milczeniu y w nádźiei BibRadz Is 30/15, Iob 6/11, Eccli 9/2; BielKron 349; GórnDworz H2, Ff4v; iż prze grzech ſwoy/ ſtráćił nędzny cżłowiek wſzytkę moc ſwoię/ ták iż zoſtáło mdłe/ krewkie/ á odmienne ciáło iego RejPos 54, 133v; GrzegŚm 57; RejZwierc 52; BielSpr 36; RejPosRozpr c; BudBib Iob 6/11; BudNT 2.Cor 4/7; gdyż moc moiá/ w niedużośći/ ábo w niemocy bywa wykonána. CzechRozm 202v; CzechEp 100; ArtKanc K7; ſwoy mdły ſmyſł wydawam/ Z tym ćiężarem co cżuię/ Y ktory więtſzy niż ſwą moc náyduię. GrabowSet D3v, M2, P4v; LatHar 453; WujNT 630 marg, 2. Cor 12/9, Col 1/11. [Cf też a. GliczKsiąż E5].

Ze zdaniem podrzędnym wyrażającym możliwy zakres zastosowania siły [w tym z zapowiednikiem: tak(ow)ą (2); aby (4), iżby (2)] (6): mieli doſtáć [...] nowey mocy á śiły/ áby mogli wypełnić zakon Boży WujNT 518. Cf »dać moc«.

W połączeniach szeregowych (10): odpoczynie nád niem Duch Panſki/ Duch mądrośći y rozumienia/ Duch rády y mocy/ Duch vmieiętnoſći y boiaźni Páńſkiey. BibRadz Is 11/2; Mącz 499a; BiałKat 201; GrzegŚm 20, 56; KuczbKat 70; bo [sprawiedliwość] vcży miernośći j roſtropnośći/ ſpráwiedliwośći y mocy BudNT Sap 8/7; ModrzBaz 115; OrzJan 135; LatHar 569.

W przeciwstawieniach: »bojaźń, fortel ... moc« (2): Ieſli fortel ieſli moc/ nie o tem pytáią/ Bywa w nieprzyiaćielu gdy więc wygrawáią. ModrzBaz 115v; Abowiemći Bog nie dał nam duchá boiáźni: ále mocy/ y miłośći/ y trzeźwośći WujNT 2.Tim 1/7.

W charakterystycznych połączeniach: moc dziwna (2), niezmienna, umysłu; potwirdzenie mocy, wywyższenie (przewyszenie) (2), zacność (2); mocy dosta(wa)ć(2), doświadczać, uczyć, używać; odpaść od mocy; cirpieć moc, czuć, łamać (2), okazać, przechodzić, stracić, wynosić [ = wywyższać]; wziąć gorę nad mocą; na mocy wspierać się.

Zwroty: »da(wa)ć moc; mocy (do)da(wa)ć (a. przyda(wa)ć« [w tym: k(u) czemu (2), naprzeciwko komu (1), na kogo (1), aby, iżby (5)] = dare fortitudinem PolAnt; suggerere vires Modrz [szyk zmienny] (9;7): Dáy mi motz ijżbych [...] ku żádńému [!] grzéchu niebyl przywiedzion OpecŻyw 108v, 86; RejPs 45v; MurzHist Qv; KrowObr 162; BibRadz Sap 10/2; KuczbKat 180; RejPosWstaw [1102]; BudBib Ps 85/16; CzechRozm 221, 228v; KarnNap F; áby [Bóg] [...] dodał nam mocy ku cżynieniu tego/ coby było ku zacnośći Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 137; złośći Chrześćiáńſkie dáią ná nie [na wiernych Bożych] moc poháńcom y ſerce. SkarŻyw 558; GrabowSet Q2v; áby wam dał wedle bogáctwá chwały ſwey moc żebyśćie byli vtwierdzeni [ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtute corroborari] przez Duchá iego WujNT Eph 3/16.

»mieć moc« [w tym: k(u) czemu (2)] = być silnym duchowo; vires habere Modrz [szyk zmienny] (8): MurzNT 151 marg; ále kto ma rozum ma cnotę/ kto ma ty obie/ na moc BielKron 101v; GórnDworz Ff5v [2 r.]; HistRzym 75v; ModrzBaz 8; nie mam k dobremu mocy/ żądam rády, pomocy. ArtKanc S4; GosłCast 71.

»posilić mocą« = wzmocnić (1): pośiliłeś mię ná duſzy moiey mocą [roborasti me ... fortitudine], BudBib Ps 137/3.

»moc (za)wziąć, brać« [w tym: przeciwko komu (1)] = wzmacniać (wzmocnić) się [szyk zmienny] (3:2): RejZwierc 76v, 260v; Ktorzy go przyięli/ [...] Moc táką z niego wźięli/ w niey Diabłá przemogli ArtKanc B12; GrabowSet P4v; SkarKaz 488b.

Wyrażenia: »moc duchowna, ducha, dusze« (3:1:1): A kto niema rozumv tedy thákowy niema cnoty y mocy duchowney. HistRzym 75v; CzechRozm 221; SkarŻyw [237]; NiemObr 26. Cf Wyrażenie przyimkowe.

»osobna (a. osobliwa) moc« (2): iż on przyda oſobney mocy myſlam wáſſem RejPs 45v; MurzNT 151 marg.

»moc serca, serdeczna« (3:1): OpecŻyw 18; BielKron 80v; ták Filozofowie cżerſtwiey mocy ſerdecżney [vianimi] vżywáią/ ku przywodzeniu ludźi do wſzelákich rzecży vcżćiwych. ModrzBaz 129; StryjKron A6.

»moc wielka« (2): Motz wielką ſertza cirpię iże w tobie [Jezu] pálám OpecŻyw 18; OrzJan 135.

Szeregi: »moc a (i, albo) serce [= odwaga]« [szyk 2:1] (3): Bo iáko [nieprzyjaciel] moc á ſerce záweźmie/ trudno go potym odegnáć bywa. RejZwierc 76v, 260v; SkarŻyw 558. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc a (i, albo) siła« [szyk 2:1] (3): OpecŻyw 86; że ſą cżtyrzy cznoty duſze, to ieſt opatrznoſć, ſprawiedliwoſć, ſiła olbo [!] moc á miernoſć. BielŻyw 45. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »ze wszytkich mocy« (1):
~ Szeregi »ze wszytkich mocy a sił dusze« (1):iżby miał miłowáć Páná Bogá ſwego/ ze wſzytkich mocy á śił duſze y ſercá ſwoiego RejPos 209v. ~
W przen (2): Izaż moc moiá ieſt kámienna? á ćiáło moie miedźiáne? BibRadz Iob 6/12; BudBib Iob 6/12.
Przen (2):
Zwrot: »brać moc« (1): iſz bierząc moc z niebieſkiego pokármu/ w ćiáło ſię tego/ ktory ſię ćiáłem náſzym ſtał/ obracamy. SkarŻyw 320.
Szereg: »moc i siła« (1): Ták też káżda Rzecżpoſpolita nie będąc vgrunthowána práwy/ w niwecż ſie obráca vtráćiwſzy duſzę ſwoię/ zá ktorey mocą y śiłą wzroſt y życie ſwe miáłá. Phil D3.
2. Siła ożywiająca: kierująca procesami organicznymi, powodująca powstawanie i wzrost organizmów żywych, poruszająca rzeki i ciała niebieskie; vis Mącz [w tym: czyja (7): pron poss (5), G pron (2); w pl (6)] (62): PatKaz I 4v; Wino białe [...] Duchy żywiołne poſila/ y gich mocz do wſzythkich cżłonkhow przywraca FalZioł I 156b; CZemu ſpanie potwierdza żołądek y moc trawiączą. GlabGad L, E2; Iáko raz rzekł [Bóg] nyech zyemiá da zyołá kwitnące/ Tákież rozlicżne drzewá nadobnye roſtące. A ktoremu z oſobná cożkolwyek mocy dał/ Iuż thego wiecżnye nigdy nie będzye odmieniał. RejWiz 128v, 128v, 137; BibRadz Gen 4/12; SienLek 17v; coż rozumieſz o onych mocach niebieſkich/ w iákich ie dziwnych roznoſciach/ ſpráwach/ y możnoſciach ten Pan wedle woley ſwey ſwiętey poſthánowić racżył. (marg) Rozność biegow niebieſkich. (‒) RejZwierc 2v; BudBib Ioel 2/22; [Mędrcowie] widali ćiekącé wody/ y ich wielkié ſłyſzeli ſzumy/ ále początki/ przyczyny/ á moc ónę popądzáiącą/ który z nich? Oczko 9v; Ziárno moc ſwoię ná wioſnę vkázuie. SkarKaz 82b marg.

moc czego (16): Przychodzi to dla zatkania y zakażenia żył przy mozgu w cżele, przez ktore moc wzroku od mozgu do ocżu przychodzić nie może. GlabGad B5v; Bowiem żołądkow vrząd ieſt trawić pokarm moczą ciepła przyrodzonego GlabGad H2, B5v, B6, B7, B8, Dv, E7v; BibRadz I 1c marg; GórnDworz D3. Cf »moc przyrodzenia«, »moc żywota«.

moc ku czemu (2): iż duſzá ieſt nieiáka moc przyrodzona ku ruſzániu ciáłá. BielKron 127v. Cf Zwrot.

moc w kim (3): iż [lawendowa wódka] naprawia wſzelkie moczy w cżłowiecze FalZioł II 7b. Cf »moc w mężoch«.

Ze zdaniem podrzędnym wyrażającym objawy działania siły witalnej [że, iż] (2): Ale ſie ten dziwował tákiey dziwney mocy/ Iż to [niebo] záwżdy prácuie y we dnie y w nocy. RejWiz 147v; Wy co źiemi dawaćie Moc/ że kwiát ná ſię biera GrabowSet X.

Tytuł dzieła Awicenny (3): A ieſt to naſienie potwierdzaiące ſercze ſpowieſci Auicenny w kxięgach o moczach ſerdecżnych. FalZioł I 92b, I 80a, 116b.

W charakterystycznych połączeniach: moc baczności, ciepła przyrodzonego, w człowiecze, głowy, nalepsza, niebieska, nissza, popądzająca, rodzenia, ruszania (2), serdeczna (3), skryta, smysłow, trawiąca (strawności) (5), wzroku (5); zawściągnąć mocy; da(wa)ć (podać) moc (cożkolwiek mocy) (7), martwić [= zabijać] (2), naprawiać, posilać (2), potwierdzać, przywłaszczyć, przywracać, ukazować; mocą przemieniać się, trawić.

Zwrot: »moc wziąć« [w tym: ku czemu (1), w czym (1)]= virtutem accipere Vulg [szyk zmienny] (2): Wiárą też y ſámá Sará niepłodna/ moc w przyięćiu naſienia wźięłá Leop Hebr 11/11; WujNT Hebr 11/11.
Wyrażenia: »moc w mężoch, męska« = potencja; zapłodnienie (2:1): włoż dragantu do tyzanny/ gwozdzikow/ citwarn/ á potym ſtego nadziałay gałecżek/ [...] mocz w mężoch poſila. FalZioł I 60d, *3d; Ktorą moc Bożą/ ábo nadeśćie ná pánnę duchá ś. przećiw mocy męſkiey [...] wyſtawia. CzechRozm 158v.

»moc przyrodzona, przyrodzenia« = vis ingenita, vis naturae Mącz [szyk 6:3] (5:4): ábowiem [wódka kamforowa] martwi duchy ożywiaiącze y mocz przyrodzoną FalZioł I 71a, II 7b, V 64; BielKron 127v; Mącz 145d, 499b; RejPos 204v; iż Chleb z winem mocą przyrodzenia/ vſtáwicznie śie przemienia w Ciáło y Kreẃ ludzką KuczbKat 165; RejPosWstaw [1102].

»moc żywota« (2): FalZioł II 7b; Koſci mocz żywota. BielŻyw 138.

Szeregi: »siła, (a, i) moc« [szyk 2:1] (3): wiatr one duchy [w ciele] potwierdza dawaiącz im moc y ſiłę GlabGad F5v; Vis vitium omnis evocatur in palmites, Wſziſtká śiłá á moc winnic roſchodźi ſie po gálęziach. Mącz 505a, 499b.

»moc a własność« [szyk 1:1] (2): Náturá w káżdą rzecż wſiałá ono ziárno ſkryte ktore/ właſność á moc tę/ ktorą od przodká ſwego pirwſzego ziárná wzięło/ podáie temu ziárnu/ ktore wypuſzcża s ſiebie GórnDworz Dv, D3.

W przen (3): Máłych też rzeczy ktore w ſobie máią zákrytą moc/ nie pomiátaymy SkarKaz 84a.
Wyrażenie: »moc wielka« (1): SkarKaz 83a cf Szereg.
Szereg: »dzielnośc, (i) moc (i siła)« (2): Słowo też y náuká Chryſtuſowá przyrownána ieſt do tákże podłego źiárná y drobnego. [...] Lecz pochwili źiárno to wzgárdzone pokazáło ſwoię dźielność y moc wielką/ vroſło wyſokie y mocne drzewo. SkarKaz 83a, 83b.
Przen (11):
a) O Chrystusie, zwłaszcza wobec Kościola pojmowanego jako Jego ciało mistyczne (9): BibRadz Eph 4/16; [Chrystus] ieſth w ludzyoch wiernych żywym vmocznieniem/ ożywiáiącz y ſpráwuiącz cżł(owi)eká/ kthora mocz nie tylko myſleniem nieiákim poymowaná bywa/ ále bywa pocżutha z niewymowną pociechą á roſkoſzą duſzną y cieleſną RejPosWstaw [1102]; NiemObr 45.

W połączeniu szeregowym (1): NiemObr 44 cf »moc brać«.

Zwroty: »moc brać« (1): Apoſtoł ś. [...] pożytki tego poſługowánia [urzędników zborowych] przypomina/ wſzytkę tę robotę śćiągáiąc do iedyney głowy: z ktorey cżłonki wſzytkie moc y obżywienie/ wzroſt y pomnożenie biorą. NiemObr 44.

»być [jakiej] mocy« (1): A głowá tá náſzá Chriſtus pan/ ieſt tákiey mocy y zacnośći/ iż [...] wſzytkiego wſzytkim doſtátcżyć może NiemObr 44.

Wyrażenie: »moc ożywiająca« (3): RejPosWiecz2 92; Pan Kryſtus [...] Spráwuie tedy moczą ożywiáiącą ciáło ſobie przyległe/ áby ták cżłonki żyć á prácowáć mogły. RejPosWstaw [1102], [1102] marg.
Szereg: »moc i obżywienie« (1): Ktora [głowa tj. Chrystus] [...] wſzytkiemu ćiáłu wobec/ y káżdemu cżłonkowi zoſobná/ moc y obżywienie dawa. NiemObr 43. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
b) Siła napędowa wojny (2): Ná ſprawcach wſzytká moc walki należy RejZwierc 228v; Ponieważ wſzytká moc woyny [nervus belli] należy wpieniądzách ModrzBaz 119.
3. Siła zbiorowości, zwłaszcza militarna i państwowa; potęga; fortitudo HistAl, Vulg, PolAnt, Cn; robur Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; potentia Vulg, PolAnt, Cn; virtus Vulg, PolAnt; cornu, potestas Vulg; exercitus PolAnt; valentia Cn (ochładzająca) [w tym: czyja (276): G sb i pron (107), ai poss (87), pron poss (82); w pl (56)] (464): Zgromadzili ſie ſą nieprzijaciele mogi/ á chełpią ſie w mocy ſwey TarDuch A2, E2v; BielŻyw 150; było woyſko Tatarſkie rozdzielono/ ale w mocy y w walecżney zwycżaynoſci daleko ſprawnieyſze nad naſze MiechGlab 10, 38, 54, 66; WróbŻołt 43/10, 88/25, 148/14; Wielekroć ſie ſtáráli znierownemi przećiwko mnie mocamy/ ná głowę mie wykorzenić nieprzyiaćiele moi RejPs 38v, 79v; ConPiotr 33v; tył podawſzy przed Indi vciekł/ nie mogąc ſie ſprzećiwić ich mocy. HistAl G7v, D3, Ev, H3v; LubPs C2v, F2v, O4v, P6, Y6v (8); Leop 4.Reg 10/34, 20/20, 4.Esdr 15/49, 16/18, Ez 32/30 (8); RejZwierz 5, 29 marg, 33v [2 r.]; Ale wſzytkie ine ſpráwy Ieroboámowe/ [...] Ktemu moc iego iáko walczył/ iáko przywroćił Dámáſzek y Emáth ku Iudźie miedzy Izráelity/ Otym nápiſano ieſt w Kronikách Krolow Izráelſkich. BibRadz 4.Reg 14/28, Lev 26/ 19, 3.Reg 15/23, 4.Reg 14/15, 18/20, Ps 67/28 (16); vcżynił [Tullius] Rzymiánom moc pánowánia á ſobie cżeść od wſzytkich. BielKron 103; przyiechał do niego [do Aleksandra] Hámilkár poſeł Kártágińſki/ wywiádowáć ſie iego mocy BielKron 126v; Gdy tedy ſwe mocy ſpołu złącżyli/ wydárli Fráncuzom záſię Pármę/ y Plácencyą BielKron 197v, 40v, 100v, 113 [2 r.], 124v, 192v (24); KwiatKsiąż M; Mącz 81c, 377c; Nie mogłá żadna poſtronna moc nigdy zwalczyć Polſkiéy Korony OrzQuin O, Q2; RejAp 82v; zbudował w Egipcie Alexándrią miáſto [...]. Pomyſł tho był wielki/ á práwie przyſtoiny mocy Alexándrá wielkiego. GórnDworz Ii3, Z6; RejPos 213v; KuczbKat 140; Rzymie gdy cie rządzili poważni ſtanowie/ Nie było żadney mocy podobney ku tobie. RejZwierc 252v, 252v, 257, 262v [3 r.], 263, 263v, Aaa3v; bo ná przednim vfie wſzyſtká moc należy. BielSpr 8, 31v, 36, 37v, 57; nie oſtoią ſię przed mocą koni náſzych ktorymi ie podepcemy BudBib Iudith 6/3, Ez 22/6, 30/6, 17, 33/28, Iudith 6[5]/1 [25] (9); HistHel D; MycPrz I B; PaprPan C4v, H4, Ffv, [Hh5]v; ModrzBaz 112v; Niech widzę woyſká znieśioné/ Niech widzę drzewá złożoné: Vfáiąc páńſkiéy pomocy/ Nieboię ſye żadnéy mocy. KochPs 37; iż zá ty tákie nieznośne grzechy Pan BOG káráć będzie/ á Boże day to áby nie pogáńſką mocą SkarŻyw A4, 402, 560 [2 r.]; ktorzy [książęta polskie] zgromádźiwſzy z Xięſtw ſwoich mocy/ ciągnęli obyczáiem nieprzyiaćielſkim do Ruśi StryjKron 226, 110, 180, 240, 632, 712 [2 r.]; KochSz B4v; ReszPrz 5; WerGośc 237; tám Moſkiewſka śiłá/ Mocy ſwéy wſzytkiéy zaraz żáłoſnie pozbyłá. PudłFr 43; KochProp 15; [Ojczyzno] O Murze ſławny kráiow Chrześćiáńſkich/ Wále potężny od mocy Pogáńſkich GrochKal 24; Phil B2; GórnTroas 8, 20 [2 r.]; OrzJan 8, 16 [2 r.], 31, 34, 39, 74, 90; SarnStat 116, 122; PowodPr 8, 15 marg, 83, 84; Ci w nicżym bárźi mocy ſwey nie pokładáią/ Iáko w wielkośći ludźi CzahTr F3v, Ev, Gv; SkarKazSej 691b.

moc na kogo (1): Rzymiánie [... ] pokoiu nigdy więtſzego nie mieli/ iáko pod iednym Auguſtem. Moc też więtſza y potężność ieſt ná nieprzyiaćielá przy iednym. SkarKaz 691a.

W tytule władcy (4): [w liście Piłata do cesarza:] mocy twé wſſytki rzecży ktoré ſie dziály o Iezuſie na rátuſſu moijm znaiomé cżynię przez ninieyſſé piſanijé OpecŻywList C2; KrowObr 27; SarnStat 1101 [2 r.].

W połączeniu z nazwą etniczną lub geograficzną lub z przymiotnikiem od tej nazwy [w tym: ai (62), G sb sg (5), G sb pl (4); moc + określenie (48), określenie + moc (23)] (71): ConPiotr 30v, 34; HistAl C2v [2 r.]; ten wychwaláiąc Wenecką moc/ powiádał o wielkich dochodźiech miáſtá onego OrzRozm N2; Gottow mocy y zwyćięſtwá ieſzcże Rzym nie zápámiętał [= zapomniał]. BielKron 293; tylko Sármáte á Scite [...] mocy Rzymſkiey nigdy ſie nie bali BielKron 338; Trocżánie widząc moc Pruſką y Litewſką poddáli ſie Iágiełłowi BielKron 380, 9v, 59, 116v [2 r.], 125, 131 (26); OrzQuin L, R3v; RejAp CC2v; BielSpr c, 40, 41v, 59v; BudBib I 445a marg, 1.Mach 3/35; ModrzBaz 127v [2 r.] 128; StryjKron 355, 487, 572, 582, 682; By wſzytek Rhen zebrána moc Niemiecka piłá: Nigdy niebędą mogli Rzymſkiéy śile ſzkodźić KochFr 58; KochDz 108; KochTarn 77; Phil H4; Było Troiéy ták możné páńſtwo/ y ták ſtało/ Ze ſię mocy Gréciiéy wſzytkiéy nic nie bało. GórnTroas 8, 8 [3 r.], 9; OrzJan 23, 24, 34, 40, 79 (8); PowodPr 8, 9 marg; SkarKaz 4a; CzahTr H2, H2v; SkarKazSej 660a.

W połączeniach szeregowych (21): BielŻyw 150; KrowObr 23, 241v; BibRadz II 32b marg; BielKron 112; Mącz 426d; GórnDworz Z3; nie będzyeli on [Bóg] ſam Hetmánem/ [...] rády náſze/ y ſpráwy káżde náſze/ y mocy namożnieyſze náſze w niwecż záwſze będą obrocone RejZwierc 255v, 40v; Pirwſza Cohors, álbo Rotá wſzyſtki inne przechadzałá wielkośćią/ mocą/ ozdobą/ y Mężmi vcżonemi w piſmie BielSpr 12, 10v, 19, 37; Ktoſz zá wieku náſzego iego [Turka] ſáble/ iego moci/ iego okrućieńſtwá/ iego drapieżnego woiowánia nievznał? BiałKaz H3; ModrzBaz 108v; StryjKron 330; ArtKanc E14v; OrzJan 74, 78; SarnStat 908, 1070.

W przeciwstawieniach: »figle, rada ... moc« (2): Stárzy Hetmáni co przed tym bywáli/ Więcey niż mocy figlow vżywáli. RejZwierc 228v, 163.

W porównaniu (1): prawie iáko pożarem dochodźiłá moc ich [Turków] do wſzyſtkich Pańſtw okolicznych MycPrz II B[3]v.

W charakterystycznych połączeniach: moc dostateczna, nawątlona, nierowna, pirwsza, postronna, potężna, powyższona, przełomiona, słaba, własna, wszy(s)tka (wszystkie, wsze moce) (36), wykorzeniona, zahamowana, zebrana (2), zmordowana; moc Aleksandra Wielkiego, Amuratowa, Anglikow, Annibalowa, assyryjska, Azyjej (azyjacka) (2), cesarza (cesarska) (2), Francuzow, Gotow, grecka (Grecyjej) (5), izraelska (ludu izraelskiego) (2), koronna, krolewska (krola) (3), lacedemońska, liflandska, litewska (2), ludu (w ludzioch) (5), mocarz(ow)a (2), niemiecka, otomańska, państwa, perska (Persow) (9), pogańska (pogaństwa) (9), pruska, ruska, rzymska (państwa rzymskiego) (8), sprzeciwnikow, trojańska (Trojej) (2), turecka (30), wenecka, wojska (4), wołoska; moc na nieprzyjaciela (przeciw nieprzyjacielowi) (2), na odpor; chłuba mocy (2), chwała, ćwiczenie, odparcie, pycha (5), rozdział, rozerwanie, sława; bać (obaw(i)ać) się mocy (10), bronić, doznać (2), lękać się (4), pozbyć się, (s)przeciwić się (4),przyczyniać, ujć (2), użyczyć, używać (2), wywiadować się; obronić od mocy, padać; z mocy swej umocniaé się, zalecany; bronić się mocy (D), odeprzeć (odpor) (2), oprzeć się; obrona przeciwko) mocy (3), pomagać sobie (pomoc dać) (2), ruszyć się (ruszenie) (2), wyprawić; przyść ku mocy; baczyć na się moc(y) (A), (z)burzyć (2), lekce sobie pokładać, lekceważyć (2), obaczyć (obaczać) (8), odeprzeć, odjąć, odzierżeć, opanować, pobudzić (2), podwyższyć, pokładać [w czym], pokruszyć, porazić (3), potłoczyć, przełomić (2), psować, rozwiązać, sprawić, wychwalać, wytracić, wytrzymać, wywrocić, wzruszyć, zahamować, zebrać (2), zgotować, zgromadzić, zgubić, zhołdować, zjednać sobie, złączyć (społu) (4), zniszczyć, zostawić doma, zrazić, zwieść [na kogo] zwojować, zwyciężyć; chłubić się mocą (2), odeprzeć, opatrzyć, przechadzać [kogo] przestraszony, ściśniony, zwalczyć, zwyciężony; przed mocą drżeć, ostać się; z mocą być pogotowiu, potkać się, szyrzyć się, zamek oblec; chełpić się w mocy, chwalić się, pysznić się, sprawniejszy, ruszyć, zniszczeć, zwątpić.

Fraza: »moc na moc (przyszła)« (2): záraz tyſiąc y ſześć ſet iezdnych [...] zebrawſzy/ ná pomoc ich [...] poſłáłá. Ták tedy gdy moc ná moc przyſzłá/ á wzięłá gorę ſtroná Albrichtowá/ [...] Albricht Kázimirzowic Krolem Polſkim wybran [... ] (marg) Moc ná moc. (‒) StryjKron 667.
Zwroty: »moc brać« (1): Po tey poraſzce ięli Longobárdowie moc we Włoſzech bráć BielKron 162v.

»[jakiej] mocy by(wa)ć« [szyk zmienny] (3): Od tego cżáſu Fráncuzowie nigdy nie mogli tákiey mocy być iáko pirwey byli. BielKron 171, 228; BielSpr 18v.

»być w swej mocy« = nie stracić potęgi (1): To miáło mieyſce/ pokąd ieſzcze byłá w ſwey mocy miedzy thym ludem ich rzecz poſpolita BibRadz I 113d marg.

»da(wa)ć moc; dodać (a. przydać) mocy« [w tym: przeciw komu (1)] = virtutem dare Vulg; dare fortitudinem PolAnt (6;2): Da pan Bog mocz ludu ſwemu WróbŻołt 28/11 [przekład tego samego tekstu LubPs, Leop ]; RejPs 42; LubPs G4v; Leop Ps 28/11; Przytępiłeś oſtrze miecżowi iego (marg) To ieſt/ niedałeś mu mocy przećiw nieprzyiaćielowi. (–) BibRadz Ps 88/44, Ps 67/36; BielKron 84; LatHar 347.

»(d)ufać w (swojej) mocy, swojej mocy, w swoję moc; ufający w swojej mocy« [szyk zmienny] (4:1:1;1): BielKron 112; RejPos 16 [2 r.]; StryjKron 235, 240; Tu iuż burdá z Krzyżaki/ którzy ſwoiéy mocy Nie vfáiąc/ v Czechá ſzukáią pomocy. KochProp 8; PowodPr 82.

»moc mieć« [w tym: na co (1)] [szyk zmienny] (6): BielKron 162v, 237v, 405v, 408; BielSpr 72v; Michaiło nie máiąc mocy ná odpor Litwie/ drugi raz do Moſkwy ziáchał StryjKron 597.

»moc (sw(oj)ą) obrocić (a. obracać)« [w tym: dokąd (4), na co (2), na kogo (1), przeciw komu (1), k czemu (1)] = vires suas convertere Modrz (9): ConPiotr 31v; Amurat [...] vmyſlił wſzytki mocy ſwoie obroćić do Albániey przećiw Skánderbegowi BielKron 245v, 153v, 209, 238v, 244, 246v; ModrzBaz 106; ActReg 4.

»mocą moc odpędzić; moc mocą odpierać« (1;1): BielKron 339v; wſzyſtki pomocne vffy ná lewą ſtronę maſz obroćić/ á moc mocą odpieráć BielSpr 20v.

»rozmnożyć moc swoją (a. [czyją]); w mocy mnożyć się, wzmagać się« = crescere virtute HistAl [szyk zmienny] (2;1:1): HistAl D8v; LubPs dd2v; gdy ie tak mordowac pocżął/ y thym ſię więcey w mocy ſwey wzmágał [ascendit cum exercitibus]/ Tedy Symon tákże vcżynił wyćiecżkę z miáſtá z ludem ſwym á popalił woienne przypráwy. BibRadz 1.Mach 9/66; StryjKron 285.

»moc (swą) stracić (a. utracić)« [szyk zmienny] (2): Ono ſławne Kroleſtwo/ moc ſwą iuż ſtráćiło. WierKróc A2v; StryjKron 31.

»wytrwać mocy [czyjej]« (1): nie bacżę tego. By ktory zamek wytrwał mocy Páná tego [ = cesarza tureckiego] CzahTr H2v.

»na moc się zdobywać« = stawiać opór (1): choćia ſię to Kśiążę Babilońſkie burzy/ y ná moc zdobywa/ vpáść mu przedśię NiemObr 65.

»zdołać [czyjej] mocy« (1): że zá láty miał wſtáć lud z pułnocy/ Którégo kray południ niémiał zdołáć mocy. KochProp 13.

»zemdlić (a. umglić) moc [czyją], śmiałość mocy [czyjej]; mocy [czyjej] namdlić; poczęła mdleć moc [czyja]; moc [czyja] jest zemdlona« [szyk zmienny] (3:1;1;2;1): BielŻyw 152; Zagarńże y ty woyſká/ w ręce ludu twego Izráelſkiego [...]. Puśćże ná nie ſtrách/ á zemdli śmiáłość mocy ich [liquefac audaciam fortitudinis eorum] BibRadz 1.Mach 4/32; Od tego cżáſu pocżęłá mdleć moc Perſka BielKron 116v, 166v, 280v, 367v; RejZwierc 257v, 263v.

»zetrzec (a. potrzeć) [czyją a. komu] moc« [szyk zmienny] (10): TarDuch A2, E2v; LubPs Cv, hh3v; Potym ciągnęli przećiw Wolſkim/ ich moc potárli BielKron 108v; gdy mu moc Rzymiánie ſtárli/ muſiał ſie z nimi iednáć BielKron 128, 125, 162v; SkarŻyw 500; CzechEp 44.

Wyrażenia: »dziwna moc« (1): Tám [na Syjonie] ia rozmnożę dziwną moc Dawidá ſwego wiernego LubPs dd2v.

»gwałtowna, nawalna moc« = najazd; impetus PolAnt; extrema a. ingens vis JanStat [szyk 8:1] (7:2): Then pieſſego wezbrogiei przecziwko nawalny Tureczky moczy wyprawy. ConPiotr 30v, 30v; BibRadz 1.Mach 4/8, 30; ActReg 4; GórnTroas 20; SarnStat 133, 424 [2 r.].

»moc nieodparta, nieprzełomna, niezwyciężona« [szyk 2:1] (1:1:1): Widząc Opolſkie Kſiążę przeciw ſobie moc nie odpártą/ przedał Pruſom oſtátek zamkow w Polſzce BielKron 382v, 56v; OrzJan 29.

»moc nieprzyjacielska, nieprzyjacioł« = vis hostium Modrz; vis hostilis JanStat [szyk 13:1] (10:4) : BielKron 249v; RejPos 15; BielSpr 15v, 21v; ModrzBaz 128; podz známi/ á obroń nas od mocy nieprzyiáćioł náſzych. SkarŻyw 452, 500; StryjKron 225; CzechEp 44; OrzJan 91; LatHar 622; SarnStat 327, 767; CzahTr D3v.

»wielka moc« [szyk 30:8] (38): by to bytz moglo/ odięlibyſmy go [Jezusa] byli/ ale wielkie mocy ſprzeciwicieſmy ſie niemogli. OpecŻyw [155]; LibLeg 10/91v; RejPs 86v; BibRadz I 138d marg; obacżył Henrik wielką moc przećiw ſobie/ poſłał do Leſtká o bráterſką rozmowę/ támżeſie ziednali. BielKron 357v, 174v, 199v, 336v, 388v, 408; RejPos 50; BielSpr c, 72v; SkarŻyw 89; StryjKron 31, 225, 487; GrabPospR L2; PowodPr 77; CzahTr D3v; SkarKazSej 691a [2 r.]. Cf »wielką mocą«.

»moc wojenna« = virtus bellorum Vulg (4): Leop 1.Mach 10/71; CzechEp 161; złączywſzy vmyſły/ y moc woienną w iedno [coniunctis animis, et copiis in unum collectis JanStat 742]/ łácwiéybyſmy mogli onému odeprzéć. SarnStat 111 [idem] 985.

Szeregi: »moc i chwała« = gloria et fortitudo HistAl; potestas et gloria PolAnt [szyk 1:1] (2): by poznał iáko wielka chwałá y moc náſzá [Dariusza] ieſt HistAl C7v; MurzNT Luc 4/6.

»moc i gotowość.« (1): Rozumiał dobrze Skánderbeg moc y gotowość przećiw ſobie Turecką BielKron 244. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i gwałt« (1): choć podwakroć hániebnie do ſzturmu przypuſczano/ wſzyſtkę turecką moc y gwałt wielki iednym tylko murem odpárł [Wiedeń] OrzJan 80.

»hufy i mocy« (1): niech będą huffy y mocy iákie chczą RejZwierc 255v.

»liczba i moc« (2): By był Gedeon nie miał wiáry/ tedyby był nie ruſzył walki przećiw nieprzyiaćiołom ktorych liczbá y moc byłá barzo wielką. BibRadz I 138d marg; SkarŻyw 358.

»moc i (ani) miecz« [szyk 1:1] (2): LubPs Cv; iáko on Gedeon nie dufał w mocy ludu ſwoiego/ áni w miecżu ſwoim/ iedno w możnośći Páná ſwoiego RejPos 16.

»moc i najazd« (1): powtore S: Chryzoſtom z wielką mocą/ y náiázdem ná kośćioł iego ręki żołnierſkiey [...] wygnány ieſt. SkarŻyw 89.

»moc i obrona« (2): BielKron 210; gdyż przes nię [sprawę puszkarską] cżáſow ninieyſzych więcżſzą moc y obronę ma káżde woyſko/ Zamek y Miáſto/ niżli kiedy ręką cżyniąc. BielSpr 72v.

»poczet i moc« (1): Rozmnożył ſie ten lud bárzo/ ták iż nas przechodzi pocżtem y mocą BielKron 27v.

»moc i potężność« (1): SkarKazSej 691a cf moc na kogo.

»ręka i moc« (3): SkarJedn A2; StryjKron 26; Przy ktorych teraz potężna być może ręká y moc wáſzá/ y nieprzyiaćielom ſtráſzliwa. SkarKazSej 673b.

»moc i (a) si(e)ła« = fortitudo et robur PolAnt [szyk 4:2] (6): BibRadz Ps 67/36; KwiatKsiąż O2v; Iáko wſzyſtki narody Rzimowi słuzyły Poki mu doſtawáło y mocy y sieły MączKoch nlb 12; ZawJeft 28; OrzJan 75; SkarKazSej 688b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i sława« [szyk 2:1] (3): ALexánder ſwych wiekow/ dziwna to rzecż byłá/ Ze iego moc y ſławá y w obłoki biłá. RejZwierz 41v; BielKron 124, 338. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»moc i (a) sprawa [= sprawność bojowa]« (4): Widząc Węgrzy moc y ſpráwę Boleſłáwowę przyſtali do niego przećiw Niemcom BielKron 347v; BielSpr 15v, 21v, 51v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»moc i szabla« (1): Turecka moc y ſzáblá ná głowy wáſze náſtępuie SkarKazSej 660a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wielkość albo (i) moc« (2): ázali przebywáiący w Tyrze nie byli Rycerze bárzo mocni/ [...] coz im pomogłá ich wielkoſć álbo moc [multitudo et fortitudo] HistAl D6; GórnTroas 9. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»moc i wojsko« (1): Pierwſza [bestyja] iako lew máiąc ſkrzydłá orle (marg) To ieſth/ moc y woyſká onego páńſtwá ktore ná oſtátek było pohołdowáne. (‒) BibRadz Dan 7/4.

»moc a zastępy« (1): A zaż nie thy Boże ktoryś nas odpędził/ á zaż niewynidzieſz Boże w mocách (á zaſtępiech) [in virtutibus] náſſych [z woyſki náſzémi WujBib]? Leop Ps 107/12.

W przen (5): ániś wſpomniał ná opokę mocy twoiey BibRadz Is 17/10; y dziś cżuią wſzyſcy narodowie/ moc y żądłá tych nieſláchetnych wężow á potomkow ich [Saracenów]. RejAp 82v; zrzucę też ná ziemię moc ich. BudBib Is 63/6; Niech ná twé woyſko mieczá niedobywa/ Iego moc chćiwa. ZawJeft 10; Tá moc pożárłá żywé/ Troia trupem leży GórnTroas 8.
Przen (4): Pátrzayże też więc záſię oney ſzpetney mocy/ Co márny brzuch rozwálił/ ſiedząc ná pułnocy. RejWiz 174v; GrabPospR K2.
Wyrażenia: »moc nieprzyjacielska« (1): Bo obycżáie náſze ſkáżone/ wiárá y powinność zániedbána/ żywot nieumieiący ſię káiáć/ wielką á bárzo potężną mocą ieſt ńieprzyiaćielſką [firmissimum robur est hostis] przećiwko nam. ModrzBaz 128.

»wielka moc« (1): ModrzBaz 128 cf »moc nieprzyjacielska«.

Szereg: »moc i siła« (1): poćiągnie do wáſzéy kró: M. zá ſobą [...] Weneckié páńſtwo y Lámbárdią/ onę moc y śiłę źiemie Włoſkiéy OrzJan 128.
α. Jednostki frazeologiczne na oznaczenie ruchów wojsk (72):

»mocą (sw(oj)ą), mocami (swymi)« = de (in) virtute Vulg (29:3): RejZwierz 32v; Egiptowie gdy mu [królowi Almerykowi] niechcieli płáćić trybutu vſtáwionego/ krol Ierozolimſki iechał ſwą mocą do Egiptu/ áby ich zwoleńſtwo ſkroćił. BielKron 178v; przyſzłá Luterianom druga nowiná/ iż Papież y Ceſarz z bieráią ſie nánię mocą potáiemnie BielKron 224, 173v, 187, 208, 210, 223, 240v, 253v; StryjKron 672.

~ W charakterystycznych połączeniach: (przy)ciągnąć (wciągnąć) mocą (mocami) (16), iść (2),jechać (3), oborzyć się, porazić, (po)ruszyć się (2), udać się, wniść, wyniść, zebrać (zbierać) się (4).

Wyrażenia: »spolną mocą« (3): Ták obá Hetmánowie Litewſki z Koronnym/ Ciągnęli ſpolną mocą StryjKron 742, 235, 772.

»wielką mocą, wielkimi mocami« = de a. in virtute magna Vulg [szyk 13:3] (15:1): Thesz czy dawam znacz yz Tatarowie wiſzly na the ſtrone Nieprv wyelkymy moczamy swimy LibLeg 10/153; BibRadz 4.Esdr 15/30, 31; ſzli wielką mocą paląc/ biorąc/ bijąc/ gubiąc/ do kráin Włoſkich/ Fráncuſkich/ y Báworſkich BielKron 173, 47, 66v, 67v, 113, 163 (12); StryjKron 121.

»mocą wszytką, mocami wszytkimi« (1:1): thę przycżynę dawſzy walce Soliman Ceſarz/ ruſzył ſie ku niemu mocą wſzytką/ wodą y źiemią BielKron 305v, 215v. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocą (sw(oj)ą), z mocami (swymi)« = cum exercitu, in manu, in potentia Vulg; cum potestate Mącz (28:14): LibLeg 10/62; BibRadz I 453d marg; BielKron 178v; Mącz 430d; Gdyby nieprzyiaćiel ćiągnął z mocámi/ inne Stole záſypáć/ iednęż zoſtáwić BielSpr 65, 17v; Xiążętá Ruſkie [...] z mocą woyſk ſwoich do Zięmie Sendomirſkiey [...] wtárgnęli StryjKron 375; BielSen 15.

~ W charakterystycznych połączeniach: brać się z mocą (z mocami), (przy)ciągnąć (pociągnąć) (21), gotować się, oblec, oborzyć się, obrocić się, posłać, przyść (4), ruszyć się (2), rzucić się, wtargnąć, zebrać (zbierać) się (3).

Wyrażenia: »z wielką mocą, z wielkimi mocami« = cum exercitu multo, in manu gravi a. forti Vulg [szyk 16:3] (17:2): LibLeg 10/62; Tedy poſlał Krol Aſsyriyſki Rábſácená z miáſthá Láchis do Ieruzálem/ do Krolá Ezechiaſſá z mocą wielką Leop Is 36/2; BielKron 70v, 83, 88 [2 r.], 95, 156v (10); Fama exorta Hetruscos ingentes conscribere exercitus, Sławá prziſzłá że ſie Hetruſcy s wielką mocą zbieráyą. Mącz 269a; BielSpr 15v; BudBib Iudith 9/6, 1.Mach 7/27, 11/15; StryjKron 487; BielSen 7.

»ze wszemi (a. wszytkimi) mocami, ze wszy(s)tką (a. wszyćką) mocą« (9:6): Diar 23; gdy ſie im [Wandalitom] [...] mieyſce/ vrodzay/ y puſte kąty nie podobáły/ ruſzyli ſie ze wſzytkimi mocámi gdzye cżuli lepſzą paſzą BielKron 159,159, 257, 309 [2 r.], 310v, 315; BielSpr 20, 59v; Henrik Márſzałek ze wſzyſtką mocą woyſk ſwoich Miednicką zięmicę woiował StryjKron 315, 315, 572, 662, 682. ~

»w mocy« (1):

~ Wyrażenie: »w wielkiej mocy« (1): Zá Połowcámi záś Pruſowie [...] do Ruśi w wielkiey mocy przyciągnęli StryjKron 195. ~

4. Siła zjawisk fizycznych; potestas, virtus Vulg (4): Ty miły panie panuieſz moci morzkiey/ á thy vſmierzaſz mocz wełny iego. WróbŻołt 88/10; Rozumieyże bez ciáłá iáka tám [w wietrze] moc bywa/ Gdy kámienie gdy drzewá/ s korzenia wyrywa. RejWiz 111.

W porównaniu (1): Iáko kámieniá moc doſwiadcenie będzie wnich Leop Eccli 6/22.

5. Zdrowie organu i jego dobre funkcjonowanie; valentia Cn (6): wiedz iż kamień cżyni ſie w cżłowiecze [...] dla ſlabey moczy wyrzuczaiączey cżłonkow/ iako nyrek/ mechierza FalZioł V 10v; GlabGad E4; mocz członkow przez takowe prácowánie potwierdzona bywa. KwiatKsiąż P2; Iuż mowá/ iuż wzrok/ iuż ſłuch/ iuż wſzytki ſmyſły w nim ſproſnie ſie odmienić muſzą/ á żadna władza [psychofizyczna] przy ſłuſzney ſwey mocy iuż tám zoſtáć nie może RejZwierc 75v.
Zwroty »mdlić moc [czego]« (1): iáko ći/ ktorzi ſię rozmáitem pokármy y napoymi obćiążáią/ więcey mdlą niżli pośiláią moc żołądkowę [magis debilitant quam confirmant stomachi vires] ModrzBaz 45.

»posilać moc« (1): ModrzBaz 45 cf »mdlić moc«.

»wziąć więtszą moc« = wzmocnić się (1): Tamże więc ſerce wziąwſzi więtſzą moc podawa onym cżłonkom żywnoſć GlabGad E2v.

6. Wytrzymałość na działanie niszczące; twardość (o przedmiotach materialnych); soliditas Calep; duramentum Cn (14): Natura iego [żelaza] twarda gęſtha/ [...] wſzytki rzecży: moczą ſwoią zwiciąża FalZioł IV 53b; Calep 989b.

W połączeniu szeregowym (1): że niebá ktore widźimy ſą nazacnieyſzą cżęśćią świátá/ y trwáią záwżdy bez wſzelákiey ſkázy/ zacnieyſze będąc/ y mocą/ y wielkośćią/ y cudnośćią nád inſze vcżynki ſtworozne [!] KuczbKat 380.

Zwrot: »trzymać się na mocy« (1): DZbanie móy piſány/ Dzbanie poléwány/ [...] Trzymay ſye ná mocy/ Bo ćię cáłéy nocy Z rąk niewypuśćim KochPieś 4.
W przen (1):
Zwrot: bibl. [Gen 49/23] »siedzieć w mocy« = nietracić siły (1): ſiedzi w mocy łuk iego BielKron 18v.
Przen (1):
Zwrot: »moc mieć« (1): Ale śláchetné rymy/ tákową moc máią/ Ze zazdrośćiwé látá ich niepokonáią. KochProp KKoch 4.
α. W funkcji przysłówka: trwale (2):

»mocą« (tu w przen) (1): PAnie/ [...] Ktory fundámenty/ mocą záłożone/ Ziemſkie wzruſzaſz GrabowSet C.

Wyrażenie przyimkowe: »na moc« (1): Niech [ślachcic] ma dom ſwoy/ á gotowy/ rządnie rozmierzony/ ná moc zbudowány GostGospPon 170.
a. O zamku: obronność (6): On zamek/ co równi ſwéy ná świećie nie wiedźiał/ Mocą/ ſławą ſąśiádóm kośćią w gárle śiedźiał GórnTroas 36; Acż [zamek Szarok] ieſt ná bárzo wielki y wyſoki gorze/ [...] Ale w mocy máło co mocnieyſzy nád iáie CzahTr Hv, Hv, H2.
Zwrot: »być [jakiej] mocy« (1): KIedy przyſzedł pod zamek co był dziwney mocy RejZwierz 5.
Wyrażenie: »dziwna moc« (1): RejZwierz 5 cf Zwrot.
α. W funkcji przysłówka (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na moc« = obronnie, warownie (1): ieſli [...] Zamek iáki/ Miáſto álbo twiérdza chytrośćią/ zdrádą będźie wźięty/ álbo okupowány/ álbo któré mieyſcá były ná moc zbudowáné [incastellata JanStat 880]/ [...]nie będźiemy áni możemy Zamku/ twiérdze/ miáſtá/ álbo innych mieyſc ták wźiętych [...] pod którąkolwiek bárwą prziymowáć SarnStat 1101.
7. Właściwość oddziaływania na świat fizyczny, wydarzenia lub uczucia ludzkie; natura, virtus Mącz, Cn; effectus, vis Mącz; facultas, potestas Cn [w tym: czego [= w czym tkwiąca] (185); w pl (29)] (870): OpecŻyw [61]v; czemuſz ſyą nye ląkla ſtacz myedzy lotry poth krzyzem a yezuſem nanym uyſzączym, czego nycz nyeuczynylo yedno mocz uyelkyey myloſzczy ktorąſz yemu byla zlączona PatKaz III 129, 101; O Wodkach z zioł rozmagithych. Y o moczy gich. FalZioł +5; ktorego owoczu moc ieſt, podobna/ moczy iagod wilcżych. FalZioł I 6b; powiedaią iżby moz [!] korzenia Sparagowego była iadem zabijączym [!] pſow. FalZioł I 129b; Moc niegaſzonego vapna cżyni opuchliny FalZioł III 36d; Tey to riby taka mocz cżyrnidła ieſt/ gdyby tłuſtoſci w lampę wleie á zapali ią/ tedy oni ludzie wſzytczy kthorzy przy tym ſwietle będą, Cżarni będą iako murzynowie FalZioł IV 38d; Thy rzecży wſzytki przetłukłſzy/ warz w wodzie tak długo iż mocz onych rzecży w wodzie zoſtanie FalZioł V 43v; wſzytki korzenia/ albo zioła/ albo kwiatki: Maią być zbierany gdy mieſiącza przybywa, Bo gdy iuż mieſiącz z chodzi: w nich też mocz ginie. FalZioł V 118, kt, +2v [4 r.], [*7] [6 r.], [*7]v [11 r.], [*8] [5 r.] (110); GlabGad H, K2v; MiechGlab **3; LubPs B6v marg; KrowObr 68v; (marg) Moc Plánet y ányołow. (—) Bo dał [Bóg] moc Słońcu/ Gwiazdom/ y roznym Płánetom/ Zyołom/ drzewom/ źwirzętom/ rozlicżnym kámykom. RejWiz 114v, 111 [2 r.], 125, 136v [2 r.], 137, 138v [2 r.] (17); Leop *2v; RejZwierz 107v; śnieg y lod ták moc ogniową zádźierżywáły/ że ſię nie rozthapiały BibRadz Sap 16/22, Prov 21/22, Sap 16/23, Mar 11 arg, Apoc 9/10; Tám też w tych gmáchoch ná wirzchu zbroie y ine rzecży od żelázá chowano/ áby dla mocy tego drzewá nie rdzewiáły. BielKron 78, 6; Mącz 131a, 212d, 499b, c; SienLek 30v, 67; LeovPrzep B3v; RejAp CC2, 79, 81; HistRzym 61v [2 r.] 62, 63, 63v, 68, 104v [2 r.]; iż vwierzył wnet/ y bieżał co rychley do domu ſwego/ á ználazł wſzytkę pociechę ſwoię. Pátrzayże iáka to ieſt moc wiáry ſwiętey, RejPos 244v, [73] marg, 76, 78 marg, 237, 257, [310] marg; RejPosWiecz3 97v; RejZwierc 3; ModrzBaz 86, 109, 136; co zá moc to w iednéy wodźie ták rózna/ otwiéráć/ záwiéráć/ oſuſzáć odwilżać? Oczko 25v, 15v, 21; Iáka y moc byłá ſkrzynie oney [arki przymierza]/ poki ſtałá ná dnie rzeki Iordaná: poty wody zálać iey nieśmiáły. SkarŻyw 501, 92, 98, 132, 250 marg; NiemObr 12, 19, 158; ia proſze [!] oto Czego ſye kolwiek dotknę/ niechay będźie złoto. [...] Przyzwolił Bóg/ á on rad: ledwé podźiękował/ Ták iął ſzukáć ná czym by ſwéy mocy ſkoſztował. KochDz 107; Calep 477b; GrabowSet N3v; WujNT 201, Luc 17 arg, s. 322, 546, 2.Tim 3/5 (8); PaxLiz Cv; O ſzczęśliwy/ kto ſtanu doſtawſzy wielkiego/ Pomni czym był/ y baczy moc ſzczęśćiá zmiennego. SzarzRyt D3.

moc czego [= jak działająca] (20): Ktorym vczynkom Páweł S. odeymuye [ = odmawia] moc vſpráwiedliwienia y zbáwienia. WujNT 518 marg, 658, Cccccc3. Cf »miewać moc«, »moc tracić«.

moc do czego (1): Abowiem y on [św. Paweł] vczynkom tych ludzi ktorzy nie máią Duchá Chriſtuſowego/ odeymuie moc do vſpráwiedliwienia y do zbáwienia WujNT 518.

moc ku czemu (17): FalZioł [*7]; Discussoria vis Moc nieyáka ku roſcieraniu y wygnániu złośći. Mącz 339a. Cf »(być) [jakiej] mocy«, »miewać moc«.

moc na co (12): nawiętzey ta motz na biegunkę ieſt więcżſza w naſieniu [szczawiu]. FalZioł I 4c; SienLek 154. Cf »(być) [jakiej] mocy«, »miewać moc«.

moc nad czym (4): Według biegu niebieskiego/ ktoremu pan nad wſzytkiemi rzeczami ſwiata tego; mocz niezmierzoną dał FalZioł V 49. Cf »miewać moc« = wywierać wpływ.

Ze zdaniem podrzędnym określającym oddziaływanie [w tym z zapowiednikiem: ta (19), tak(ow)a (14); iż(e), że (42), aby (4), ktora (4)] (49): OpecŻyw 58v; Mocz Layna pſiego ieſt ta iż bolącżki w gardle lecży FalZioł I 144a; Mocz tego komienia [!] ieſt: iże kto gi będzie noſić przy ſobie/ cżyni go być niezwiciążonego. FalZioł IV 47d, I 18a, IV 11a, 47b, 52b, 55a [2 r.], d; GlabGad K2v; RejWiz 133; Tákże w onym kąſku złotá [= w koronie] tákową moc być pokłádaſz/ że bez niego Krol náſz Krolem Polſkim być nie może? OrzRozm B4v; KwiatKsiąż C2; vis refrigeratoria, Moc która chłodźy. Mącz 137a; RejPos 227; Przepuśćił ná nie Bog/ moc obmamienia/ áby wierzyli Kłamſtwu GrzegŚm kt; Lecż tá moc/ ieſt ſmyſłowi/ Ze mnie więźniem przywodźi Złemu GrabowSet N2. Cf »(być) [jakiej] mocy«, »miewać moc«.

W połączeniach szeregowych (4): FalZioł [*7]; Arborum et herbarum naturas dicere, Drzéw y ziół moc śily y właſność ich powiedźieć. Mącz 241d; GórnDworz Mm5v; ReszList 155.

W połączeniu z imiesłowem przymiotnikowym czynnym (219): Też dla moczi ſwoiey roſpądzaiączey y też otwieraiącey rzecż przyrodzoną paniam pobudza FalZioł I 47a; Mocz tego ziela ieſt ſknrcżaiącza [!]/ poſilaiącza/ wyſuſzaiącza FalZioł I 71b, [*7]v [5 r.], I 1b, 3c, 6b, 10c (215); GlabGad E6v, I3; Mącz 462a; SienLek 86v.

W charakterystycznych połączeniach: cała moc, chwalebna, (na)dana (11), doświadczona (3), jadowita, lepsza (2), (nie)mała (12), niepewna, niesłychana, niewidoma, okrutna, ostra (2), podła, pospolita, poważna, prawa (2), przeciwna (2) przednia, rozliczna (8), rozmaita (3), rozna, silna, składana (słożona) (2); subtylizowana, ślachetna, trwała, wątpliwa, znamienita, zupełna; moc ciepłości, czarow (2), czyrnidła, dryjakwie, drzewa (2), gębki, gron winnych, grzechow, gwiazdy, jadu (2), jagod(ek) (3), jałmużny (3), jemioła, języka (2), kamienia (6), kminu, kocenkow, korzenia (6), kwiatu, laktuki, lekarstwa (5), liścia (2), ługowa, maści, miłości, mleka, nasienia (4), nieba, obmamienia, odmienności, ogniowa (ognia) (4), oszukania, owocu (2), panieństwa, paproci, pierścienia (2), piotruszki, płanet (5), pokrzywy, posłuszeństwa, pożądliwości (2), prawdy (3), prośby (2), przydatku (2), przysięgi, reubarbarum, skorek, słoneczna, sprawiedliwości, sukna, szczęścia, świątości (2), tajemnice, uczynkow, (d)ufania (2), wapna, wiary (6), wodek, wody, zaćmienia, zakonu, ziela (24), ziemie, zwierząt, żywiołow; moc baczenia, dawania, nakarmienia, rozsądku, stabilizowania, (do) usprawiedliwienia (4), (do) zbawienia (3); moc ku poczęciu, ku rodzeniu, ku uleczeniu, ku wspomożeniu, ku zdrowiu, ku zgładzeniu, ku żywotu; moc (na)przeciwko) boleściam, chorobam (na choroby) (2), febram, gorączkam, jadowi (na jad) (5), kwartanie, mdłościam (2), niemocy (na niemocy, w niemocy) (7), opuchlinie, paraliżowi (2), twardości, ukąszeniu; moc na biegunkę, na członki, na kamień, na oczy, na wszytko, na zadzierżenie [czego]; moc w pożytkach, w skutku, w sprawowaniu [czego], w znaczeniu [czego]; moc nad wiernymi; moc chłodząca (ochładzająca) (7), cierpniąca (3), czyściąca (oczyściająca, wyczyściająca, (wy)czyścienia) (17), gnojąca, gojąca (do gojenia) (3), kąsająca, laksująca, łamiąc(a) [co] (3), miękcząca ((od)miękczając(a), rozmiękczająca, odmiękczania, do miękczenia, ku odmiękczeniu) (23), naprawiająca [co] (ku naprawie, w naprawieniu [czego]) (3), naraszczająca [co] (narastania [czego]) (2), ocierająca (ścierająca, ku rozcieraniu, ku wycieraniu) (31), oddalająca [co], odejmująca [co], odrażająca [co], odwilżająca (wilżąca) (8), omywająca (3), otwierająca (ku otwarzaniu) (23), paląca (przepdlająca, zapalająca, ku paleniu) (6), pędząca [co] ((po)pądzająca [co], w pędzeniu [czego]) (11), pobudzająca [co] (11), posilająca (w posileniu) (5), potwi(e)rdzająca [co] (potwierdzenia [czego]) (19), przechodząca (rozchodzenia) (2), przecinająca [co] (odcinająca, ucinająca) (5), przemieniająca [co], przenikająca (3), przyciągająca (ściągająca) (19), purgująca (purgowania) (8), resolwująca, rostąca, rozganiająca [co] (ku wygnaniu [czego]) (3), rozkrawająca (ukrawająca) (2), rozpądzająca [co] (odpądzając(a), wypądzająca, wypądzania, ku odpędzeniu [czego], ku rozpądzaniu, ku wypędzeniu) (67), rozpuszczająca (10), rozwięzująca, skurczająca, spajająca (2), stulając(a) (5), subtylizująca (2), ścielająca, ścieńczająca (12), trawiąca (35), ugaszająca, umocniająca (umocnienia, ku umocnieniu) (3), uśmierzająca [co] (3), uweselająca, wyciągająca, wygryzająca, wyparzająca, wysuszająca (susząca, wysuszania) (34), zaciskająca (ściskająca) (6), zagrzewająca (ku zagrzewaniu) (16), zarumieniająca, zastanawiająca [co], zatwardzająca (zatwardzenia) (2), zatwierająca, zaziąbiająca (oziąbiająca) (6), zraszczająca (3), zwierająca (4); podobny w mocy (6), rowny; mocy pożywać (2), przydać (dodać, przydający) (5), skosztować; wymoknąć z mocy; moc w się brać, da(wa)ć (11), gasić, gubić, odejmować [= odmawiać] (4), poczuć (2), przypisować (3), przyznawać, psować (3), ukazo(wa)ć ((p)okaz(ow)ać) (7), umocniać, włać, wyciągnąć, wypądzać, zadzierżywać (2), zatłumić; w mocy mienić się.

Przysłowie: Ták pry mądrzy powiádáią/ Iż ſłowá wielką moc maią BierEz Sv.
Zwroty: »być bez mocy« (1): Ia pomniąc ná táką chuć co byłá bez mocy/ Gorzko płácżę WisznTr 15.

»(być, stawać się) [jakiej] mocy« [w tym: ku czemu (5), na co (5), w czym (4), naprzeciwko czemu (3), że, iż (6)] [szyk zmienny] (99:1): OpecŻyw 43v; KlerPow 10; gałąſki j kwiatki rumnowe ſą iednakiei mocży. FalZioł I 26a; tego prochu dać [...] s podrożnikową wodką ciepło na ſwitaniu ieſt niepoſpolitej moczy w they niemoczy puchlinie FalZioł I 141b; [rozmarynowa wódka] ieſth rozlicżney moczy ku naprawie ciała cżłowiecżego FalZioł II 7b; Smoła ktorą oddzieraią od okrętow [...] wyſuſza wilkoſci zbythnie/ abowiem będącz w morzu ſtaie ſie takiey moczy dla wodi Morzſkiey. FalZioł III 28c, I 1a, 2d, 9d, 10c, 11a (75); WróbŻołt 19/7, 28/4; HistAl K8; LubPs V2; KrowObr 95v; RejWiz 128v; BielKron 267; Mącz 140c; Tento pierśćień (ktory widziſz) ieſt tákowey mocy/ że cożkoli v kogo żądam/ máiąc ij/ wſzyſtko odzierżę. HistRzym 61v, 63; RejPos 216, 231v, 271v marg, 274v, 276, 309; RejZwierc 2, 70; PudłFr 58; Calep 351a; WujNT Matth 17 arg, Cccccc3v; PaxLiz D2v.

»mie(wa)ć, mający moc« [w tym: (na)przeciw(ko) czemu (19), czego (16), ku czemu (10), na co (5), w czym (4), do czego (3), cum inf (72), iż, że (26)] = habere vim, inest [alicui] virtus Mącz [szyk zmienny] (419:7): BierEz Sv; PatKaz III 126v; Lactuka wątrobę odwilża, bo tę mocz ma od żywiołnego ſlożenia wodnego FalZioł [*8]; Kopytnik ma mocz yſz purugie [!]/ cżiſczi żywoth FalZioł I 11c; włoſka wirzba ma mocz naprzeciwko twardoſci żywota FalZioł I 16c; KAnia przędza [...] ma mocz cżyſcienia y wypądzania melankoliey FalZioł I 28d; Oleiek Rożany tę mocz ma, Zagrzewa cżłonki vziębłe FalZioł II 22v, [*7]v [2 r.], [*8] [3 r.], I 1b, 3c, 6b (337); gdyż woda nie ma żadney moci ſama z ſiebie [...] chyba iżby było w nię nie czo przymieſzano. GlabGad G2, C7, E6, E6v, G6v, H2 (11); WróbŻołt I7v; Bo ty [dary] zdawná tę moc máią Káżdą ſrogoſć vkracáią RejRozpr E4v; RejKup Lv, o4; RejWiz 34v, 112v marg, 128v marg, 137, 148v (10); Leop *B2; RejFig Bb2v, Dd7, Ee [2 r.]; RejZwierz 21v; BibRadz Apoc 9/3; Mącz 43a, 245d, 402a, 462a; SienLek 30v, 86v, 156v, 160v; LeovPrzep a3, bv, D4; RejAp 76; iáko muzyká okruthną moc ma/ vcżynić z nas czo chcze GórnDworz H2, H2, M8v, Y3; Pierśćień miał thę moc/ że ktożkolwiek go ná pálcu nośił/ miał łáſkę od wſzyſthkich HistRzym 61, 61 [2 r.], 107; RejPos 101, 112, 153v [3 r.]; BiałKat 238v; KuczbKat 270, 420; RejZwierc 3v, 6, 6v, 65 marg, Aaa3v; CzechRozm 134; ModrzBaz 9v; Oczko 14, 15, 17, 18 [2 r.], 19 (9); SkarŻyw 21, 261; StryjKron 175; Calep 529b, 841b, 1147b; KołakSzczęśl B3v; WujNT 322; SkarKaz 515a; SkarKazSej 683b, 703b. [Cf też 18. »moc mieć« SkarKaz 159b.]

»mie(wa)ć moc [nad kim, nad czym]« = wywierać wpływ [szyk zmienny] (3): Czo zá moc ma złorzecżeńſtwo nád tymi/ ktorzy przeſláduią wierne páńſkie LubPs Zv marg; RejWiz 136v; że Muzyká ma moc nád vmyſły ludzkiémi KochWr 38.

»mieć moc [nad czym]« = być silniejszym w działaniu (1) : iż ogień miał ták wielką moc nád wodámi ktore wſzythko gáſzą [in omnia extinguenti aqua plus operabatur ignis] BibRadz Sap 16/17.

»[co] w mocy mieć« = oddzialywać na coś [szyk zmienny] (2): Wenus. Ieſt planeta kortunny [!] [...]. Panuie nad rzeczami roskoſznemi y weſolemi/ wſzytki panie y panny ktore ſie rady chędogo noſzą: gich vbior wſzytek w ſwey moczy ma FalZioł V 51v, V 51.

»moc odejmować (a. odjąć) [czemu] moc [czego] (jest) odjęta« [szyk zmienny] (4;2): niedopuſci iadowi khu gorze wſtępować, I owſzem mocz mu odeymuie thak iſz ſzkodzić niemoże. FalZioł I 117d, IV 55d; GlabGad K2v [2 r.]; MurzHist I3v; BielKron 126v.

»[czemu] moc przywrocić« (1): gdyby mu [magnesowi] chciał zaſię mocz iego przywrocić odiętą tym cżoſnkiem/ tedy gi namocż w kozłowey krwi przez nocz FalZioł IV 55d.

»sw(oj)ą moc sprawować, wykonać« = oddział(yw)ać [szyk zmienny] (1:1): RejWiz 112; prżez te poſrżodki fáta wykonáli moc ſwoię GórnRozm N2.

»moc tracić, tracący« [w tym: czego (1)] = stupens Mącz; nervos perdere Modrz [szyk zmienny] (2:1): Mącz 423d; wyſtąpiłliby ktory z was á cudzołoſtwem ſie zmázał/ tedy wnet tá koſzulá tráći thy mocy. HistRzym 107; ModrzBaz 12.

»trwać w (swej) mocy« (2): ten proch trwa w ſwey moczy przez czały rok. FalZioł V 91, IV 7d.

»moc wziąć« = zacząć działać (1): gdy iad moc weźmie/ iuż żadne lékárſtwá niepomogą. SienLek 155v.

»w (swej) mocy zosta(wa)ć« = nie tracić właściwości [szyk zmienny] (3): Bowiem takowe zioła zwierzchu bywaią przykładane ſucho albo cżaſem z miodem ktori też ſuchi ieſt [...]. Przetho zoſtawaią w ſwey prawey moci GlabGad K2v; RejWiz 152v; BielKron 6.

Wyrażenia: »moc boża [= od Boga pochodząca]« (1): ſkąd [z Indii] mamy [...] do lekárſtw práwie mocy Bożey rzecży pełne GostGospSieb +3v.

»moc ciepła, gorąca« [szyk 9:2] (7:4): mocz oboyga ziela tak bylice iako y lebiodki ieſt ciepła FalZioł I 94a, [*8], I 9d, 36c, 38d, 50a (11).

»dziwna moc« [szyk 9:3] (12): Dziewanna pomocz wnątrz cżyni w cżłowiecze y w miſli iego/ á też dla they dziwney iey mocy ieſt nazwana them Imieniem Dziewanna. FalZioł II 5d, I 29a, 43b, 97c, II 4b, 8a (10); RejWiz A7v; SkarŻyw 261.

»niepospolita moc« [szyk 7:2] (9): tedy będzieſz mieć dziwną wodę á niepoſpolitey moczy w poſileniu chorych ocżu FalZioł II 12a, I 140b, 141a [2 r.], 153b, II 10d, V 80v, 81v, 89v.

»moc niezmierzona« (1): FalZioł V 49 cf moc nad czym.

»osobliwa (a. osobna) moc« [szyk 7:2] (9) : FalZioł I 30a, 32d, 74b, II 10d, III 6a; ktorzy [pogani albo Żydowie] ieſztze y do dziſieyſzych tzáſow/ przypiſuią moc oſobliwą/ temu ſlowu Tetragrammathon KrowObr 100; RejWiz 128v marg, Dd; Leop Luc 4/32.

»moc przyrodzona« [szyk 1:1] (2): zaſtanawia mocznie to wino natſzcżo pite/ á to cżini dla moczy ſwey przyrodzoney/ cierpniączey y oziąbiaiączey FalZioł I 115b; SienLek 199.

»moc sucha« [szyk 3:1] (4): SMolnik/ ieſth dwoy rodzai iego/ [...] a oba ſą ciepłey moczi y ſuchey w wtorym ſłopniu FalZioł I 9d, III 19b, 30c, IV 38c.

»mocą sw(oj)ą, swą własną, własną« [szyk 6:4] (8:1:1): PatKaz III 109v; [serapinum] zagrzewa moczą ſwą/ á ſuſzi ſpoſobem trzeciego ſtopnia FalZioł III 31b, I 4b, 79b, 142b, 149a, III 24d, V 51v; GlabGad Ev; która [miłość] [...] właſną mocą [propria virtute JanStat 843] záchowywa pokóy/ y nieprzyiázné złącza SarnStat 1067.

»tajemna moc« [szyk 2:1] (3): FalZioł III 35a, V 26; Bo ſam niewiem co zá moc á ſkutecżność iákąż táiemną ma/ żywy głos Leop *B2.

»moc wewnętrzna« (1): Rozmáithych rzecży moc we wnętrzną [!] zowie piſmo duchem GrzegŚm 55.

»wielka (jest) moc« [szyk 65:13] (78): BierEz Sv; FalZioł [*8], I 2d, 4c, 8b, 9a (38); Wielkać iſcie moc ieſt ſprawiedliwoſci BielŻyw 119; GlabGad I5; WróbŻołt 19/7, 28/4 [3 r.]; K cżemu ią [gorzałkę] przyſtoſuieſz Wielką w niey mocz pocżuieſz Złego ſie vwiaruieſz Y choroby. LudWieś B5, B4v; RejFig Ee; BibRadz Sap 16/17; OrzRozm Q3; BielKron 6; Mącz [390]a; SienLek 30v, 154; LeovPrzep C3v; GórnDworz M8v, Y3; RejPos [36], 213v; GrzegŚm 7 [2 r.]; KuczbKat 420; RejZwierc 6v, 65 marg, Aaa3v; Comći tu przypomnial/ móc wielką tych ćieplic okázuiąc Oczko 23v, 18, 26; SkarŻyw 98 marg; StryjKron 175; CzechEpPOrz **4; KołakSzczęśl B3v; WujNT 243, 262, 518, Cccccc3v; SkarKaz 515a; PaxLiz D2v.

»moc wilka [= wilgotna]« (1): Mocz they lactuki domowey ieſt zimna y wilka miernym obycżaiem. FalZioł I 73d.

»moc własna« [szyk 4:4] (8): FalZioł I 112b, 115d, IV 10c; ábowiem ta ieſt właſna moc ćiepłośći/ áby wzgorę wznośiłá KwiatKsiąż C2; SienLek 182; LeovPrzep a3. Cf »mocą swą własną, własną«.

»w mocy (sw(oj)ej) (za)chowan(y) [= bez straty właściwości]« [szyk 2:2] (4): cżaſu Ieſiennego korzenie ma być kopano ku lekarſtwam/ á przez dzieśięć lat może być chowano korzenie w moci ſwey FalZioł I 54a, I 81d, 110a, 129c.

»moc (jest) zimna« [szyk 4:1] (5): To ziele ieſt zimnej moczy j wyſuſzaiącey FalZioł I 35d, [*8], I 73d, III 19b, 30c.

Szeregi: »dostojność a moc« (1): Tu bacż dóſtoynoſtz a motz wiary a dufaniá. Ku ſlużebniku pán Iezus chcial ijdz ij vzdrowitz iego ſlugę/ a to dlá iego pokory OpecŻyw 43.

»moc i (a) siła (a. silność)« (3): Virtus herbae, Moc á śilność krórego [!] ziela. Mącz 499a; LatHar 50; WujNT Rom 7 arg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i (a, albo) skutek (a. skuteczność)« [szyk 3:1] (4) : Leop *B2; GrzegŚm 55; BudNT przedm a3v; Wielka moc y ſkutek iáłmużny/ tu [...] ieſt wyráżona. Abowiem czytamy/ iż oná głádzi grzechy: iż odkupuie y wybawia z grzechu WujNT 243.

»moc i (a) sprawa (a. sprawowanie)« [szyk 3:1] (4) : kthore rzecży vmoczniaią ſprawę y moc tych to Koczenkow. FalZioł I 128c, [*7]; RejWiz A7v [2 r.].

»moc i (a) ważność (a. powaga)« [szyk 3:2] (5): korzenie Dyptamowe ieſt więcżſzey ważnoſci y moci niżli ſamo ziele FalZioł I 41b, III 2b; RejPos 216; KuczbKat 430; WujNT 518. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i (a) władza« (2): RejWiz 114v; pátrzay tu pilno iákiey ieſt mocy á iákiey władzey ſzcżyre á prawdziwe ſłowo Páńſkie RejPos 276.

»moc i (albo) włosność« [szyk 5:2] (7): Lepſzy ſzpinak ku iedzeniu niżli łoboda/ á wſzakże mała ieſt rożnoſć w włoſnoſci y moczy gich FalZioł I 123c, [*8], I 31c, II 10b, III 20c, IV 54c, d. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen (2): Ten znák [krzyż] [...] zámknione wrotá otworzył/ moc iádow y trućizny zgubił/ beſtye ſrogie vſkromił/ y vkąſzenie wężow zlecżył. SkarŻyw 92.
Zwrot: »moc mieć« (1): wſzákże iuż po śiodmym Zborze mocy ták wielkiey/ iad on Heretycki nie miał. SkarJedn 212.
Wyrażenie: »moc wielka« (1): SkarJedn 212 cf Zwrot.
[Użycia dotyczące działania sakramentów zostały zaliczone do znacz. 19.].
8. Właściwość, cechy; virtus Vulg; natura Mącz (11): Poźrzyſz ná cięſzką zemię [!] [...]/ Pátrz ná ogyeń/ ná wodę [...]. Pátrzayże ná powietrzu iáka przeźrocżyſtość [...]. W káżdym ſnádnie oglądaſz moc y ſpráwę dziwną RejWiz 113; Leop Eccli 28/12; Lecz poſtáć ſługi ieſt náturá człowiecza/ á nie moc ábo ſpráwá iáka. WujNT 687.

Ze zdaniem podrzędnym wyrażającym jakość cechy [w tym: iż (3), by (1)] (4): Dzieſiątek licżba [...] w ſobie mocz zamyka y doskonałoſć wielką/ á to iż ieſt dokońcżenie Licżby iuż wysłowioney/ kthorą zową proſtą á nie składną/ Ieſt też y pocżątkiem licżby składaney KłosAlg A4; MIeſiąc tá Płánetá wdzyęcżna/ Ktorey daná tá moc wiecżna/ By ſwiećiłá iáſno w nocy RejWiz A2; Iowiſz [...] zá ich dobrodzyeyſtwo dał tę moc Pcżołom/ iż bez złącżenia przyrodzonego nád ine płodzą ſie. BielKron 20v; PaprPan V.

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 241c; Ná Chrzćie elementa álbo żywioły zá ſłowy nie przemieniáią ſye/ iedno w téyże klóbie/ ſpráwie/ y mocy zoſtawáią BiałKat 315v.

Zwrot: »mieć moc« [szyk zmienny] (3): RejWiz A2; RejZwierc 236v; Ma tę z dawná moc w ſobie ten to kleynot ſwięty/ [...] Iż iáſne ſpráwy wſzytki w tym domu bywáią PaprPan V.
Wyrażenie: »moc przyrodzona« (1): Gdy vźrzyſz ſwiátło tą błoną/ Myſl ſkąd ma moc przyrodzoną. RejZwierc 236v.
9. Możliwość, tj. posiadanie warunków do jakiegoś działania; facultas, manus, potestas Mącz [w tym: czyja (73) – pron poss (40), G sb i pron (24), ai poss (9); w pl (1)] (137): gdy oni [ludzie] czo ná ſwey moci záſadzáią iż im to wſzytko nie idzye ták iákoby oni chcieli LubPs I marg.

Ze zdaniem podrzędnym określającym rodzaj możliwości (1): iż drewno yeſt tákye/ ktore do ſiebye tey mocy nye cżuye/ żeby ſobye rádę mogło dáć/ á ná to myeſce ná ktoreby potrzebá było przypłynąć GliczKsiąż H5.

W charakterystycznych połączeniach: moc kościelna, własna; moc Korony Polskiej, poddanych, rady, wielmożności, wojska; moc pomszczenia, ucieczki, wznoszenia wojny; do wydzierania moc; moc ku poradzeniu, k wybawieniu; na mocy zasadzać.

Fraza: »w [czyjej] mocy, na [czyjej] mocy zależy« (3:1): RejPs 52v, 212v; bo gdyby to ná moiey mocy zależáło/ tedybychći ſam ſobie wolał dáć á nie brátu BielKron 41; NiemObr 14.
Zwroty: »(być) w [czyjej] mocy, [czyjej] mocy« [w tym: cum inf (17), aby (5)] = ktoś może; esse facultatis [alicuius] Mącz [szyk zmienny] (22:2): RejPs 98v; SeklWyzn f2v; BielKron 3; Mącz 114b; GórnDworz E5; RejPos 239, 312; żeć ty ſpráwy nie ſą mocy ludzkiéy: kthóre ſye ná wieczerzy Páńſkiéy dźiały BiałKat 281; KuczbKat 415; SkarŻyw 364 [2 r.] 369, 580; iáko nie ieſt w náſzey mocy febry oddalić od cżłowieká [...]: ták pogotowiu nie ieſt w mocy náſzey odiąć heretyctwá/ gdy w mocy cżłowiecżey nie ieſt/ áby ie mógł pohámowáć CzechEp 45, 45 [2 r.]; GórnRozm M2; ActReg 70, 173; Ale w méy mocy nie ieſt ćiebie porátowáć: Dáięć to co w méy mocy GórnTroas 52; iádu tego pozbyć nie náſzey czyn mocy SzarzRyt B3.

»być w [czyjej] mocy« [w tym: cum inf (1), (a)by, żeby (4), iż (1)] = coś od kogoś zależy; esse [alicuius], penes [aliquem] esse Mącz [szyk zmienny] (21): Jakoby w ich mocy było, By sie im szcz[ęśc]ie wo[dzi]ło. BierRozm 11; SeklKat K2v; Diar 23; KrowObr 148; RejWiz 135v; BielKron 227v; GrzegRóżn H3v; Mącz 220b, 289c; iż w iego mocy to ieſt/ álbo náſláduiącz ſmyſłow zoſtáć źwirzęciem/ álbo náſláduiącz rozumu/ zoſtáć Anyołem GórnDworz L13; RejPos 39v, 123v, 239; RejZwierc 153, 200; CzechRozm 189, 248; SkarŻyw 259; WujNT 416; GosłCast 74; iż w mocy woyſká wygránie ieſt woyny SkarKazSej 685b.

»da(wa)ć [komu, czemu] moc; [komu] dana (jest) moc« [w tym: czego (1), ku czemu (1), cum inf (2), aby, żeby (11)] = dare potestatem Vulg [szyk zmienny] (13;2): FalZioł IV 58a; Bo to ieſt ten bóg/ ktory dał mnie mocy pomſſczenia/ krzywd moich RejPs 26v; KromRozm III M4; KrowObr 206v; Iż dano moc onemu obrázowi pirwſzey beſtiey áby mowił RejAp 114v, 57v; RejPos 298; Chytremuś moc dał/ vſtrzedz ſię złoſnego GrabowSet F4; LatHar 106, 687; WujNT Ioann 1/12, s. 307 [2 r.]; SkarKaz 484b, 489a.

»mieć moc« [w tym: czego (1), do czego (1), ku czemu (1), nad kim (1) cum inf (16), aby (2)] = habere potestatem PolAnt, Vulg; habere facultatem Modrz; habere auctoritatem JanStat [szyk zmienny] (24): March1 A3; PatKaz II 54; TarDuch D2v; przeto że ty maſz moc mnie złorzecżyć, á ia też mam moc vſtępić BielŻyw 58; March3 T8v; A tak yeſly maczie mocz teras yaka patrzczie y radzczie ſye LibLeg 11/57; RejPs 119v; BibRadz Eccli 9/16[18]; BielKron 108v; Mącz 55d; ći morderze [...] nigdy nád nimi mocy nie mieli/ áby ie byli mogli odwieść od ich ſtátecżnosći. RejAp 81v, 33v; RejPos [136] [2 r.] 239v marg; RejPosWiecz2 93v; BudBib Eccli 9/16[18]; ModrzBaz 55v; NiemObr 178; IVż ſię godźi ſerce ſwe ku Bogu podnośić/ A ná obronę iego beſpiecżnie ſię ſpuśćić: [...] nie máiąc ſámi z śiebie mocy k wybáwieniu. ArtKanc K3; WujNT Luc 12/5; SarnStat 1099; SkarKaz 515a.

»mieć [co] w mocy« [w tym: „to” (11), „co” (1); cum inf (3), że, iż (3), aby, żeby (2)] = móc; est fortitudo in manu PolAnt; in manu (a. manibus) esse, potestas [alicui] est Mącz [szyk zmienny] (12): OpecŻyw 15v; RejKup x2v, ee5; káżda ſtárość by to w mocy miáłá/ Ná wſzytki złośći ſwiátá wnetby ſie vdáłá BielKom Ev; Tyś to miał w ſwoiey mocy/ żeś mogł pomoc ſobie RejZwierz 9, 4; BibRadz Gen 31/29; BielKron 81; Mącz 209a, 430c; GórnDworz Kk3v; RejPosRozpr c3v.

»[co] w mocy mieć« = coś zależy od kogoś; in potestate [alicuius] est Mącz [szyk zmienny] (6): BierEz I4v; KrowObr 139; RejZwierz 40; áni ma [człowiek] w mocy dniá śmierći BielKron 81; Mącz 190d, 430d.

»moc [czego] odjąć« (1): Tákći zwyćiężcá ma cżynić/áby wſzytkim zwyćiężonym [...] wſzytkę moc wznoſzenia woyny odiął [potestatem ... adimat belli faciendi]. ModrzBaz 126.

»w moc [czyją a. komu] po(d)dać« [w tym: cum inf (1), iż (1)] (2): KromRozm II b2v; iż to tylko [Bóg] w moc podał cżłowieku Myślić co chce GrabowSet C2.

»w [czyjej] mocy [co] położyć« = coś zależy od kogoś (1): gdyż nie w naſzey moci ſzczęſcie połozono RejJóz I7v.

»stać w mocy rady swej« = mieć wolność wyboru (1): Onći cżłowieká ſtworzył od pocżątku/ á dopuśćił mu ſtać w mocy rády ſwey [rdiquit illum in manu consilii sui] BudBib Eccli 15/14.

»uczynić co mocy [przeciwko komu = dla kogo]« = zrobić co można (1): mniemam ze moze vczynic comocy w przeciwko Panu Gniezninskiemu ActReg 109.

»utracić moc [cum inf]« (1): Vtráćiłá tá [dusza] y moc przyść ná mieyſce ſwoie KołakCath B4.

»[w czym] mocą władnąć« = móc coś zrobić (1): ktorą rzecż krol roſkaże on [mądry człowiek] w niey mocą władnie. BielKron 81.

»nad moc swą wykroczyć« (1): Nie pewny ten kto z miáry nád moć ſwą wykrocży. RybGęśli Cv.

Wyrażenia: »moc ludzka, człowiecza« [szyk 4:4] (6:2): BiałKat 281; BiałKaz E2v; bes mężá rodźić cżłowiecżey mocy y rozumowi niepodobna. CzechRozm 155; SkarŻyw 369, 580; CzechEp 45; NiemObr 14; ArtKanc P18.

»wielka moc« (1): Co ácż w káżdem ieſt mierźiono/ wſzákże więcey w przednieyſzych Pániech/ á oſobách vrzędowych/ ktorzi do wydźiéránia cudzych rzecży wielką moc máią [facultatem habent magnam]. ModrzBaz 55v.

Szereg: »moc a siła« (1): Liberum arbitrium [...], Swiebodna/ włáſna wola którą w mocy á śyłách ſwych mamy. Mącz 190d.
a. Jedna z władz fizycznych istoty żywej lub psychicznych człowieka (17): WOdka Bzowego kwiatu ieſt dobra tym ktorzi ſą wnątrz na moczach poruſzeni/ iako na rozumie/ na pamięci/ na bacżnoſci/ na mowie FalZioł II 4a, II 7b; Bowiem mocz duſzna kthorą ona duma á mnima, ieſt wyſſzey w głowie GlabGad C5; cięſzkie á vſtáwiczne káránie vmysłową moc znikczemniwa KwiatKsiąż E4v; ponieważ wſzyſtki táiemnice święte/ moc nátury ludzkiey przechodzą KuczbKat 150; SkarKazSej 697b.
Zwroty: »dawać moc [czego]« (1): ony [stworzenia] ſie ruſzáią/ á on [Bóg] im ſam dawa moc ruſzánia RejPos Wiecz2 91v.

»moc [do czego] mieć« (1): Moc do ſłowá mamy SkarKaz 484b.

»moc mieć wolną; mieć moc woli swojej« = mieć wolną wolę; potestatem habere suae voluntatis Vulg (1;1): Leop 1.Cor 7/37; Prędko ſię ládá czym vwiodą [ludzie] y moc máiąc wolną zábłądzą SkarKazSej 697b.

»odjąć moc [ku czemu]« (2): żę [!] mi Bóg odiął łaſkę ſwoię i moc ku wierzéniu MurzHist O4v, Q3.

Wyrażenia: »moc przyrodzenia, wrodzona« [szyk 2:2] (2:2): MurzHist R; także też niemaią być zamieſzkawani ći/ ktorzy ſrzedni dowćip maią [...]/ gdyż ieſt w nich moc przyrodzęnia nietak iako w onych doſtatecżna. KwiatKsiąż E3v, E3v. Cf »mocą przyrodzenia«.

»mocą przyrodzenia« = z natury (1): áby [człowiek] y nieśmiertelnym był/ y vćierpienia żadnego nie cżuł: A iżby to miał oboie/ nie mocą ſwego przyrodzenia/ ále z dobrodźieyſtwá Bożego. KuczbKat 20.

Zestawienie: »moc wolna, spełna; moc woli swojej« = wolna wola [szyk 2:1] (1:1;1): [Spiera] zalećił i poćwierdźił co przes kilka lát piſmęm świętem/ za pomocą Bożą/ ſzczęſliwie borzył/ Mianowicie [...]ſpełną moc a ſwobodę vmyſlow naſzych ku wſzelakiem vczynkum dobrem MurzHist D2. Cf »moc mieć wolną«.
10. Władza, tj. sytuacja (określona przez prawo lub nie), gdy ktoś może rozkazywać i musi znajdować posłuch lub może stosować przemoc; potestas BartBydg, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, JanStat, Cn; potentia HistAl, Mącz; arbitrium, imperium, manus Mącz, Cn; authoritas, iudicium, iugum, iurisdictio, ius Mącz; ditio, dominatio, dominium, factio, numen, potentatus, regnum Cn [w tym: czyja (652): pron poss (264), G sb i pron (241), ai poss (147); w pl (11)] (1278): nieprzymuſimy iey nám poſluſſney bytz/ w wiedzie nowy obycżay między nás/ przez ktory będzie naſſa [tj. książąt kapłańskich] motz wielmi vmnieyſſona OpecŻyw 4, 40; BartBydg 77b; BielŻyw 163; byſćie chćieli kłáſć nádzieię ſwoię wiákich mocarzoch ziemſkich [...] á ſnadz byſćie mocy ich á proznoſć ná wagę położyli dáleko ſie ſnadz mocy ich ku gorze podnioſą. RejPs 90v; wiſcie orecż [lege: precz] odrzućili náſze przykazánie/ nie vznawſzy Ałexandrowey mocy HistAl D7, F8v; aby tą drogą [...] moc i bogactwa ſwoie rozmnożyli MurzNT 108v; LubPs C2v, P5v, dd5; KrowObr B3, 8v [2 r.], 39, 128; RejWiz 77v; RejZwierz 104; Iżali krol nie ieſt wielki w mocy ſwey BibRadz 3.Esdr 4/28, 1.Par 18/3; ábych myał ſumnyęnie ſwoie ránić kwoli Papieżowi/ álbo zebrániu iego ná Koncilium/ nieucżynię tego/ áni im wiáry dawąm áni ich moci przymuię BielKron 196v, 60v, 84, 199v, 203, 207 (9); Mącz 271b; OrzQuin F2, S2v; SarnUzn Cv; Swowolna moc nie od Bogá RejAp Ffv, 33v, 105v marg, 106; RejPos 6, 16v, 34, 40, 130v, 162v, 311 marg; RejZwierc 170v; Moc náſzá niechay będzie zá práwo ſpráwiedliwe BudBib Sap 2/11, Eccli 44/6; CzechRozm 191; SkarJedn 161, 340; wziął mieyſce [...] miedzy krolmi Chrześćiáńſkimi wolnymi/ á żadney mocy niepodległymi. SkarŻyw 357, 444; CzechEp 373; NiemObr 153; Gdy w zbroiey tłuſzcże były/ Co go [Pana Jezusa] do złych Zydow mocy Miáły iąć w ciemney nocy [tj. jąć i oddać w moc, cf Zwrot »oddać w moc«]. RybGęśli B4v; obiáſnáiąc moc tychże Sędźi/ áby nápotym w którychkolwiek ſpráwách wielkich/ [...] nie mogli dáléy od trzech niedźiél Roków náznáczáć. SarnStat 554; ſwym przećiwnikóm niech do rąk związáni będą oddáni. A ieſli w więźieniu będąc vćieką z ich mocy/ niech iuż będą wolni od wſzelkiégo długu SarnStat 798, 204, 312, 559; KlonKr A4; PowodPr 64; ná ſłużbę religiey y rozmnożenie wiáry Chryſtuſowey/ moc y doſtátek ſwoy [Konstantyn] obroćił. SkarKazSej 679b, 692a, 694b marg, 698a.

moc czego [= czynienia czegoś] (12): Pánowie Rády [...] tym teráznieyſzym poſtánowieniém zámykáią ſobie y potomkom ſwym moc ſtánowienia [...] Exequuciiéy SarnStat 1024. Cf »mieć moc« = móc, »moc panowania«.

moc do czego (1): Iudicatus – Mocz do rozſądzenią. Calep 567b.

moc ku czemu (2): Iudicatus, Moc ku ſprawowániu ſądów. Mącz 176d. Cf »dać moc« = powierzyć władzę.

moc na kogo, na co (11): BielKron 272v; Czym vrzędy/ w ktorych wſzytká moc ieſt ná zátrzymánie dobrá poſpolitego/ nie tylo zelżywość odnoſzą: ále y niepoſłuſzeńſtwá ſzkodliwego doznawáią SkarKazSej 687a, 693b. Cf »dać moc« = powierzyć władzę, »mieć moc« = móc, »mieć moc« = zarządzać, »mieć moc« = władać, »moc wziąć«.

moc nad czym, nad kim [w tym: ukazować moc nad kim (2)] (64): OpecŻyw 95; Gdy kthory vrzędnik nad poddanymi moc przykrze vkazuie, rownie iakoby miał w nienawiſci ſiroty BielŻyw 84, 26; KrowObr 8v; BibRadz Eccli 33/20; RejAp 108v marg; RejZwierc 264; ieſt okrutne niewolſtwo/ że Pan [szlachcic, magnat] przywłaſzcża ſobie moc nád żywotem y śmierćią sługi ſwego ModrzBaz 88v; CzechEp 205, 426; WujNT Ioann 19 arg. Cf »moc brać« = zdobyć, »dać moc« = dać zwycięstwo, »dać moc« = powierzyć władzę, »mieć moc« = być w sytuacji silniejszego, »mieć moc« = zarządzać, »mieć moc« = zwyciężyć, »mieć moc« = władać, »moc wziąć«, »zlecować moc«.

moc w czym (3): Senatowi [...] moc vſtáwiona w káżdey rzecży/ ktorąby powiedzyał być potrzebną kroleſtwu BielKron 99v. Cf »mieć moc« = móc.

moc przy czym (1): Która ieſt moc piſárska y komorników przy połozeniu kśiąg, kiedy Sędziégo niemáſz. SarnStat 745.

cum inf (77): chcemy: áby zá tych/ których ſie więcéy ná iedno zgodzą/ ſkazániem byłá władza y moc ſkończyć gránice SarnStat 935, 840. Cf »być w mocy« = ktoś może, »dawać w moc« = dać w posiadanie, »dawać w moc« = oddać w zarząd »dać moc« = powierzyć władzę, »mieć moc« = moc, »mieć moc« = być w sytuacji silniejszego, »zostawić moc«.

Ze zdaniem podrzędnym określającym zakres władzy [iż (8), aby (6)] (14): pierwſzy Hádryan Papieſz wroćił był moc y podał Ceſárzowi Kárłowi/ áby záwżdy Ceſarz Papieża Rzymſkiego wybierał KrowObr 37v. Cf »być w mocy« = ktoś może, »dać moc« = powierzyć władzę, »mieć moc« = móc, »mieć w mocy« = zarządzać.

W połączeniu z nazwą narodu lub państwa lub z imieniem władcy [w tym: ai od n-loc lub n-ethn (32), krola itp. + ai od n-loc (10), aiposs (8), G pl n-ethn (4), G sg n-loc (4); krola i krolestwa polskiego (1)] (57): OpecŻyw 120v, 122; Leop Iudic 9/29, Luc 23/7; OrzRozm S; ábowiem [Karolus] był wyiął ſtolec Papieſki [...] z mocy Longobárdow BielKron 170; Wormácia nád Renem/ miáſtho wielkie y bogáte/ przed Iuliuſem Ceſárzem było pod mocą Trewereńſką BielKron 284v; [Węgrzy] byli w dzierżeniu pod mocą Rzymſką áż do Konſtántiná wielkiego. BielKron 296, 32, 49v, 102, 108v, 135 (34); Mącz 466b; RejAp 93; RejPos 324; KwiatOpis B; BielSpr 46v, 59; MycPrz II C2; SkarJedn 307; SkarŻyw 283; bo ná ten czás byli Kuiáwcy pod mocą Semowitową StryjKron 472; GórnRozm B3v; Phil Dv; OrzJan 21, 83; WujNT 124; SarnStat 1101; PowodPr 32; SkarKazSej 689b.

W połączeniach szeregowych (27): BierRozm 5; LibLeg 11/56v; Diar 50; LubPs hh2v; KrowObr 33; gdy [Bóg] zniſzczy wſzelkie przełożeńſthwo y wſzelką zwierzchność y moc. BibRadz 1.Cor 15/24; OrzRozm M2; Triumviratus, Zwierſchnósc/ moc prawo á doſtoynosć tych trzech pánów. Mącz 466b, 179a; RejPos 190; WujJudConf 3; ModrzBaz 156; SkarŻyw 81; CzechEp 330, 350 [2 r.], 383; NiemObr 157, 160, 161; WujNT 1.Cor 15/24; SarnStat 171, 1096; iż poważność y moc y władza krolewſkiego máieſtatu oſłábiáłá SkarKazSej 659b, 679b, 681a; onoſz on co w złoćie Vfał/ w mocy/ w chytrey ſpráwie SzarzRyt A4v.

W przeciwstawieniach: »moc ... sprawiedliwość (5), prawo, wolność« (6): bo się już nie to w Polscze dzieje, [...] co prawa a wolności nasze uczą ale co moc czyja swowolnie zechce Diar 33; gdy był pytan iednego cżáſu co lepſzego moc cży ſpráwiedliwość? powiedzyał iżby mocy nie trzebá/ by ſpráwiedliwość ná ſwiecie byłá. BielKron 68v; OrzQuin S2v marg; RejZwierc 43v [2 r.].

W tytulaturze władcy (1): a Piotr woyewoda. yako ynſſy panowye. odnyego [cesarza tureckiego] poſtavieny wtey ziemy yeden nyewolnyk yeſth. y lyvdzye yego moczi. dani daya MetrKor 46/118.

W charakterystycznych połączeniach: cudza moc (3), groźna, mała (4), okrutna (2), polecona, posta(no)wiona (ustawiona) (3), postronna, rozpięta szyroko, rożna, sroga (3), swowolna (2), umniejszona, utwierdzona, wieczna, wszelka (3), wszytka (11), zachowana, ziemska; moc graniczenia, karania (na pokaranie) (7), ku obronie, pomsty (3), przełożenia, rozeznania, rozkazowania, rozsądzenia (do rozsądzenia) (2), ku rządzeniu, ku sprawowaniu sądow, stanowienia egzekucyjej; moc nad bestyją (2), nad bojowanim, nad cesarzem, nad ciałem (na ciała) (2), na dobra (pospolite) (na zatrzymanie dobra pospolitego) (3), nad [czyim] gardłem, nad jętemi, nad krolem (2), nad księstwem, nad ludźmi (ludem) (na wszytkie ludzi) (3), nad miastem, nad narody, nad ogniem (4), okręgu [= nad okręgiem] ziemie, nad poddanymi (na poddane) (2), na pogaństwo, nad powietrzem, nad rzeczami (na rzeczy) (3), nad śmiercią (2), na urzędy, na walki, nad (nie)wiernemi (2), nad winnymi, nad wodami (2), nad wojskiem (2), nad wszytkim stworzenim, na wszytko, nad ziemią, nad złoczyńcami, nad zwierzęty, nad Żydy, nad żywotem (2); moc apostołow, bojownikow, cesarzow greckich, eipska, elekcyjej, faraon(ow)a (3), grecka (2), grzesznych (2), izraelska, kanclerza, kapłaństwa, komornikow, korony, krol(ik)a [jakiego] (9), Krolestwa Polskiego (2), krolewskiego majestatu, książąt (książęca) (2), ludzi, męska (męż(ow)a) (7), moskiewskiego kniazia, niepobożnej ręki, nieprzyjaciel(sk)a (7), okrutnika (3), pańska (panow) (3), państwa (3), pisarska, podskarbiego, pogańska (7), polska, poselska, rzymska (14), saraceńska (Saracenow) (3), sejmu, sekretarzow, sędzi (2), sprzeciwnika (5), starościna, synodzka, tatarska, turecka (9), urzędow, walczących, władzej, zwyciężce, Żydow (2); moc w [jakiej] rzeczy, przy położeniu ksiąg, w prokurowaniu [czego], w rozdawaniu państw, w sprawowaniu; osłabienie mocy, panowanie, przegrożenie, przymuszenie, zelżenie; niepodległ mocy (D), posłuszny (posłuszeństwo) (2); opieka nad mocą; w mocy przyrownan, sławny, wielki; dopuszczać mocy (G), dostać, lękać się, pragnąć, przyłożyć, strzec, szukać, używać (5); (s)przeciwić się mocy (D) (4); z mocy uciec, wyrugować się; ku mocy przyść; dopuszczać moc, obiecować, objaśniać (2), obrocić, okaz(ow)ać (ukazować) (4), pohanbić, postanowić, przedawać, przejrzeć, przyjmować, przywłaszczać (przywłaszczyć) (6), przyzna(wa)ć (2), rozmnożyć (2), skazić, stosować, ułożyć (złożyć) (2), ustawić, uznać (2), wrocić, wystawiać, zatrzymać, zgubić, zniszczyć (2); na moc zdobywać się; o moc kusić się; przywłaszczać pod moc, przywrocić; rozkazować przez moc; bronić mocą, obciążać, obdarzony, (o)panować (2), pomoc, postanowiony, potwierdzony, trzymać, uzbroić, wybawić (2); drżeć przed mocą; ufać w mocy, urazić, zachowany.

Przysłowie: OpecŻyw 131; Abowiem nieieſt moc/ iedno od Páná Bogá KrowObr B3, B3; RejAp 105v, 106; Moc káżda od Páná RejPos 317 marg, 39, 280, 314; RejZwierc 225, 234; SkarJedn 161; KochPs 22; Vmieymy tedy czćić vrzędniki y kápłany/ y krole/ y inne zwierzchnośći/ ktorych moc od P. Bogá idźie SkarKaz 611b; SkarKazSej 698b. [Ogółem 15 r.]
Fraza: »moc panuje« (2): RejPs 124v; [Pan] nie chce/ áby nád iego wiernymi inſza moc pánowáłá/ iedno moc iego RejPos 131.
Zwroty: »moc brać, wziąć« = stać potężnym, nabierać znaczenia (1:1): LubPs S2v; Arcybiskup wiele exagierował ze Komora [= jakaś grupa dworska] barzo moc bierze vkrola y barzo rządzi ActReg 82.

»moc brać, wziąć, odzierżeć, otrzymać [w tym: nad kim, nad czym (2), czego = nad czym (1)]; pod sw(oj)ą moc [kogo, co] wziąć, (przy)jąć, cisnąć, podbić, poddać, przywieść, zołdować; w sw(oj)ą moc [co] (po)brać« = zdobyć, objąć, otrzymać władzę, zwierzchnictwo; uzależnić, podporządkować a. chcieć podporządkować sobie; potentatum tenere, potestatem accipere Vulg; ad potentiam suam revocare, capere, potiri Mącz; in fidem recipere Modrz [szyk zmienny] (4:3:2:1;3:2:1:1:1:1:1;2): Yák możnye roſproſſyłá ręká twa pogány/ Ktorzy chcieli pod ſwą moc wziąć lud twoy wybrány LubPs Mv; [biskupi] krole y Pány pod moc ſwoię z ołdowáli KrowObr 133; Leop 4.Esdr 11/32, Apoc 17/12; OrzRozm B4; BielKron 102, 218, 233v; Mącz 35a, 315d, 505c; RejAp 144; Ty ácżeś odzierżał moc nád ludzmi [Potestatem in hominibus habens]/ [...] wſzákoſz nie mnimay/ ábyć narod náſz od Bogá opuſzcżon być miał. BudBib 2.Mach 7/16; ModrzBaz 48; áby [...] innym Pátryárchom ktore pod ſwoię moc ćiſnął/ krzywdá ſię nie działá. SkarJedn 193, 34; Gdy Gnáfeus Heretyk ośiadł chytrośćią ſtolicę Antyocheńſką: Cypryyſki kośćioł pod moc ſwoię podbić chćiał. SkarŻyw 537; StryjKron 395, 617; A dźieśięć rogow ktoreś widźiał: ieſtći dźieśięć krolow/ ktorzy kroleſtwá ieſzcze nie wźięli/ ále wezmą moc iáko krolowie ná iednę godźinę WujNT Apoc 17/12; SkarKazSej 681a, b.

»(być) [jakiej] mocy« = [alicuius] autoritatis esse JanStat [szyk zmienny] (4): BielKron 228v; Senat ábo ſłudzy krolewſcy nie ſą rowney mocy s krolem RejPos Rozpr b4; SarnStat 322, 530.

»(by(wa)ć, będący) pod mocą [czyją], w mocy [czyjej a. u kogo], z [czyjej] mocy, przy [czyjej] mocy, za mocą [czyją]; stać w cudzej mocy« = podlegać czyjejś władzy; być pod czyimś panowaniem; być czyimś poddanym; in manu esse Vulg, Mącz; dominari, [esse] in iurisdictione, in potestate esse Mącz; ditioni subiacere, de potestate esse Vulg; teneri Modrz; consistere in ditione, esse in potestate constitutum JanStat [szyk zmienny] (44:1:32:2:1:1;1): ij pocżął pytatz bylliby Iezus cżlowiek Galileyſki/ z Herodowé mocy. OpecŻyw 120v, 122; MetrKor 40/811; BielŻyw 82, 151, 152; yz [królestwo węgierskie] yeſt moye y za mocza a obroną moyą LibLeg 10/69, 7/67v, 10/61, 98, 114v; SeklKat V v; KromRozm I E4; BielKom G2; GroicPorz h2; KrowObr 225; Leop Gen 16/6, Esth 9/16, Luc 23/7; UstPraw B3; wyſzło ſkazánie od Ceſarzá Auguſtuſá z Rzymá/ áby ſie wſzyſcy ludzye popiſowáli ná ſwiecie/ chcąc wiedzyeć wielkość ludzi pod ſwą mocą BielKron 137; Hiſzpánia byłá pod páńſtwem Kártágińſkim/ y byłá przy ich mocy áż do wtorey walki Scipioná Afrikaná BielKron 279; Norwegia źiemiá wielka/ Kſięſtwo wielkie álbo kroleſtwo záwżdy było pod mocą Duńſkiego páńſtwá BielKron 292v, 2, 49v, 52, 62, 163 (29); Mącz 94a, 179a, 209a, 430d; Prot A3; RejAp 84; GórnDworz Gg6v; KwiatOpis B; MycPrz II C2; Tu też będźie o władzy Oycowſkiey/ y Páńſkiey: ktorą máią/ Oćiec nád ſynem/ á Pan nád niewolnikiem/ y nád kmiećiem/ y nád káżdym cżłowiekiem pod iego mocą będącym [in quemvis hominem sibi subiectum] ModrzBaz 76, 105v; SkarŻyw 283; Xiążę Włodimirſkie v Krolá Iágełá [...] otrzymał Xięſtwo Siewierſkie/ dawſzy ná ſię liſty y mocne zapiſſy/ iż miał nápotym záwżdy być pod mocą Krolewſką StryjKron 502, 472; WerKaz 288, 290, 292; BielSjem 6; GórnRozm D3; PaprUp C2v; ActReg 11; Calep 772a; Phil C; OrzJan 21, 83; WujNT 124; SarnStat 586, 706, 707, 1096 [2 r.]; Coż będźiem mieć tám zá pány/ y w czyiey mocy będźiem? SkarKaz 7a; KlonWor 13.

»w mocy [czyjej a. u kogo] (być)« = zależeć od kogoś, podlegać czyjejś kompetencji, pozostawać w czyjejś dyspozycji; ante faciem astare PolAnt; in potestate et moderatione verti Mącz; manibus esse Modrz [szyk zmienny] (11): UstPraw K; BibRadz Iudith 3/4; BielKron 400v; Mącz 58a, 485d; ModrzBaz 44; SkarŻyw 429; CzechEp 259; Vtegoſz Prziwileie korrone [!] w moci beli ktoremi iako chcial ſzafowal. PaprUp I3v; SarnStat 419; Fortunę boginią iákąś dobrą mieć chćieli/ V niey być w mocy ſzcżęśćie rozumieli. WitosłLut A6.

»(by(wa)ć), zostać w mocy [czyjej a. u kogo]« [w tym: cum inf (10), aby, iż (2)] = ktoś może z racji posiadanej władzy; in manu Mącz; potestas [alicuius] est Modrz; esse in potestate JanStat [szyk zmienny] (16:1): bo gdyż to bylo w iego [Piłata] mocy ijż go [Chrystusa] mogl wybawitz od ſmierci/ żádneé wymowy mietz niebędzie ijże go nie wyzwolil OpecŻyw 131; ConPiotr 34; RejJóz O8v; Diar 47; bo gdyby to wola Boża byłá/ áby Aaron był kápłanem/ obiawiłby to iáwnie każdemu/ nie zoſtałoby to w mocy Moiżeſzowey. BielKron 41; Mącz 14a, 167a; ModrzBaz 26; Pierwey to v Krolá było w mocy nie ſkłádáiąc Seymu/ ruſzenie poſpolite ná woynę vczynić GórnRozm B2; OrzJan 15; SarnStat 124, 298, 334, 411, 424, 943.

»być w swej mocy« = być wolnym, zależnym od samego siebie (2): BierEz N2; Non est sui mancipii, Nie yeſt ſwiebodny/ Nie yeſt w ſwey mocy. Mącz 206b.

»da(wa)ć (a. podać), poruczyć [komu] moc [w tym: nad kim, nad czym (6), ku czemu (1), na co (1), cum inf (4), aby (2); sw(oj)ą (5)]; dana [komu] moc [w tym: na kogo (1), cum inf (1)]« = powierzyć władzę; dare potestatem PolAnt, Modrz; potestatem tradere Vulg; virtutem tradere PolAnt; potestas data Modrz [szyk zmienny] (24:1;6): A tak Mitelenſci dali mu mocz, aby ymi władnął BielŻyw 12; LibLeg 10/148; RejKup p4; KromRozm III M2v; LubPs hh2v; Tym perſonam dwoiákiem [świeckim i duchownym]/ Pan Bog w Zborze ſwoim dał rozną moc ku rządzeniu y obronie koſćiołá ſwego ſwiętego GroicPorz a2v, ppv; KrowObr 17, 241v; Leop Apoc 17/13; BibRadz Eccli 17/2[3], II 130d marg; OrzRozm M3; pytał Biſkup krolá kto mu thę moc dał być y krolem y kápłanem BielKron 215, 215, 343, 379v; RejAp 144; RejZwierc 154v, 234, 263v; BudBib 2.Mach 4/24; BudNT Apoc 17/13; ModrzBaz 72v, 89; SkarJedn 54; SkarŻyw 171, 482; StryjKron 473; KochPieś 11; GórnRozm K3v.

»w moc [komu] da(wa)ć (a. oddać, a. podać) [kogo], poruczyć, dany; pod moc [czyją a. komu] da(wa)ć (a. po(d)dać) [kogo, co], (pod)dany, poddaństwo; mocy swej (a. [jakiej]) dawać [co], poddany« = poddać czyjejś władzy, zwierzchnictwu, podporządkować; dicare, subdere Mącz; dare sub manu Vulg; humiliatus sub manu; tradere [coram aliquo] PolAnt [szyk zmienny] (16:2:2;13:5:1;1:1:HistJóz) Av; GlabGad A3; chcą ⟨wsz⟩ytk⟨im⟩ rozkazować, Swej mocy ⟨w⟩szy⟨tko⟩ dawać BierRozm 10; RejPs 88v; RejKup p5; [Bóg] Poddał pod moc náſſę tu wſſytki narody LubPs M4v, K3v, Yv marg; KrowObr B3, 79v; Tedy on vcżynił bráty ſwe Hetmány [...]/porucżywſſy káżdemu wmoc/ po tyſiącu y po piąći ſet [subiectis ... millenis et quingentenis]. Leop 2.Mach 8/22, Bar 2/4; BibRadz 3.Reg 8/46, Ps 105/42; BielKron 94v, 102, 102v, 103v, 110v (12); Mącz 85b, 93a; Abowiem teżem ia ieſth cżłowyek pod inſzego mocz poddány/ y mam też ine Rycerſtwo pod poſłuſzeńſtwem ſwoim RejPos 45v, 100v, 271; BiałKat 221; KuczbKat 140; RejZwierc 201; żeby białe głowy do ſpraw Rzecżypoſpolitey niebyły przypuſzcżáne/ ktore Bog pod moc mężow poddał [potestati virorum subiecit] ModrzBaz 49, 113v; owiec ktore nam Bog porucżjł/ áni wam/ áni komu inſzemu w moc nie damy. SkarJedn 217; KochPs 26; SkarŻyw 262, 271; Pokłoniły ſie [królowi polskiemu] Iflanty obfite/ Oddáiąc mu w moc zamki niedobyte GrochKal 19.

»da(wa)ć (a. poddawać), poruczyć, polecić w moc [komu a. czyją]; oddać pod moc [czyją]« [w tym: co (13), kogo (więźnie) (1), cum inf (2)] = oddać w zarząd, powierzyć czyjejś gestii [szyk zmienny] (10:3:2;1): HistJóz A3 [2 r.] A3v; BielŻyw 109; RejKup k2; BielKom Dv; polećił mu ſtádo wſzytko ſwoie w moc. BielKron 15, 16v [2 r.], 304; GórnDworz Ii7; w ich moc porucżyłem rozdáwáć obroki miedzy brácią ich [eis incumbebat onus dividendi fratribus suis], BudBib 2.Esdr 13/13; HistHel B3; kośćioły/ dzieśięćiny/ ofiáry/ ſmintarze/ wmoc ludziom świeckim dawáli SkarŻyw 291; poddaie iey w moc rządzić gospodarstwem iak biallyglowie nalieży. ZapKościer 1580/10; GosłCast 67.

»da(wa)ć (a. poda(wa)ć), poruczyć, podłożyć w moc [czyją a. komu]; da(wa)ć (a. po(d)dać), poruczyć, podbić pod moc [czyją a. komu]« [w tym: co (25), cum inf (1)] = dać w posiadaniej pozwolić korzystać (zwłaszcza o prawie człowieka do korzystania z dóbr ziemi danym mu przez Boga); dare potestatem Vulg [w tym: poruczyć i dać (1)] [szyk zmienny] (14:2:1;8:1:1): RejPs 96v; LibLeg 11/187v; RejKup p5, ſ4; BielKom C4; Wſſytki ſpráwy rąk ſwoich yemuś w moc podłożył. LubPs C; Ze nam [Bóg] wſzytko poddał pod náſzę moc. LubPs M4v marg, C, E2; Leop Luc 4/6; iż nie tylko mu pod moc dał wſzytkimi rzecżámi władnąć ná ſwiecie/ [...] ále y ſwiętą Ewanyelią [...] obiecał poſłáć wſzemu ludu BielKron 3; Pruſki Miſtrz nie máiąc cżym zápłáćić ſłużebnym ſwoim/ dzyerżał ie ná ſłowie/ dawſzy im w moc zamek Málbork pokiby im nie zápłácono. BielKron 391v, 5v, 346v; HistRzym 75v; ktore [bydlęta] tu porucżył pod moc cżłowiekowi śmiertelnemu RejPos 341, 83v, 100v, 127v, 191v, 337v; RejZwierc 1v; Dałeś w moc iego [człowieka] wſzyſtki bydłá polné/ Dałeś y leśné źwiérzętá ſwowolné KochPs 11; ReszPrz 11; BielSjem 21; Nád toś go [człowieka] ieſzcże vwielbił/ pod moc iego wſzyſtko podbił ArtKanc 13.

»da(wa)ć (a. poda(wa)ć), poruczyć [kogo, co] w moc [komu a. czyją]; (po)dan(y) (a. poddany), poddanie w moc [komu a. czyją]; pod moc [komu a. czyją] poddany, podrzucony« = oddać w niewolę, na łaskę i niełaskę; poddać w czasie działań wojennych; tradere in potestatem Vulg; dare in manum PolAnt; deditio; dediticius Calep [szyk zmienny] (27:1;3:1;2:1): BierEz F2; OpecŻyw 119v; Iuż cie niebo opuśćiło/ A w náſzę moc porucżyło BielKom D; Ty ſynu Abinoen łápay więźnie zgromione/ Ktore znaſz pod moc tobie od Páná podrzucone LubPs hh; GroicPorz n2, n4v, dd; Leop Dan 14/21; Vkálegon/ Amphidámás/ Dolon/ poſłáli táiemnie Polidamá do Agámenoná Greckiego krolá/ dáiąc mu w moc miáſto ze wſzytkim ludem BielKron 59v; Dał kilko pánow śćiąć Węgierſkich/ potym ſámego poimáli á dáli w moc iedney pániey kthorey był dał mężá śćiąć. BielKron 326v, 49, 49v, 52, 95, 119v (14); RejZwierc 201; A (przeto) podałeś ie w moc nieprzyiaćiołom ich ktorzy ie vćiſkáli BudBib 2.Esdr 9/27; KochPs 85; SkarŻyw 151, 306, 558; ArtKanc K4; Calep 294a [2 r.]; Phil D, Dv; PowodPr 69; SkarKaz 610a.

»dać (a. podać) [kogo, co] w moc [komu a. czyją]; dać [komu] moc [w tym: nad kim (4)]; (pod)dany w moc, pod moc [czyją]« = dać zwycięstwo; zwyciężony; afferre potentiam PolAnt [szyk zmienny] (9;5;1:1): ábo iednák mężnie boiuicic [!]/ ábo pod moc boiownikow będziecie pddáni [!] [potestati subiugamini pugnatorum] HistAl B5v; BibRadz Sap 10/14; Dawid ſpytał Páná mali ſie z nimi potykáć/ á dali [lege: da-li?] ie mu w moc. BielKron 70, 42, 50, 64v, 68, 70 (9); RejAp 33v [2 r.]; Pánie Iezu Chryſte day mi moc nád tą beſtyą/ ktora ieſt ludzką zgubą (marg) Smoká wielkiego iáko S. Theodorus zábił. (‒) SkarŻyw 187; iſz Zyzárá v rzeki Ciſſon/ miał dány być wmoc iego/ ze wſzytkimi żołnierzmi SkarŻyw 559, 559.

»da(wa)ć (a. podda(wa)ć, a. wdawać) się pod moc [czyją a. komu], w moc [czyją a. komu], [czyjej] mocy« = oddać się pod panowanie; subire iugum (varium), se subicere potentiae HistAl; se imperio subicere Mącz [szyk zmienny] (11:9:1): wynidz przeto s przyácioły twemi á boiuy/ álbo ſie podday pod moc zwycięſce. HistAl Fv, E8v, G6v; Thá Gállia po Hiſzpániey nie rychło ſie Rzymſkiey mocy poddáła. BielKron 280v; iż [Oktawian] wſzego świátá páńſtwá/ pod ſwym trybutem dzierżał/ gdzie ſie mu niektorzy dobrowolnie/ drudzy przez przypędzenie/ drudzy ná iego ſzcżęśćie/ w moc dawáli BielKron 338, 48, 95, 113, 117, 230v (12); Mącz 163a; RejPos 213v; poślemy do Polſki/ náſzey miłey mátki/ Dawáiąc ſie iey pod moc/ ze wſzyſtkimi ſtátki. BielSjem 4; GórnRozm B3v; Calep 293b; PudłDydo B4v.

»[komu] dać się w moc« = obwołać swoim zwierzchnikiem (1): obacżyli ſpráwiedliwego mężá/ przeto mu ſie dáli w moc y poſłuſzeńſtwo BielKron 119v.

»w moc [komu] się dać« = o kobiecie wobec mężczyzny: proponować oddanie się (1): Tám gdy wzámknieniu onę mu ſwoię duſzną á dyabelſką niemoc otworzyłá/ y w moc mu ſię dáiąc/ niewſtydliwie ſię záchowáłá SkarŻyw 308.

peryfr. »krew swą dać w moc katowi« = wydać się na śmierć (1): Krew ſwą niewinną/ dałeś w moc kátowi GrabowSet E2.

»[komu] wszytko w moc dać« = o kobiecie: stać się uległą mężczyźnie (1): (nagł) Pani iuż powiada o ſwey miłoſći powſciągnąwſzy go (–) [...] A nielza iey [rady] z ynąd ſzukać Iedno tobie wſzytko w mocz dać RejJóz D8.

»dostać mocy« (1): Bo Antychriſt cżyſty będźie dla zmyślánia nabożeńſtwá [...]/ á doſtawſzy mocy/ będźie wſzetecżny. CzechEp 415.

»mieć moc« = habere virtutem Vulg, PolAnt; habere potestatem Vulg, Modrz; habere facultatem JanStat [szyk zmienny] (15): KrowObr 241v; Leop Dan 5/29, Apoc 17/13; mowili niektorzy/ áby tám było wolno mowienie káżdemu/ Biſkupy wolne od przyſiąg vcżynić/ Papież áby żadney mocy niemiał/ poki niebędzie ſkońcżenie BielKron 230v; RejAp 38, 39; BudNT Apoc 3/8; ModrzBaz 90; SkarJedn 378; GórnRozm L3; WujNT Apoc 3/8, 17/13; SkarKazSej 665a, 698b [2 r.].

»mieć, mający moc [w tym: czego (9), w czym (2), na co (1), cum inf (54), aby (6), iż (6)]; mieć w (swej) mocy, na mocy [w tym: co (5), cum inf (1), aby (1)]« = móc z racji posiadanej władzy, zajmowanego stanowiska; habere potestatem Vulg, Modrz, JanStat; esse [alicuius] potestatis Mącz; potestas [alicuius] est Modrz; habere facultatem JanStat [szyk zmienny] (73:1;6:1): OpecŻyw 131; MetrKor 40/819; BielŻyw 134; SeklWyzn Cv, c2, d4v; SeklKat I4v; Diar 85; Powinni [...] ſtárſze Miſtrze między ſobą obieráć/ kthorzyby mieli moc wyſtępne káráć GroicPorz f4, g4; Leop Ioann 19/10 [2 r.]; UstPraw Cv; Ządał tedy Ceſarz Luterſkich Kſiążąt/ áby to miał ná mocy wybieráć Sędzie BielKron 218v, 177, 216, 223, 346v; Mącz 47a; RejAp 92v; iż tu rádę y náukę dawa káżdemu przełożonemu ſwiátá tego/ iż chociaby też wſzytko w ſwey mocy miał/ [...] áby żadney rzecży nigdy nie cżynił [...] bez ſłuſznego rozmyſłu ſwoiego RejPos 183v, 100, 200, 317v; BiałKat 146 [2 r.]; A to ſię ma rozumieć nietylko o tych vrzędnikoch/ ktorzi ſądy ſpráwuią/ ále też y o tych/ ktorzi máią moc roſkázowánia. ModrzBaz 74v, 92v, 135; potwierdzenie Frideriká Ceſárzá [...] máło ważyło/ gdyż tu żadney mocy w rozdawániu tych pańſtw niemiał. StryjKron 295; PaprUp H3v, I4v; Phil Q; LatHar 733 [2 r.]; Iáko kielichy y inſze klenoty kośćielne/ w wielkiey potrzebie/ od przełożonych máiących ná to moc/ bywáią ná vbogie y więznie obrocone. WujNT 133, 34, Ioann 19/10 [2 r.], s. 587 [2 r.], 642 marg, Bbbbbbv, Bbbbbb2v, Cccccc3; CHcemy/ áby káżdy Woiewodá w ſwym Woiewództwie miał moc w káżdych mieśćiéch/ rzemieſłnikóm wſzelkim y kárczmarzóm/ pewną miárę y obyczay przedawánia rzeczy w ich rzemieśle poſtánowić SarnStat 285, 203, 204, 232, 233, 243 (33); SkarKazSej 680a, 697a [2 r.].

»mieć moc [w tym: nad kim (16), nad czym (gardłem, żywotem, ciałem) (4), przeciw(ko) komu (3), cum inf (1)]; mieć w (sw(oj)ej) mocy [kogo (8), co (gardło) (3)]« = być w sytuacji silniejszego, być panem życia i śmierci; habere potestatem Vulg, Mącz, Modrz [szyk zmienny](25; 11): OpecŻyw 108, 130v, 131; panſtwa więtſzego niemaſz, iedno maiącz nad winnymi moc á nie mſcić ſie. BielŻyw 166; WróbŻołt Y3v; RejJóz K7v, P5v; BielKom Dv, D3; LubPs D, Y3v, dd6 marg; Leop Ioann 19/11; BielKron 11v, 17, 95, 326v; Cum penes te omnis potestas foret meae vitae, Gdiś miał moc nad moyim gárdłem/ álbo gdyś w ſwey mocy moye gárdlo miał. Mącz 289c, 231a, 243d, 289c, 430d; RejPos 39, 100, 200, 317v; BiałKat 140v, 141; BielSpr 50; żaden tyran niemoże mieć więtſzey mocy/ iedno nád żywotem y śmierćią cżyią ModrzBaz 72; KochPs 22; SkarŻyw 403; LatHar 733; WujNT Ioann 19/11; SkarKazSej 687b [2 r.].

»mie(wa)ć, dzierżeć, trzymać pod sw(oj)ą mocą [kogo, co]; mieć, dzierżeć, trzymać w (sw(oj)ej a. u siebie) mocy [kogo, co]; mieć moc [w tym: nad kim, nad czym (9), na kogo, na co (3)]« = władać; być zwierzchnikiem politycznym, społecznym, urzędowym, służbowym; habere potestatem PolAnt, Modrz; dominari, habere in sinu suo Mącz; regere, sedere ad gubernacula Modrz; habere in sua potestate Calag [szyk zmienny] (20:2:1;19:1:1;12): ze tha zyemia od dawnich czasſow prziſlvſcha kv zamkv oczakowſkiemv ktori mi trzimami teras wmoczi swey LibLeg 11/20, 11/39v, 168v; RejJóz A4; RejKup bb5v; MurzNT Luc 22/25; GroicPorz ppv; KrowObr 19, 232; BibRadz II 141b marg; Ten [...] zodmieniał ſprawce mieyſkie w Rzymie/ áby Rzymiánie mocy żadney nád miáſtem nie mieli BielKron 188v; kthory [chan] ſie piſze być pánem nád pány/ krolem nád krolmi ná świećie/ ktory pod ſwą mocą dzierży dziś iákmiarz wſzytkę Scityą BielKron 269; Ma Duńſka źiemiá w mocy drogi albo żeglarze wſzytki Nordweyſkie BielKron 293, 51, 80, 231v, 240, 283v (15); Mącz 94a, 96a, 395c; RejAp 102; GórnDworz Iiv; HistRzym [89]v; Turmarii, kthore dziś zowiemy Rotmiſtrze/ ále thylko miewáli pod ſwą mocą iezdnych 32. BielSpr 10v, 34v, 50v, 58; CzechRozm 106v; PaprPan A3v, D2v, N4; áby tákowy cżłowiek oznaymił tym ktorzi Rzecżpoſpolitą w mocy máią [qui tenent rempublicam]/ że chce Rzecżypoſpolitey służyć ModrzBaz 43v; ktorziby zá rowno iednáką moc mieli ná wſzytkie ludzi w iedney Rzecżypoſpolitey mieſzkáiące ModrzBaz 91, 106, 126, 133v; SkarJedn 136, 168; Calag 300b; SkarŻyw 89; StryjKron 115, 360; NiemObr 154; KmitaSpit B2 [2 r.]; Mieć ludźie pod ſwą mocą/ ieſt to natrudnieyſza GosłCast 66; SkarKazSej 680a, 693b.

»mieć, mający w (sw(oj)ej a. u siebie) mocy [w tym: co (19), iż (1)]; mieć, mający moc [w tym: nad czym (8), nad kim (1), na co (1)]« = zarządzać, mieć w swej gestii, dysponować; habere potestatem Modrz, Vulg; habere ius Mącz; habere in sua potestate Modrz [szyk zmienny] (19:1;9: 1): RejKup o7; RejWiz 42; BielKron 59v; sunt autem tres Parcae, [...] Ty żywot lucki w mocy máyą/ ſzczęśćie y nieſzczęście na ludzie przepuſzczáyą. Mącz 58a; Triumviri capitales, Którzi mieli moc nád yętemi y złoczyńcámi. Mącz 466b, 4c, 179a, 277d, 490d; RejAp 125, 126v, 127, 133v [2 r.]; Abowiem iſz on miał w mocy pobory pieniężne [Adhunc enim erat vectigalium exactio] BudBib 2.Mach 4/28; Ale KROL, y wſzytcy ktorzi w mocy vrzędy máią [penes quos honorum est potestas] łácno wſzetecżność tákowych proſzakow záhámuią ModrzBaz 44, 35, 44, 101, 131v, 133v, 139; Calep 1092a; GrochKal 4; áni ty Ceſárzu nie maſz mocy ná rzeczy Bogu poświęcone y vrzędy kośćielne. WujNT 93, Apoc 14/18; SarnStat 439, 459, 1157; KlonWor 49.

»mieć [kogo] w swojej mocy; wziąć [nad kim] moc« = zwyciężyć kogoś (2;1): Potym Dawid poráźił Filiſtyny do końcá/ y wzyął nád nimi moc BielKron 70; Gdyby go był Gizilphus miał ku ſwey pomocy/ Miałby był Kákarnuſá prętko w ſwoiey mocy. PaprPan P4, M4.

»mocy nie mieć« = nie znajdować posłuszeństwa (2): Vrzędy mocy nie máią/ ktoraby ludźie złe hámowáłá/ y do dobrego przymuſzáłá. SkarKazSej 699b, 695b.

»moc [czyją] okreszać, krocić; [czyja] moc okreszona« [szyk zmienny] (2:1;2): Ktorych [królów] moc práwy okreſzona/ żadnego wam bezpráwia nie cżyni SkarKazSej 666a, 666b, 691b [2 r.], 697b.

»mocą (swoją) (wielką a. zupełną) panować, rozkazować, sprawować« [w tym: panować i rozkazować (1)] = dominari potestate multa Vulg [szyk zmienny] (2:2:2): Leop Dan 11/3; Izali to nieieſt wielką obłudá y zdrádá/ názywáć ſie ſlugą nád ſlugámi Bożymi/ á przedſię wſzyſtkim mocą roſkázowáć? KrowObr 6v; lepiey áby był ieden pan/ ktoryby ſpráwował wſzytkę Monárchią zupełną mocą. BielKron 116, 141; StryjKron 330.

»pod moc [czyją a. komu] podbi(ja)ć, podbity, podbicie, przywieść (a. przywodzić, a. podwieść), przymusić, zdobywać [kogo, co]; w [czyją] moc podbić, przywieść [kogo, co]« [w tym: swą, swoję (46), sobie (1)] = opanować zbrojnie; in potestatem redigere Vulg, Mącz; subiugare; subiugatus Mącz, Modrz; apprehendere, mittere sub iugum, potiri, redigere in ditionem, subactus, vectigales facere Mącz; subiugatus sub iugum potentiae Vulg [szyk zmienny] (41:7:1:6:3:1;4:1): gdim wſzttkę [!] Affrikę pod waſzę moc przywiodł, nicem z ſobą krom imiona nie przynioſł. BielŻyw 116, 124, 149, 156; MiechGlab 66; ConPiotr 30; LubPs M2v, hh; KrowObr 3v; Leop Iudith 5/24, 1.Mach 8/11; kthory [Aleksander] zá dwánaśćie lat podbił pod moc ſwoię ták wiele Kroleſthw y źiem BibRadz I 451a marg, I 451a marg; OrzRozm S; ty miáſtá dziś Turek pod ſwą moc podbił. BielKron 273, 108v, 112v, 157v, 172v, 179 [2 r.] (18); Mącz 91a, 177a [2 r.], 225a, 315d, 318a (10); GórnDworz Z6v, Ii3, Ii4; BielSpr 46v, 48, 60v; WujJud 151; WujJudConf 151; HistHel C4v; ModrzBaz 105, 106, 112v; SkarŻyw 503; StryjKron 91, 120, 196; GórnRozm L4v; PaprUp Bv, C2v; ActReg 14; OrzJan 12, 81.

»w moc [komu a. czyją] po(d)dać (a. dać, a. wdawać) się« = oddać się w opiekę; in fidem se conferre Mącz [szyk zmienny] (4): Widzymi ſyę żem ya wygrał Zem ſyę Franczyſſkowi wmocz dał RejKup v2v; Mącz 57b; RejPos 190; Ieſtći záprawdę v Dworu bárzo wiele tákich ludźi/ ktorzi przyrodzenie cżyie bárzo dobrze wyrozumiewáią: á kto ſię im wmoc poda [qui se illis dedisset]/ bárzo ſnádnie iego obycżáie wyćwicżą ModrzBaz 12v.

»poruczyć, polecać (a. zalecać), dać [kogo] w moc [komu a. czyją]« = oddać w opiekę [szyk zmienny] (2:2:1): Pomni páni cźegoć ſie zwierzono/ Zeć cżłowieká w twą moc porucżono BielKom G3v; [Skanderbeg] vcżynił tedy tháki Teſtament [...] polecáiąc Wenetom w moc ſyná ſwego Ianá w oſmi lat będącego/ takież żonę BielKron 258, 17, 103, 302.

»[kogo] pod swą moc przyjmować« = przyjmować pod opiekę (1): ktorzy ſie iemu dowcipnieyſzy zdali, thy pod ſwą moc ku nauce [Pitagoras] prziymował BielŻyw 29.

»przyść (a. przychodzić), wpaść w [czyją] moc; przyść, dostać się pod [czyją] moc« = dostać się pod władzę, panowanie, zwierzchnictwo; cadere a. (per)venire in potestatem, cadere sub imperium ditionemgue, venire in arbitrium Mącz; devenire in potestatem JanStat [szyk zmienny] (6:6;1;1): LubPs Sv; BielKron 438v; Conveniebat mulier viro in manum, Niewiáſtá mężowi obiecowáła dáyąc mu ná to rękę á to w ten czás gdy (v ſtarych) niewiáſtá przichodziłá w moc mężowę Mącz 481c, 29a, 91a, 480b, 483b; RejPos 300v [2 r.]; BielSpr 69v; iáko nędzne ſą [...] ony kośćioły Moſkiewſkie/ [...] y iáko wmoc świecką wpádli SkarJedn 377; Co rzekę o inſzych narodźiéch y króleſtwach/ któré zá tym przymiérzem wáſzym przyſzły pod moc iego [cesarza tureckiego]? OrzJan 9, 28; SarnStat 1101.

»rozszerzać (a. rozszerzyć), rozciągnąć (a. rozciągać) moc [czyją]; rozciągnęła się moc [czyja]« [w tym: swoję, swą (5)] [szyk zmienny] (4:2;1): BielKron 278v; RejAp 93; Bałakłai Soltan [...] roſciągnął moc ſwoię od Morzá Káſpiyſkiego álbo Perſkiego/ [...] áż do morzá Czarnego StryjKron 280, 416; NiemObr 160; WujNT 864; rozſzyrzył Pan Bog ná nie moc Turecką PowodPr 32.

»w [czyjej] mocy stać« = coś jest w czyjejś gestii (1) : Omnia ad unum delata sunt, Wſzitki rzeczy w yednego mocy y poruczeniu ſtoyą. Mącz 123a.

peryfr. »usta swoje przy swej mocy mieć« = móc mówić, co się chce (1): ktoż nam ma vſkromić powieſći náſſe/ á zaż my vſt ſwoich przy ſwey mocy niemámy. RejPs 17.

»[co] wbić pod swą moc« = zdobyc w posiadanie, użytkowanie (1): A chociay to ták dziwnie nád rozum ſtworzono/ Przedſię wſzytko nędznemu cżłeku porucżono. Ktory [...] Wſzytko to wbił pod ſwą moc á wſzem roſkázuie. RejWiz 10v.

»wpaść (a. upaść), poruczyć się, wdać się w moc [czyją a. komu]« = dostać się a. oddać się w czyjeś ręce, znaleźć się pod czyjąś przemocą [szyk zmienny] (3:1:1): (nagł) Pokuſá prziſzedſzy ćicho mowi (‒) [...] Porucż ſie mnie w moc nieboże BielKom Dv, F3v; wpádnąli w moc grzeſſnych on ye wyrwáć racży LubPs K2v, B5v, K3 marg.

»wybawić, wyjąć, wyzwolić, wziąć, wydrzeć, wyrwać, wybić [kogo, co], wyzwolenie z mocy [czyjej a. komu]« [w tym: wyrwać a wyzwolić (1)] = uwolnić spod czyjejś władzy, panowania; odebrać część terytorium [szyk zmienny] (6:4:4:3:2:2:1:1): aby Włoſką ziemię wybili z moci Odoakra. MiechGlab 39, 37; Leop Iudic 9/29; kiedy wybáwił lud Zydowſki z mocy Amálechitow. BielKron 135; wiele miaſt z mocy Sáráceńſkiey wyięli. BielKron 302, 32, 113, 154, 170, 184v (11); RejPos 324; Pokuſzalić ſie pierwey o to Krześćijánie [...]/ iákoby Boſnę y Serbią wyzwolili z mocy Tureckiey BielSpr 59; TEn kiedy Hiſzpánią wzyął z mocy Rzymiánom/ Zdáło ſie to zá deſpekt wielki onym pánom. PaprPan Hh3; máią być práwá poſtánowione [...] o wyzwoleniu z mocy oycowſkiey [de patria potestate solvenda]. ModrzBaz 76; SkarJedn 403; PaprUp Fv; SkarKaz 417a; SkarKazSej 689b.

»wybić się, wyświebodzić się, wyzwolić się z mocy [czyjej a. komu]« [w tym: wyzwolić a wyświebodzić się (1)] = wyzwolić się spod władzy; in libertatem vindicare sese Mącz (3:1:1): BielKron 299; Mącz 191a; potym Iwan wielkim Xiędzem Moskiewſkim naſzczęſliwſzym będąc / wybił ſie naprzod z mocy y z hołdu Tatarom StryjKron 91; GórnRozm B2.

»wydzierać [co] z mocy [czyjej]« = odbierać kompetencje (1): Thenze wſzitkie vrzedi duchowne widzieraiac zmoci electije wolne [= wolnej elekcji]/ rozdawac Krolowi radzil PaprUp I4v.

»wydrzeć (a. wydzierać), wybawić, brać, puścić, wyrwać, wyzwolić [kogo] z mocy [czyjej, jakiej a. komu]; wybawienie [czyje] z mocy [czyjej]; odjąć [kogo] mocy [czyjej]« = uwolnić z sytuacji, w ktorej ktoś mógł użyć przemocy [szyk zmienny] (12:5:1:1:1:1;2;1): ſlubuię tobie ijż będzieſs żyw/ ij dám cie z ijch mocy puſcitz. OpecŻyw 121; RejPs 103v, 194; LubPs C3, E, E2, F2, O4, ee5v; BielKron 108v; wydárł nas s káżdey mocy/ ták ſwieckiey iáko y piekielney RejAp 97v; RejPos 167, 233, 266v, 267v, 296 [2 r.] 298 [2 r.], 343v; KochPs 200; SkarŻyw 27, 70; O BOże wſzechmocny [...], wybaẃ nas z mocy okrutnikow ArtKanc 117.

»z mocy [czyjej] wyniść« = uwolnić się od przemocy (1): ieſli [ciało] vmorzone będzie/ tym rychley z mocy okrutnikow wynidzie. SkarŻyw 207.

»z [czyjej] mocy wypuszczać« = uwalniać dobrowolnie (1): Emancipo ‒ wolnim czinie, z moiey moci wipuſzczam. Calep 358a.

»z [czyjej] mocy [kogo] wywieść« [szyk zmienny] (2): gdy lud ſwoy z mocy okrutnego Fáráoná wywieść racżył ſuchemi/ nogámi przez morze cżyrwone. LubPs P3; RejPos 158.

»[kogo] w moc swą (a. waszę) wziąć, pojmać; moc wziąć [w tym: na co (ciało) (1), nad kim (1)]« = znaleźć się w sytuacji silniejszego, zostać panem życia i śmierci, wziąć w niewolę [szyk zmienny] (2:1;2): Wezmicież go wy w waſſę motz/ vkrzyżuycież go OpecŻyw 130; LubPs Kv, ff4v; SkarŻyw 207; A oni [heretycy] wſzędźie/ y tu w Pruśiech/ ſkoro moc nád wiernymi wźięli/ wnetże ie z vrzędow ſkłádáć/ zábijáć/ łupić/ wygániáć poczęli. SkarKazSej 687b.

»zlecować [komu] moc [nad czym]« = dawać we władanie (1): zwirzchnosć iemu poddał/ zlecuyąc yemu moc á pánowánye nád źwyerzęty/ ptaki/ rybámi/ y inſſemi beſtyámi. GliczKsiąż C6.

»w mocy [komu a. czyjej co] (z)ostawować (a. zostawić); zostawić [komu] moc [cum inf]« [w tym: sobie (2), swej (2)] = zostawić pewien zakres władzy; in sua potestate relinquere JanStat [szyk zmienny] (4;1): Diar 30; [Karzeł] zoſtáwił ſobie zupełną moc potwierdzáć Rzymſkie Papieże NiemObr 61; iz ruſzenié polpolité Król w mocy ſwéy zoſtáwuie. SarnStat 424, 85, 323.

Wyrażenia: »moc boska [= od Boga dana], boża« (2:2): Bo y Zbáwićiel náſz moc Bożą złemu Piłatowi w vrzędźie iego przyznał. SkarKaz 611b; Krolowie moc máią bozką. SkarKazSej 698b marg, 665a, 698b.

»moc cesarska, cesarza« = potestas imperialis JanStat (4:1): Sytárd zamek y miáſtho áby było w mocy Ceſarſkiey BielKron 221, 62, 196v, 217; SarnStat 1099.

»moc krolewska, krola, krolestwa« = ditio regis Vulg; fortitudo regis PolAnt; potestas regalis JanStat [szyk 14:1] (12:2:1): OpecŻyw 95v; Leop Esth 9/16; BibRadz 3.Esdr 4/1; BielKron 351; iſz moc Krolow y Pánow/ śieći iego [Piotra] náuki y ſtolice obálić nigdy niemogłá. SkarŻyw 599, 120; StryjKron 502; CzechEp 371; WujNT 387; SarnStat 1099; tákże tey wolnośći vżywáć ſię godźi [...] ná zelżenie mocy krolewſkiey? SkarKazSej 692b, 681a, b, 694b, 698a. [Cf też 19. »wielka moc« WujNT 387 marg].

»moc miecza« = prawo karania śmiercią (1): 6. Moc mieczá. [cf Ten ktoryby wylał kreẃ człowieczą/ od człowieká kreẃ iego wylána będźie Gen 9/6] BibRadz Gen 9 arg.

»niezamierzona moc« (1): że przekłádał żywot y zeſcie priwatnego cżłowieká/ nád niezámierzoną moc y pánowánie Krolewſkie Phil M4.

»moc ojcowska« = patria potestas Modrz; paterna potestas JanStat [szyk 4:1] (5): Sin będąc w mocy oicowſkiey niewydzielony/ ieſliby co przegrał álbo vtráćił márnie/ tedy tá ſzkodá ná iego częſć ma być poczytaná UstPraw B3; ModrzBaz 76; SarnStat 586, 706, 707.

»moc panowania« = imperium Modrz (2): Redigere in deditionem Imperii, Przywróćyć a przywłaſzćić pod moc pánowánia ſwego. Mącz 92c; ModrzBaz 66v.

»moc papieska« = potestas papalis JanStat (2): piąthy Grzegorz Pápieſz nayprzednieyſze Biſkupy w páńſtwie Ceſárſkim Kurfirſtámi/ to ieſt/ Kxiążęty vtzynił náprzednieyſzymi [...]. Pythaſz mię/ tzemu ie vtzynił? odpowiem/ Aby mocy y pychy Papieſkiey ſtrzegli KrowObr 35; SarnStat 1099.

»moc sądow(n)a« [szyk 1:1] (2): SkarŻyw 89; Stolic dwádzieśćiá y cztery. [Apoc 4/4] Przez ſtolice rozumie ſię ſądowna moc Apoſtołow/ Prorokow y innych świętych WujNT 849.

»siłna moc« (1): Czo ieſt krol ſiłna moc. BielŻyw 7.

»moc świecka, świata« [szyk 15:1] (9:7): OpecŻyw [192]; KromRozm III O8; KrowObr 124v; RejAp 97v; RejPos 27, 34, 131, 167, 231, 235, 280; WujJud 151; SkarJedn 377, 378; do cżego rámienia zwierzchnośći świeckiey vżywa/ mimo porządek od Chriſtuſá Páná poſtánowiony: ktory poſyłáiąc vcżnie ſwoie z Ewánielią nie świecką/ áni ćieleſną mocą/ ále duchowną ich vzbroić racżył NiemObr 14, 141. [Cf też 19. »moc duchowna« OrzList h2, SkarŻyw 81.]

»urzędna moc« (1): gdy iuż będźie vrzędną zwiérzchnią mocą poſtánowiony Królem OrzQuin T2v.

»wielka moc« = magna potestas Modrz; magna authoritas JanStat [szyk 5:3] (8): BielKron 228v; RejPos 259v; BudBib Iob 31/25; ModrzBaz 72, 90; SkarŻyw 482; SarnStat 530; To naſzkodliwſza/ iż [posłowie] moc ſobie ták wielką przyczytáią/ ktorą Krolewſkiey y Senatorſkiey przeſzkodę czynią SkarKazSej 694b.

»moc władzej« (1): Vráźił mnie wſzetecżnik/ w mocy władzey ſwoicy. GrabowSet F2.

»wyższa (a. nawyższa) moc« (2): Niemiál by żádneé mocy nademną/ bytz niebyla dána od wyſſé mocy OpecŻyw 131; BudBib 2.Mach 4/24.

»zupełna moc« = omnimoda facultas JanStat, JanPrzyw; libera facultas JanStat [szyk 9:1] (10): MetrKor 40/819; rádził/ áby káżde miáſto miáło ſwego oſobnego ſprawcę z zupełną mocą. BielKron 116; StryjKron 395; NiemObr 61; GórnRozm K3v; SarnStat 243, 562, 572, 893, 1163.

»moc (z)wi(e)rzchnia, zwierzchności« = authoritas Mącz [szyk 3:2] (4:1): OpecŻyw 131; Wſzeláka Duſzá mocam zwierzchnym [potestatibus sublimioribus Rom 13/1] ma być puſluſzna [!]. KrowObr 8v, B3; Mącz 20c; OrzQuin T2v.

Szeregi: »moc abo (takież) dostojeństwo (a. dostojność)« [szyk 2:1] (3): napomina áby ſię żaden niepodwyżſzał przećiwko Bogu dla iakiego doſtoieńſthwá ábo mocy BibRadz I 311b marg, I 311b marg; BielKron 213v.

»moc i krolestwo« (1): gdy ſrogie woyſká przyſzły nań z rozlicżnych narodow/ áby byli wykorzenili moc y kroleſtwo iego. RejPos 271. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»możność a moc« (1): Tantum sibi in Repub. authoritatis suscepit, Táką ſobię [!] możność á moc w rádzie prziwłaſzcził. Mącz 36b.

»moc i (a) niewola« [szyk 2:1] (3): RejPos 158; SkarJedn 307; Tym ktorym oni gárdłá dárowáli [...]/ dawał ie w moc y w ćięſzką niewolą ich SkarŻyw 558.

»moc i (a) obrona« = fides ac clientela Mącz (4): LibLeg 10/69; BielKron 230v; Mącz 57b; Któré to Biſkupſtwo [...] pod przerzeczonégo Páná Królá Káźimiérzá y iego króleſtwá Polſkiégo będźie w wiecznéy mocy y obronie [perpetua ditione, patrocinio et defensa JanStat 875]. SarnStat 1096. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.]

»moc, (a, i) (o)panowanie (a. państwo)« [szyk 4:1] (5): GliczKsiąż C6; Iáko Pan pod moc á w opánowánye Zydom dał możne krole LubPs Yv marg; BielKron 278v; Mącz 179a; Phil M4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»moc a (i, albo, ani) posłuszeństwo« (11): BielKron 119v; Mącz 4c; RejPos 40v, 74v, 100v, 191v, 324, 337v; RejZwierc 1v, 201; [te zamki] w moc á w poſłuſzeńſtwo [in potestatem et ditionem JanStat 880] Naiáſnieyſzégo Iego M. Królá Káźimiérzá [...] wróćić záśię powinni będźiemy. SarnStat 1101.

»powaga (a. ważność) a moc« (2): BielKron 99; Authoritas Senatus, Powaga á moc zwyerſchności Senatorskiey. Mącz 20c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»prawo i (a) moc« (2): gdyż nikt inny ná nie práwá y mocy niema/ iedno Krol pan moy BielKron 231v, 299. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniu 1 r.]

»ręka i (a) moc« = manus et potestas JanStat [szyk 6:1] (7): Mącz 395c; trzebáz ſię było oto ták modlić Ceſarzowi/ ktory wſzytko miał w ſwey ręce y mocy SkarJedn 136; KochPs 26, 200; SkarŻyw 151; SarnStat 1101; SkarKaz 610a.

»moc i rozkazowanie« (2): yz Krolowa yey M. ząda [...] yzbi kv ſtanv ſwemv panſkiemv opatrzenie myala a niebila wmoczi y wroſkazowaniv podſkarbiego LibLeg 10/114v, 11/187v.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rządy i moc« (1): A thegos [Chrystusa] ſnacz był zapomniał Czo wſytkym rady [lege: rządy i]/ moc dał RejKup p4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»moc i siła (a. usilność)« = vis et potestas JanStat [szyk 1:1] (2): co theraz moc y ſiłá thwoiá [tua virtus] pomoże y Ceſarska chwałá czo może być pożytecżna. HistAl L7v; SarnStat 193.

»moc i tyraństwo« (1): Zgubi P. Bog mocy y tyráńſtwá nieprzyiaćioł twoich SkarKaz 519b.[Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.]

»moc i urząd« (1): On [Mojżesz] tylko moc miał y vrząd ſobie zlecony nád iednym narodem. CzechRozm 106v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»moc i (a, albo) władza« = virtus et potestas PolAnt; authoritas (auctoritas) et (atque) potestas JanStat [szyk 12:6] (18): kto ſye mocy álbo władzy przećiwi/ przećiwi ſye Bożemu zrządzenyu KromRozm I I3; KromRozm III M2v; Diar 85; OrzRozm B4; GórnDworz Ee4v; BudNT Apoc 17/13; SkarJedn 168; SkarŻyw 171; StryjKron 395; WujNT 387; którzyby kuśili ſie przećiwko tákowému porządku to czynić/ zá zaſłoną iákiéykolwiek mocy y władzéy [sub praetextu authoritatis cuiuscunque JanStat 195]. SarnStat 179, 236, 313, 840, 935, 1099, 1105; SkarKazSej 681b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»moc i zacność« (2): BudBib 2.Mach 4/24; [papież Klemens IV pisał] do Piotrá Krolá Arrágońſkiego. [...] gorzey niż ná iákie fotárlę fukáiąc: grożąc y odpowiedáiąc: lżąc y háńbiąc: á moc ſwoię/ y zacność/ pod pokrywką kośćiołá/ wyſtáwiáiąc CzechEp 388.

»moc i (a, abo, ani) zwi(e)rzchność« [szyk 16:3] (19): RejPs 124v; BibRadz I 463c marg; Mącz 377c; RejAp 93, 102, 106, 137, 144; ktorzy [kapłani żydowscy] mocámi á zwirzchnoſciámi ſwemi iuż byli ták opánowáli ludzi/ iż wſzytko thák cżynić á ſpráwowáć muſieli/ iáko ſie iedno im zdáło RejPos 283v, 27, [254], 302, 303, 312, 317v; CzechEp 426; NiemObr 176; KochPieś 17; LatHar 15.

»moc a (i) zwycięstwo« (2): RejZwierc 264; gdy kto ſam [...] przećiw ſobie świádcży/ y nád ſobą komu inſzemu moc y zwyćięſtwo przyznawa CzechEp 205.

[Elementy tego znaezenia występują rownież w znacz. 18., 19. i 21.].
W przen (1): Biſkupom [dał Bóg] miecz duchowny/ Słowo Boże/ gladium ſpiritus quod eſt verbum Dei. Ceſárzom y Krolom Swiecki: A názywáią ty dwá mieczá mocámi GroicPorz a2v.
Przen (114):
Zwroty: »(być) w mocy [czyjej a. u czego]« [w tym: aby (1)] = zależeć od czegoś lub od swojej woli [szyk zmienny] (12): pokiſmy w náſzey mocy/ w tym żywoćie: poſlymy przed ſobą vcżynki miłoſierne HistRzym 91v; Pirwſze przypadki przyrodzenia náſzego nie ſą w náſzey mocy. RejZwierc A6v [idem (6) WujNT 546 marg, Bbbbbbv], 73v [4 r.], 77, Bbbv; KochPieś 35; Głádkość v czáſu w mocy PudłFr 76; WujNT 546 marg, Bbbbbbv.

»w [czyjej] mocy być« = ktoś zna, wie o czymś (1): [wieszczku Kalchasie] Co wnętrznośći bydlęcé/ co gróm/ co łyſkánié Znáczą/ wiéſz: w twéy mocy ieſt niébá otwiéránié GórnTroas 28.

»być pod mocą« (1): Ale teras ták tzyńmy/ by wolność y s páńſtwem/ Iuż nie była pod mocą/ pod márnym pogáńſtwem WierKróc B3.

»da(wa)ć się (a. podać [co]) w moc wiatrom, morskiej niepogodzie« [szyk zmienny] (2:1): KochPieś 8; Roſpuśćiſz żagiel/ podaſz go go [!] wiátrom w moc KlonFlis H4; Eneaſá pytáć wnet pocżęłá. Przecżby ſie ták w moc dawał morſkiey niepogodzie? PudłDydo A3.

»moc mieć« [w tym: w kim (1), na co (1)] = wpływać, działać [szyk zmienny] (4) : Fatum ma moc gdi pan prze grzech opuśći. RejWiz 136 marg [idem] Cc5v; BielKron 338v; bo práwá tylko ná ćiáłá ludzkié moc máią KochWr 25.

»mieć [co] w mocy (swej)« = móc rozporządzać; potestatem habere Vulg [szyk zmienny] (7): KrowObr 140v; RejFig Cc2v [2 r.]; Y zaſz garncżarz niema gliny w mocy Leop Rom 9/21; Zoná niechay nie ma w mocy ćiáłá ſwego/ ále mąż. Tákże y mąż nie ma w mocy ſwey ćiáłá ſwego/ ále żoná. WujNT 1.Cor 7/4 [przekład tego samego tekstu: KrowObr, RejFig ], Rom 9/21.

»mieć się w mocy; mieć w mocy swą wolą« = panować nad własną wolą; potestatem habere suae voluntatis Vulg (1:1): y niedopuſzcżáią mu [człowiekowi]/ áby máiąc śię w mocy/ mogł śiebie długo vżywáć [nec sui possessorem se diu frui permittunt]. ModrzBaz 18; WujNT 1.Cor 7/37.

»mieć miecz w mocy« = mieć przewagę wojenną (1) : Teraz niewierny ma miecz Amón w mocy ZawJeft 10.

»w moc się podać [komu, czemu]« (2): że pan Bóg ſam w Sákrámenćiéch ſprawcą ieſt/ y ſłowu ſwoiému w moc ſye podał. BiałKat 323v; PudłFr 69.

»podbić [co] pod swą moc« (1): Y możeſz kto wnidz wmorze áby ie oglądał? Abo ie podbił pod ſwą moc [Quis ... voluerit ... dominari Vulg]? BudBib 4.Esdr 7/5.

peryfr. »palce swoje mistrzowi w moc poddać« = uczyć się muzyki (1): Socrates [...] iuż wpotachłych leciech na arfie ſię vcżył/ y palce ſwoie miſtrzowi w moc poddał. KwiatKsiąż E4.

a) O podporządkowaniu lub dominacji w sferze duchowej (28):
Fraza: »[czemu] jest w moc poruczon« (1) : Na wſzem [Ciało] rozumney duſzy ieſt w mocz porucżono RejJóz E5v.
Zwroty: »być w mocy [czyjej]« (1): iżby były [czasy życia] w mocy á w pilney opátrznośći cżłowieká káżdego bácżnego/ áby on imi ſzáfował/ á nie ony im. RejZwierc 115v.

»[nad kim] moc miewać« (1): Ni Scillá ni Kárybdis ták ſtráſzna nie bywa/ Iák tá márna beſtya [rozkosz] gdy nád kim moc miewa. RejWiz 28.

»pod moc, w moc podbi(ja)ć [kogo, co]« [w tym: swą, swoję (5), czego (2), komu (1)] = imperio subicere a. subiugare, in potestatem subigere Modrz [szyk zmienny] (8): BielŻyw 74; Iáką chwałę máią wierni káznodzyeie/ gdy podbiyą pod moc ſłowá Bożego zacne krole y kſiążętá. LubPs ff4v marg; że rozum popędliwe chęći ſerdecżne rządźić/ á pod moc ſwoię podbijáć ma ModrzBaz 8, 6v, 53v; ReszList 165; CiekPotr 78; Troſki docżeśne/ k ſobie przyćiągáią/ W moc ſwą podbiwſzy/ ſerce odrywáią GrabowSet M3.

»poddać [co], poddanie [czego] pod moc [czemu, czego a. czyją]; dać [kogo], dany w moc [czemu]« [szyk zmienny] (4:1;1:1): Temu [rozumowi] ti władzą porucż/ i dai wmoc ſam ſiebie. KochSat B4v; ieſliż białągłowę pánem zowiemy/ przyſtoi áby káżdy z nas myſli ſwe wſzytki/ y chćiwośći/ poddał pod moc iey GórnDworz Cc2v, L13v; RejPos 90; ten poſt ſłuſznie záchowány być ma: dla powśćiągnienia ćiáłá náſzego/ y poddánia pod moc duchowi WujJud 190; rozumieli to iż więtſza rzecż ieſt pánowánie poddáć pod moc praw [principatum legibus submittere] ModrzBaz 101; GrabowSet 12.

»pod moc, w moc [czego a. czemu] się (pod)da(wa)ć« = se imperio dare Modrz [szyk zmienny] (4:1): LubPs aa5 marg; RejPos 315v; ModrzBaz 56v; KochMRot A3; Wſzytko mi wolno/ ále ſię ia w moc niczemn nie poddam [sub nullius redigar potestate], WujNT 1.Cor 6/12.

»trzymać [kogo] w swej mocy« (1): Záłość mię trzyma w ſwey mocy. WisznTr 26.

»moc (swą) wziąć« [w tym: nad kim (3)] = vires firmare a. sumere Modrz [szyk zmienny] (4): LubPs M2v; Niech v śiebie rozważy káżdy kto chce/ obycżáie tych ludźi/ v ktorych w ſercu/ przywileie y tituły świebody moc wźięły. ModrzBaz 72, 71v; GrochKal 10. [Cf też b) »moc wziąć« KromRozm III A7v.].

Wyrażenie: »moc świata« (1): iż to ſą iedno pogáńſkie rzecży á onych ludzi niewiernych/ ktorzy ſie poddáli pod moc nędznego ſwiátá tego RejPos 315v.
Szeregi: »moc i panowanie« (1): ſmysły ludzkie [...] rozum mamią/ á wolą pod moc y pánowánie [imperio et ditioni] ſwe podbijáią ModrzBaz 53v.

»władza i moc« (1): gdy [cnoty] ią [chęć] ku dobremu chylić máią/ hámuiąc iey popędliwosći/ [...] á podbijáiąc ie pod władzą y pod moc [in ius et potestatem] rozumowi ModrzBaz 6v.

»moc a zwierzchność« (1): Przipythawánie cżłowyeká/ ktory [...] poddawa ſie pod moc á zwierzchność náuki Páńſkiey LubPs aa5 marg.

b) O śmierci, niebezpieczeństwie, trudnej sytuacji (23): gdy ie [ciało umarłe] Pan záſię mocą ſwą obudzi/ Bárzo ſie náſzá páni [śmierć] ná pyaſku ogrudzi. A zá ſwą omylną moc záwſtydáć ſie muśi RejWiz 106; Iż niech ſie káżdy dziwuie á przypátruie ſie mocy ſmiertelney/ iż áni Ceſarz/ áni żadny potentat iey ſie nigdy obronić nie może. RejZwierc 169v.
Zwroty: »moc dawać [czemu]« (1): z twey k nam Miłośći/ tey śmierći Moc dawaſz/ co nas wpuſzcża do żywotá. GrabowSet Qv.

»w moc da(wa)ć [kogo czemu]« [szyk zmienny] (2): Iednák nye dał w moc śmierći mnye cżłeká nędznego. LubPs aa3v; GrabowSet E.

»moc mieć« [w tym: nad kim (8), przeciwko komu (1)] [szyk zmienny] (9) : LubPs N6v; RejAp 52; GórnDworz G4v; iuż żadna ſrogość/ żadna przekázá/ żadna zła nádzieiá/ nie tylko nád námi/ ále y nád domy náſzemi/ nigdy mocy mieć nie może. RejPos 141v, 51, 130, 140, 221v; KochTarn 78.

»wybawić, wyrwać, wyjąć [kogo, co] z mocy [czemu, czego a. czyjej]; z mocy [czego] się wywiercić« [w tym: wyrwać, wybawić (1)] [szyk zmienny] (2:2:1;1): iż mie wybawiſz zmocy káżdey ſrogoſći RejPs 45; BielKom C7v; Y ktoryż cżłowiek będźie żył [...] ktoryby zdrowie ſwoie miał wyrwáć zmocy grobowi [eruet animam suam de manu inferi]? BibRadz Ps 88/49; KochTarn 75; ArtKanc K14v.

»moc wziąć [nad kim]« [szyk zmienny] (4): Zkąd śmyerć/ choroby/ żądze nyerządne/ y namyętnoſći rozumowi ſye ſprzećiwyáyące/ nyewczáſy/ y wſſelákye doległoſći y nyedoſtátki moc nád nim wźyęli. KromRozm III A7v; LubPs Yv, Zv; BibRadz 1.Mach 6/54.

Szeregi: »moc ani władza« (1): iż iuż żadna bożniczá/ żadny wymyſł ſwiátá tego/ przećiwko temu wiernemu zebrániu iego [Panu]/ żadney mocy áni żadney władzey mieć nie może. RejPos 140.

»zwirzchność a moc« (1): tedybychmy mogli tym wiátrom á temu okrutnemu morzu ſwiatá tego ſami w imię iego roſkázowáć/ iżby nád námi żadney zwirzchnośći á żadney mocy nie miáło. RejPos 51.

c) O władzy szatana nad duszą człowieka grzesznego, o podleganiu grzechowi i śmierci wiecznej (187): Głowá wężowá ieſt moc grzechu y śmierći. BibRadz I 2d marg, 2.Cor 4/12; RejPos 221v, 305v; A gdzieſz ieſt páni miła ſmierći oná moc twoiá? RejZwierc 178; MWilkHist Ev; śmierći śię iuż nie boimy/ áni grzechu, áni diabłá/ bo iuż ieſt ich moc vpádłá. ArtKanc D2v, D2v.

W połączeniach szeregowych (5): kthoryby ie był wybáwił z oney wiecżney mocy á z więzienia cżártowſkiego/ y s ſmierći wiecżney RejPos 2; Abowiem ty w ten cżás Pánie/ iárzmo cięſzkośći ich/ á rozgę rámieniá ich/ y ſceptrum á moc poborce ich/ zwyciężyſz. RejPos 15; KarnNap E2v; CzechEp 422; WerGośc 208.

Zwroty: »być w mocy [czyjej a. u kogo], pod [czyją] mocą« [szyk zmienny] (4:4): gdy by byla przeto [Panna Maryja] na naymnyeyſzy czaſz w grzechu pod moczą by byla zlego ducha PatKaz I 8, 5, 15; HistRzym 120; RejPos 74v; KarnNap D4v; Nádźieieſmy iuż żadney niemieli/ boſmy w mocy v Szátáná byli ArtKanc P6v; WujNT 588.

»dać (a. podać, a. oddać) [kogo komu] w moc; (od)dać (a. podać) się [komu, czemu] w moc, pod moc; (po)d(d)an(y) w moc [komu a. czyją], pod moc [komu a. czyją], [czyjej] mocy« [szyk zmienny] (8;2:1;8:3:2): Czem że ſobie mogę pomoċ Bych wſdy niedan Czartowi wmoċ. RejKup f5, o4, x6, bb2v; MurzHist D2, P3; LubPs B5, Y5 marg; RejWiz 86v; ktho iuż zápomni powinnośći ſwoiey/ dawſzy ſie pod moc grzechowi ſwoiemu. RejPos 322v, 101, 153, 192v, 270v, 305v, 328, [344]v; KarnNap A4; SkarŻyw 358; powiádał/ iże niemiał zoſtáwionego mieyſcá przepuſzczenia grzechow/ ábowiem iuſz z ſądu Bożego być ſię podánego Diabelſkiey mocy wyznawał. StryjKron 350; WerGośc 221; ArtKanc C17, F10; SiebRozmyśl L4.

»moc [komu] da(wa)ć; moc [komu] (jest) dana« [w tym: nad kim (2), na kogo, na co (2)] [szyk zmienny] (3;3): RejKup o6; RejPos 79v; (marg) Słowá S. Antoniego do Cżártow iego ſtráſzących. (‒) Ieſli od Bogá mego moc ná mię daná wam ieſt: otom ieſt. zgubćie/ zátraććie/ [...] iá wam nie vſtąpię. SkarŻyw 56, 36, 393; CzechEp 422.

»[komu] mocy dopuścić, dozwalać« [w tym: nad czym (1)] [szyk zmienny] (1:1): Pan [...] dopuśćił ná máły cżás mocy onemu cżártowi ſproſnemu/ nád ciáłem y nád wſzytką máiętnoſcią onego cżłowieká ſwiętego RejPos 330v; SkarŻyw 36 marg.

»[kogo] dzierżeć w mocy swej; w mocy [czyjej] dzierżany« (1;1): kthory [diabeł] cżłowieká dzierży przez roſkoſzy ćieleſne w mocy ſwey HistRzym 56v, 6.

»iść (a. przyść) w [czyją] moc« (2): OpecŻyw 81v; możność Boſtwá iego tá vſtáwicżnie broni ciebie/ ábyś nie przyſzedł w moc cżártá ſprzećiwniká twego. RejPos 78v.

»w mocy swej mieć [kogo]« (2): RejPos 26; vyrzawſzy krzyſz zedrgnęłá ſię śmierć/ y wſzytki więznie ktore od pierwſzego cżłeká áſz do tego cżáſu w mocy ſwey miáłá/ wypuśćiłá. SkarŻyw 399.

»moc mie(wa)ć« [w tym: nad kim, nad czym (27), w kim (2), do kogo (1), aby (1)] = habere potestatem Vulg [szyk zmienny] (34): OpecŻyw 1v; zeby diabeł żadney moczy do nas nie mał [!]. SeklKat C4; RejKup o6, ſ7v; RejKupSekl a8; Zá Páńſką pomocą nie ma grzech mocy nád duſzą. LubPs B5v marg; BibRadz II 138a marg; BielKron 97v; W tákich iuż druga ſmierć nie ma mocy żadney RejAp 167v, 22v, 165, 168v, 169, 174, 176; RejPos 29, 55, 72, [77]v, 114v (13); KarnNap B2; SkarŻyw 36, 69 [2 r.], 403; Apoc 20/6.

»podbić [kogo] pod moc swoję« (1): nie ćieſz głownego nieprzyiaćielá mego cżártá rádośćią táką y wykrzykániem: otom go podbił pod moc ſwoię LatHar 241.

»moc [czyją] poniszczyć, skazić; moc [czego] zniszczona« [szyk zmienny] (1:1;1): Moc grzechu zniſzcżona Páńſką możnoſcią. LubPs Cv marg; RejPos A5; ArtKanc F17v.

»stracić moc swoję« (1): tedy ći miánowáni nieprzyiaciele náſzy [śmierć, grzech a czart] [...] obacżą iż ſtráćili moc ſwoię RejPos 16.

»[komu] mocy umniejszać« (1): [Małżeństwo] Tłumi chćiwośći y nieporządnośći [...]: ſzátánowi mocy vmnieyſza BiałKat 368v.

»wybawi(a)ć [kogo, co] z mocy [czyjej], od mocy [czyjej, czego]; wybawiać się od mocy [czyjej]; wybawiony, wybawienie z mocy [czyjej]; zbawiciel [kogo] z mocy [czyjej]« [szyk zmienny] (10:2;1;1:1;1): WróbŻołt aa2v, aa4, ccv, ee4v, gg5; KromRozm II b2v; Iż tho miał być zbáwiciel á odkupiciel wſzego narodu ludzkiego/ z moczy okruthnych nieprzyjacioł/ to ieſt/ Grzechu/ Smierći/ Cżártá/ y Piekłá wiecżnego. RejPos 55, 2 [2 r.]; KarnNap A4v; SkarŻyw 230, [236], 356; SkarKaz 157b, 515b, 634a.

»wychodzić z [czyjej] mocy« [szyk zmienny] (3): SkarŻyw 262, 363; O niewolniku dyabelſki/ czuy o niewoley ſwoiey/ á wychodź z mocy ſzátáńſkiey SkarKazSej 692b.

»wyjąć (a. wyjmować), wyciągnąć (a. wycięgać), wziąć, brać [kogo, co] z mocy [czyjej, komu a. od kogo]« [szyk zmienny] (4:2:2:1): OpecŻyw 19v; KrowObr 3v; iż miał poſłáć tákiego/ ktory s cżártowſkiey mocy lud wyiąć miał. BielKron 132v; HistRzym 69v; RejPos 88; zemdlił Diabłá złośćiwego/ pośilił ſerce każdego/ wźiąwſzy z mocy iego, ArtKanc C, D2v; GrabowSet E2, O4v.

»wykupić [kogo] z [czyjej] mocy; odkupiony, okup [kogo] z [czyjej] mocy« (1;1:1): SkarŻyw 519; ktorego Bog obiecował dáć ná okup nas z mocy wężowey CzechEp 297; WerGośc 208.

»wyr(y)wać, wydrzeć (a. wydzierać) [kogo, co] z mocy [czyjej a. komu, czemu]; wyr(y)wanie, wydarcie [kogo, czego] z mocy [czyjej]; wyrwany z mocy [czyjej a. od kogo]« = eripere de potestate Vulg [szyk zmienny] (17:6;2:2;3): OpecŻyw 9v, 161; WróbŻołt tt3v; áby [...] podiął śmierć dobrowolną wydzyeráiąc nas z mocy cżártu/ grzechowi/ y śmierći. LubPs Z4; Czo zá rádość wyerney duſzy/ gdy zna/ iż yą Pan wyrwał z mocy cżárthu/ śmierći/ y grzechu. LubPs cc5 marg, V6v; KrowObr 67v, 69; GrzegRóżn K2v; RejAp 166v; ktory nas wydárł z mocy á s ciemnośći/ á przenioſł nas w kroleſtwo ſyná ſwoiego RejPos 53v, 33v, 270v, [310]v; KuczbKat 270, 400; WujJud 94; KarnNap A4v, E2v; SkarŻyw 519; CzechEp 203, 315; ReszList 146; ArtKanc F17v; WujNT Col 1/13; SiebRozmyśl B3v, B4v, Cv, D3, E2. [Cf też 9. »wydrzeć z mocy« RejAp 97v].

»wywieść (a. wieść) [kogo] z [czyjej] mocy« (3): KrowObr 155v; ktory nas wiedzie iáko práwy Moiżeſz z mocy á z więzienia onego Fáráoná cżártá ſrogiego ſprzeciwniká náſzego. RejPos 2v, 2v.

»z [czyjej] mocy [kogo, co] wyzwolić, wyswobodzić; z [czyjej] mocy wyzwolony; od [czyjej] mocy wyswobodzony« [szyk zmienny] (5:3;1;1): TarDuch D2v; Ktora [krew Pańska] mie Cżłeka nędznego Odwſſech grzechow oċziſczyła A stwey moczy wyzwoliłą RejKup dd2v; KromRozm I [H3]v; SeklPieś 18v; SkarŻyw 262; ArtKanc L7; LatHar 402, 618; WujNT Col 2 arg; SiebRozmyśl F4v.

»moc wziąć [w tym: nad kim (3), iż (1)]; w moc sw(oj)ą (a. sobie) [kogo] wziąć, brać« [szyk zmienny] (4;3;1): ktory [czart] był zwyodł/ y w ſwoyę moc wźyął rodzay ludzki. KromRozm II i3; Nyebeſpyecżeńſtwá piekyelne nádemną moc wzyęły LubPs aav, K3v, V6v; RejAp 102v; RejPos 14v, 72v; GrabowSet H4.

»[co] zamknąć pod moc [czego]« (1): Bo to wſſytko pan zámknął pod moc ſmierći wiecżnej LubPs S.

Wyrażenia: »moc ciemności« = potestas tenebrarum Vulg (6): OpecŻyw 106v; KuczbKat 270, 400; WujJud 94; tá ieſt godźiná wáſzá/ y moc ćięmnośći WujNT Luc 22/53 [idem OpecŻyw ], Col 1/13.

»moc czartowska, czarta« (7:3): RejKup bb2v; LubPs Y5 marg; BielKron 132v; RejPos 2, 2v, 33v, 78v; wiele ſię pogáńſtwá do niego przychodząc/ od cżártowſkiey mocy/ świátłośćią wiáry Kátholickiey wybawiáło. SkarŻyw 230, 262, 356.

»moc diabelska, diabła« [szyk 16:4] (19:1): ktory dzis przez ſweé narodzenijé/ od nás oddálił wſſe diabelkié [!] mocy panowanijé. OpecŻyw 17; WróbŻołt aa2v, aa3, ccv, ee4v, gg5, tt3v; SeklPieś 18v; KrowObr 3v, 67v, 69, 155v; HistRzym 6, 69v, 120; SkarŻyw 358, 519; StryjKron 350; ArtKanc D2v; LatHar 624.

»moc nieprzyjaciela, nieprzyjacielska« (3:1): OpecŻyw 9v; gdyſmy wſzyſcy w grzechach/ w śmierći/ w potępięniu wiecżnym byli/ pod mocą nieprzyiaćielá duſznego KarnNap D4v; SiebRozmyśl B3v; SkarKaz 634a.

»moc piekielna« [szyk 2:1] (3): SkarŻyw 356; LatHar 618; zoſtáwił nam pámiątkę y dźwiękowánie zá mękę ſwoię y wybáwienie z mocy piekielney. SkarKaz 157b.

»moc sprzeciwnika« (2): iedno on ſam może nas obronić od thák okrutnych mocy tych ſprzećiwnikow náſzych. RejPos 334, 78v.

»moc szatańska, szatana« = potestas satanae Vulg [szyk 20:1] (18:3): wiem iżem iá ieſt zliczby odrzuconych od boga/ iſz mię Bóg wmocy ſzatanſkiéi zoſtawił MurzHist G3v; RejAp 166v; RejPos [310]v; KarnNap A4, A4v [2 r.], E2v; SkarŻyw [236], 363; CzechEp 315; WerGośc 208; ArtKanc L7; LatHar 402; WujNT Act 26/18, s. 588, 697; SiebRozmyśl B3v, B4v, E2, F4v; SkarKazSej 692b.

»moc świata tego« (2): áby kroleſthwo cżártowſkie/ y moc ſwiátá tego/ przez imię Páná twoiego/ było nád tobą złamano RejPos 133v, 131.

»moc złego duchá« (6): OpecŻyw 19v, 81v; ſluſzalo yzby bog adama {y} yevą anyoly ſthworzyl napoczątku krom grzechu krom moczy złego ducha PatKaz I 5, 5, 8, 15.

Szeregi: »moc i dzierżawa« (1): iż wſzyścy ktorzy ſą w klątwie/ ſą w mocy y w dzierżáwie ſzátáńſkiey WujNT 588.

»moc a egzekucyja« (1): on opráwcá twoy zábiega/ á żąda/ á prośi dekretu vſtáwicżnie nád tobą/ ábyś iuż był podan w moc á pod exekucią iego RejPos 192v.

»jeństwo i moc« (1): Oycowie oni święći/ ktorzy odkupienia w ćiemnych podźiemnych kráiách czekáli/ ktore Chryſtus z ieńſtwá y mocy nieprzyiaćielſkiey wybáwił SkarKaz 634a.

»moc a jurysdycyja« (1): Iuż ſroga ſmierć wzięłá go [człowieka] w moc á w iuriſdicią ſwą RejPos 14v.

»moc a posłuszeństwo« (1): iż ieſth w więzyeniu thák złego pogániná/ kthory ieſt w mocy iego á w poſłuſzeńſtwie iego [czarta] RejPos 14v.

»ręka a moc« (1): wydrze cie záſię możnoſcią ſwoiá s tey ſrogiey á tobye ſtráſzliwey tey márney ręki á mocy iego RejPos 270v.

»moc ani władza« [szyk 2:2] (4): RejAp 169; tuć iuż podobno cżárt żadney mocy áni władzey nie ma ná ziemi. RejPos 72, [77]v, 345v.

»moc a (ani) zwi(e)rzchność« (2): iż kſiążę tego ſwiátá związano á oſądzono ieſt/ to ieſt/ wſzytká moc á zwirzchność tego ſwiátá/ y onego kſiążęciá iego RejPos 131, 145v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

α. W funkcji przysłówka (17):

»mocą [w tym: czyją (4)]« = działając jako osoba lub instytucja mająca władzę; motu JanStat (13): PatKaz I 13; Kártáinſki też Synod [...] piſſe do Inocentiuſá papyeżá oznáymuyąc mu ſpráwę ſwoyę przećiwko Celeſtyuſowi kácyrzowi/ áby mocą ſtolice ápoſtolſkyey potwirdzoná byłá KromRozm III P4v, N7; GroicPorz i2; BielKron 193v; ia ie wolnymi cżynię mocą tą ktorą mam s tobą rowną. Phil E2; SarnStat 1062, 1191. [Cf też 13.α. »mocą krolewską« SarnStat 532, 1248].

~ Wyrażenia: »mocą sw(oj)ą, własną« [szyk 2:1] (2:1): BielKron 374; RejPos 235; Sąd właſną mocą [motu proprio JanStat 484] máiąc ná pewné rzeczy wzgląd/ ſpráwę [...] ná Roki przyſzłé Ziemſkié odkłáda SarnStat 1258.

»zupełną mocą« (1): Diktatorá vſtaẃcie/ [...] ten zupełną mocą decyzye miedzy námi á imi niechay cżyni BielKron 107v.

Szereg: »mocą a prawem« (1): ysch yego krolewska myloscz nasch mylosczivy pan kladzie zaklath trzidziesczi thisiączi zlothich mocza a pravem svem krolewskiem przeczivko vielmosnemv panv Stanislavy [!] odrovazowi ZapWar 1536 nr 2492. ~

Wyrażenia przyimkowe: »pod swoją mocą« = pod opieką (1):
~ Szeregi »pod swoją mocą i obroną« (1): Izali niewiáſty nierządne pod ſwoią mocą y obroną w Rzymie chował? KrowObr 26. ~

»pod mocą [czyją]« =pod czyimś dowództwem (1): A woyſko żołnirzow iego/ kthorzy więc wychadzáli ku bithwie/ pod mocą [sub manu] Iehiel Piſárzá/ y Máaſyey vcżyćielá/ y pod ręką Hanániaſſá ktory był z Wodzow Krolewſkich. Leop 2.Par 26/11.

»pod mocą [czyją]« = do czyjejś dyspozycji (2): HistJóz B2v; wſzyſtko zboże pod Pháráonową mocą [sub Pharaonis potestate]/ niechay chowáią wſzpichlerzach Leop Gen 41/35.

a. W wizjach apokaliptycznych, w odniesieniu do istot symbolizujących zarówno zło, jak i dobro (53):

moc nad kim, nad czym (9): Moc [bestyjej] nád národy RejAp Ee2, 183v. Cf »da(wa)ć moc«, »mieć moc«.

moc w czym [= nad czym] (2): Błogoſláwieni ktorzy omywáią ſzáty ſwoie we krwi Báránkowey: áby ich moc byłá w drzewie żywotá Leop Apoc 22/14; RejAp 193.

Fraza: »zemdlona jest moc« (1): iáko widział onego márnego ſmoká iáko oſchnął waláiąc ſie ná piaſku/ y iáko zemdlona ieſt moc iego. RejAp BB4.
Zwroty: »moc brać« (1): ktora [bestyja] też moc ſwoię od ſmoká bierze CzechRozm 169.

»czynić moc« = sprawować władzę [szyk zmienny] (5): Widziałem też y drugą beſtyią [...]. A wſſyſtkę moc pierwſſey beſthyiey cżyniłá [potestatem prioris bestiae omnem faciebat] przed nią Leop Apoc 13/12; RejAp 111, 111v; CzechEp 422, 425.

»da(wa)ć (a. podać) [komu] moc; [komu] (po)dana (jest) moc« [w tym: nad kim, nad czym (4), na kogo (1), cum inf (6), aby (4)] = dare virtutem; data est potestas Vulg, PolAnt; dare potestatem Vulg [szyk zmienny] (17;12): dano też iey moc/ ábj miáłá władzą przez cżterdzieśći y dwa mieſiącá. Leop Apoc 13/5, Apoc 6/8, 13 arg, 2, 4, 7; BibRadz Dan 7/6; A chwalili ſmoká/ ktory był dał táką moc oney beſtiey. RejAp 105, 56v, 57 [2 r.], 58, 91, 106v [3 r.] (14); BudNT Apoc 13/2; CzechEp 408 [3 r.]; Nie od Chriſtuſá tego wźiął [...]: ále bez wſzey wątpliwośći od onego Smoku/ ktory zá ſkáránim Bożym moc ſwoię beſtyey podał NiemObr 154; WujNT Apoc 6/8, 13/2, 5.

»mieć moc [cum inf]« [w tym: nad czym (3)] = habere potestatem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (5): RejAp 89v [2 r.]; Też moc máią nád wodámi obroćić (ie) wkrew BudNT Apoc 11/6; WujNT Apoc 11/6 [2 r.].

»odjąć moc [komu]« (1): Papież nim [Antychrystem] ieſt/ to napewnieyſza: ktory [...] odiął moc beſtyey ktora ná niey przednim śiedźiáłá CzechEp 425.

»moc swą (a. [czyją]) okazować« [szyk zmienny] (2): iż wnet tá nowa beſtia pocżęłá okázowáć moc ſwą wſzytkę RejAp 111v, 109v.

»podbijać pod moc swoję« (1): coż cżyniłá tá beſtia o ſiedmi głowách? Oto poſiadáłá á podbijáłá pod moc ſwoię krole/ kſiążętá/ y rozlicżne narody. RejAp 111.

»podać [komu] pod moc; w moc [czyją] zdany« [szyk zmienny] (1;1): A ćić to [ptacy powietrzni] máią być náſyceni á vcieſzeni paſtwiąc ſie nád śćirwy tymi tám im iuż w moc ich ſkazánemi y zdánymi RejAp 164v, 146.

Wyrażenie: »w niwecz obrocona moc [czyja]« (1): iáko záſię ma być w niwecż obrocona moc iego [smoka] RejAp BB5.
Szeregi: »moc i możność« (1): Thedy iey dał on Smok ſwą moc/ y możność wielką [virtutem suam et potestatem magnam]. Leop Apoc 13/2.

»moc i władza« = virius et thronus PolAnt; virtus et potestas Vulg (2): Y dał mu ſmok moc ſwoię/ y władzą wielką. BudNT Apoc 13/2; WujNT Apoc 13/2.

Wyrażenie przyimkowe: »w mocy swojej« (1): A tyć to dziwy fáłeſzne tá beſtia cżyniłá [...]. Tákże y ogień z niebá ſpuſzcżáiąc w rozlicżney mocy ſwoiey RejAp 114.
11. Prawo (tu zgromadzono użycia o znaczeniu ogólnym oraz dotyczące działań prawnych we własnym interesie; użycia dotyczące prawa do wykonywania władzy znajdują się w znacz. 10.); copia, factio, licentia, potestas Mącz (53): Też aby ſwieboda więtſza niż moc niebyła. BielŻyw 118.

moc czego (6): ácz Przywileie Miáſtam y Miáſteczkam ná ſpráwowánié Iármárków zwykły bydź dawáné: któré w ſobie zámykáią wolną moc tárgowánia/ przedawánia/ y kupowánia SarnStat 946. Cf »da(wa)ć moc«, »mieć moc«, »odejmować moc«.

W charakterystycznych polączeniach: moc (s)kupowania (2), otrzymania [czego], postępowania, przedawania (2), targowania; moc do elekcyjej, do uczynienia [czego]; moc ku zrządzeniu testamentu.

Zwroty: »w mocy [czyjej a. u kogo] być« [w tym: cum inf (1), że (1)] = ktoś ma prawo [szyk zmienny] (3): Diar 47, 74; iáko to w mocy iego [powoda] ieſt [in potestate petitoris est] pozwáć kogo y prośić nań práwá/ ták mu też niech wolno będźie/ tákim poſtępkiem przećiwko ſtronie iść/ iákim chce. ModrzBaz 87v.

»da(wa)ć [komu] moc; moc [komu] podana« [w tym: czego (1), na co (1), cum inf (6), aby (1)] = dare potestatem Vulg, Mącz; dare licentiam, facere copiam a. potestatem Mącz; dare facultatem JanPrzyw (10;1): MetrKor 59/77; Czo mozeczie naymnieyschą svmmą odkvpycz odkvpvyczie. wſchakze yeſlybi na malie nyemoglo przeſtacz tedj wam dawami mocz poſtępowania do svmmi czterech thiſſyeczi zlotich LibLeg 11/82v; Poſłał mu [Antyjoch Jonatanowi] przytym kubki złote/ [...] dáiąc mu moc aby w ſzárłaćie chodźił BibRadz 1.Mach 11/58; Mącz 58c, 113c, 193a, 430d [2 r.]; ZapKościer 1587/70v, 1589/85; SarnStat 946.

»mieć moc« [w tym: czego (3), do czego (2), ku czemu (1) cum inf (23)] = habere potestatem, posse Vulg, JanStat; liberum est [alicui] Mącz; habere ius Modrz; habere facultatem JanStat [szyk zmienny] (32): OpecŻyw 189v; KrowObr 223 [2 r.]; Leop 1.Cor 9/4, 5; UstPraw C3v; BibRadz 3.Esdr 4/11; BielKron 40v; Cui Testamenti factio nulla esset Który żadny mocy nie miał ku zrządzeniu Teſtamentu. Mącz 114a, 190d, 225c, 387c; gdiż káżdy z nas ma iednáką moc do Elekciey MycPrz II C3v; ModrzBaz 24; Referendarze téż przy Królu máią moc zdánie ſwé w Rádźie powiedźieć. SarnStat 38; od więtſzych ſpraw [...] ieno cżtéry groſze niech máią moc bráć. SarnStat 817, 143, 209, 373 [3 r.], 484, 578 (17); Náſzym królem ſię cżynił/ choć téy mocy nie miał SiebRozmyśl H3.

»mieć w mocy [cum inf]« (2): Poſpolitemu cżłowieku dał też trzy rzecży mieć w ſwey mocy/ rádę wybieráć práwá ſie wywiádáć/ á woynę ſkázowáć gdy krol każe BielKron 99v; SarnStat 1271.

»odejmować [komu] moc; moc odjęta [komu] jest« [w tym: czego (1), cum inf (2)] = adimere potestatem; potestas adempta Modrz (2;1): zábieży ſię łácno tákowym wykłádom/ ieſliże práwem odiętá im będźie moc ſkupowánia ſzołtyſá ſwego ModrzBaz 100, 49v, 70v.

Wyrażenia: »wolna moc« = libera facultas JanStat (5) : inné zamki [...] którymkolwiek będźiem chćieć/ my mamy/ y potomkowie náſzy mieć będą wolną moc dáwáć. SarnStat 484, 578, 700, 884, 946.

»zupełna moc« = plena facultas, plenimoda a. omnimoda potestas JanStat [szyk 9:2] (11): Zaſlużyla panna Mariá tę koronę/ ktorá [lege: ktorą] má motz zupelną otrzymaniá/ nie tylko iako dziewecżka krola wiecżnégo ale iako [...] panij niebieſkiégo krolewſtwa OpecŻyw 189v; MetrKor 59/77; ZapKościer 1587/70v, 1589/85; tylko o część ſwą dźiedźiczną/ która nań przynależy/ ma zupełną moc Práwem czynić. SarnStat 592, 373 [3 r.], 578, 590, 1146.

Szeregi: »moc albo (i) prawo« [szyk 1:1] (2): co on zá moc ma álbo práwo rozdawáć komu wiecżne kápłáńſtwo BielKron 40v; ZapKościer 1587/70v.

»wolność i moc« (1): tedy wolność y moc [libertatem et facultatem JanStat 213] będą mieć Mniſzki przerzecżoné inému powinowátému którému álbo obcému náiąć [dobra swe] SarnStat 209.

12. praw. Prawomocność, obowiązywalność, ważność prawna dokumentu, wypowiedzi lub urzędu; firmitas, robur, valor JanStat, JanPrzyw; authoritas, facultas, vigor, vis JanStat (213): Spráwy ludzkié [...] od żadnégo niemáią w mocy ſwéy bydź zwątloné: któré gruntowna władza Przełożonych Kśiążąt vtwiérdźiła SarnStat 885, 61, 894 marg, 952, 991, 1104 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: niesporna moc, niewątpliwa, pewna, pierwsza, pilna, prawdziwa, trwająca, ustawiczna; moc obwarowania, prawa [= jako prawo], statutu [= jako statut] (2), trwania, ugruntowania, wici [= jako wici], [jakiej] mocy (7); czynić moc, otrzymać, zatrzymać; do mocy przywodzić (przywiedziony) (2), przywracać; pod mocą chować (2), strzec (2); w mocy trwać, zwątlony.

Zwroty: »(być) [jakiej] mocy« = esse [alicuius] valoris a. roboris, habere facultatem JanStat [szyk zmienny] (11): SeklWyzn Av; GroicPorz mv; Krol gdy dekret vcżyni po kroleſtwie iákim/ Chociay będzye dáleko/ [...] Nie inácżeyby tuż był/ tákiey mocy będzye. RejWiz 112v; WujNT 77; A gdźieby [kasztelan] ináczéy czynił/ tedy [...]/ cokolwiek vczyni álbo oſądźi/ ono żadnéy mocy bydź nie ma. SarnStat 232, 13, 260, 632, 838, 936, 1217.

»w mocy (być)« [szyk zmienny] (3): aby ten reces piotrkowski w mocy był DiarDop 119; BielKron 175v; SarnStat 608.

»moc mieć; mocy nie mający« [w tym: czego (7), do czego (1), ku czemu (1), na co (1)] = firmitatem a. robur habere, [alicuius] roboris esse, robur obtinere JanStat, JanPrzyw; authoritatem obtinere, firmitatem recipere, valere, vim habere, in vim durare JanStat; [alicuius] roboris remanere JanPrzyw [szyk zmienny] (79;1): LibLeg 11/24; ConPiotr 31v, 32v; Iż co nyema potfirdzenya áni mocy z piſmá/ yáſna rzecz iż to z czártá yeſt. KromRozm I H4; MurzHist R3v; KromRozm II h4v; KromRozm III P8; GroicPorz ſv; KrowObr 29; Liſty niepieczętowáne nie máią mocy. UstPraw Hv, H2, BibRadz I 1c marg; BielKron 199v, 216; RejAp 168; WujJud 112v; SkarJedn 127,139, 175, 180, 182 (8); SkarŻyw 318; ZapKościer 1585/54v, Rádniey ie zowćie vrżędnikami Krolewſkiemi/ [...] gdyż iedno gdy Krol żyw/ vrżędy ich moc ſwą máią. GórnRozm Av; PaprUp Lv; WujNT 717; MAieſtat Królewſki/ Dekretem ſwym/ który moc ma Státutu ná wieczné czáſy/ wſzytkim wobec/ [...] roſkazáć [...] raczył SarnStat 713; któré to zaſtáwy/ dárowánia/ przedánia/y zapiſy káſſuiemy/ [...] áby żadnéy mocy niemiáły SarnStat 1102, 13, 61, 95, 97, 136 (50); SkarKazSej 659b.

»moc [czemu] odejmować, brać; moc [czemu] odjęta« = unieważniać; derogare JanStat (1:1;1): MurzHist Fv; SarnStat 1088; iż [biskup] mogł względem religiey/ ſeymowe ich dekretá podnośić/ y moc im bráć SkarKazSej 680a.

»[czemu] moc przydawać, przykładać (a. układać)« [w tym: przykładać i przydawać (2)] = robur apponere JanStat, JanPrzyw; robur adicere a. imponere JanStat (4:3): wſzyſtkié y kożdé z oſobná Przywileie/ Práwá/ Wolnośći [...] odnawiamy/ vtwiérdzamy/ pochwalamy/ y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy. SarnStat 53, 888, 952, 957, 990.

»moc tracić« = nie być przestrzeganym (1): Pierwey ſeymowe ſtánowienie było iáko Bozkie nie wzruſzone y święte: teraz moc tráći/ powagi nie ma. SkarKazSej 659b.

»[co] utwierdzać w mocy« (2): wſzyſtki [dekreta] mocą vchwały poſpolitéy Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo [...] vtwiérdzamy w zupełnéy mocy SarnStat 85 [idem] 93.

»moc wziąć, brać« [w tym: czego (1)] = firmitatem accipere JanStat [szyk zmienny] (6:2): GroicPorz 13v; Ieſliby kto ná Trádicyą Kośćielną/ ktora álbo piſániem álbo zwycżáiem moc wźięłá/ nie nie dbał WujJud 40, 157v; StryjKron 542; SarnStat 779, 991, 999, 1167.

»w mocy zachow(yw)ać [co], zachowan(y); zachować [co] przy mocy« = in robore conservare a. relinquere JanStat [szyk zmienny] (17:2;1): ComCrac 16; LibLeg 11/ 181; UstPraw Iv; SPráwiedliwośći táki porządek w mocy záchowuiemy/ iáki ſobie któré Woiewództwo domá ſpólnie poſtánowiło SarnStat 5, 91, 99, 153, 176, 288 (22).

»w mocy, przy mocy zosta(wa)ć« = in firmitate a. robore permanere, viribus subsisiere JanStat [szyk zmienny] (10:1): GroicPorz bb4v [2 r.]; ma w mocy zoſtáć ſtáry zwyczay płácenia v Sądu. UstPraw K3; SarnStat 394, 581, 952, 1022, [1023] (8).

»w mocy, przy mocy zostawi(a)ć (a. (z)ostawować) [co]; w mocy zostawion(y)« = in robore conservare a. relinquere JanStat [szyk zmienny] (33:4;5): ComCrac 14 [3 r.]; RejWiz 183; UstPraw K3; BielKron 232v; Tákowé wſzytkié imioná [...] przypadáią w ręce náſzé y Rzeczypoſpolitéy: oſtáwuiąc w mocy feuda y lenna Kśiążąt Pruſkiégo y Pomorzkich SarnStat 84; O przyśięgách/ któréby Rády Dignitarze/ Vrzędnicy/ y Stároſtowie narodu Litewſkiégo [...] czynić mieli/ ták przy mocy ſobie zoſtáwili SarnStat 1012, 84, 91, 97, 103, 130 [2 r.] (36).

Wyrażenia: »dostateczna moc« (1): A żeby doſtátecznieyſzą moc wſzyſtki przerzeczoné rzeczy wźięły [Ut autem corroborationis et cautele uberioris omnia praemissa accipiant firmitatem JanStat 749]/ kazáliſmy dla pewnieyſzéy mocy ninieyſzy liſt Pieczęćiámi náſzémi vtwiérdźić. SarnStat 991.

»postanowienie w mocy« (1): Ná Symie [!] Norymberſkim Kſiążętá radzili o poſtánowieniu w mocy pokoiá BielKron 199v.

»wieczna, na wieki, wiekuista moc« = perpetua firmitas, perpetuum robur JanStat, JanPrzyw; perennis firmitas JanStat [szyk 19:7] (23:2:1): áby ták Grodzkié iáko Ziemſkié kśięgi y zapiſy w nich vczynioné były ważné/ y miáły moc wiecznéy mocy SarnStat 539; Ná których wſzytkich rzeczy wiárę y świádectwo ku wiádomośći doſkonálſzéy ná wieczną moc Pieczęći náſzé ninieyſzému liſtu ſą záwieſzoné. SarnStat [994], 53, 95, 136, 163, 258 (26).

»wielka moc« = magna firmitas JanStat [szyk 6:1] (7) : SeklKat Av; WujNT 77; áby tákowégo pokoiu wiecznégo y zgody pod pewnośćią y mocą więtſzą [sub certiori attentionis firmitate et robore JanStat 897] ſtrzegliſmy y chowáli SarnStat 1114, 369, 382, 999,1217.

»zupełna moc« [szyk 2:1] (3): té wſzyſtki [artykuły przywileju] [...] w mocy zupełnéy ná czáſy wieczné zoſtáwáć máią. SarnStat [1023], 85, 93.

Szeregi: »dostojność i moc« (1): ktore [Pismo Św. (według księży)] nie ieſt więcżſzei doſtoynoſci y moczi iedno iako nieme bydlę á ołowiana regvła. SeklWyzn Av.

»moc a (i) stałość« = robur et firmitas JanStat (2): iákoby elekcye/ to ieſt/ wybieránia Ceſárſtwá Rzymſkiego były w ſwey mocy á ſtałośći bez wſzelákich trudnośći/ iáko przed tym bywáły BielKron 175v; SarnStat 369.

»moc i (a, albo, ani) waga (a. powaga, a. ważność)« = firmitas neque pondus JanPrzyw [szyk 8:1] (9): ComCrac 14; KrowObr 29; ty iſte rzecży niecżynią ſámy z śiebie ważnośći álbo mocy w Przyśiędze/ ále Pan Bog to ſam dźiáła KuczbKat 285; SkarJedn 298; Iż odpuſty ſą ludzkie wymyſły/ bez żadney mocy y wagi. ReszPrz 40; PaprUp Lv; SarnStat 13, 164,1166.

»moc i (albo, ani) władza« = robur et (vel) momentum JanStat, JanPrzyw; robur et firmitas, valor et momentum, vigor et authoritas JanStat [szyk 12:1] (13): A cokolwiek przez nie ináczéy będźie oſądzono y ſkazano: niech nikczemno będźie/ y żadnéy mocy álbo władzéy niech nie ma. SarnStat 888, 163, 261, 607, 632, 838 (13).

Wyrażenie przyimkowe: »w mocy« = prawomocny (1): mąmy visczęnie Hetmanskie de vita, de honore de bonis wmocy ActReg 89.
13. praw. Upoważnienie, pełnomocnictwo; zlecenie, zezwolenie, oddanie do decyzji; auctoritas, nomen Cn [w tym : czyja (62): G sb i pron (37), pron poss (15), ai poss (10)] (186): LibLeg 10/70, 11/25v; GroicPorz t2 [2 r.], aa4v; [kardynałowie] dáli mu płaſzcż Papieſki s tą mocą/ ná ktorego gi wdzyeieſz/ tego prziymiemy zá Papieżá. BielKron 188; vprośił v Papieżá Ianá S. Dunſtanus/ aby mu po wſzytk<i>ey Angliey wolno było Kánoniki y kápłany/ ktorzyby w cżyſtośći nieżyli/ zdoſtoieńſtwá ich y vrzędow kościelnych ſkłádáć [...]. O tey mocy dowiedziawſzy ſię Biſkup Vwetańſki Atelwoldus [zrzucił z Urzędu kilku kanoników] SkarŻyw 510.

W charakterystycznych polączeniach: moc chodzenia z kazanim, na czynienie synodu, ku skazaniu na śmierć, stateczna, ustawowania praw, wolna, na zapłatę, zjednoczenia; mocy potrzebować; pozwalać (pozwolić) moc (2), spuścić; dać [co] z mocą, reprezentować [co]; o mocy pytać się (2).

Fraza: »moc jest odjęta [komu]« (1): (nagł) Wybicie s ſtrony Mocy. (‒) PLenipotencyą ták odbyć może/ [...] ieſli moc ieſt odiętá komu przes Princypałá GroicPorz t2.
Zwroty: »da(wa)ć, zlecać [komu] moc [w tym: na co (3), ku czemu (2), czego (1), cum inf (10), aby (14)]; (na)dana [komu] moc [w tym: czego (1), na kogo (1), cum inf (4), aby (4)]; danie mocy [ku czemu]; (po)da(wa)ć (a. zdać), poruczyć, polecić [komu] w moc [w tym: co (6), (a)by, iżby (5), cum inf (1)]; dać [co] pod [czyją] moc« = upoważnić; zostawić do decyzji; powierzyć, zlecić; dare potestatem PolAnt, Vulg, JanStat; dare facultatem Vulg, JanStat; delegatio Mącz; data potestas JanStat [w tym: poruczyć i dać itp. (4)] [szyk zmienny] (34:2;11;1;11:2:1;1): BielŻyw 81; panom exequtorum swym nyzey napiſanym wmocz poruczil y dal, abi ony tho wſchithko thak roſſchafowali iako bi naliepicy mogli MetrKor 59/76v, 59/76v, 77; LibLeg 11/8, 27v, 71, 76v; ConPiotr 30; MurzNT Mar 13/34; BielKom D3v; GDy iuż Burgrábiá ma wſtáć z mieyſtcá Sądu ſwego/ zda w moc Sądy wſzytki Woytowi GroicPorz k2, p2 [2 r.]; KrowObr 31 [2 r.] Vu; Leop 1.Esdr 5/9, 3.Mach 7/10; UstPraw C; Dał też krol Artáxerſes Longimanus moc Ezdráſowi vſtáwiáć Sędzye w Ieruzálem BielKron 96v, 58, 103v, 108,186 [2 r.], 224 (12); Damnatorium iudicium dare in aliquem Dáć moc ku skazániu kogo ná ſmierć. Mącz 77c, 81b, 187a; OrzQuin L4v; HistRzym 69v; RejPos 283; ModrzBaz 93, 101; SkarJedn 120; SkarŻyw 166; NiemObr 66; BielSjem 19; KochPam 86; KochProp 9; KochWr 36; SarnStat 184, 311, 370, 440, 574 (11); Swieccy krolowie gdy od śiebie vrzędy ſtáwią/ dáią im moc ná zapłátę dobrym y złym SkarKaz 206b.

»mieć moc [w tym: w czym (2), cum inf (12), aby (1)]« = habere potestatem Vulg, JanStat; autoritatem habere, habere facultatem JanStat [szyk zmienny] (19): LibLeg 10/71, 11/27v; RejKup k7; vćiekay Philipie da ćie śćiąć krolewná iáko y drugie/ boć ma thę moc od Papieżá. BielKron 238v, 415v; HistRzym 125; RejPos 283, 285; BiałKaz G2; WujNT Act 9/14; ieſliby którégo śmierć záſzłá/ tedy inni Kolegowie praeſentes moc máią zamek iego otworzyć/ y pieczęć odedrzéć. SarnStat 20; Tęż moc w niebytnośći Sędźiégo y Podſędká będą miéć [pisarz i podsędek] w ſpráwách y w pozwiéch ná Rocéch SarnStat 746, 364, 554, 559, 839, 910, 918, 1185.

»z zupełną (a. pełną, a. dostateczną) mocą posłać, posłany (a. przysłany, a. przesłany), poseł« = nuntius cum plena facultate JanPrzyw [szyk zmienny] (2:11:2): ConPiotr 35; BielKron 391; ná który [sejm] od wſzech ſtanów/ tám ztąd Poſłowie z zupełną mocą przyſłáni bydź máią. SarnStat 1200, 941, 1004, 1018, 1027, 1037 (13).

»wziąć moc« [w tym: czego (2)] = potestatem accipere Vulg [szyk zmienny] (3): Miáſtá y zámku nikt ſpráwowáć nie może/ ktory mocy od Páná y krolá nie wezmie SkarJedn 49; SkarŻyw 544; WujNT Act 26/10.

Wyrażenia: »niezamierzona [= nieograniczona] moc« (3): My thedy rada a ſenath koronny [...] poſpolu y Ziemſkymy poſly, ktoręm zupelna niezamierozona [!] nocz [!] ieſt od wſſego riczerſtwa Corony they dana, aby radzyly o rzeczach na ktorich obrona poſpolita nalieſzy. Takyſmy spoſob ku obronie poſpolithey [...] nalozely. ConPiotr 30; SarnStat 1059, 1188.

»osobliwa [= szczególna] moc« (1): ieſli [plenipotencyja] ieſth niedoſtáteczna/ ieſli w obec we wſzytkich ſpráwách vczyniona/ á rzecz oſobliwey mocy ktemu potrzebuie GroicPorz t2.

»zupełna, oała, doskonała, dostateczna, pełna moc« = omnimoda a. plena facultas JanStat, JanPrzyw; plena a. plenimoda potestas JanStat [w tym: zupełna, dostateczna (1)] [szyk 30:2] (27:2:1:1:1): ConPiotr 30; GroicPorz p2; BielKron 108, 143, 186, 373v, 415v, 443v; MY, Ian Olbrycht/ [...] którzyſmy ſie tu do Piotrkowá zgromádźili/ y którzy tu repraeſentuiemy ćiáło tegoż króleſtwá/ z doſkonáłą mocą SarnStat 28; ná co ieſt mu dána zupełna moc vſtáwiáć/ odmięniáć/ y wſzyſtko z lepſzym porządkiem czynić SarnStat 311, 350, 370, 440, 554, 559, 902, 904. Cf »z zupełną mocą posłać«.

Zestawienie: »list [czyjej] mocy, z zupełną mocą« = pełnomocnictwo (2:1): lyſt ten naschey moczi ktorismi yemv y naſchim poddanim ſnym daly [...] okazą yeſly sye o moczi pitacz będą LibLeg 10/69v, 11/25v; dawſzy mu liſty z zupełną mocą/ poſłáli go do Dámáſzku BielKron 143.
Przen (1): A toż maſz Credencyą bożą z zupełną mocą/ zá ktorą ták maſz wyerzyć poſlom yego/ yáko ſámemu Pánu KromRozm II gv.
α. W funkcji przysłówka: z upoważnienia, z rozkazu, w imieniu (74):

»mocą« [w tym: czyją (27)] = in virtute PolAnt, Vulg; vigore JanStat, JanPrzyw; in potestate Vulg; authoritate JanStat (67): stharoſthowye moczny bądą kazdego zlodzyeya moczą pana szwego poymacz MetrKor 34/134v; Powiedz nám ktorą to motzą czyniſs / ijże naucżáſs lud nie wziąwſſy od nás odpuſſcżeniá. OpecŻyw 74, 74, 74v; LibLeg 6/119; KromRozm II v4, x3v; KromRozm III H5v; GroicPorz i2; KrowObr 159v, 235v; BibRadz 1.Mach 1/60; Miedzy ktorymi záwżdy ieden był przełożony/ ktorego mocą drugą rádę obſyłano BielKron 119,196v; OrzQuin K3; RejPos [77], 135v, 235, 250v; SkarJedn 221, 337; CzechEp 28; PaprUp Lv; ActReg 2; czyią mocą Ian krzćił Bożą, czyli ludzką? WujNT 87 marg, przedm 38, Matth 12/27, 21/23, 24, 27 (16); Tedy mocą Séymu tego przyczyniamy czáſu do ſądzenia y odpráwowánia ſądów Ziemſkich SarnStat 722, 13, 75, 93, 164, 194 (16).

~ W charakterystycznych połączeniach: mocą biskupa, człowieka, namiestnika, pana, panow przysiężnikow, sejmu (18), synodu (2), zboru; mocą wymyśloną.

Wyrażenia: »mocą cesarską« (2): Mocą Ceſárſką y krolow Koncylia máią być ſkłádáne BielKron 216, 218v.

»mocą krola, krolewską« = vigore regio JanStat (3:2): GroicPorz i2, i4; BielKron 216; Dla tegoć mocą Królewſką/ y náſzégo vrzędu Stárośćiégo roſkázuiemy: ábyś przed námi [...] oblicznie ſtánął SarnStat 532 [idem] 1248.

»mocą papieską, papieża« (1:1): Ia Staniſlaw sin Mikolaiow znowego myaſta piſarz yawny moczą papieską creowani MetrKor 59/77v; KrowObr 159v.

Szeregi: »mocą abo (i) imieniem« [szyk 1:1] (2): BielKron 218v; ktorą mocą ábo ktorym imieniem [In qua virtute aut in quo nomine] wyśćie to vczynili? WujNT Act 4/7.

»mocą i prawem« (1): A ieſli rzeką [Grekowie]: Inąśmy ſobie głowę wſzytkiego kośćiołá/ to ieſt Pátryárchę Cárogrockiego/ poſtáwili: tedy ich pytám/ ktorą to mocą y práwem vcżynić mogli? SkarJedn 162.

»mocą i władzą« (1): Któré to Artykuły [...] mocą y władzą ninieyſzégo Séymu Wárſzáwſkiégo poſtánawiamy/ vtwiérdzamy y ſkázuiemy. SarnStat 1218. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocy« (2):
~ Wyrażenia: »z mocy cesarskiej« (1): tho Kſięſtwo ná Ferdynándá álbo ná iego potomki ma przyść z mocy y dobredzieyſtwá Ceſarſkiego. BielKron 212v.

»z mocy krolewskiej« (1): Práwo kośćielne/ áby było rychło wrocone/ bowiem kośćioły połupiono/ áni wtym trzeba práwá vżywáć/ iedno zgołá vznáć zmocy Krolewſkiey. BielKron 232v. ~

»pod mocą [czyją]« = zgodnie z ustawą (1): The ſą przemiány á porządki ich wedle poſlugi ich/ áby wchodzili do domu Páńſkiego/ według porządku ſwego/ pod mocą [sub,mdnu] Aaroná oyca ich [cf... zgodnie z zarządzeniami przekazanymi przez ... Aarona Biblia Tysiąclecia; ... zgodz ustawami, ktore pozostawił im ... Aaron Pismo Ś:w., Poznań 1975] Leop 1.Par 24/19.

»za mocą« (4): My tedy z Rádámi náſzémi [...] zámocą ninieyſzégo Séymu [...] poſtánawiamy: áby [...] SarnStat 1211.

~ Wyrażenie: »za mocą cesarską« (1): ia Páweł Ian z Geſzowéy Kápłan Biſkupſtwá Gniéźnieńſkiégo Piſarz iáwny zá mocą Céſárſką [Imperiali auctoritate Notarius JanStat 888] SarnStat 1108.
Szereg: »za mocą i władzą« [szyk 1:1] (2): My tedy z Rádą náſzą [...] zá władzą y mocą tegóż ninieyſzégo Séymu Wálnégo [...] vſtáwiamy/ zámknęliſmy y rozrządźili/ [...] w Artykułách niżéy nápiſánych tákową popráwę SarnStat 1216, 1211. ~

a. Zgoda, zatwierdzenie (4):
Wyrażenia przyimkowe: »bez [czyjej] mocy« (2): OpecŻyw 120; Oto Deſzpotá Koronowano w Wołoſzech theraz niedawno bes Pápieſkiey mocy. OrzRozm C.

»z [czyją] mocą« (1): którzy [posłowie] [...] będą mogli álbo zwolić imięniem wſzyſtkich ná przerzeczoną popráwę: álbo oné zá potrzebą z lepſzym baczeniem poſtánowić/ z náſzą y wſzyſtkiéy Rády mocą y rádą [cum nostro totiusque Senatus consilio et autoritate JanStat 142] SarnStat 56.

»za mocą [czyją]« (1): iż Biſkupſtwo Chełmieńſkié do Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo má ſie wróćić [...] zá łáſką y mocą Naiwysſzégo Oycá Papieżá [favore et auctoritate summi Pontificis JanStat 875] SarnStat 1096.

14. Ilość, najczęściej wielka i liczona na sztuki; copia Mącz; bona a. magna (maxima) a. multa pars, complures, crebri, immodici, magna res, (magna) vis, (magnus) numerus, numerosi, permulti, pleri, plerique, plurimi, quamplures, (satis) multi Cn [w tym: kogo, czego (79); składnia orzeczenia w praes: zawsze sg; w praet: sg f (6) MurzHist Lv, BielKron 307v [2 r.], 388, KochSz A4v, LatHar 724; sg n (5) WujJud 144, HistHel B4v, D3, D3v, PaxLiz C4; pl m pers (1) GrzepGeom A4v] (81): Leop Apoc 18/3; moc wod wzbierze po wſzytkich polách BibRadz 4.Esdr 15/40; Mącz 24d, 64c; [Portugalia] ma w ſobie rzéczek 25 000. y zdroiów znácznych moc Oczko 7v; poſpólſtwá moc pomordowáli KochJez B3; GórnRozm F2v, H; GrochKal 3; GórnTroas 40, 67; WujNT Apoc 18/3; Dźiał woiennych moc niepodłą ku potrzebie Króleſtwá Polſkiégo [...] potrzebną [...] będźiemy koſztem ſwym dodawáć. SarnStat 125; KlonKr wstęp A4; Pokić ſię dobrze wiedźie moc przyiaćioł będźie CzahTr H4v; KlonFlis C; Ieſt tu moc pieniędzy/ Fántow/ drogich kámieni/ y złotych rzecżędzy. KlonWor 43.

W przeciwstawieniu: »moc ... niedostatek« (1): Ieden ieſt duch żiwota [...]. Drugi ieſt duch rozumnoſci [...]. Trzeci ieſt duch cżuynoſci, [...] á według tego ducha drugie dwa ſprawuią ſie y rządzą podług iako ieſt iego moc albo nie doſtatek. GlabGad E.

Fraza: »[czyja] moc przewysza« = kogoś jest więcej (1): Bacżąc to Nowokrzcżeńcy/ yż ich moc przewyſza/ wybráli ſobie mną rádę BielKron 214.
Wyrażenia: »haniebna [= b. wielka] moc« (1): Tak iż brzuchá moiego/ hániebna moc ſpádło PaxLiz C4.

»niesłychana moc« (1): Więźniów zacnych náwiązał/ nieſłycháną plonu Moc wypędźił KochJez A3v.

»niezliczona (a. nieprzeliczona, a. rozliczna) moc« [szyk 15:12] (27): SeklKat I3; RejWiz 154v; iż Pan Bog [...] ſpráwił ſobie ku ſłużbie ſwoiey rozlicżną moc Anyołow ſwiętych RejAp 101v; RejPos 100v, 329v; WerKaz 294; przy poświącániu kośćiołá Sálomonowego moc niezliczoną bydłá [...] zárzezano LatHar 215, 13, 45, 79, 129, 151 (20); CzahTr D3.

»moc niezmierna« (1): Naydźieſz y innych rzecży dźiwnych moc niezmierną LatHar 263.

»wielka (jest) moc« = multitudo, multum Vulg; maximum Modrz [szyk 22:8] (30): MurzHist Lv; Azaż nie wielką moc skarbow wysłała do Włoch Krolowa JejM matka WKM Diar 72; KochZuz A2; BibRadz 1.Mach 4/23, 2.Mach 5/3; Cżechowie niekthorzy poſłáli do Krolá Polſkiego/ [...] zwłaſzcżá Thaborowie/ ktorych byłá moc więtſza BielKron 388, 30v, 295, 307v [2 r.]; wielka moc Ludźi/ zá wielką pracą ledwa ón Okręt wyważyć ná brzég mogli. GrzepGeom A4v; RejPos 135; KuczbKat 410; BielSpr 37v; WujJud 144; HistHel B4v; Strum P; ModrzBaz 51; SkarŻyw 484 marg; KochPhaen 15; Iáka moc wielka ludzi poginęłá KochSz A4v; GórnRozm G3v; LatHar +4, 100, 675, 724; WujNT 443; CzahTr D3, D3v; KlonFlis Cv.

Szeregi: »moc i poczet« (1): ktoremu ia [...] prágnę oddáć cżeść y chwałę przyiemną/ przed niezlicżoną mocą y pocżtem Swiętych Anyołow y wybránych twoich LatHar 13.

»moc a wielkość« (2): Ci co w mocy á w wyelkośći bogactw ſwych vfáli. LubPs N2; RejPos 100v.

Wyrażenie przyimkowe: »w mocy« = w licznym gronie (1) : Oto przyſzedł Pan w mocy ſwiętych iego [in sanctis millibus suis Iudae 14] BielKron 3v.
Przen (1): [łzy moje] Wſzytkę moc ſwoię/ w me ocży zátocżćie GrabowSet A4.
15. Intensywność, nasilenie; fortitudo PolAnt; virtus Vulg; firmitudo, potentia, vehementia, vis Cn [w tym: czego (10); w pl (1)] (43): RVmienkowa wodka [...] zimnicze wſzytki mdli, moczy gim niedawa FalZioł II 10c, IV 31a; Ktoż ma znáć moc gniewu twego LubPs T6v; BibRadz Ps 89/11; przes ktorą vmieiętnośc rozmaitym przyrodzeniam y mocąm dźwiękow przypatruiemy ſię KwiatKsiąż I3; iż Pan dobrowolnie pirwey z łáſki ſwoiey dług odpuśćić racżył/ doćiſniony oną mocą wiáry ſwiętey o ſwiętym miłoſierdzyu ſwoim RejPos [310]v; KuczbKat 315; choćiaby ná mocy ſtárániu náſzemu zeſzło [etiamsi conatum vires defecissent] ModrzBaz 9v; gdy mocy oney świátłośći wytrwáć niemogły SkarŻyw 589; OrzJan 78; RybGęśli D; WujNT Apoc 1/16; SarnStat 1117; SkarKaz 7a; iż przez te troſki nic ſmácnego nie znam/ Ktorych mocą zmorzoná/ iuż y o ſię niedbam. PaxLiz B3v.

W charakterystycznych połączeniach: groźna moc; moc ciepła, dźwiękow, gniewu (3), miłości bliźniego, światłości, wiary, wojny; da(wa)ć moc (3), przenieść, wytrwać, (po)znać (3); wściągnąć od mocy; mocą dociśniony, zmorzony; na mocy zeszło.

Zwroty: »moc mieć« = być silnym, intensywnym (1): kthore [zmysły] w młodych leciech/ wielką á gwałtowną moc máią GórnDworz L12.

»[nad czym] moc mieć« = być silniejszym (1): dokądże gnyew twoy będzye/ Nád modlitwą ſług twich tákową moc miał wſſędzie LubPs S3v.

»moc (za)wziąć, brać« [w tym: u kogo (2), w kim (2)] = zapanować; szerzyć się; stawać się silniejszym; invalescere PolAnt, Modrz; convalere Mącz; roborari JanStat [szyk zmienny] (14:7): RejKup o2v; LubPs B5; Albo ogniá s pirwotku ieſli w cżás nie gáśiſz/ Wierz mi kiedy moc weźmie bárzyey ſie przeſtráſzyſz. RejWiz 137v, 78v; głod wźiął moc w mieśćie BibRadz Ier 52/6, I 3c marg; Mącz 185c, 474c; RejZwierc 147; ModrzBaz 35v, 52, 74v; boiazń ſie Boża ſzerzyłá/ miłośierdzie moc bráło SkarŻyw A2; KochFr 27; KochPam 87; Rádość ſye z troſką plećie: A kiedy iedná weźmie moc nawiędſzą W ten czás maſz vyźrzéć odmiánę naprędſzą. KochPieś 41; SarnStat 21, 80 [2 r.], 908; VotSzl Fv.

Wyrażenia: »gwałtowna moc« (1): GórnDworz L12 cf »moc mieć«.

»moc niezmierna« (1): Iákoś dał ſłońcu/ ćiepłá moc niezmierną GrabowSet E2v.

»wielka moc« [w tym: w zwrocie »brać, wziąć moc« (5)] [szyk 4:1] (5): Late vagatur ignis, Bárzo ſie ſzerzy/ Bierze wielką moc. Mącz 185c; GórnDworz L12; KochFr 27; KochPieś 41; VotSzl Fv.

α. W funkcji przysłówka (4):
Wyrażenie: »wielką mocą« = usilnie (1): począł [...] wielką go mocą odwodźić/ aby śię zbawiciela ſwego i prawdy iego nie przáł MurzHist C3.
Wyrażenia przyimkowe: »z mocy« = głośno (1): zákrzyknął z mocy [in fortitudine] głoſem wielkim/ mowiąc Leop Apoc 18/2.

»przez moc« = głośno (1): wołał práwie przez moc głoſem wielkim RejAp 147.

»pod mocą« = mocno, usilnie (1):

~ Szereg: »pod mocnością i mocą« (1): ábyſmy tákowy pokóy [...] pod pewnieyſzéy pilnośći mocnośćią y mocą [firmitate et robore JanStat 878] ſtrzegli SarnStat 1099. ~

16. Istotny sens, treść, znaczenie; basis, firmamentum Mącz [w tym: czego (15)] (17): Wamći dano poznáć táiemnicę Kroleſtwá Bożego/ Ałe tym ktorzy na ſtronie ſą/ wſzytko bywa w przypowieśćiách. (marg) To ieſt/ kthorzy nie ſą z iednoty wiernych/ mocy słow tych nie zrozumieią (–) BibRadz Mar 4/11; moc Ewángeliey y wiáry zowie [Paweł św.] duchem wolnośći y przyſpoſobienia. GrzegŚm 55; Bo tego ſłowká/ To/ tá moc ieſt/ áby pokazáło wſzyſtkę iſtnośc rzecży obecney. KuczbKat 175; Przykazánia tego/ ieſt moc dwoiáka. KuczbKat 320 marg, 125, 145, 320 marg, 325; SkarŻyw 456; SarnStat 899.

Ze zdaniem podrzędnym przytaczającym treść (1): Ktore ſłowá tę moc w ſobie zámykáią/ áby on ktory modlić śie chce/ niezámilcżał nicżego KuczbKat 360.

W charakterystycznych połączeniach: moc ewanjelijej, karności, małżeństwa, modlitwy, mowy, prawa, przykazania (5), słow(k)a (3), wiary.

Szeregi: »grunt a moc« (1): Basis Firmamentum narrationis, Grunt á wſziſtká moc rzeczy Mącz 23c.

»natura i moc« (1): Naprzod tedy náturę y moc Małżeńſtwá wyłożyc potrzebá. KuczbKat 250.

»moc i własność« (3): BibRadz *5; Więc tym Prośby ſpoſobem [...] záwárł ogołem moc y właſnośc inſzych modlitw. KuczbKat 430, 340.

»moc i wyrozumienie« (1): vſtáwicżnie y pilnie moc y wyrozumienie Przykazánia tego będą wykłádáć. KuczbKat 325.

17. Twierdza; virtus Vulg; fortitudo PolAnt [w tym: czyja (8): G pron (4), pron poss (2), ai poss (2); w pl (4)] (11): Stań ſie pokoy w moci twey/ á bądz obfitoſc na wieżach twoich. WróbŻołt 121/7; Nyech záwżdy pokoy będzye w mocy twoyey obrony LubPs cc3v, Nv; Wyleię gniew moy ná Syn/ ktore ieſt mocą Egiptſką BibRadz Ez 30/15; LatHar 369.
Wyrażenia: »miasto mocy« = twierdza (1): Ná on dzień/ będą miaſtá mocy [civitates fortitudinis] iego opuſzcżone Leop Is 17/9.

»moc morska« (4): bo rzekło morze/ moc morſka [maris fortitudo] rzekąc [cf <przystań morska mówiąc> Biblia Tysiąclecia; Oto tak woła morze, woła twierdza morska Pismo Św., Poznań 4075]. BudBib Is 23/4.

Szeregi: »mury i (ani) moc(y)« [szyk 2:1] (3): Dziś zamki Mácedońſkie y Epirſkie połamáły ſie/ dziś náſzá moc y wſzyhtki [!] mury vpádły BielKron 258; Iuż żadne mury áni żadne mocy nie mogą być mocnieyſze RejAp 182, 146v.

»ni mocy, ni zamki« (1): iż im nie pomogą ni mocy ni zamki RejWiz 86.

18. Wszechmoc boska, możliwość sprawienia wszystkiego, zwłaszcza tego, co jest sprzeczne z naturalnym porządkiem; też stosunek do człowieka i wszystkiego, co stworzone: władza, opieka; fortitudo, potentia, virtus Vulg, PolAnt; imperium Vulg [w tym: czyja (1355): G sb i pron (521), pron poss (425), ai poss (409); w pl (6)] (1755): OpecŻyw 44v, 45; PatKaz I 3v [2 r.]; PatKaz III 116v; Racży wzbudzić moc twoię miły panie á przidzi iuż aby nas racżył zbawić. WróbŻołt 79/3, 58/17, 67/29, 34, X3v, 67/35 (13); RejPs 136; SeklWyzn Gv; widzacż ya to moy Panie [Chryste] Iż Czart ſtawia Sydła nanie [...] Vcżekłem ſię pod twoje mocz RejKup cc8v, o2v, o4, p3v, p4, aa3; KromRozm II y; O Adonay tyś Pan wielki á w mocy ſwey ſławny LubPs hh4, Ev, E2v, F3v, H4v [2 r.], Q3 (22); SeklPieś 19v; KrowObr B2v, 154; Bowiem tho ieſt tháka moc/ iż namnieyſzy ptaſzek/ Zwirzątko/ drzewko/ zyołko/ nadrobnieyſzy krzacżek/ Wſzytko tho w iego dziwney opátrznośći chodzi RejWiz 110v, 50, 86v, 108, 113v [2 r.], 193; Leop 4.Esdr 16/12, Iudith 6/17, Iob 9/19, Ps 65/3, Is 27/5 (8); BibRadz Ps 58/17, 67/34, 35, 144/4, I 376b marg (10); BielKron 42v, 136, 465v; By dwá byli naywyżſzy ſprawcy Niebieſcy/ álbo by byli ſobie mocą równi/ álbo nie równi OrzQuin O3, N4, O3, S2v; SarnUzn D2v, F6v; RejAp BB2, 33v, 52v, 85v, 100v; gdyż ſie bez mocy twoiey á bez miłoſierdzya twoiego nic sſtáć nie może RejPos 198v, 3 [2 r.], 15v, 16v [2 r.], 29, 39v (31); Abowiém [Chrystus] iáko Bóg/ ieſt iednéy iſtnośći z Oycem/ w mocy równy BiałKat 86, 16 [2 r.], 76 [2 r.], 108v, 233v, 301, 331, 336; GrzegŚm 48; KuczbKat 20; RejZwierc 204v, 205v; RejZwiercPodw 183v; WujJud 232; Ozdobá y vććiwość przed nim/ moc y sławá w świętyni iego. BudBib Ps 95/6, 1.Par 16/27, 28, Ps 28/1, 76/14[15], 95/7, Eccli 15/18[19]; BiałKaz E, E2v, F [3 r.], Fv [2 r.]; BudNT Act 10/39[38], 2.Thess 1/7, Apoc 1/16, Kk3; CzechRozm 19, 33v, 44v, 122 [3 r.], 183, 183v, 193 [2 r.]; SkarJedn 278; kiedy drżenie źiemie przydźie/ bárzo té rzeczy odmiénia: czemu? czemu to tégo móc/ który ták chce. Oczko 30v; Tenże y ku śpiewániu vſtá mé ſpoſobił/ Zem nowym rymem moc iego zdobił. KochPs 58, 13, 26, 29, 32, 86 (10); gozdz krzyżá iego Ceſarze ná koronách noſzą/ á Arryánowie/ mocy iemu [Chrystusowi] vwłocżą. SkarŻyw 398; przeto iſz był nieco trochę zwątpił [Mojżesz] o mocy iego/ gdy mu zkámieniá wodę wytocżyć kazał. SkarŻyw 484, 79, 81, 114, 185, 258 (16); CzechEp 204 [2 r.] 311 [2 r.], 314 [3 r.], 329, 347; NiemObr 10, 87, 103 [2 r.], 154; Wſzędzie moc twa wiecżny Pánie/ Prętko dośięże WisznTr 27; Ze ſię z ich potomſtwá ma Dźiećię národźić/ co ma Cżárthá złego mocą ſwą pochodźić ArtKanc B19v; iż nas żaden nie dobędźie/ gdy moc twoiá przy nas będźie. ArtKanc S, T4; KmitaPsal A2v, A4v; Day rátunek/ bo twa moc łáſką opływa GrabowSet D; Ták moc ſwą vtwierdźił/ że iey biegi wiecżnie Nie zmienią GrabowSet T4v, C, E, Gv, G2, G2v (10); LatHar 214, 219, 320 [2 r.], 351, 456; wſzytká rzeſza prágnęłá ſię go dotknąć: ábowiem moc wychodźiłá od niego/ y vzdrawiáłá wſzytki. WujNT Luc 6/19; Ieſuſá onego z Názárethu iáko pomázał Bog Duchem świętym y mocą WujNT Act 10/38, s. 133, Mar 5/30, s. 143 [2 r.], 210 marg, Luc 8/46 (21); JanNKarGórn G4v; PowodPr 82; iż Pan Bog wſzędźie ieſt/ mocą y obecznośćią ſwoią/ y wſzędźie widźi y ſłyſzy y czyni co chce ná źiemi y ná niebie SkarKaz 39a; Pátrz iáka to moc! roſkázuie czártom/ á vćiekáć y bać ſię go muſzą. SkarKaz 488a, 6a, 205a, 209b, 210a, 550a marg, 611b; SkarKazSej 698b. [Cf też 19. RejPosRozpr b4].

moc czego [= w czym zawarta] (25): BierRaj 17v; OpecŻyw 105v; WróbŻołt 88/20, 117v; LubPs Q3, Z4v; KrowObr 129; Leop Ps 144/6, Philipp 3/10; BibRadz Ps 144/6, Philipp 3/10; KuczbKat 25; Bo ten Oley S. nic tu inſzego nieznácży/ iedno moc łáſki Bożey KarnNap E4; ArtKanc F19v; my przez moc przyśćia twego/ Z piekłá wyrwáni ćiemnego LatHar 401, 73; WujNT 537, Rom 15/19, Philipp 3/10, Hebr 7/16; SkarKaz 6a; Y fortunę ſzaloną/ choć vpornie błądźi/ Chełzna twárdym muńſztukiem/ twego moc zrządzenia SzarzRyt B3. Cf »moc możności«, »moc siły«, »moc władzej«.

moc czego [= czynienia czego] (14): OpecŻyw 45; PatKaz I 3v; Slepi Zydowie [...] ták mnimáli być Bogu właſną moc grzechow odpuſzczenia WujNT 38, 132. Cf »dać moc«, »mieć moc« = móc, »wziąć moc«.

moc czego [= władza nad czym] (3) : Moc źiemie ieſt w ręka [!] páńſkich BibRadz Eccli 10/4; BiałKat 313v; BudBib Eccli 10/4.

moc do czego (1): iáko Pan Bóg mówić raczył [...] Vczyńmy człowieká ná podobieńſtwo náſzé: á to widźiſz równą wſzyſtkich moc do ſtworzenia BiałKat 108v.

moc ku czemu (11): moc pańſká była ku vzdrowięniu ich MurzNT Luc 5/17; KrowObr 43; BibRadz Luc 5/17; RejPosRozpr [c4]; CzechRozm 90v, 94v; LatHar 90; WujLuc 5/17, Yyyyy3. Cf »dać moc«, »mieć moc« = móc.

moc na co (2): nie wſtydam ſię Ewángeliey. Ponieważ ieſt mocą Bożą/ ná zbáwienie káżdemu wierzącemu WujNT Rom 1/16. Cf »wziąć moc«.

moc nad kim, nad czym [w tym: rozszerzyć nad kim (1)] (48): RejPs 144; LubPs Z2 marg; BibRadz Ps 76 arg; RejAp 55v, 56v; RejPos 56v, 131v, 309v; RejZwierc 205; BudBib Ps 67/34; Nie widźieli iego cudow áni mocy nád czárty y nád morzem. SkarKaz 520a, 160b; Niech Pogánin moc twoię ogląda nád námi. CzahTr G4; SkarKazSej 678b. Cf »dać moc«, »mieć moc« władać, »moc okazować«, »wziąć moc«.

moc w czym [ = w czym zawarta] (1): iáko rozmáita ieſt moc wſpráwach twoich ſwiadczy otem wielkoſć nieznoſna okręgu iego [nieba]. RejPs 27.

moc w czym [= czynienia czego] (3): Moc Chriſtuſowá w powołániu ludzi. WujNT 212 marg, Yyyyy. Cf »dać moc«.

Ze zdaniem podrzędnym określającym oddziaływanie mocy [w tym: że, iż (6), aby, żeby (2), jak (1)] (9): oto mocz yego yſz ſthworzyl adama ſ zyemye a yauą z maley koſzczy {ſzwą wſzechmocznoſzczą} PatKaz II 72; LubPs O4v; BielKron 8; ArtKanc S; Przy tym obacżyſz moć iego/ Iák on broni wiernego. CzahTr [D2]. Cf »(być) w mocy«, »dać moc«.

W połączeniach szeregowych (119): PatKaz III 116; TarDuch B6; KlerWes A; WróbŻołt dd4v, eev; RejPs Ff4v; MurzHist T2v; KromRozm II r3; LubPs R5v, gg marg; I kędy ſą tákowi ludzie/ ktorzyby ſie Obrázom Boſkim/ iego ręką ſtworzonym dziwowáli? y pátrząc ná nie/ moc/ chwałę/ miłoſierdzie/ y dobrodzieyſtwo iego wyznawali KrowObr 117, 43v; Leop 1.Petr 4/14, 1.Thess 1/5; Abowiem twoie ieſt kroleſtwo/ y moc/ y chwałá ná wieki/ Amen. BibRadz Matth 6/13, *3, *6, Ps 144 arg, Dan 7/14, 1.Ioann 5 arg; GrzegRóżn K4v; Mącz 380b; SarnUzn G4v; Ale iż opátrznośći iego/ mocy iego/ ſpráwy iego/ pełno ieſt niebo/ ziemiá/ morze RejAp 85, 2, 52, 53, 56v, 66 (14); nigdy żaden omylon nie będzye w żádney nádzyei ſwoiey/ [...] kiedy wſzytko porucży mocy á zwirzchnośći y opiece ſwiętey iego. RejPos 213v, 16, 80, 131v [2 r.], [136], 212 (14); BiałKat 76; KuczbKat 125; Puśćże też wolno ocży y vſzy iuż y ná mnieyſze ſtany/ [...] kthorzykolwiek ſobie lekcze ważyli moc/ zwirzchność/ władzą/ wolą/á roſkazánie Páná ſwego RejZwierc 184v, 9v, 10v, 11 [2 r.], 128, 202, 205; RejPosRozpr b3; Wſzechmocny [...] zacny (ieſt) mocą y ſądem/ y mnoſtwem ſpráwiedliwośći BudBib Iob 37/23, Ps 77/4; BudNT przedm C6; CzechRozm 8v, 19, 44v, 107, 187, 255; SkarJedn 386; KochPs 65; SkarŻyw A3, 68, 119, 258, 356, 601; CzechEp 217 [2 r.] 270, 276, 328 [2r.], 348; NiemObr 100, 110, 112, 134; O Boże náſz. Bądźże Boże tobie chwałá/ cżeść, moc, śiłá, iáſność, sławá ArtKanc T11, F19v, I11, M15, N2; GrabowSet D; LatHar 20, 66, [537], 561, 665; Błogoſłáwienie/ y chwałá/ y mądrość/ y dźiękowánie/ cześć y moc/ y śiłá Bogu náſzemu ná wieki wiekow. WujNT Apoc 7/12, s. 278, 304, 350, 1.Thess 1/5, 1.Petr 4/14 (13); SkarKaz 5b, 242b, 276a, 485a, 515a.

W charakterystycznych połączeniach: (o)baczyć moc (6), chwalić (3), deptać, doświadczać, lekceważyć, lżyć (2), odwrocić, oglądać (3), opanować, otrzymać, oznajmować (oznajmić) (10), poczuć (uczuć) (3), podnieść (wznosić)(2), położyć, posłać, (o)powiedać (opowiedzieć) (13), przyczytać, przynosić (roznieść) (4), przyoblec, przypisować (5), przypomnieć, przywłaszczać (przywłaszczający) (9), przywodzić, psować, rozbierać, rozszerzyć, (z)rozumieć (rozumem mierzyć) (5), (w)sławić (wysławiać) (13), sprawić, sromocić, taić, ujrzeć, utracić (4), utwierdzić, uznać (2), widzieć (4), wiedzieć (5), wlewać, wyczytać, wymowić, wypisować (2), wystawiać, wyśpiewywać, wywyższać, wyzna(wa)ć (zeznawać) (14), wzbudzić (3), wzruszyć, zakryć, zalecać, zatrzymać, zawierać, zdobić, zlecać, zmyślać, (po)znać (24), zostawić (2), zwyciężyć; mocy (G) bać się, ostradać, ostrzegać się, poruszyć, przymnażać, szukać, udzielić, ujmować (2), uść, uwłoczyć, uży(wa)ć (3), zesłać (2), zostawić; mocy (D) dziwować się (2), oprzeć się, pokłon czynić, (s)przeciwi(a)ć się (7), przyczytać (3), przypatrzyć (przypatrować) się (3), przywłaszczać (przywłaszczający) (3), uwierzyć, uwłaczać (uwłoczyć) (2), zastawić się; cieszyć mocą, dotknąć, gardzić, namazać (pomazać, pomazany) (7), napełniać (3), natchnąć, przycisnąć, przyoblec, stracić, stworzyć, uczynić, upadać, wspierać się; uciec się pod moc; pod mocą chodzić, chować; drżeć przed mocą (2), leżeć, upadać (upaść) (3), ustać, zostać się; panować w mocy, pojść, rozpaczać, świecić, wątpić (2), wychwalać; cała moc, doskonała, dotkliwa, jawna (2), jednaka (jednostajna) (4), nawyższa, niewidoma, niewymyślona, nieznośna (2), obiecana, oznajmiona, pewna, poznana, prawa, prędka, przywłaszczona (2), (nie)rowna (7), rządna, sławna (5), sroga, straszliwa, tajemna (4), wielkonocna, własna (7), wszel(a)ka (4), wszy(s)tka (11), zachowana, zakryta (5), zbawienna (2), znaczna (2), zwierzchow(n)a (zwierzchnia) (3), zwykła; moc w niebie i na ziemi itp. (21); moc cudow, dziwow, łaski (3), męki (2), modlitwy, przyścia, sławy, spraw, śmierci, uczynkow, wspomożenia, zbawienia (2), zmartwychwstania (4), znamion, zrządzenia, żywota; moc ciała, cudow czynienia (2), grzechow odpuszczenia (odpuszczania) (4), łaski, rozwiązania, sądzenia (czynienia sądu) (4), uzdrowienia; moc majestatu (3), Mesyjasza, obrony, ojca (5), państwa, społeczności, syna (4), ukrzyżowanego (2), zwierzchności; moc ku czynieniu [czego] (3), ku obżywieniu, ku uzdrowieniu (3), ku zbawieniu (6); moc nad bestyją, nad ciałem, nad czarty, nad diabły, nad duszą, nad Izraelem, nad Jeruzalem (2), nad języki, nad ludem (2), nad mocarzmi,nad morzem, nad możnościami ziemskimi, nad narody (2), nad plagami (2), nad pokoleniem, nad przebranemi, nad rzeczami stworzonymi, nad sługą, nad śmiercią (2), nad wiernymi (2), wodą, nad wszystkim, nad złośniki, nad żywotem; moc w odpuszczeniu grzechow, w powołaniu ludzi, w sprawie (2), we wszystkim; anjoł mocy, chwała, cud (3), część, dar, dzień (3), dziw(owanie) (2), głos, imię, jedność, mnostwo (2), obchodzenie, objaśnienie, otrzymanie, pan, poznanie (2), przeźrzenie, przyczyna, skutek (2), sława (2), słowo (3), sprawa (4), strach (2), ucześnik, wojsko, wysławianie (wsławienie) (2), wywyższenie, wyznanie, wzywanie, zaćmienie, zakrytość, zalecenie, zasłona, znajomość, znak (2); mocą nadany, ogarnion, podparty, potłoczon, przychylen, (nie)rowny (3), rządny, srog, utwi(e)rdzony (2), uzbrojony, zacny, zakryty, złączony; w mocy odmienny, rowien (rowny) (6), sławny, uwielbion, zacny.

Zwroty: »(być) [jakiej] mocy« (11): SeklKat P; LubPs P6v; RejWiz 165; BibRadz *3; Ci to Mánichei kácerze/ powiedáli w niebie być dwá Bogi iednákiey mocy BielKron 154; RejAp 52; RejPosWiecz2 95; RejZwierc 9v; BudBib Iudith 9/15; BOże wiecznéy mocy/ Twéy żądam pomocy KochPs 102; GrabowSet H4. [Cf też 20.a. »więtsza moc« PatKaz III 127v].

»(być) w mocy [czyjej a. u kogo], pod mocą [czyją]« [w tym: iż (2), cum inf (1)] = Bóg czymś włada; Bóg może; od Boga coś zależy [szyk zmienny] (31:3): OpecŻyw 32v; PatKaz II 71v; RejPs 55v, 69v, 141; Zowiem go panem naſzym bo bog ocieć poddał wſziſtko pod moc iego/ pod ktorego moczą ſą Angely/ Szatany/ Ludzie/ y wſzelkie ſtworzenie w niebie y naziemy SeklKat O2v, N4, S3v; RejKup d3v; LubPs V4v; KrowObr 108v; RejWiz 50 [2 r.] 136v, 154; BibRadz I 288d marg, 2.Mach 14/46; RejAp 95; on tobie [człowiecze] powieda iż to ieſt w mocy v niego/ iż cie może zbáwić y potępić RejPos 124, 40, [344]V; GrzegŚm 48, 60; á cżemuż ty ſobie o kęs tey ſwey nędze álbo o żywot ſwoy co wſzytko nie w twey ále w Bożey mocy ieſt głowę vſtáwicżnie fráſowáć [. ..] maſz? RejZwierc 87v, 205; RejZwiercPodw 183v; BudBib 2.Par 25/8, 2.Mach 14/46; CzechRozm 230; SkarŻyw 153, nam nie lza/ ieno być gotowo: Koniec v Bogá w mocy KochPam 86; ArtKanc 17, R17; CiekPotr 62.

»w moc, pod moc [komu a. czyją] dać (a. poddać) [co]; w moc [komu a. czyją], mocy [czyjej] (pod)dany« = oddać we władanie [szyk zmienny] (2:1;2:1): SeklKat O2v; RejKup ee3v; BiałKat 86 [2 r.]; Aby znał/ mocy Bożey wſzyſtek ſwiát poddány/ A iż on zrzuca s Kroleſtw/ y wywyſzſza pány. StryjWjaz C2v; KmitaPsal A2.

»pod [czyją] moc dać [kogo]« = dać zwycięstwo nad kimś (1): iakoby rzekł bog otciecz do ſyna ſwego podług cżłowiecżeńſtwa Siedz na prawici moiey wiecżnie, a ia pod thwą mocz dam nieprzijaciele twoie WróbŻołt 117v.

»mocą [kogo] darować, darowany« (1:1): że ták známienićie/ potomká tego Dawidowego [...] mocą tákową y zwierzchnośćią dárował CzechRozm 36, 59v.

»da(wa)ć (a. po(d)dać) [komu] moc; (pod)dana [komu] moc« [w tym: czego (5), nad kim, nad czym (3), ku czemu (1), w czym (1), cum inf (1), aby (2)] = dare fortitudinem a. potestatem; data est potestas PolAnt; dare imperium Vulg [szyk zmienny] (32;17): Dána mi wſſytka motz w niebie ij na ziemi [Matth 28/18; władza WujBib] OpecŻyw 171 [przekład tego samego tekstu: WróbŻołt P5, ee4v, MurzNT, KromRozm II, KrowObr 189, LubPs Z2v, RejPos [77]v, BiałKat 306, CzechRozm 11v, 23, 45v, 53, 227v, NiemObr 33, 104, 157]; TarDuch C8; WróbŻołt P5, 85/16, ee4v; MurzNT Matth 28/18, Ioann 17/2; KromRozm II f4v; LubPs Z2v; KrowObr 154, 189; Leop Ps 85/16; BibRadz Dan 7/14; HistRzym 100v; RejPos [77]v, [136], 231v, 300v; BiałKat 86, 306; GrzegŚm 7; że Ciáło Páná Chriſtuſowe w niebie będąc/ iákąś moc ſwą nam dáie y wlewa w nas WujJud 256v; CzechRozm 8v, 11v, 19, 23, 45v (10); SkarŻyw 91; CzechEp 74, 217, 348; NiemObr 33, 104, 107, 111, 118, 157; z ſtrony záś człowieczeńſtwá dał mu [Synowi] moc ſądzenia WujNT 324, 324, 387 [2 r.], 541; SkarKaz 82b, 207a.

»da(wa)ć (a. po(d)da(wa)ć, a. wdawać) się w moc, pod moc [komu a. czyją]; podda(wa)ć [co] pod moc [czyją]« = poddać się, podporządkować się Bogu, ukorzyć się przed Nim [szyk zmienny] (8:7;2): OpecŻyw 72v; abyſmy wolą naſze [!] pod iego moc y wolą poddawali SeklKat S2v, V v; RejKup n8v, dd6; LubPs B3, M4v; RejPos 190, 262; BiałKat 33v; ktory śie ma Pánu Chriſtuſowi w moc dáć/ to naprzod pewnie y nabożnie obiecowáć muśi/ iż Diabłá y świát opuſzcża KuczbKat 145, 400; KochPs 32; SkarŻyw [407]; Bowiem thy możnie racżyſz podnieść vpádłego/ ktory ſię wiernie podda pod moc Boſtwá twego. ArtKanc Qv, L2, L5v.

»moc (a. wiele mocy) mieć, mający« [szyk zmienny] (25:3): WróbŻołt 117v; SeklKat O3; BiałKat 125v, 283v; KuczbKat 380; Bo by też y to zátym iść muśiáło/ żeby też y BOg ſam mocy żadney nie miał/ iż iey też teraz/ iáko przeſzłych cżáſow niepokázuie CzechRozm 185, 12v, 19 [2 r.], 20, 44v, 183v [2 r.]; SkarJedn 278; SkarŻyw 393; CzechEp 181, 260, 270, 288; NiemObr 33, 100, 138; ArtKanc M12v; Kto miał rozumu/ kto ták wiele mocy? Ze świát poſtáwił króm żadnéy pomocy? KochFrag 15; WujNT 127 marg, 153 marg; Błogoſłáwieńſtwo Bozkie więtſzą ma moc niżli náturá SkarKaz 159b, 486b.

»mieć moc [w tym: czego (4), ku czemu (3), cum inf (13)]; mieć [co] w (swej) mocy« = móc; habere potestatem Vulg, PolAnt; habere auctoritatem PolAnt [szyk zmienny] (21;6): RejKup k3v; MurzNT Matth 9/6; Leop Matth 9/6; Okázuie ten cud kthorym iáwnie Boſtwá ſwego poświádcza/ oznáymuiąc iż ma moc odpuſzczánia grzechow. BibRadz II 34d marg, Ioann 10/18 [2 r.]; RejPos [136] [2 r.] 221v, 234; GrzegŚm 62; WujJud 86v; RejPosRozpr c3v; BudNT Kk3; zali mu to nie wolno przenieść cżłowieká kędy chce? zaż on [Bóg] tego w mocy nie ma CzechEp 58; NiemObr 107; Nikt mi iey [duszy] nie bierze/ ále ia kłádę ią ſam od śiebie: y mam moc położyć ią; á mam moc záſię wźiąć ią. WujNT Ioann 10/18, Matth 9/6, s. 38, Mar 2/10, s. 132, 323 (10); SkarKaz 207a.

»mieć [kogo, co] w (sw(oj)ej) mocy; mieć moc [nad kim, nad czym]« = władać, dysponować; habere potestatem PolAnt [szyk zmienny] (19;13): BielŻyw 130; iż to ieſt bog ktory ma moc nád wſſytki národy RejPs 69v; potrzeba abych ſię go więcey bał niż nieprzyacioł ſlowa iego/ ktorzy mogą ciało zabyć ale on ma moć nád cialem y nadduſzą. SeklKat Z3v; BielKom C8v; LubPs N4v, Z2v; Bo thy maſz w mocy ſwey żywoth y śmierć [vitae et mortis potestatem habes] BibRadz Sap 16/13, Apoc 16/9; RejAp 134; RejPos 63, 185, 221v; BiałKat 13v marg, 238v; CzechRozm 6, 106v; KarnNap E; NiemObr 107; KochPieś 47; PudłFr 30; A wżdy to w ſtáyni leży/ Then co ma wſzyſtko w mocy ArtKanc B2v, B18, F3v, K16, L13, M12, T19; KołakCath C; KołakSzczęśl B4; WujNT 310; KlonFlis H4v; SapEpit [B2]v.

»ducha swego w moc Bogu (a. bożą) oddawać, pokładać« = umierać [szyk zmienny] (1:1): gdy Kryſtus pokłádáiąc w moc Bożą duchá ſwego polecał Oycu: nie [...] rozumiał Duchá być oſobą iáką wylátuiącą s ćiáłá. GrzegŚm 49, A2.

»moc [czyją a. czego] (a. znak mocy) okaz(ow)ać (a. ukaz(ow)ać, a. pokaz(ow)ać), objawi(a)ć (a. zjawi(a)ć) [w tym: swoję, swą (54)]; moc [czyja a. czego] się (p)okazuje (a. okaże, a. ukaże), objawiła (a. zjawiła); (p)okazanie, objawienie mocy [czyjej a. czego] [w tym: swej (1)]; moc pokazujący; okazana [czyja] moc« [w tym: nad kim, nad czym (17), w kim, w czym (11), komu (5), czym (3), miedzy kim (2), na kim (2), przed kim (1), z kim (2)] = często: dokonać czegoś niezwykłego, dokonać cudu; facere virtutem Vulg, PolAnt; facere potentiam, ostendere virtutem Vulg; ostendere fortitudinem PolAnt [w tym: pokazać i objawić itp. (2)] [szyk zmienny] (71:16;17:3;3:1;1;1): OpecŻyw 41v, 54v; PatKaz II [542] [2 r.] 68; PatKaz III 116v; TarDuch C8; WróbŻołt 7/7, 67/36, X3v, 76/15, aa5, 117; RejPs 120; KromRozm I M4v; A przetoś też ty nádemną moc ſwoię obiáwił/ Ześ mię nád me ſprzećiwniki ná wſzem mędrſzym ſpráwił LubPs bb3v, F4, L4, Mv, P6, Q3v (15); KrowObr 116v; RejWiz 131; Leop Ps 76/15, Rom 9/17, 22; BibRadz Ier 16/21, Iudith 13/13, II 32a marg; vkáż moc ſwą nad ludem ſwym w roſpácż przychodzącym/ ábyſmy ná mieyſce beſpiecżne przyſzli BielKron 30v, 1v, 29v, 40v, 135v, 138v; LeovPrzep H4; RejAp 54; RejPos 5, 10v, 16v, 33v, 50 [3 r.] (11); KuczbKat 110; RejZwierc 174, 206v; WujJud 62; RejPosWstaw 44, [1433]v; BudBib Iudith 13/13; BiałKaz E2v, Fv; CzechRozm *4, 182 [2 r.], 183, 183v, 185; KarnNap B; Moc ſwą okazał/ gdy wygnał pogány/ A ſwé poſtáwił w ich króleſtwié pány. KochPs 171; SkarŻyw 168, 196, 252, 258, 259b (14); CzechEp 207; ReszPrz 85; Gdy wielkie cudá dźiáłał/ nád Diabły ſwą moc okázuiąc/ Słowem ie z ludźi wymiátáiąc. ArtKanc A13, F17, I11, I15v, K4, L4, L4v, Q15; ActReg 106; GrabowSet B3v; LatHar 219, 457, 546; WujNT 310, 442 marg, Rom 9/17, Eph 3/20; SiebRozmyśl F4; SkarKaz 4a, 40b; CzahTr G4.

»w mocy [czyjej] położyć [co], (być) położon(y)« = podlegać Bogu, zależeć od Boga; posse in auctoritate PolAnt [szyk zmienny] (1:5): WróbŻołt gg; BibRadz Act 1/7; w iego mocy ſą położony wſzytki możnośći niebá itheże ziemie. RejPos 34, 39, 40; GrzegŚm 45.

»w [czyją a. komu] moc, [czyjej] mocy poruczać (a. poruczyć) [kogo, co]; w moc [komu] się poruczyć« [szyk zmienny] (8:4;3): RejKup f8, p8; porucżałem w moc iego wſzytki ſwe cięſzkośći LubPs B3, C3v, F4v, N6 marg; RejWiz 176v; BielKron 1v; RejPos 83, 86, 213v; HistLan Cv; RejZwierc 196, 206; ArtKanc P3v.

»przyjąć (a. przyjmować) [kogo] pod moc [czyją], w moc [czyją]; wziąć [kogo] w moc« (3:1;2): Weźḿ nas w moc yák ſyny ſwe poki nye zemrzemy. LubPs S2v, L2v, O5, ff4; RejPos 80; KarnNap B2.

»pod moc Jezusa (a. bożą) [co] przywieść, być podbity« = nawrócić się na chrześcijaństwo (1:1): ijż wſſytek ſwiat proſtácżkowie/ pod motz ij wiarę Iezuſa milégo ſwym kázanijm przywiedli. OpecŻyw 176; OrzRozm Q3.

»ufać (a. dufać) [czyjej] mocy, w [czyjej] mocy« (3:1): Proſi o rátunek Bogá/ vfáiąc w ſámey iego dobroći y mocy. BibRadz Ps 60 arg; RejPos 131v, 280v; WujNT 124.

»mocy [komu] ująć; moc [komu a. od kogo] jest odjęta« [szyk zmienny] (1;2): RejPos 49v; Moc ktorą Syn człowieczy ma grzechy odpuſzczáć ná ziemi/ nigdy mu odięta nie byłá: ále ieſzcze trwa WujNT 133; SkarKaz 243b.

»mocy (swej) [komu] użyczyć (a. użyczać); moc [czyja] jest użyczona« (5;1): RejPosRozpr b4; CzechRozm 124; izaż nie Bog tylko ſam ieſt/ ktory może obżywić/ y vmorzyć: á tey mocy zupełnie/ tylko ſynowi ſwemu Panu Iezuſowi vżycżył NiemObr 153; WujNT 232 marg, 508, Yyyyy.

»moc (swoję) [na kogo] włożyć (a. wkładać)« (2): BiałKat 136; Ná ktorego [Syna] Bog Oćiec moc á cżeść thę włoży/ By ná ſtolcu Dawidowym wiecżnie krolował ArtKanc A3v.

»wydrzeć się, wybijać się z mocy [w tym: czyjej (2)]; wydrzeć, wyjąć [kogo] z [czyjej] mocy« [szyk zmienny] (2:1;1:1): RejKup o7; Zgrzeſzyłciem ia o moy pánie [...] [Z]em ſie wybijał z mocy twey iáko cżłek niepoſłuſzny. LubPs hh6v; RejWiz 50; Iż nie ieſt ktoby mogł wydrzeć z mocy iego. RejPos 123v, 63v.

»wziąć, brać moc [w tym: czego (2), na co (1), nad kim (1)]« = accipere virtutem PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (18:4): BibRadz Act 1/8; GrzegRóżn L3; SarnUzn G4v; RejAp 53, 96, 97v; BiałKat 313v; CzechRozm 19, 107; Iáką [...] Chryſtus wziął moc od oycá ná to wſzytko co ieſt SkarJedn 70; SkarŻyw 320; CzechEp 196, 217, 299; NiemObr 112; WujNT 278, 310, Act 1/8, Apoc 4/11, 5/12, 11/17; SkarKaz 244a.

»w mocy zostać« (1): Práwicá twa w ſławney mocy Pánie moy zoſtáłá LubPs gg2v.

»w mocy swej, przy mocy sobie [co] zostawić; zostawiony w [czyjej] mocy« [szyk zmienny] (1:1;1): Iż to pán Bog Tobie ráċzył Wſſytko przi moczy zoſtawicz Kogo ráċzij może zbawicz RejKup r5; LubPs H; ArtKanc S7v.

Wyrażenia: »archa mocy« (1): powſtáń Pánie Boże ná pokoy á y odpocżynek twoy/ ty ſam y Archá mocy twoiey [area fortitudinis tuae] Leop 2.Par 6/41.

»moc boża, boska, bostwa [czyjego], Pańska, Pana, (z Pana) Boga (Ojca)« [w tym: osoba dialogu w KołakCath (6)] = numen Murm, BartBydg, Mącz, Calep; Dei potestas BartBydg, PolAnt; virtus Domini Vulg, PolAnt; virtus Dei a. divina HistAl, Vulg; Deus, divinitas, maiestas BartBydg; fortitudo in Deo, potentia Dei PolAnt [szyk 291:43] (121: 89:42:39:23:20): BierEz G2v; OpecŻyw 7, 11v, 40, 54v; yuſz to mocz boſka ſrządzyla yſz anyely tey pannye ſluzycz myely PatKaz II 52, 27, 45v, [542], 62v, 66v [2 r.], 67v; PatKaz III 116v; Murm 1; Mymer1 3; BartBydg 99; GlabGad L8v; WróbŻołt Q3v, T8, ee4; RejPs 23v, 139, 169, 207v marg, Ff4, Ff6v, Ff7; RejRozpr B3v; RejJóz P6; SeklKat S3v, V v; RejKup f8, H, Hv, k6 [2 r.], n8v, r3v, ſ8; HistAl F4v, K8v, M5; KromRozm I M4v; MurzHist T2v; MurzNT Mar 12/24, Luc 5/17; LibMal 1554/190v; Wſſytki rzecży ſpráwuie twa ſławna Boſka moc LubPs R3, B3, E, E2v, F3v, H (27); KrowObr 8v, 43, 47, 84, 96v (9); iż ſie bez mocy Páná tego/ nie sſtáć nie może. RejWiz A7v, 49v marg, 110v, 147v, 155v, 182v, Dd2v; Leop Matth 22/29, 2.Cor 6/7, 1.Petr 4/14; BibRadz 4.Reg 3/15, I 288d marg, 298d marg, 303c marg, Ps 75 arg (9); áby [...] cżlowiek we wſzytkich świátá ſtronách nálazł ſtworzenie/ ná ktore pátrzáiąc był by záchwycon w dziwowánie mądrośći á mocy Páná Bogá wſzechmogącego BielKron 295v, 1v, 40v, 47, 128v, 138v, [3322]; Mącz 253a; SarnUzn B4v; LeovPrzep F3v; RejAp 33v [2 r.] 101, 182, Eev, Ff2; HistRzym 48; Bo y w onym ſtawku ktory zwano Syloe/ gdy Anyeli á moc Páńſka do niego sſtępowáłá/ tedy bywáli w nim nie mocni vzdrawiáni. [...] A gdy moc Páńſka odſtąpiłá/ tedy wodá byłá proſtą wodą RejPos 153v, 5, 10v, 15v marg, 16 [3 r.], 16v (42); RejPosWiecz2 91, 91v [2 r.]; BiałKat 13v, 26, 33v, 46 [2 r.], 233v, 313v; GrzegŚm 27, 44, 45, 48 [2 r.], 49, 54, 60; ſámey thylko mocy Boſkiey należy/ myśli y ſercá ludzkie przeniknąć KuczbKat 115, 85 marg, 110, 120, 125, 235 (9); RejZwierc 11, 87v, 174, 184v, 202 (12); RejPosRozpr b3, c4; RejPos Wstaw 44; BudBib 2.Par 25/8, Eccli 3/20, 2.Mach 9/17; HistHel C2v; Zácżyna tu Pan náſz: táięmnice/ y moc boſtwá ſwego opowiedáć BiałKaz E, C4v, D4; BudNT Matth 22/29, Ii [2 r.]; StryjWjaz A3v, C2v; nam niech będźie ná tym doſyć/ iż wielka licżbá [= liczba mnoga] mocy Boże znácży/ ktore okázował tworząc świát. CzechRozm 15v, 59v, 90v, 94v, 158v [2 r.], 161, 162v [2 r.]; KarnNap B2; SkarJedn 161, 278; Oczko 2v; KochPs 13, 60; Iam teſz ták mowił y bluznił/ ále moc tego vkrzyżowánego Boſką/ y nad ludzki rozum widzę. SkarŻyw 126, 20, 69 [2 r.], 91, 153, 165 (25); Iż ſámemu przyrodzeniu cżłowiecżemu niepodobna po ták długim y wielkim przez vbicżowánie krwie wylaniu/krzyżá dźwigáć [...]: dokłáda tego y tym to zámyka/ iż to było mocy Boſkiey á nie cżłowiecżey. CzechEp 184, 35, 69, 182, 258; NiemObr 9, 96, 105, 107, 109 [2 r.] (10); Trynitarze [twierdzą]/ áby Syn y Duch święty oſoby były/ ále tylko virtutes, álbo moc Bogá wſzechmogącego. ReszPrz 88, 35; ArtKanc K4, L2, Qv; Calep 707b; GrabowSet O2v; LatHar 90, 312, 383 marg, 400 marg, [537], 665; (did) Moc Boża. (‒) MOc Boża tocżąc Niebá świát nie vchronnemi Fatámi/ moderuię KołakCath B3v, B3, B3v [3 r.]; ábowiem byłá z nim ręká Páńſka [manus Domini] (marg) y byłá z nim moc Páńska. Hebraiſm. (‒) WujNT Luc 1/66, Matth 22/29, s. 124, Mar 12/24, s. 171 [3 r.], Luc 5/17 (25); SiebRozmyśl H4; PowodPr 53; Bozką moc rozumem ſwoim mierzą SkarKaz 205a, 40b [2 r.], 42a, 118b, 121a marg, 154b (14); GosłCast 68; SkarKazSej 698a. Cf »pod moc bożą przywieść«. [Cf też 19. SkarJedn 161, »wielka moc« SeklWyzn C].

peryfr. »moc boża, boska« [w tym: bibl. »na prawicy mocy bożej« (9)]« = Bóg; Deus, virtus Dei Vulg [szyk 9:1] (8:2): Leop Act 7/55 [2 r.]; vyzryćie Syná człowiecżego ſiedzącego ná práwicy mocy Bożey [a dextris virtutis] BibRadz Mar 14/62; BiałKat 313v; RejPosWstaw [213]v; Ty ſię Krolá y Páná świeckiego [...] boiſz: á ia ſię bać nie mam onego Krolá nád krolmi/ wſzytkiemu niebu y ziemi roſkázuiącego/ wiecżney á nieodmienney y nieuwiárowáney/ Boskiey mocy? SkarŻyw 151; LatHar 709; WujNT Matth 26/64, Mar 14/62, Luc 22/69.

»moc boża, Boga, krolewska, ojcowa« [określenia Chrystusa] = virtus Dei Vulg [szyk 9:1] (7:1:1:1): KrowObr 43v [3 r.] Ss3; GrzegRóżn K3; Ze go [Zbawiciela] zowie piſmo [...] mocą Oyczową y rámieniem. SarnUzn H2; LatHar 98, 296; WujNT Act 8/10, 1.Cor 1/24.

»moc boża« = człowiek obdarzony mocą przez Boga (1): O Symonye czárnokſyężniku ludźye w ſámáriey też dźyerżeli/ iż on był moc álbo śiłá Boża KromRozm II ſ3.

»moc Chrystusowa (a. pana Chrystusowa, a. Krystusowa), (pana) Jezu Chrysta (a. Krysta, a. Jezusa, a. Krystusa), Jezusowa, Syna Bożego« = virtus Domini Iesu Christi PolAnt [szyk 24:2] (15:9:1:1): LubPs hh2v; BibRadz Is 10 arg, 2.Petr 1/16, 1.Ioann 5 arg; RejAp 101, 170v; GrzegŚm 8 [3 r.]; CzechRozm 49,191 v; SkarŻyw 21, 385, 436; iż nie náſládowáli baiek ſubtylnie zmyślonych/ opowiedáiąc moc Páná Iezuſá Chriſtuſá/ ále ták/ iáko ocżymá widźieli máieſtat iego. CzechEp 208; on Setnik będąc pewien o mocy Chriſtuſowey/ iż mógł ſámym ſłowem vzdrowić ſługę iego/ mowi do niego: rzec tylko ſłowo/ á będźie zdrow ſługá moy. CzechEp 278, 204; NiemObr 105; WujNT 102, 212 [2 r.], 588; SkarKaz 6a, 118a, Oooob. Cf »pod moc Jezusa przywieść«.

»duch mocy« = spiritus virtutis Vulg (3): Leop Sap 11/21; A potym mieſzka [Pan] w tychże przez Duchá s. przez duchá mocy y łáſki ſwoiey RejPosWiecz2 92v, 94v.

»moc Ducha (świętego a. bożego)« = virtus Spiritus sancti PolAnt, Vulg [szyk 17:2] (19): LubPs hh4; Błogoſlaw Pánie tę wodę błogoſláwieńſtwem niebieſkim/ y niechay ná nię wſtąpi moc Ducha. KrowObr 103; BibRadz I 341 a marg, 373d marg, Act 1/8; RejAp 113v, 114; RejPos [136]v; KuczbKat 120; nie ieſt zámkniona Duchá ś łáſká álbo moc w onych znákách pozwierzchnich WujJudConf 250, 252; RejPosWstaw [1432]v; CzechRozm 162; SkarŻyw 196, 320; WujNT 313, 387, Act 1/8; SkarKaz 119b.

»moc duchowna [= nadprzyrodzona, mistyczna]« (3): ten ktory to ſkutecżnie vcżynić miał/ muśiáł być mocą duchowną á nie ćieleſną ná to vzbroiony CzechRozm 178v, 255; NiemObr 44.

»dziwna (a. przedziwna) [= cudowna] moc; dziwny w mocy« [szyk 32:3] (34;1): RejPs 207v marg; LubPs E2v, F3v, L4, P6v, R3 (9); RejWiz 2v, 113v, 128, 147v; RejAp 54, 85; RejPos 33v, 142v, 143; GrzegŚm 54; RejZwierc 11, 205, 206v; KarnNap B; Oycowie ieſzcze náſzy nam opowiádáli Spráwy twéy dźiwnéy mocy KochPs 65; O dziwna mocy Boſká ktorey wſzytko ſłuży. SkarŻyw 481, 408, 501 [2 r.], 502; OYCże náſz wſzechmocny/ dźiwny w ſwoiey mocy ArtKanc A11; LatHar 457; WujNT 102, 212; GosłCast 68.

peryfr. »moc Jakobowa« = Bóg (1): rozwiązány ſą wezły rámion y ręku iego/ przez ręce tego/ ktory ieſt moc Iakobowá [per manus potentis Iacob Gen 49/24] BielKron 18v.

»moc krolewska, krola« (2:1): Abowiem ieſt tobie moc przywłaſſczoná práwa krolewſka RejPs 32v; Iuż Bogu náſſemu weſele ſpyewaycye/ Moc Krolá tákyego ná wſſem wyznawaycye LubPs M4v; KuczbKat 55.

»mocność mocy« (1): Mocznoſc moci twoiey [Chrystusa] [Virgam virtutis tuae] ſpuſci pan bog z gory Syon WróbŻołt 109/2.

»moc możności; można jest moc« (1;1): áby potym vkazał moc możnośći Boſtwá ſwoiego RejPos 74, 50.

»moc Na(j)wy(ż)szego« [określenie Ducha Św.] = virtus Altissimi PolAnt, Vulg (24): OpecŻyw 9; iż nie duch [...] ieſt Synem Bożym/ ále to co śię z Máryey národźić miáło z Duchá Swięthego oney mocy Naywyżſzego. GrzegŚm 64, 64, 65; BudNT Luc 1/31 [35], Ii, Ii6; CzechRozm 155, 158v [2 r.], 162v; CzechEp 178, 291 [6 r.]; NiemObr 97; ArtKanc A5, A19; LatHar 247; WujNT Luc 1/35; SiebRozmyśl F3.

»moc niebieska« [szyk 2:1] (3): OrzJan 103; Poniewaſz moc Niebieſka ták loſy podáłá/ Zebym dźiedźicow ſwoich w Niebie náydowáłá. KołakCath A3v; GosłCast 52.

»moc nieczłowiecza« (1): Zadna rzecz gniewu tego hámowáć nie może/ Chybá moc nie człowiecza/ y śmiertelne łoże. Prot A3v.

»nieogarniona (a. żadnym rozumem ogarniona) moc« [szyk 3:1] (4): RejPos 142v; WujJudConf 252; NiemObr 110; dźiwnie ſię człowiek z niey [nauki około gwiazd] do znáiomośći Bogá y nieogárnioney mocy y mądrośći iego przywodźi. SkarKaz 518a.

»nieskończona moc« [szyk 3:1] (4): RejWiz 165; RejPos 142v; Gdźie nieſkońcżona moc w troiákiey ſubſtáncyey mieſzka. CzechEp 69; SzarzRyt A3.

»niewymowna, niewysłowiona moc« [szyk 3:1] (3:1): PAn bog wtroycy iedyny/ mądroſć nieſkonczona Dobroć y miłoſierdzie/ moc niewyſłowiona Ieſt ták namiłoſćiwſſy KlerWes A; BibRadz I 303c marg; GrzegŚm 54; WujNT 102.

»niezmierna, niezmierzona (jest) moc; w swej mocy [nie]zamierzony« [szyk 5:1] (4:1;1): KromRozm II bv; KuczbKat 410; Tyś áni wiekiem okreſzony/ Ani w ſwéy mocy zámierzony KochPs 129; SkarŻyw 258; Niezmierzona ieſt moc twoiá ArtKanc 15v; LatHar 219.

»moc niezwyciężona; mocą niezwyciężny« [szyk 3:1] (2;2): LubPs Mv; BibRadz I 298d marg; Tyś Kroł/ Pan/ y Bog moy/ mocą niezwyćiężny. GrabowSet O4, X.

»moc osobliwa« [szyk 1:1] (2): choćiażby to kto ſmiał [...] mocą to oſobliwą y táiemną ſpráwą ducha Bożego názywáć/ ia tego zá rzecż [...] oſobliwą [...] mieć nie mogę CzechRozm 162, 162v.

peryfr. »mocy pełny« = Chrystus (1): bo laſky y moczy pelnego wzyuoczye przynyoſla PatKaz III 100v.

»moc ramienia, prawice, ręki; ręka mocy« = virtus brachii Vulg; fortitudo brachii PolAnt (10:3:3;1): WróbŻołt 70/18; Roſproſzyłá ſprzećiwniki moc rámieniá twoiego. LubPs T4v, Mv, Q3, T5, V6v; Leop Sap 11/22; ſámá moc práwice Bożey/ od nágothowánego vpádku tey Korony/ ſtrzegłá LeszczRzecz A2; BibRadz Sap 16/16; SarnUzn H2; RejAp 82v; RejPos 231; ArtKanc H7, L4v, T8; Przydź/ władzo niezwyćiężna/ A ręką/ wiecżney mocy [...] doday mi pomocy GrabowSet H4, E3v.

»siła mocy [czyjej]; moc siły; w mocy przesilny« (1;1;1): LatHar 64; Náoſtátek bráćia/ zmacniayćie ſię w Pánu y w śile mocy iego [in potentia virtutis eius]. WujNT Eph 6/10, Eph 1/19.

»skuteczna moc« (2): NiemObr 86; ktorzy wierzymy: według dźielnośći mocy (marg) ábo skuteczney mocy. (—) śiły iego [secundum operationem potentiae virtutis eius] WujNT Eph 1/19.

»święta moc« [szyk 7:6] (13) : Tedy yedno yego ſwieta mocz Nikd ynſy niemoże pomocz RejKup r4, Ddv; LubPs E4v, H; RejAp 33v; RejPos 127, 131v, 283v, 285v, 304v, 314; RejZwierc 206; CzahTr F3v.

»wieczna (a. wiekuista) moc« = sempiterna virtus Vulg [szyk 8:2] (10): KromRozm II bv; LubPs V6v; RejWiz 2v; BibRadz *3; Moc iego moc wiecżna RejPos [136]; KuczbKat 1; KochPs 102; SkarŻyw 151; GrabowSet H4; WujNT Rom 1/20.

»wielka (jest) moc; wielkość mocy; wielki w mocy« = magna virtus; magnitudo virtutis; magnus fortitudine Vulg; magna potestas PolAnt [szyk 35:12] (44;2;1): OpecŻyw 179; PatKaz II [542]; PatKaz III 116, 116v [2 r.]; WróbŻołt Q3v; LubPs cc5v; KrowObr 116v; RejWiz 113v, 154v; Leop Ps 146/5, Sap 11/22, Nah 1/3; BibRadz I 276b marg; RejAp 96, 97v; RejPos 10v, 16, 50; BiałKat 26, 283v; KuczbKat 55, 85 marg, 110, 120, 410; BudBib I 279b marg, Eccli 3/20, 2.Mach 7/17; Abowiem ieſli wielka moc ieſt/ zniſzcżego co ſtworzyć. Ieſli wielka moc ieſt/ rzecży ſtworzone zátrzymáć/ áby niezginęły. Pewnie tych/ niemnieyſza ieſt/ ćiáłá ludzkie [...] w ſkrześić. BiałKaz E2v, E2v; BudNT Kk3; KarnNap B2; SkarŻyw 493; NiemObr 86, 105; ArtKanc O14; GrabowSet O2v, Q2v; WujNT Luc 9/43, 1/19, s. 686 [2 r.], Apoc 11/17; SkarKaz 154b, 159b. [Cf też 20.a. »więtsza moc« PatKaz III 127v].

»moc władzej; władza mocy« [szyk 1:1] (1; 1): Władza twey mocy/ ták mnie poniżyłá GrabowSet Q2v, R4.

»wszechmoona moc« (1): Byś ſię znał ná práwym Bogu moim/ á o wſzechmocney mocy iego wiedział: nigdybyś tych ſłow nie mowił. SkarŻyw 69.

»z mocy wyswobodzon« (1): á nie był/ áni będźie/ ktoby z mocy iego był wyſwobodzón BiałKat 13v.

»zupełna moc; zupełność mocy« [szyk 2:1] (2;1): RejPos 231v; CzechRozm 8v; Choćia bowiem Chriſtus pan/ będąc wſzytką zupelnośćią dárow y mocy od Oycá ſwego niebieſkiego vracżony/ doſtátek wſzytkiego w ſobie ma NiemObr 46.

Szeregi: »moc a (i) krolestwo (a. krolowanie)« [szyk 5:3] (8): nie chce áby nád iego wiernymi inſza moc pánowáłá/ iedno moc iego/ á kroleſtwo iego ſwięte. RejPos 131, 130, 190, 262, 270; RejZwierc 11; SkarŻyw 312, 397. [Ponadto w połączeniach szeregowych 21 r.].

»majestat i (albo) moc« = maiestas et virtus Vulg [szyk 2:1] (3): SarnUzn B4v; Podcżás theż przez rzecży ſtworzone/ [...] Chrześćiánie przyśięgáią/ że ſie w tych rzecżách moc y Mágeſtat Boży okázuie. WujJud 62; WujNT Apoc 15/8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»moc a (abo, i) (o)panowanie (a. państwo)« [szyk 5:1] (6): RejPos 63, 185; CzechRozm 183; SkarŻyw 392; SkarKaz 160b; pierwey ſię náuczyli od kápłanow P. Bogá chwalić/ y iego moc y páńſtwo nád ſobą znáć SkarKazSej 678b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»ręka a (i, to jest) moc (a. ramię)« [szyk 7:2] (9): WróbŻołt O5v, gg, oo5; LubPs V6v; vkażę im rekę moię á moc moię [manum meam et fortitudinem meam] BibRadz Ier 16/21; SarnUzn H2; RejPos 127; SkarKaz 42a; SkarKazSej 672a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»rozkazowanie a moc« (1): Boze wſſechmogący ktorys ieſt zwierzchny krol nad wſſemi krolmi w ktorego roskazowaniu a mocy ſą yne wſſytki moznoſci niebieskie y ziemskie RejPs 141. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»moc, (a, albo, ani, i) siła (a. silność)« = virtus et fortitudo Vulg; [non] robur neque potentia PolAnt [szyk 7:3] (10): WróbŻołt 67/36; KromRozm II ſ3; RejPosWiecz2 95; WujJudConf 256; BudBib Iudith 9/12[16]; KochPs 121, 147; NiemObr 86; Ia y Oćiec iedno ieſtechmy. [Ioann 10/30] Nie tylko iednośćią woley/ [...] ále iednośćią mocy y śiły WujNT 349; SiebRozmyśl F4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»moc a (i) (wiel)możność« = magnificentia (a. potentia) et fortitudo, virtus et potestas PolAnt [szyk 7:1] (8): LubPs E4v, P6; BibRadz Iudith 13/13; RejAp 54; RejPos 142v; iżeś tj ieſt Bog wſzelkiey mocy i możnośći BudBib Iudith 9/15, Ps 67/35, Iudith 13/13. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»moc, (a, ani, i) władza« [szyk 9:4] (13): RejWiz 112v [2 r.]; RejAp 170v; RejPos 304v; BiałKat 313v; iż Pan Bog niebo y źiemię [...] władzą y mocą ſwoią ogárnuie KuczbKat 380; CzechRozm 19, 230; SkarŻyw 488; ReszPrz 35, 85; GrabowSet S2v; WujNT 310. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»moc a (i) zacność« = fortitudo et magnificentia PolAnt [szyk 3:1] (4): Nyech moc á zacność twoyę wſſyſcy opowyedzą LubPs ff; BibRadz Ps 67/35; RejPos 285v; CzechRozm 36v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»(i) moc i (a) zwi(e)rzchność« [szyk 23:1] (24): Ktory miał rządzić á ſpráwowáć wſzytki narody ſwiátá pod prętem żeláznym/ to ieſt pod mocą á pod zwirzchnoſcią ſwoią RejAp 100, 55v, 101; RejPos 221v, 253, 273, 318v; RejZwierc 131; CzechRozm 6, 11v, 12v, 19, 36 (13); dawſzy mu [Bóg Chrystusowi] wſzytkę moc y zwierzchność/ nie tylko ná demną/ ále y nád wſzytkimi rzecżámi od śiebie ſtworzonymi. CzechEp 74, 288, 299. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.].

W przen (10): WróbŻołt 88/11; Weźḿ ná ſię tarcż możnośći á mocy twej zbroie LubPs I2v, Z2v; Iż moc á Ceſárſtwo iego będzie ná rámionach iego. RejPos 16v; Sceptrum mocy twoiey [Mesyjasza] wypuśći Pan z Syonu CzechRozm 177; KmitaPsal A2v; iż wſzytki [uczynki nasze] Chryſtuſem y dźieżą wyſług iego woniáią/ y iego zapách y moc w ſobie noſzą. SkarKaz 85b.

W połączeniu szeregowym (1): ktory [...] ieſt od oycá vrodzony/ y dziedzicem poſtánowiony: á mocą/ ććią y chwałą vkoronowány. CzechRozm 12v.

Wyrażenie: »moc bostwa« (2): thoć było od pocżątku ſwiátá właſne vſzcżepienie iego/ ty látoroſli narodu cżłowiecżego/ [...] kthorą záwżdy ogradzał murem mocy Boſtwá ſwego RejPos 60, 60v.
Przen: metonimicznie: Bóg (2):
Wyrażenia: »nawyższa moc« (1): gdy nie ták ſrogośćią Praw ludzkich/ iáko boiáźnią nawyżſzey ná niebie mocy/ lud ſię do poſłuſzeńſtwá y inych cnot przywodźi. SkarKaz 699a.

»zwierzchna moc« (1): Wiérz wáſzá kró: M. że żadnégo niémáſz inſzégo/ okróm támtéy zwiérzchnéy mocy OrzJan 107.

α. W funkcji przysłówka (478):

»mocą« = działając w sposób nadprzyrodzony; działając jako najwyższy władca, najwyższy obrońca; in virtute PolAnt, Vulg; in fortitudine, in potentia PolAnt; potestate Vulg; potentia JanStat (209): PatKaz III 117v; Ty ſam miły panie tworżyſz gori mocżą twą WróbŻołt 64/7, 58/12, Z4, 73/13, 117; GliczKsiąż C4, F; LubPs O4v, eev; ze ſtá ieden/ kto ſie ich vchroni/ Aż go zá iego wiárą Pan mocą obroni. RejWiz 170; BielKron 134v; BiałKaz Ev; CzechRozm 255; rácżże nas dźiś twą mocą záchowywáć y wſpomágáć LatHar 18, 419; WujNT 673 marg.

~ mocą czego (48) : ácż to nie on ſam [= kapłan] mocą ſwoią/ ále Pan Bog/ iáko y w inſzych Sákrámenćiech/ mocą ſłowá ſwego niewidomym obycżáiem ſpráwuie. WujJud 180; BiałKaz E4v; MOcą imięnia ſwégo/ y ſwéy wſzechmocnośći/ Wybaẃ mię ſługę twégo z mych niebeſpiecznośći. KochPs 80; ón dawnych ćiemnośći Nieporządek roſpráwił/ mocą ſwéy mądrośći. KochPhaen 1; LatHar 389, 621. Cf »mocą bostwa swojego«, »mocą ręki swojej«.

W połączeniach szeregowych (3): Ale ten Pan wſzytko moczą ſwą á roſkázowániem ſwym/ á thylko ſłowem ſwym wſzytko cżynił RejPos 10v, 325; BiałKat 93v.

Wyrażenia: »mocą bostwa sw(oj)ego (a. twojego), boską, bożą, pańską« [w tym: sw(oj)ą (14)] = suae divinitatis potentia JanStat [szyk 50:5] (34:17:3:1): ſwą boſką motzą [...] wſtál chwálebnie z wielką ſwiatloſcią z mártwych. OpecŻyw 163, 51v, 149v, 171; PatKaz II 68, 72v; TarDuch B5; MrowPieś ktv, A2v, A3; záwżdy mocą Boſtwá ſwego/ Wydzyeraſz myę s ſrogyey mocy ſprzećiwniká mego LubPs E2, E4 [2 r.], F4, Mv marg, S3, T5v, aa3v, aa4; RejWiz 113; BibRadz I 468c marg; BielKron 155v; RejAp 20v, 94; RejPos 45v, 80, 121, 135v [3 r.], 221v, 352v; RejPosWiecz2 91, 95; BiałKat 383v; iż tu Kryſtus ożywił mocą Bożą trupá iuſz śmierdzącego GrzegŚm 9; KarnNap Bv; SkarŻyw 80, 152; CzechEp 178, 265, 311; NiemObr 144; ArtKanc D10, D19v, E14, K13, M12v, N10v, N15; LatHar 37; WujNT 88; SarnStat 265; SiebRozmyśl L2v; SkarKaz 243b.

»mocą Ducha (Świętego)« = in virtute Spiritus PolAnt [szyk 4:1] (5): MurzNT Luc 4/14; GrzegRóżn B; tegoż duchá mocą vcżył/ y cudá wſzytki ſpráwował CzechEp 217, 217; NiemObr 14.

»dziwną (a. przedziwną) mocą« [szyk 4:1] (5): WróbŻołt O5; Gdy potym lud on dziwną mocą ſwą Pan ſtámtąd wywieść racżył RejPos 56; BiałKat 156; GrzegŚm 48; LatHar 676.

»mocą możną« (1): ktory to ſam [...] rzecży tey ſpráwić chćiał przez ducha ś. To ieſt mocą ſwoią właſną/ możną y ſwiętą. CzechRozm 158v.

»nieczłowieczeńską mocą« (1): ſłyſząc o nim y o wiele dziwoch iego/ ktore on dziwnie á niecżlowiecżeńſką mocą wielekroć iuż przed tym okázáć był racżył RejPos 347v.

»mocą nieogarnioną« (1): Nie sſtępuie ćiáło iego z niebá áni wſtępuie z źiemie ná niebo/ gdy ie nam w Sákrámenćie dáie: ále ie mocą nieogárnioną ſwoią cżyni. SkarKaz 243b.

»niewymow(io)ną mocą« (2): iáko niewymowioną mocą ſwoią dokonawſzy iuż tu wſzytkiego cżego iedno było potrzebá ku zbáwieniu cżłowiekowi nędznemu/ ſzedł zaſię do właſnego kroleſtwá ſwego RejAp [AA7]v; BiałKat 156.

»osobną mocą« (1): iáko tu Pan Chriſtus ſwą oſobną mocą vzdrowił tego chorego WujNT 323.

»potężną mocą« (1): ſpraẃ/ potężną mocą twoią/ [...] áby to/ cżym ſię ćiáłu/ świátu/ y cżártu ſłużyło/ [...] ná chwałę ſię twoię obroćiło. LatHar 147.

»mocą ręki, prawice sw(oj)ej (a. tw(oj)ej)« = in fortitudine manus tuae PolAnt (6:2): LubPs T3v, V2, X4, dd5; BibRadz Is 25/11; BudBib Iob 30/21; KochPs 58; áby narody pogáńſkie [...] mocą práwice twey były ſtárte y pokruſzone. LatHar 622.

»mocą sw(oj)ą, sw(oj)ą (a. twą) własną, włas(t)ną« = potestate sua, in virtute Dei Vulg; in potentia sua, in virtute tua PolAnt [szyk 91: 28] (103:14:2): PowUrb +2v; OpecŻyw 93, 105, 163, 163v, 171, 174; PatKaz II 71v [2 r.]; TarDuch B3v, C7; WróbŻołt gg4v, gg5; RejKup p4v; yednoſci tey źrodło od yednego poczynáyąc ſwoyą mocą poſtánowił. KromRozm III L8v; MrowPieś A4; GliczKsiąż C4; iáko mocą ſwą może wſzitko w oczemgnyeniu w niwecż obroćić. LubPs ff3 marg, B6, Mv, M2v marg, M4v marg, Q3v (14); RejWiz 106, 143v, 144v, 187; Leop 2.Mach 12/28;KochZuz A5; BibRadz Deut 4/37; BielKron 30v, 32, 84v; GrzegRóżn N2; LeovPrzep G4v; RejAp [AA7]v, [13], 52v; RejPos 10v, 16v [2 r.], 56, 80 marg, 135v [5 r.] (18); RejPosWiecz2 91, 95; BiałKat 383v; WujJud 153v; BudBib Iob 37/7, Iudith 9/8; BiałKaz E2v; CzechRozm 5, 5v, 34v, 158v; KarnNap B, Bv, C2, F; SkarŻyw 152; SkarŻywBog 357; Pan zmartwychwſtał mocą właſną. MWilkHist Dv, B2v; CzechEp 203, 311, 329; NiemObr 97, 104, 106, 138; Iam wymiatał Dyabelſtwo ſwoią Boſką mocą ArtKanc E14, B14, E19, F4, H7, I16 (11); KmitaPsal A4v; LatHar 339, 523, 676; lecz Chriſtus ieſt ktory prawdziwie y właſną ſwą mocą wſzytko cżyni WujNT 579, 88, 323, 386, 522 marg, 1.Petr 1/5, Yyyyy4; SkarKaz 242a, 243b [2 r.], 421b, 488a; CzahTr E4, G4.

»mocą świętą« (2): CzechRozm 158v; niechay ćie prowádźi mocą świętą ſwoią KmitaPsal A4v.

»wielką mocą« = in fortitudine a. potentia magna PolAnt [szyk 5:2] (7): PatKaz III 116v; TarDuch C7; BibRadz Deut 4/37, 2.Esdr 1/10; BudBib 2.Esdr 1/10; iſz żaden znich ktorzy widzieli cudá Boſkie w Egipćie/ iáko ie Pan Bog wielką mocą wjwiodł/ nie wſzedł do obiecáney ziemie SkarŻyw 500; WujNT 449 marg.

Szeregi: »mocą a opatrznością« (2): Theż ieſth [...] ná niebie y ná ziemi mocą á opátrznoſcią ſwoią RejAp 52v, [13].

»mocą i (a, abo) ręką (a. palcem)« = in fortitudine et in manu PolAnt [szyk 3:1] (4): Adam gdy ſie pocżął/ nye ſpráwił go Anyoł żadnym lekárſtwem albo cżárnokſięſtwem/ ale Bog ręką á mocą ſwą GliczKsiąż C4; BibRadz 2.Esdr 1/10; BudBib 2. Esdr 1/10; CzechEp 304.

»mocą i wszechmocnością« (1): wierzyć obiemá powieſciom mamy/ y themu że [Syn] ſpolną ręką z Oycem ſtwarzał/ y ſpolną mocą y wſzechmocnoſcią SarnUzn C5v.

»mocą a zwirzchnością« (1): iż Pan ná tho mieyſce náſtáwił inſze boiowniki/ á obżywił ie y obiáſnił ie mocą á zwirzchnoſcią Boſtwá ſwoiego nigdy nie zwyciężonego RejAp 94. ~

»mocą« = zgodnie z wolą bożą; w sposób nadprzyrodzony; Bóg to zdziałał; secundum manum, in virtute PolAnt (89): iż iego mocą z ſuchey ſkáły wody płynęły RejPs 115, 79, 192v; LubPs G4; BielKron 459v; CzechRozm *; ArtKanc O14; to wſzytko co do niego należáło/ cudá czynić mogło/ y czyniło; oną mocą ktora z świętey oſoby iego pochodziłá. WujNT 39; SkarKaz 276a.

~ mocą czego (1): co zábronić może/ áby ſie mocą ſłow iego chleb w Ciáło Páńſkie odmienić niemiał? WujJud 175.

W formule magicznej (2): Nyechay ſzyą ſtąpi [zwichnięta noga] moyą mocza moyey myley mathky mocza [rzekome słowa Chrystusa]. LibMal 1549/148v, 1544/84.

W formule pisma władcy (1): BOzam moczą Czeſſarz Tvreczky y ynnich wyelye paniſthw [...] LibLeg 11/140.

Wyrażenia: »mocą bożą, boską, (Pana) Boga, pańską, bostwa [czyjego]« = secundum manum Domini Dei, in virtute Dei PolAnt; a Deo Vulg [szyk 48:13] (23:16;11:8:3): OpecŻyw 178; PatKaz I 18; Pyerue począczye przeſz grzechu, pyeruego czlouyeka adama ſtalo ſyą dzywnye a boſką moczą PatKaz II 71v, 40v, 56v, 72 [3 r.], 82; PatKaz III 116, 126v; LibLeg 11/140; RejPs Ff5; RejKup c4v; MurzOrt Bv; LubPs R3 marg, X5v, Z2v, ee2v marg; RejWiz 146; gdyż to być niemoże/ áby ſię ktora rzecz ſtworzona ná oká mgnienie zoſtác miáłá/ gdyby mocą Bożą záchowaná nie byłá. BibRadz I 1a marg, 1.Esdr 7/28, I 308c marg, 4.Esdr 6/42, 1.Petr 1/5; dobrzeby ábyſcie byli rozdzyeleni kráinámi tymi ktoreſmy Páńſką mocą pobrali według iego woley. BielKron 48; RejPos 2, 7, 10v, 15v, 17, 177; RejPosWiecz2 91, 91v, 95; BiałKat 241; KuczbKat 110; RejZwierc 272v marg; WujJud 60v; BudBib 1.Esdr 7/28; CzechRozm 155v, 160, 163v, 164, 194, 255v, **v; KarnNap Bv; StryjKron 772; CzechEp 182, 291 [2 r.], 295, 320; NiemObr 98; ArtKanc A3v, S17v; Onáć to ieſt Márya/ z ktorey ſiedm złych duchow mocą Páńſką wypędzono LatHar 462, 672; WujNT 386; Sámego Bogá mocą ludźie ſię odradzáią y zbáwienia doſtáią SkarKaz 275a.

»mocą Ducha Świętego« [szyk 7:2] (9): OpecŻyw 176; PatKaz I 6v; PatKaz II 73v; BibRadz I 381b marg, II 133b marg; RejPosWiecz2 94v; pocżął śię nie z náśienia męſkiego iáko inſzy ludźie/ ále nád wſzyſtek obycżay przyrodzenia/ mocą duchá S. KuczbKat 30; KarnNap Bv; CzechEp 217.

»dziwną mocą« (1): ty dwie woyſká Moſkiewſkie [...] dziwną mocą Bożą y dzielnością Litewſką były roſpruſzone StryjKron 172.

»mocą Krystusową, Jezusową« (2:1): Tamże motzą Iezuſową/ natichmiáſt ſkrzéſſona OpecŻyw 181 v; KromRozm II ſ3; GrzegŚm 6.

»niestworzoną mocą« (1): ktory zwyecznoſzczy z oczcza nyebyeſkyego ſyą rodzy nyeſtworzoną moczą PatKaz II 73.

»mocą ręki« (1): Abyć iuż cżynili zá tho wdzyęcżne dzyęki/ Ze ſą wybáwieni mocą thwoiey ręki LubPs hh3.

»mocą wszechmocną« (1): Chleb y wino bywa przemienione w ćiáło y krew Páńſką/ tąż mocą wſzechmocną/ ktorą świát ieſt ſtworzony WujNT 115.

Szeregi: »mocą i ramieniem abo ręką« (1): iż ſyn Boży piſał przykazánie Boże ná tablicách kámiennych mocą y rámieniem ábo ręką bogá oycá/ to ieſt duchem ś. CzechEp 320.

»(nie) mocą i (a, ale) sprawą« [szyk 2:2] (4): BiałKat 241; BiałKaz E; A to wſzyſtko dzieie ſie mocą á ſpráwą Duchá Swiętego KarnNap Bv, Bv.

»wolą i mocą« (1): Nie ludem tedy wielkim to ſie ſtawa/ ále wolą y mocą Bożą. CzechRozm 255v. ~

»mocą« = w imię, w imieniu, z rozkazu Boga, biorąc moc od Boga (52): Przez cię miły panie nieprzijaciele naſze rozproſzimi moczą twoią [cornu] WróbŻołt 43/6, ggv; RejPos 235; BiałKat 366; Ośle/ mocą ſtworzyćielá twego [...] roſkázuięć ábyś przyſtąpiwſzy vcżćiwość iaką możeſz vcżynił Pánu ſwemu. SkarŻyw 545, 187, 211; Gdyż nie tylko P. Chriſtus ále y Piotr mocą iego tu po morzu chodzi WujNT 60, 222, 298, 310.

~ mocą czego (2): ieſli ia mocą pálczá Bożego wymiátuię dyabelſtwo RejPos [77]; iż ćiáło Páńſkie ieſt w Sákrámenćie/ nie przez robotę piekárſką/ ále przez poświęcenie/ y mocą ſłow P. Chriſtuſowych. WujNT 147.

W formułach zaklęć (8): Ognyv nyerzarſch ſzyą boza mocza panni mariey mocza, wſſiſthkich ſwyetich pomocza, ydz wſlup nyezaſkadzay boza moczą etc. LibMal 1544/84v; thak ſzyą Vpokoy bozą moczą wczyornkych ſzwyąthich pomocza yako ſzią vpokoyla syna bozego mąka. LibMal 1544/89v, 1544/84 [2 r.], 84v, 89; Wynidz Dijable Bożą mocą/ pánny Máryey mocą/ y wſzyſtkich ſwiętych mocą. KrowObr 121.

Wyrażenia: »mocą bożą, (Pana) Boga, pańską, Pana, boską, bostwa [czyjego]« [szyk 20:9] (14:5:4:3:2:1): SeklKat T2v; RejKup k7; Sąd przodkiem gáią mocą Bożą GroicPorz i4, i2; Abowiem oni [apostołowie]/ nie záklinánim/ ani iákim guſlenim ále mocą Bożą Duchy nietzyſte wyrzucáli. KrowObr 120v, 159v; RejPos 10, 79 [2 r.]; BiałKat 321; Lecż my nietylko opowiádamy rozgrzeſzenie: ále ie prawdźiwie mocą Páńſką dawamy WujJud 224; SkarŻyw 179, 373; ArtKanc T12v; WujNT 239 marg, 588 marg, Yyyyy4, Zzzzz2; SkarKaz 277b, 418b [2 r.]. Cf W formułach zaklęć.

»mocą Chrystusową, (Pana) Krystusa, Pana Jezu Chrysta« [szyk 4:1] (2:2:1): BielKron 464v; RejPos Wiecz2 93v; wierzyſz iſz ćię Chryſtuſową mocą zlecżyć mogę? SkarŻyw 463, 167; WujNT 588.

»mocą Ducha Świętego« [szyk 2:1] (3): bo po wſzytkim ſwiecie tę mocz ma woda, iż moczą ducha s. grzechy ocżyſcia. WróbŻołt I7; KromRozm II x4; KrowObr 71v.

Szereg: »(nie) imieniem (a. w imię) i (a, lecz) mocą« [szyk 3:2] (5): RejKup k7; iż ktorzykolwiek mieli vwierzyć iemu/ ieſzcże więtſze dziwy mieli cżynić niżli on: ále wſzytko moczą iego á w imię ſwięte iego. RejPos 10v; BiałKat 266; Wſzytká tákowa moc y władza ná wyſtępne/ bywa vżywána y ſpráwowána imieniem y mocą Páná Ieſu Chriſtá WujNT 588; SkarKaz 277b. ~

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. wedla, a. według, a. podług) mocy« = (działając) w sposób nadprzyrodzony; secundum operationem PolAnt, Vulg; secundum virtutem Vulg (11): Ktory przemieni ćiáło náſze nikcżemne/ [...] według mocy przeź ktorą też może poddáć ſobie wſzytki rzecży. BibRadz Philipp 3/21; GrzegŚm 8, 29; WujNT Eph 3/20.
~ Wyrażenia: »wedle (a. podług) mocy bożej, bostwa swego« (1:1): CzechRozm 158; Zmartwychwſtawſzy dnia trzećiego Podług mocy boſtwá ſwego. MWilkHist F3.

»podług nieskończonej mocy« (1): Vlecż ſam náſze niemocy/ podług nieſkońcżoney mocy. ArtKanc A19v.

»wedle skutecznej mocy« (1): ktory przemieni ćiáło náſze podłe [...] wedle ſkuteczney mocy ktorą też wſzytko podbić ſobie może. WujNT Philipp 3/21.

»wedle (a. podług) mocy swej« [szyk 1:1] (2): ReszPrz 84; Duchownie podług mocy ſwey/ przenika ſercá, ludzkie ArtKanc A13v.

»wedla wszechmocnej mocy« (1): Zwinglius vcży/ iż Pan Chryſtus nieprawdźiwie/ áni właſną oſobą ſwą/ ále potentialiter, to ieſt/ wedla ſwey wſzechmocney mocy do piekłá wſtąpił. ReszPrz 84.

Szereg: »wedle mocy i wolej« [szyk 1:1] (2): (marg) Możeli białagłowá bez męża rodzić. (–) Wedle biegu przyrodzonego y zwycżáynego rodźić pewnie żadna nie może/ ále wedle Bogá wedle mocy y woley iego bárzo cżyśćie. CzechRozm 155, 158. ~

»wedle (a. według) mocy« = zgodnie z wolą bożą; secundum operationem a. virtutem Vulg (3): O co ſię też pilnie ſtáram/ boiuiąc według mocy iego WujNT Col 1/28.

~ Wyrażenie: »wedle mocy boskiej, bożej« = ditione Dei Mącz; secundum virtutem Dei Vulg (1:1) : Mącz 91a; poſpołu rob około Ewángeliey wedle mocy Bożey WujNT 2.Tim 1/8.
Szereg: »wedle mocy a wolej« (1): Ditione atque numine Dei geruntur res Wſziſtko ſie dzieye wedle mocy á woley boskiey. Mącz 91a. ~

»z mocy« = zgodnie z wolą bożą; Bóg to zdziałał; ex virtute PolAnt, Vulg (31): káżda moc z mocy iego ieſt ná ſwiát poſtáwioná. RejPos 39, 280v; Z twey mocy nocna roſá ná mdłe źiołá pádnie ArtKanc P14, Q9.

~ W formułach pism władców (5): Z bozej moczi Czessarz Thureczky y ynnich wiele panſtw przyaczielowy memv Krolowy Polſkiemv Sigmvnthv LibLeg 11/66v; Zbozey moczi yam yeſt pan wyelky nyezwicziezoni Czessarz Thvr. y ynich wielye panstw przyaczielowy Polſkiemv y ynich etc LibLeg 11/82v, 10/65, 11/62v, 87.

Wyrażenia: »z mocy bożej, boskiej, Boga, Pana, pańskiej« = divinitus Mącz; ex virtute Dei PolAnt, Vulg [szyk 12:10] (11:5:3:2:1): LubPs F2v; RejWiz 120v; Mącz 91c; bo tho o żadney rzecz nieſłychána/ áby ktora po przeſtániu pław mieſyęcznych poczęłá: oprocz Sará żoná Abráhámowá/ y tho nád przyrodzenie/ z ſámey Boſkiey mocy tho ſye przydáło SienLek 108v; iáko ich przodkom okazał ſie był z mocy Páńſkiey Moiżeſz w Egipcie RejPos 324, 100, 163; BudNT 2.Cor 13/4 [2 r.]; CzechRozm 164; PaprPan Dd3; CzechEp 196, 199; ArtKanc H7; ZawJeft 25; WujNT 2.Cor 13/4 [2 r.]. Cf W formułach pism władców.

»z (swojej) dziwnej mocy« (2): Bo ſtąd mieli widzenia y święći Prorocy/ Ktore im przypadáły z dziwney Boſkyey mocy. RejWiz 120v; PaprPan Dd3.

»z mocy świętej« (3): iż káżda moc ſwiátá thego ieſt z woley á z mocy ſwiętey iego RejPos 280, 175, 345.

»z wielkiej mocy« (1): z wielkiej moczy iego my będziemy zbawieni. WróbŻołt G2v.

Szeregi: »z mocy a z opatrzności« (1): iż cokolwiek ieſt ná ſwiecie dobrego y złego/ wſzytko to ieſt z mocy á z opátrznośći ſwiętey iego. RejPos 345.

»z mocy i rozkazania« (1): iż on ánioł wybáwił/ z mocy y roſkazánia Bożego/ lud Izráelſki od nieprzyiaćioł iego CzechRozm 55v.

»z mocy a (i) z wolej (a. dozwolenia)« [szyk 2:2] (4): RejPos 100, 175, 280; ieſli [Syn] cżynił nie z śiebie/ ále z woley y mocy Bogá oycá: tedy iuż cżynić nie mógł z ſámego śiebie/ ále cżynił z Bogá oycá. CzechEp 199. ~

»z mocy« = działając w sposób nadprzyrodzony (7): OpecŻyw 181; Iżeś mi wielkie rzeczy vczynił z mocy twoiey. SkarKaz 581a.

~ Wyrażenia: »z mocy bostwa swego, boskiej« [szyk 1:1] (2): Támże [Pan] wiele dziwow y znákow cżynił z mocy onego Boſtwá ſwiętego ſwego á z możnośći ſwoiey. RejPos 170; ArtKanc K3v.

»z sw(oj)ej mocy« (4): PAnie náſz Boże wſzechmogący/ ktoryś nam z ſwey mocy/ dał Syná iednorodzonego ArtKanc B14, A7v, E14, K3v.

»z wiel(i)kiej mocy« (2): Iam ćiebie vwielebił ſam z ſwey wielkiey mocy ArtKanc E14, A7v.

Szereg: »z mocy a z możności« (1): RejPos 170 cf »z mocy bostwa«. ~

»z mocy swej« = samodzielnie (1): iż on [Krystus] [...] nic ſwowolnie/ nic wymyſlnie/ nic z mocy ſwey cżynić niechciał/ iedno to co byłá wola Oycá iego RejPos 70.

»przez moc« = (działając) w sposób nadprzyrodzony; działając jako najwyższy władca; in fortitudine PolAnt; in virtute, per virtutem Vulg (12): BibRadz Ps 58/12; NiemObr 118; że przećię nie ináczey bywáią [grzechy] odpuſzczáne/ iedno przez moc y zaſługę krwie Páná náſzego Ieſu Chriſtá WujNT 817.

~ Wyrażenia: »przez moc bożą« (1): Przez moc Bożą męczennicy páńſcy/ przy ſpráwách ludźi żywych bywáią BiałKat 156.

»przez moc Ducha Świętego« = in virtute Spiritus Sancti Vulg (4): RejPosWiecz2 94v marg; Duchowne pożywánie ćiáłá Páńſkiego w Wiecżerzy Páńſkiey tákie ieſt/ ktore ſie dźieie táiemnie przez moc Duchá S. WujJudConf 256, 255v; WujNT Rom 15/19.

»przez dziwną moc« (1): dopuśćił im wzyąć miáſto zacne Iericho przez dziwną moc ſwoię RejPos 217v.

»przez moc Pana Jezusa« (1): to była figura iże przez mocz pana Ieſuſa lud miał być wybawion z potępienia. WróbŻołt aa5v.

»przez moc sw(oj)ą (własną)« [szyk 2:1] (3): RejPos 217v; CzechRozm 158v; A Bog y Páná wzbudźił/ y nas wzbudźi przez moc ſwoię [per virtutem suam]. WujNT 1.Cor 6/14.

Szereg: »przez moc a siłę« (1): dochodźić tego pokármu mamy/ nie pátrząc ná odległość mieścá/ przez moc á śiłę Duchá ś. WujJudConf 255v. ~

»przez moc« = powołując się na Boga, w imię Boga (2): iáko gi [grzech] mamy lecżyć przez iego moc á wſpomożenie. RejPos 212 marg.

~ Wyrażenie: »przez moc bożą« (1): On Rabi przyſiągł przez moc Bożą nie wynidź z onego Ráiu. BielKron 466v. ~

»przez moc swoją« = osobiście (1): abouyem pan bog w tronach otpoczyua przeſz mocz ſwoyą PatKaz II 53v.

»pod mocą« = zgodnie z wolą bożą (2):

~ Szeregi: »pod mocą i obroną« (1): pod którégo [Pana] mocą y obroną Ieſtem w niewolą podan. GosłCast 20.

»pod mocą i opatrznością« (1): pod thegoć to ołtarzá [ = Chrystusa] mocą y opátrznoſcią widział then Apoſtoł ſwięty duſze wiernych Páńſkich RejAp 60v. ~

»z mocą« = władczo, potężnie, wspaniale; cum potestate, cum virtute PolAnt, Vulg; in potestate, in virtute Vulg (15): WróbŻołt 88/14; na pamiątkę tego co śię znięmy działo w Egyptie gdy ié pán Bóg ſtaka mocą wywiódł zniego MurzNT 121 marg; WujNT 2.Thess 1/11.

~ Wyrażenia: »z mocą swą« (1): Znamći ia że Odkupićiel moy żywie/ á woſtátecżny cżás okaże śię zmocą ſwą nád Prochem GrzegŚm 3.

»z mocą wielką« = cum virtute multa PolAnt, Vulg [zawsze w szeregu] (7): MurzNT Mar 13/26; RejPos 4v; WujNT Matth 24/30, Mar 13/26, s. 837; SkarKaz 1a, 6a. Cf Szeregi.

Szeregi: »z mocą i chwałą« = cum virtute et gloria PolAnt, Vulg; cum potestate et gloria PolAnt (3): MurzNT Mar 13/26; BibRadz Luc 21/27; A tedyć vyrzą ſyná człowieczego przychodzącego w obłokách/ z wielką mocą y chwałą. WujNT Mar 13/26.

»z mocą i majestatem« = cum potestate (a. virtute) et maiestate Vulg (5): WujNT Matth 24/30, Luc 21/27, s. 837; iż przydźie ſądźić nas z mocą wielką y máieſtatem. SkarKaz 1a, 6a.

»z mocą a z możnością« (1): w ten cżás vźrzą wſzyſcy ſyná cżłowiecżego przychodzączego w obłoku z wielką mocą á z wielką możnoſcią. RejPos 4v.

»z mocą i siłą« (1): Coż to tákie zá ſlowo? że thák z mocą y śiłą [in potestate et virtute] przykázuie niecżyſthym duchom/ á wychodzą? Leop Luc 4/36.

»z władzą i mocą« (1): Coż to zá rzecz/ iż z władzą y mocą [in potestate et virtute] roſkázuie duchom nieczyſtym/ á wychodzą? WujNT Luc 4/36. ~

»z mocą« = w imię Boga; z pomocą Boga (3):

~ Wyrażenie: »z mocą Pana, bożą« (2:1) : To Krol nie tylko przyrzekł pełnić w ſwey cáłośći/ Lecż z mocą Bożą przenieść StryjWjaz C2; gdy ſię wy w imię Páná náſzego Ieſu Chriſtá zgromádźićie y z duchem moim/ z mocą Páná náſzego Ieſuſá [cum virtute Domini nostri Iesu] WujNT 1.Cor 5/4, s. 588. ~

»za mocą« = zgodnie z wolą Boga; w sposób nadprzyrodzony (2): Przetoſz zá mocą iego zniſzcżegoſz [...] ſtánął ten świát SkarŻyw 258.

~ Wyrażenie: »za mocą bożą« (1): iákobyś zá mocą Bożą [...] od grzechow twoich wſzyſtkich był wolen. KarnNap C4v. ~

»w mocy« = działając w sposób nadprzyrodzony; działając jako najwyższy władca; in fortitudine, in virtute Vulg, PolAnt (31): Czo ſie rozumie w iednoſtáyney mocy krolowáć z Bogiem oycem LubPs Z2v, gg3 [2 r.]; Tyś w mocy thwoiey rozdzielił Morze BibRadz Ps 73/13; BudBib Ex 15/13; áby wypełnił/ wſzelką dobrą chęć dobroći y ſpráwę wiáry wmocy. BudNT 2.Thess 1/11.

~ w mocy czego (1): Ktory [Pan] [...] w mocy głoſu ſwego tu wſſytko ſpráwuye. LubPs P6.

W połączeniu szeregowym (1): kthoryś wywiodł lud twoy z źiemie Egipthſkiey w ręce mocney/ y w známionach/ y w cudach y w mocy thwoiey wielkiey/ y w rámieniu wyſokim Leop Bar 2/11.

Wyrażenia: »w mocy bostwa swojego« (1): Bo on wyecżnye kroluye w mocy boſtwá ſwoyego. LubPs Xv.

»w mocy ducha« = in virtute spiritus Vulg (3): MurzNT 171 marg; Y wroćił ſie záś Iezus w mocy duchá do Gálileiey Leop Luc 4/14; WujNT Luc 4/14.

»w dziwnej mocy« (1): Iuż ſie rácż obudzić Pánye w twey dziwney mocy LubPs S3v.

»w sw(oj)e(j) mocy« = in virtute tua a. sua Vulg [szyk 7:6] (13): PatKaz II 79; w mocy ſwoyey odmyeni gdy chce wſſytko ſnádnie LubPs dd5v, M4v, P2v, P3v, R3; Leop Ps 64/7, 65/7; IZ Pan Bog w ſwey mocy Wáſzę Krolewſką zacność/ ná ſtholicy właſney Krolewſkiey [...] poſádzić racżył LeszczRzecz A2; LeovPrzep F3; RejPos 232v; ſam nas podpomoż iáko Pan w ſwey mocy MycPrz I [A3]; ArtKanc B6v.

»w mocy świętej« (1): w mocy twey ſwiętey rácż zemną ſąd ſpráwić LubPs N6.

»w mocy wielkiej« = in fortitudine a. virtute magna Vulg (4): ktori wybawia iętce z niewoley w moczy wielkiey WróbŻołt 67/7; Leop 2.Esdr 1/10. Bar 2/11; PowodPr 14.

Szereg: »w mocy i w rámieniu (a. ręce); w ramieniu, to jest w mocy« = in fortitudine et in manu Vulg [szyk 2:1] (2;1): WróbŻołt aa5; Leop 2.Esdr 1/10; Iam vcżynił źiemię y ludźie/ y bydlętá/ ktore ſą ná oblicżnośći źiemie/ w mocy moiey wielkiey y w rámięniu moim rośćiągnionym PowodPr 14. ~

»w mocy [czego]« = w imię Boga (1): Iż gdziebykolwiek Dym/ tych rzetzy woniáiących zálećiał/ w mocy ſwięthego imieniá twego/ áby wſzyſtkich nietzyſtych duchow naiázdy oddalił KrowObr 96.

»w mocy« = potężnie, wspaniale; cum forti PolAnt; in virtute Vulg (11): BudBib Is 40/10; ktorzy nie vkuſzą śmierći/ áż vyrzą kroleſtwo Boże przychodzące w mocy. WujNT Mar 9/1.

~ w mocy czego (1): opowiáda drugie przyśćie Syná Bożego w mocy chwały ſwoiey LeovPrzep E4v.

Wyrażenia: »w mocy boskiej« (1): gdy będę nápełniał wſzyſtko śiedząc/ wſtąpiwſzy ná práwicę mocy Boſkiéy/ żywiąc w mocy Boſkiéy BiałKat 313v.

»w nieogarnionej mocy« (1): Tám krol niebieſki w ſwey sławie/ śiędźie ná ſwym Máieſtaćie/ ná ſtolcu ſwey wielmożnośći/ w nieogárnioney ſwey mocy. ArtKanc S20v.

»w sw(oj)ej mocy« [szyk 2:1] (3): Potym Pan Bog sſtąpi w mocy ſwoiey/ á vprzedzi go wielka świátłość BielKron 136; ArtKanc K4, S20v.

»w mocy wielkiej« [szyk 1:1] (2): wſtąpił Pan Bog s Syonu do niebá/ potym w mocy wielkiey przydzye BielKron 95v, 85.

Szeregi: »w mocy i chwale« (1): vyrzą ſyná cżłowiecżego w Obłoku przychodzącego w mocy y chwale wielkiey. BielKron 467v.

»w mocy i w majestacie« (1): gdy przydę w mocy ij wmaieſtácie ſędzitz żywé ij mártwé. OpecŻyw 114. ~

a. O bóstwach pogańskich; virtus PolAnt; potentia, vis Cn (16): LubPs hh5v; Aby ták otworzyli vſtá pogánom/ ku wysławiániu mocy fałeſznych báłwánow BudBib Esth 14/9[10]; Lepiéy ſwéy mocy [Kupidynie] ná tych nieukách ſkoſztuieſz KochFr 82; GosłCast 13.

W połączeniach szeregowych (2): Testor omnes Deos qui huic urbi praesident, Swiádczę wſzemi bogi którzy to miáſto w mocy/ w zwierchnośći y w obronie ſwey máyą Mącz 380b; GosłCast 13.

Fraza: »można jest moc« (1): iż byłá możnieyſza moc bogow iego niż moc Bogá Izráelſkiego RejPos 50.
Zwroty: »[czemu] moc dawać« = przypisywać boskość (1):tylko ich [obrazów] żydom bog zákázował. iż im wſtytkę [!] moc dawali BielKron 200v.

»moc mieć« (1): Są też mnieyſſe boginie/ Charites ie zową. Ktore ták że moć máią/ iſćie niewzgárdzoną. KlerWes A2v.

»[co] w mocy mieć« (3): oni ſami bogowie kthorzy wſzytek ſwiáth ochędożáią y w mocy máią [sustentant]/ imię náſze chwalą y zálecáią HistAl C3v; Mącz 380b [2 r.].

»moc [czyją] okazować (a. pokazać, a. ukazać) [w tym: swoję (2)]; pokazanie mocy« [w tym: komu (2)] = zwykle: dokonać cudu (3;4): Przez ſen drudzy ſwoie mocy ludzyem okázowáli/ iáko Iupiter vkazał ſie Tyberiowi BielKron 25; áboć Bogowie im ſwoię moc vkazáli ábo cżáry máią iákie. SkarŻyw 532, 179 [2 r.].

»[komu] polecać się w moc« (1): piſałem o nich pierwey iż ſie licżą być ſynowie Márſá/ ktoremu ſie polecáią w moc BielKron 438v.

Wyrażenia: »moc bogow« (2): RejPos 50; Zezwi wſzytkich ſwoich kápłanow/ á roſkaſz im áby to oko zlecżyli/ á moc Bogow ſwoich pokazáli SkarŻyw 179.

»moc zupełna« (1): Rózni od wysſzych Bogów/ my nizſzy bogowie/ Ieſli ſłuſznie nizſzémi kto nas tu názowie. Gdyż przy nas moc zupełna/ czći/ godnośći wielkié GosłCast 13.

19. Część wszechmocy boskiej udzielona Kościołowi i jego przedstawicielom oraz przedmiotom i czynnościom kultowym (też w odniesieniu do religii żydowskiej Starego Testamentu); virtus Vulg [w tym: czyja (97): ai poss (44), G sb i pron (32), pron poss (21); w pl (3)] (565): w tych kaplanyech teſz yeſt mocz pozyczona od papyeza ſzwyątego PatKaz III 140; KromRozm III I4; KrowObr 159v, 235v [2 r.]; bo przy tym włożeniu/ ieſt oná moc Apoſtolſka/ którą Apoſtołem w kośćiele Bożym sſtawa ſye Biſkup. OrzQuin T4; RejAp 111v; RejPos 119 [3 r.] 119v 123, 175; Kośćioł święty Páwłá S. mocą vtwierdzony záwżdy to zápewne trzymał. KuczbKat 255, 80, 85 [2 r.]; Ná tę moc należy lud Chrześćiáńſki rządźić y ſpráwowáć/ y ku wiecżney á niebieſkiey chwale przywodźić WujJud 152, 146v, 263; ſługom tákowym rowną moc s Pánem Kryſtuſem przywłaſzcżáć ſmieią RejPosRozpr b4; A iż po wzięćiu vrzędu tego/ małżeńſtwu nie ſłużyli: [...] moc też oná znimi vmrzeć nie moglá: bo Kośćioł by bez niey zginął: coż ſię ſtáło? kłádzienim rąk dziedzice ſobie y potomki/ narod ſwoy zoſtáwuiąc/ cżynili SkarJedn 31; w wielki grzech wpádli Grekowie/ mocy ſię tey Piotrá S. y Bożey ſprzećiwiáiąc. SkarJedn 161, 107, 122, 150; Iſz wkośćiele Bożym inſza ieſt Biſkupia moc/ á inſza kápłáńſka SkarŻyw 456, 91, 213, 456 marg, 457 marg; NiemObr 39, 66; iż ſłuſznie święte Trydentſkie Concilium zá heretyki przeklęte oſądziło one/ ktorzy tęż moc dáią krztowi Ianowemu/ ktorą y Chriſtuſowemu. WujNT 13; Piotr S. [...] pierwey záklął Anániaſzá y Sáphirę/ á potym ná znák mocy ſwey/ y ná ſtrách ſentencyey/ nagłą ie śmierćią pokarał. WujNT 588, 387, 430, 588, Hebr 6/5; Moc Apoſtolſka nie zoſtáłá iedno w Piotrowych potomkách SkarKaz 607a, 204a, 205b [2 r.], 206b [2 r.], 207a, 606a, b, 607a marg.

moc czego [= w czym zawarta] (57): OpecŻyw 53v; RejKup t7v; KromRozm I K2; KromRozm III K6, K8v; Mocz ſławna prawdi Ewányeliey ſwyętey LubPs aa3v marg, G4, G4v marg, V3 marg, ff4v marg; BibRadz I 106b marg; nie Koroná złota Krolá Krolem cżyni/ ále moc oná ſłowá Bożego OrzRozm B4v, B4v; RejAp 113 v; RejPos 62 marg, 65v marg, 68v [2 r.], 75 [2 r.], 130, 202v, 237; RejPosWiecz2 93; BiałKat 238v [2 r.] 383v; GrzegŚm 10; Pokuty świętey mocą wſpomagáni bywamy. KuczbKat 195, 135, 145, 195; WujJud 223, 224v, 225, 241; SkarŻyw 173, 372, 399 marg [2 r.], 457 [2 r.], 458; Korynthiánie mniemáli/ żeby moc Sákrámentu krztu S. pochodziłá od dobroći krzćićielow WujNT 579, przedm 37, s. 72, Matth 21 s. 115, 155 marg (11); SkarKaz 83a [2 r.] 578a.

moc czego [= czynienia czego, czemu służąca] (81): LubPs E3 marg; RejAp 114; RejPos 212 marg; WujJud 26v, 88, 92, 124v; O klucżach y o ich mocy będzye ná inym mieyſcu. RejPosRozpr c; SkarJedn 66; LatHar 109, 131, 286; Iż moc grzechow odpuſzczánia nie należy ludziom iedno z mocy á z dáru Duchá S. WujNT 387, Matth 18 arg, s. 588 marg, 869, Zzzzz2. Cf »dać moc«, »moc mieć«, »moc poruczyć«, »tracić moc«, »mocy użyczyć«, »mocy użyć«, »moc zlecić«.

moc do czego (5): [ministrowie] ſami ſobie moc Boſką do kazánia y cżynienia ſakrámentow przycżytáią SkarJedn 34. Cf »moc mieć«.

moc ku czemu (5):Iż tá ſwiátłość prawdy/ á náuki/ á Ewányeliey s. ieſt iákaś dziwna moc ku zbáwieniu cżłowiekowi nędznemu RejPos 338; KuczbKat 215. Cf »dać moc«, »mocy użyć«, »moc wziąć«.

moc na kogo, na co (37): áby Metropolit wáſz [...] do Rzymv do Papieża po błogoſłáwieńſtwo to ieſt po moc ná vrząd ktora z klucży Piotrá S. idzie [...] ſłał. SkarJedn 368, 340; SkarŻyw 91 marg, 458; LatHar 131; SkarKaz 242a. Cf »dać moc«, »moc mieć«, »mocy użyczyć«, »mocy użyć«, »moc wziąć«.

moc nad kim (11): przy Papieżu ieſt zupełna moc nád kośćiołem Páńſkim WujJud 86; WujJudConf 123; SkarJedn 107, d7v; ReszPrz 31. Cf »dać moc«, »moc mieć«, »mocy użyć«.

Z imiesłowem czynnym (1): ktore [Ciało i Krew] my w Chlebie y w Winie prziymuiemy/ gdy iuż przy poświącániu mocy ożywiáiącey doſtáły. KuczbKat 180.

Ze zdaniem podrzędnym określającym działanie mocy [w tym z zapowiednikiem: tak, tak(ow)a (13); (a)by, iżeby (29), iż(e), że (19), a (1), ktora (1)] (50): bo motz iey [modlitwy] ieſt/ a przez nię wſſytko dobré odzierżáwámy/ ij wſſego zlégo przez nię odbywámy. OpecŻyw 53v; LubPs aa3v marg; KrowObr 71 v; OrzRozm B4v; RejPos 68v, 75, 214v, 237; ták ieſt właſna iey [pokucie] tá moc áby grzechy głádźiłá KuczbKat 200, 145; Przez klucże tedy rozumie ſie nam moc/ [...] ktorą grzechy bywáią odpuſzcżáne. WujJud 86v; SkarŻyw 90. Cf »[jakiej] mocy być«, »dać moc«, »moc mieć«, »moc wziąć«.

W połączeniach szeregowych (5): KromRozm II e2; SkarŻyw 393; WujNT 332; iákie kośćioły y fundácye ich po wſzytkim świećie ſtoią/ wſzyścy ſię ſławie/ y chwale/ y mocy ich dźiwuiem SkarKaz 83a, 606a.

W charakterystycznych połączeniach: moc jednaka (5), niebieska, nie mniejsza, niewysłowiona, obiecana, ożywiająca, pewna, potrzebna (2), poważna, pożyczona, pożyteczna, (na)przedniejsza (2), przystojna, rowna (5), rożna (2), sławna, sprawowana, udzielona, własna (3), wszel(a)ka (2), wszytka, zacna, zamierzona, zostawiona (2), zwierzona (2); moc apostolska (apostołow) (7), biskupia (biskupa) (11), kapłańska (kapłanow) (11), krolewska (krolestwa) (2), namiestnika, Pawla św., Piotra św. (3), posłow (2), potomkow, społeczności, stolice rzymskiej; [moc czego=czynienia czego, czemu służąca: ] moc cudow, czynienia [czego] (2), dawania Ducha Świętego, (roz)dawania (podawania) odpustow (4), karania (2), kazania (2), krzyża św., obrzezania, odpuszczania (odpuszczenia) (grzechow) (20), ofiarowania (czynienia ofiary) (6), posyłania (3), poświącania (święcenia) (8), powoływania, pożywania Ciała (sakramentu) (2), przełożeństwa, przepowiadania słowa bożego (2), rozdawania Ciała, rozgrzeszania (rozgrzeszenia) (4), rozkazowania, rozsądzania nauk, rozwięzowania (rozwiązania) (17), rządzenia, rzeczy niebieskich, sądzenia, słowa, sprawowania (2), stanowienia i skladania biskupow, szafowania dobry, szafowania (rozdawania, sprawowania) sakramentow (5), urzędu, uzdrawiania (uzdrowienia) (2), (z)wiązania (zwięzowania) (16), wyrzucania czartow, wyzwolania, zaklinania (3), zatrzymania grzechow (2), zwierzchności; [moc czego = w czym zawarta:] moc ewanjelijej (2), jedności, kazania, krztu (4), (znaku, znamienia) krzyża św. (4), ognia św., omycia, pokuty (3), postow, poświącenia (poświącania) (4), prawdy (2), prośby, przeżegnania, sakramentu (4), słowa (10), świątości kościelnych, urzędu, wiary (2), wody (święconej) (2); moc do czynienia sakramentow, do dostąpienia łaski, do kazania, do odpuszczenia grzechow (2), do ubłagania, do uleczenia, do usprawiedliwienia; moc ku opowiedaniu słow, ku przepowiedaniu (czytaniu) ewanjelijej (2), ku rozgrzeszeniu, ku zbawiemu; moc naprzeciw(ko) chytrości dyjabelskiej, niebezpiecznościam, nieposłusznym, zdradzie złego ducha; moc na chrzczenie, na czarty, na dusze (3), na grzechy (na rozwiązanie, na rozwięzowanie, na odpuszczanie grzechow) (10), na kapłaństwo (kapłanskie uczynności) (3), na kazanie (2), na każdego, na naukę (3), na nawrocenie, na ożywienie, na pasterstwo (paszą) (2), na potępienie, na powiadanie (rozsiewanie) słowa (bożego) (2), na rozgrzeszanie (rozgrzeszenie) (4), na rząd (ziemie) (2), na sądzenie grzechow, na służenie, na sprawowanie (5), na szafowanie (czynienie) sakramentow (2), na świat, na urząd, na wszytki rzeczy, na występne; moc nad biskupy (2), nad chrześcijaństwem, nad czarty, nad kościołem (4), nad krolmi, nad owcami Chrystusowymi, nad wiernymi, nad wszytkiemi; przodkowanie mocy, znak; mocą utwierdzony, wspomagany; rowny w mocy (2); moc baczyć (obaczać) (2), kupić, obalić, obiecować, objawić, okaz(ow)ać (ukazać) [ = powiedzieć o mocy] (3), otrzymawać, poduszczać, postanowić, przyczyta(wa)ć (4), przykładać (2), przypisować (4), przywlaszczać (przywłaszczyć) (7), przyznawać, psować, (z)wątlić (2), wyniszczyć, wyrażać, zahamować, zalecać, zamykać, zatłumić, zatrzymać, (po)znać (5), zostawić (ostawować) (4); dokupować się mocy (G), dopuścić, dostać, dostąpić, doświadczyć, nauczać, pozbawiać się, przysadzać, skosztować; mocy (D) dziwować się, przyganić, przypisować, sprzeciwiać się; ku mocy przystąpić; z mocą zostawować (zostawić) (3); na mocy schodzi; zakochać się w mocy.

Zwroty: »[jakiej] mocy (być)« [w tym: takiej ... iż (1)] [szyk zmienny] (7): Poczyna ſie modlithwa Swiętego Auguſtina/ ktora zagiſte takiey moczy ieſt/ Iż gdyby ią kto mowił przez trzidzieſci j trzi dni z nabożeńſtwem, ze wſzitkiego ſmutku [...] będzie wyzwolon TarDuch D2v, D6v; BielKron 194v; OrzQuin M4; RejPosWiecz3 [97]v; NiemObr 88; SkarKaz 606a.

»da(wa)ć (a. poda(wa)ć, a. nadać) moc; moc (po)dana (a. nadana); dodawać, podanie mocy« [w tym: czego = czynienia czego (36), na kogo, na co (17), czego = nad czym (1), ku czemu (1), nad kim (1), w czym (1), cum inf (19), (a)by (21), iż(e) (6)] = dare potestatem PolAnt, Vulg; operari Vulg [szyk zmienny] (79;47;1:1): OpecŻyw 36v, 56v; WróbŻołt I7, I8; Nie mniemaycie ze by pan Bog dal tęmoc kaplanom czinić czo chcą/ vczić czego chcą/ rozwięzać kogo chcą SeklKat X2; RejKup h3v, z2; KromRozm I F; KromRozm II f4v; KromRozm III D2v, L2, L8v, Qv; KrowObr 18, 86, 127, 174; RejWiz 160v; Leop ZZ3v; OrzList h2v; BibRadz Eccli 45/20[21]; Wzyąwſzy s koſzá praſny chleb/ to wſzytko dał Aaronowi w ręce (dáiąc mu moc ná kápłáńſtwo) BielKron 37v, 142v; RejAp 33v, 145; HistRzym 47; RejPos 117v marg, 123v, 234v [2 r.], 299 marg, 300v, 302v, 319; BiałKat 296; KuczbKat 80 [2 r.] 210 [3 r.], 245; Dawid ſie ſámemu Bogu ſpowiádał. Bo ieſzcże P. Bog był Kápłanom tey mocy nie dał. WujJud 83, 81v, 82, 85v, 88v, 91v (15); WujJudConf 148v, 152v; SkarJedn 31, 34, 35, 48, 49 (17); Iemu [Mojżeszowi] dał moc wnáuce y vſtáwach ſwoich/ áby náucżał wſzytkiego Izráelá woley Bożey SkarŻyw 491, 90, 91 [2 r.], 520; NiemObr 14, 52, 53, 134; ArtKanc N15v; Bo moc zwięzowánia y rozwięzowánia nie ieſt dána wſzytkiemu kośćiołowi WujNT 588, przedm 40 [2 r.], s. 38, 40 marg, 68 [3 r.], 69 [2 r.] (32); LatHar 109, 380, 431; SkarKaz 203a, 206b [2 r.], 242a, 515b, 516a, 606a, 607a.

»moc mieć« [w tym: czego = czynienia czego (22), na co (5), do czego (4), nad kim (2), naprzeciwko czemu (1), cum inf (26), iż (5), aby (4)] [szyk zmienny] (115): OpecŻyw 43v; Theſz papyeſz y kaplany telko na tym ſzwyeczye mayą mocz ale panną marya y wnyebye wczyſzczu y wpyekle y natym ſzwyeczye PatKaz III 140; WróbŻołt I7; SeklKat V v, X2; RejKup k7; MurzNT 81, 88v; KromRozm II t4, x; KromRozm III 14, L8v, N8, P6; KrowObr 67v, 123, 157; BielKron 194v; Co zá moc ma wodá przy krzcie. RejPos 153v marg, 2v, 185v, 214v [2 r.], 235 [3 r.], 302v; ábyſmy to ſobie przywłaſzczáć mieli: żeby zá wolą náſzą Sákrámentá [...] mogły moc miéć álbo nie miéć BiałKat 323v, 161 [2 r.], 296; Bo máią święte modlitwy onę moc zacną y poważną/ przez ktorą nawięcey dyabelſtwá wypędzone bywaią. KuczbKat 355, 85 [2 r.], 115 [2 r.], 120, 210, 215 [3 r.] (13); RejZwierc 27v, 192v; Słyſzę/ że tám niektorzy powiedáią/ áby chwálebny Sákráment/ ieſli co z niego názáiutrz zoſtánie/ iuż mocy poświącánia niemiał. WujJud 224v, 30v, 72v, 73v, 84,85v (12); BiałKaz B2v; SkarJedn 30, 31, 50, 51, 64 (13); SkarŻyw 278, 279, 364, 457 marg, 581; NiemObr 29, 39 [2 r.]; ReszPrz 103; LatHar 131, 194; iż nie tylko imię Páná Chriſtuſowe/ [...] ále też imioná ſług iego/ nád opętánemi wzywáne/ máią moc nád czárty. WujNT 478, przedm 5, s. 9 marg, 13, 34, 38 marg (26); SkarKaz 121a, 607a, 611a [2 r.], b, Oooo2c.

»mieć w sw(oj)ej mocy« (2): Laczwe wam miły Prałácze Iż też ſami wiele maczę. Wſwey moczy Kłuczow do Nieba RejKup x3v; KrowObr 27v.

»odjąć moc [komu]« (1): trzeći Foelix Pápieſz odiął moc proſtym Plebanom KrowObr 102.

»w mocy osłabieć« (1): Ieſli Apoſtołowie y męcżennicy/ ćiáłem ieſzcże obłożeni/ mogą ſię modlić zá inſze/ [...] á kiedy iuż z Chryſtuſem być pocżęli/ w mocy oſłábieią? LatHar 330.

»moc poruczyć« [w tym: czego = czynienia czego (1)] (2): A wżdy y tym ták mocnym zakłádom ſwym tey mocy inácżey porucżyć nie racżył/ iedno przy mocney wierze cżłowieká káżdego. RejPos 235, 118v.

»posłać (a. odsyłać, a. wysłać), posłany z mocą« [szyk zmienny] (4:1): KromRozm II f4v; OrzList h2v; RejPos 119, 123; trzebá było Chriſtuſowi pierwey vćierpieć/ [...] á potym Apoſtoły z mocą wyſłáć/ ku przepowiádániu Ewánieliey po wſzytkim świećie. NiemObr 90.

»tracić moc [czego]« (1): Táki [kapłan] iż porządnje oſwyęcon álbo ſtáwjon yeſt lubo [...] też klątwą odćyęt będźye/ nye tráći mocy y władzey vrzędu ſwego KromRozm III K8v.

»mocy użyczyć (a. użyczać); moc użyczona« [w tym: czego = czemu służąca (2), na co (2), cum inf (1)] [szyk zmienny] (6;2): KromRozm III M4, P5; BiałKat 125v; Bo Pan nie wſzyſtkim mocy tego świętego vrzędu/ ále Biſkupom tylko y Kápłanom vżycżył. KuczbKat 85; SkarJedn 369; NiemObr 38; LatHar 33, 428.

»mocy uży(wa)ć; moc używana« [w tym: nad kim (3), naprzeciw komu (2), czego = czynienia czego (1), ku czemu (1), na kogo (1)] [szyk zmienny] (11;1): tey mocy od Bogá ſobie zleconey od bárzo dawnych cżáſow Kośćioł vżywał WujJud 92, 85v; SkarJedn 121, 127, D4; LatHar 109; WujNT 233, 588 [2 r.], 626, 649; SkarKaz 207b.

»moc wlewać« (1): iż Apoſtołowie przez wkłádánie rąk [...] ná inne tęż moc wlewáć mogli. WujNT 430.

»moc wziąć, brać, bierzący; moc wzięta; branie mocy« [w tym: na co (6), ku czemu (1), naprzeciwko czemu (1), cum inf (3), iżeby (1)] [szyk zmienny] (20:11:2;1;1): KrowObr 67v [2 r.] 123, 124, 125; OrzRozm C; BielKron 161v; RejPos 123; A moc ktorą Kośćioł wźiął/ nie ieſtći ludzka/ ále dárem Bożym ieſt mu daná. KuczbKat 80, 245; WujJud 152v, 153v; ſynowie záś iego [Aarona]/ rodzenim/ y po krwi ſtępowanim thęſz moc bráli SkarJedn 30, 30 [2 r.], 31, 34, 48, 51 (15); SkarŻyw 211, 394, 493; ArtKanc N15v; WujNT 453; SkarKaz 40a, 206a, 606b.

»moc zlecić (a. polecić); moc zlecona (a. polecona)« [w tym: czego = czynienia czego (1)] [szyk zmienny] (6;4): KuczbKat 215; WujJud 92; SkarJedn 48, 50, 64; tym [kapłanom] dał Pan Bog táką moc/ iákiey áni Aniolom/ áni Archániołom/ zlecżyć [lege: zlecić] niechćiał. SkarŻyw 91, 91; NiemObr 27, 38; SkarKaz 611b.

Wyrażenia: »moc boska, boża, Boga« = przez Boga dana [szyk 7:3] (6:3:1): KuczbKat 115, 195, 235; iuż lat pułtorá tyśiącá tę ſtárożytność y trwáłość iego [Kościoła] znáiąc/ boſką moc iemu przycżytáć [...] mamy. SkarJedn 23, 34, 50, 150; SkarŻyw 567; SkarKaz 611a [2 r.].

»moc duchowna« [szyk 11:2] (13): gdy áni moc duchowna v nas ważna/ áni świecka w nas groźna będźie. OrzList h2; KuczbKat 230; SkarJedn 66, 84, 262, 368, D4; nie mniey teraz we zborze potrzebá mocy duchowney/ ktora w zwięzowániu/ y rozwięzowániu záwiſłá NiemObr 28, 27, 38; WujNT 387, 642; SkarKaz 206a. [Cf też 10. »moc świecka« SkarŻyw 81, NiemObr 14.]

»dziwna moc« [szyk 4:1] (5): RejPos 338; ácz wſzyſtki Sákrámenty álbo Swiątośći Boſką y dźiwną moc w ſobie zámykáią KuczbKat 115, 120; SkarJedn 64; SkarKaz 203a.

»moc kościelna, Kościoła« (7:4): KrowObr 8v; BibRadz Matth 18 arg; BielKron 219; iż niektore obycżáie y poważne obrzędy/ moc Kośćielna do niey [do spowiedzi] przydáłá. KuczbKat 210, 135; SkarJedn 68, 122; SkarŻyw 456; iż Biſkupi ná Koncylium wálnym zgromádzeni/ noſzą oſobę kośćiołá powſzechnego [...] y przetoż máią y moc kośćiołá wſzytkiego WujNT 461, 649; SkarKaz 243a.

»nawyższa moc« (2): ieſli [najwyższemu kapłanowi] oſobna y nád wſzytkiemi nawyſzſza moc daná nie będzie/ tyle w kośćiele odſzcżepieńſtw będzie/ ile kápłanow ieſt. SkarJedn 63; SkarKaz 607a.

»osobliwa (a. osobna) moc« (2): wiéſz że pán oſobliwą moc ſłoẃim [!] i ſakramentum ſwoięm przydał MurzHist P3v; SkarJedn 63.

»moc papieska, papieża« [szyk 5:3] (7:1): SeklWyzn C; KromRozm I I3; KrowObr 159v; BielKron 212v; WujJud 86; SkarJedn d7v; niemniey ztego ſię pokázuie Papieſka moc/ iſz iedne rzecży potwierdzá/ á ná drugie niezezwala SkarŻyw 321, 90.

»porządna moc« (1): ktory [Kościół Rzymski] zá poſtánowienim páńſkim nád innymi wſzytkimi/ porządney mocy ma przodkowánie SkarJedn 261.

»moc sądowa« (2): KuczbKat 215; Spowiedź [...]. moc w niey ſądowa 142 [Cf Dał kápłanom P. Chryſtus tę ſądową moc/ áby oni rozeznawáli/ kogo do tey łáſki Bożey przypuśćić y godnym oſądźić/ á kogo nie przypuſzczáć 142a], SkarKaz Oooo2c.

»święta moc« (1): yſz iego [papieża] ſwiąta moć nawieki będze panowała. SeklWyzn Av.

»urzędna moc« (1): że ia mam Papieżá w Rzymie ná Piotrowey Stolicy [...] z vrzędną mocą do mnie poſłánego OrzList h2v.

»wielka moc« [w tym: więtsza (16)] [szyk 20:11] (31): OpecŻyw 53v; TarDuch D6v; abych przyſięgał/ że więtſza mocz ieſt vniuerſalis Eccleſie [...] niżli boża y pyſma ſwiętego. SeklWyzn C, Av; MurzNT 88v; KromRozm III L8v; KrowObr 67; RejAp 33v; iáka ieſt moc wielka modlitwy cżłowieká wyernego. RejPos 65v marg, 75 marg, 123, 185v, 234v; GrzegŚm 10; KuczbKat 355; CzechRozm 7; SkarJedn 79, 150; SkarŻyw 364; LatHar 194; Moc kápłánska więtſza ieſt niż krolewska y niżli ánielska. WujNT 387 marg, 13, 115, 387, Zzzzz2; SkarKaz 121a, 206b marg, 607a [3 r.], Oooo2b.

»moc [na kogo] włożona« (1): namiáſtki [Jego] źiemſkie z godnośći y mocy/ ná nie od Bogá włożoney/ ſzpetnie obnażáią. LatHar +4v.

»zemglona moc« (1): niewiem cżemu ták zemgloną moc y śiłę Kośćiołowi Bogá żywego oſtáwuiećie (marg) T[ę]ż władzą teraz ktorą y przedtim ma Koſćioł Boży. (–) WujJud 32.

»zupełna moc; zupełność mocy« [szyk 10:1] (10;1): KromRozm II f4v; KromRozm III Qv; KrowObr 18; WujJud 86; WujJudConf 123; SkarJedn 66, 261, 273, 275; WujNT 69; iż on [Piotr] miał zupełną moc ná ſpráwowánie wſzytkiego kośćiołá iáko wiecżny vrzędnik SkarKaz 607a.

»moc zwierzchnia; zwierzchność mocy« [szyk 2:1] (2;1): áby przytym włożeniu [korony] moc byłá oná zwierzchnia Piotrowi [...] ku ſzáfunku od Bogá zwierzona OrzRozm C; KuczbKat 215; ReszPrz 31.

Szeregi: »dostojność (a. dostojeństwo) i moc« [szyk 2:1] (3): KrowObr 16, 17v; koſcioł krześćijáńſki w Rzymie takiey mocy y doſtoynośći wyznawąm być/ [...] iż po Kryſtuſie żadnego innego nádeń niemáſz BielKron 194v.

»godność i moc« (1): LatHar +4v cf »moc [na kogo] włożona«.

»moc i panowanie« (1): Przetoż nie pochwalamy náuki Księżey Rzymſkiey/ ktorzy ſwego Papieżá vcżynili [...] Wikáryim Kryſtuſowym/ przywłaſzcżáiąc mu zupełną moc y pánowánie naywyżſze nád wſzyſzkim [!] Kośćiołem. WujJudConf 123.

»moc i przełożeństwo« (1): Co im odpiſał Iulius á iako mocy ſwey y przełożeńſtwá vżył/ niech Grecki Hiſtoryk kośćielny powie. SkarJedn 127.

»moc i rozkazowanie« (1): áni też żaden przeſpiecżnie może nań [na papieża] ſkárżyć/ gdy bacży iego moc y roſkázowánie ná Koncilium BielKron 216.

»moc i siła« (2): WujJud 32; żeby ſię wierzyło/ iſz w vmárłych ćiáłách [tj. relikwiach] ieſt nieiáka moc y śiłá SkarŻyw 279.

»moc i skutek« [szyk 3:2] (5): KromRozm III K6; RejPosWiecz2 93; BiałKat 296; KuczbKat 115; Czego vpornie przą dziśieyſzy odſzczepieńcy/ [...] świętym Sákrámentom moc y ſkutek ich odeymuiący. WujNT 747. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»urząd i moc« [szyk 5:2] (7): LubPs E3 marg; WujJud 124v; SkarJedn 50; WujNT 652; nie dla śiebie y zbáwienia ſwego [kapłani] táką moc y vrząd máią: ále dla ludzkiego. SkarKaz 611a, 203b, 611a.

»moc i (albo, ani) władza« [szyk 12:3] (15): Tego ſye y Apoſtołowye [...] dźyerżeli/ gdy vſtáwy y przykazánya miſtrzá ſwego/ [...] wedle potrzeby odmyenyáli. Y tęż moc y władzą koſcyołowi po ſobye zoſtáwili KromRozm II yv, x; KromRozm III K8v, L2, L8v; Leop ZZ3v; KuczbKat 235; WujJud 152, 153v; WujJudConf 152v; NiemObr 29, 38; WujNT 417, 588, 649. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»moc a (i, albo) zwi(e)rzchność« [szyk 8:1] (9): RejPos 2v; SkarJedn 107, 121, 150; SkarŻyw 457; NiemObr 29; ReszPrz 103; LatHar 431; táką moc y zwierzchność piſmo ś. ná wielu mieyſcách wyraża przez klucze WujNT 68. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (9):
Wyrażenie: bibl. »mocą (przy)obleczon(y), ogarniony, odziany« [szyk 5:4] (7:1:1): OpecŻyw 172v; Mieſzkáyćież wy tedy w mieśćie Ieruzálem/ áż będźiećie oblecżeni mocą [quoadusque induamini virtute] z wyſokośći. BibRadz Luc 24/49; RejPos 134v; KuczbKat 245; CzechRozm 235v; CzechEp 169, 209; ArtKanc G13v; WujNT Luc 24/49.
α. W funkcji przysłówka (44):

»mocą« = działając jako przedstawiciel Kościoła, jako zastępca Bogu, zgodnie z uprawnieniami swego stanowiska (29): SeklKat X; RejKup k8v, n2; KromRozm III N8, P6; mocą moią kápłánſką [...] rozgrzeſzam ćię od wſzyſtkich grzechow przedemną ſpowiedanych KrowObr 159v; RejFig Aa8; Wiele innych/ zwłaſzcżá Konſtántynopolſkich Pátryárchow/ Papieſz mocą ſobie od Bogá dáną z ich ſtolic ſkłádał SkarJedn 133, 102, 123; SkarŻyw 166; WujNT 390, 627, 2.Cor 13 arg.

~ mocą czego (5): KromRozm I 13; OrzRozm B4v; thu dopirko poznacie ſercá ludzkie/ ktore zwięzáć mocą ſłow moich/ á ktore też rozwięzáć/ będzyecie mogli. RejPos 118v; KarnNap C3v; áby Piotr Apoſtoły w vrzędźie ich potwierdzał/ mocą iákiey przełożoney zwierzchnośći y władzy oſobliwey NiemObr 41.

W charakterystycznych połączeniach: mocą apostolską, (na)daną (7), kapłańską, pasterską; mocą kluczy kościelnych, słowa (bożego) (3), urzędu, władzy, zwierzchności; mocą czynić [co] (3), gładzić błędy, karać, napraszczać, naprawiać, odmienić, odpusty dawać, postanowić, potwierdzać, przykazować, rozgrzeszyć (rozgrzeszać) (6), rozstrzygać, rozwięzać, rządzić, skazić, sprawować, ze stolicy składać (zmiatać) (2), władać, zwięzać.

Wyrażenia: »osobliwą mocą« (1): potrzebá ná mieyſcu Piotrowym/ tákiego kogo vpátrowáć/ ktoryby oſobliwą mocą/ y zwierzchnośćią/ [...] klucżámi tymi władał NiemObr 29.

»sw(oj)ą, własną mocą« = własną decyzją, wolą [szyk 5:2] (6:1): KromRozm I G3v; A gdźyeż w Ewányeliey o dyakonyech? A yednák ye Apoſtołowye ſwą mocą poſtánowili KromRozm II g2v, gv; KromRozm III N4v; RejPos 119; WujJud 247v; NiemObr 171.

Szeregi: »mocą i powagą (a. poważnością)« [szyk 1:1] (2): BiałKat 36; gdy Máttjaſzá Apoſtołá [Piotr] mocą y powagą vrzędu ſwego/ ná mieyſce Iudaſzowe Apoſtołem poſtáwił. SkarŻyw 600.

»mocą i władzą« (1): mocą y władzą ſwoyą/ ktorą ma od páná/ papyeż ma głádźić błędy KromRozm III N4v.

»mocą i zwierzchnością« (2): gdy w thym roku dźieśięć dni/ ſwoią mocą/ y zwierzchnośćią vięli. NiemObr 171, 29. ~

»mocą [czyją a. czego]« = w imieniu, z rozkazu władzy; tu: kościelnej (4): ktory [Grzegorz papież] Piotrową mocą/ małżeńſtwa zakazał KrowObr 235, 234v; BiałKat 36 marg; WujNT 463.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) mocy« = zgodnie z uprawnieniami swego stanowiska (6): SeklWyzn c4; odpuść mi to wedle mocy ſwoiey nádáney tobye RejPos 302v, 302v [2 r.].

~ W połączeniu szeregowym (1): Ale iż dał Pan klucże ſługom ſwoim/ y wſzytkim wiernym ſwoim zwięzowánia y rozwięzowánia ná zyemi. To ieſt prawdá/ ále nie wedle mocy áni wedle woley ábo iákiey zwirzchnośći ſwoiey. RejPos 302v.

Szereg: »wedle mocy i władzy« (1): wy tego co od nich [...] ieſt vſtáwiono/ wedle mocy y władzy im od Bogá dáney/ łatániną zwáć nie máćie. WujJud 235v. ~

»z mocy« = działając jako zastępca Boga na ziemi; zgodnie z uprawnieniami swego stanowiska; ex virtute Vulg, PolAnt (4): ieſli kto poſluguie/ niech to cżyni/ iákoby z mocy ktory mu Bog dodawa Leop 1.Petr 4/11; BudNT 1.Petr 4/11.

~ Wyrażenie: »z mocy swej« (1): gdyż ma káżdy Biſkup z wolnośći y z moczy ſwey właſne mnimánie/ iákoby od inſzego ſądzon być nie mogł RejPosRozpr c3v.
Szereg: »z mocy a z urzędu« (1): áby [Piotr] miał kogoby chciał wedle woley ſwey puſzcżáć do kroleſtwá niebieſkiego [...] z mocy á z vrzędu ſwego. RejPos 302. ~

»za mocą« = zgodnie z uprawnieniami swego stanowiska (1): zá ktorym przywileiem y mocą od Páná BOgá podáną/ otwarzáli záwſze Biſkupi Rzymſcy/ y ieſzcże otwarzáią te ſkárby kośćielne duchowne ReszList 151.

20. Część wszechmocy boskiej udzielona świętym i wybranym bożym, zwłaszcza możność czynienia cudów; virtus Pol, Vulg [w tym: czyja (34): G sb i pron (20), ai poss (9), pron poss (5); w pl (6)] (116): Moizeſz wonym ſtárym wieku Wiele pomágał człowieku Abo Dawid y prorocy Wiele ſlycháć o ich mocy RejRozpr B3; [Jan Chrzciciel] vprzedźi przed nim w duchu i mocy Eljaſzowyi [tj. podobnej do mocy Eliasza] MurzNT Luc 1/17; KrowObr 159v, 174v; Leop Luc 1/17; RejPos 295v; BudNT Mar 6/15[14]; CzechRozm 147v; Od ſyná [św. Jana] wyſzłá moc ná mátkę: Dźiwnie Duchem ś. prorokowáć poczęłá. SkarKaz 580a; Ták dyabeł poczuł moc Bábile świętego y innych świętych/ też y po ich śmierći/ gdy mowić nie mógł przy obecnośći kośći ich WujNT 478, 72, Luc 1/17.

moc czego [= działania czego] (10): Oto widziſz/ że moc cudow czynienia w Pietrze byłá WujNT 407. Cf »dawać moc«, »mieć moc«.

Ze zdaniem przydawkowym określającym działanie mocy [w tym z zapowiednikiem: taka (2); aby (3), iż (3)] (6): Táka ieſt moc świętych/ iſz gdj żyli ná świećie/ cżarći ſię ćieniá ich/ y ſzat bali SkarŻyw 132. Cf »dawać moc«.

W połączeniu szeregowym (1): Kto ſię kośći ktorego męczenniká dotyka/ ten bierze nieiáką cząſtkę świątośći/ łáſki y mocy/ ktora w niey ieſt. WujNT 143.

W charakterystycznych połączeniach: moc poczuć,pokrywać, [do czego] przykładać; przyść (pojść) w mocy (2), uprzedzić (2), zjawienie; pełen mocy; mocą być rządzony; moc cudow (cudow czynienia, na czynienie cudow, ku czynieniu [cudow]) (7), na czarta (nad czartami, wyganiania czartow, na wypędzanie czartow) (6), na czynienie dobrodziejstw, nad duchy nieczystemi (wymiatania duchow nieczystych) (3), grzechow odpuszczania, leczenia (uzdrawiania) niemocy (na leczenie niemocy, na uzdrawianie chorob) (1), poznania skrytości, nad szatanem, nad wodami (3); moc świętych (2).

Zwroty: »[być jakiej] mocy« (1): Ktory ſwięty ſwiętſſy nad Iána/ ktoré [= której] téż mocy OpecŻyw 48.

»da(wa)ć moc; dana moc« [w tym: czego (7), na kogo, na co (6), nad kim (4), ku czemu (1), cum inf (5), aby (3), iż (2)] = dare potestatem PolAnt, Vulg; dare auctoritatem PolAnt; dare virtutem Vulg [szyk zmienny] (32;3): OpecŻyw 43v; Iezu ienżes timże Apoſtołom twoim mocz wymiatania niecżyſtich duchow od opętanych dał. TarDuch B2v; Otoć wám dáwám moc/ deptać po wężách i niedźwiátkách MurzNT Luc 10/19, Matth 9/8; KromRozm III D3v; KrowObr 82; Leop Matth 9/8; BielKron 19; RejPos 234; Nie trudno P. B. vkázáć Prorokom/ co być ma nápotym/ gdyſz mym ocżom táką dał moc/ iſz im śćiány nie wádziły. SkarŻyw 332, 35, 57, 152 [2 r.], 226, 298, 490; CzechEp 21, 295; WujNT Matth 9/8, s. 38, Matth 10/1, s. 43 [2 r.], 133 (13); SkarKaz 241a, 417a, 488a.

»dawać się pod moc« (1): A komu [= jakiemu świętemu] ſye dáwá podmocz Niech go ſobie má napomocz RejKup o3v.

»mieć moc« [w tym: czego (3), na kogo (1), cum inf (2)] [szyk zmienny] (9) : RejKup 15; KrowObr 173; CzechRozm 186; iſz teſz moc miáłá od P. Bogá ná Cżárty: Bo gdy opętáne wodzono do niey/ [...] lecżyłá ie/ á Dyabły wyganiáłá. SkarŻyw 183; WujNT 133, 148, 407, 687 [2 r.].

»moc utracić« (1): tákby też mocy oney ſwoiey y teras ieſzcże [święci] vtráćić nie mogli. CzechRozm 194.

»wziąć, brać moc (a. cząstkę mocy)« [w tym: nad kim (1), inf (1)] (2:1): wezmićie moc kłáść ręce ná opętáne/ áby przes kłádzienie rąk wáſzych/ duchowie nietzyści/ od ćiał ludzkich vćiekáli. KrowObr 120; WujNT 72, 143.

Wyrażenia: »moc boska [= przez Boga dana]« (1): iſz wſzytki [...] choroby niezlecżone máiące/ cudownie nád przyrodzone pomocy vzdrawiał/ á pod lekárſką oną náuką/ z pokory wielkiey ſwoiey/ moc y łáſkę onę Boſką wſobie pokrywał. SkarŻyw 593.

»moc Chrystusowa [= przez Chrystusa dana]« = virtus Christi PolAnt (5): BibRadz 2.Cor 12/9; CzechRozm 203; Bo Anthemiuſz obacżywſzy [...] iáka ieſt moc Chryſtuſowá w ſługách iego: przepraſzaiąc S. Chrjzoſtomá/ prośił ábj go vcżynił Chrześćiáninem SkarŻyw 86, 444; WujNT 2.Cor 12/9.

»moc Ducha (Świętego) [= przez Ducha Świętego dana]« = virtus Spiritus Sancti PolAnt, Vulg (5): RejPos 22; BudNT Rom 15/13; SkarŻyw 444; NiemObr 13; Bog nádźieie niech was nápełni wſzelákiey rádośći [...]: ábyśćie obfitowáli w nádźiei/ y w mocy Duchá świętego. WujNT Rom 15/13.

»moc duchowna« (1): Cżłonkow świętych y cżyſtych moc duchowna. SkarŻyw [237] marg.

»dziwna moc« (1): ten [Bóg] iey teſz dał tę dziwną moc/ iſz go [szatana] trzymáć wręku y powrozy bić pocżęłá SkarŻyw 152.

»okazanie mocy; moc pokazować; mocy się okazują« = działanie cudów; ostensio virtutis Vulg [szyk 2:2] (2;1;1): CzechRozm 194; CzechEp 69; Iż Ian on Krzćićiel wſtał z martwych: y dla tegoż ſię w nim te mocy okázuią [virtutes operantur in illo], WujNT Mar 6/14, 1.Cor 2/4.

»moc osobliwa« (1): Abowiem ná on tzás Pan Kryſtus dał był moc oſobliwą y dáry/ áby cudá widome przed wſzyſthkimi ludzmi tzynili KrowObr 82.

»moc użyczona« (2): Pan Bog bywa chwalon z mocy ludziom ſwiętym vżyczoney. WujNT 38 marg [idem] Ccccccv.

»wielka moc« (1): dał im wielką moc ná czynienie cudow SkarKaz 417a.

Szeregi: »moc i łaska« = gratia et fortitudo Vulg [szyk 2:2] (4): SkarŻyw 593; kiedy święći przez reliquiae ábo ſzáty ſwoie cudá cżynią/ łáſká y moc ich pochodzi od Chriſtuſá WujNT 143, 323, Act 6/8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»moc i władza« (2): dał im moc y władzą [virtutem et potestatem] ná wſzytkie czárty/ y vzdrawiánie chorob. WujNT Luc 9/1, s. 232.

Przen metonimicznie: Człowiek obdarzony mocą czynienia cudów (4): KromRozm III G8; Izali wſzytcy vcżyćielmi? Izali wſzytcy mocámi [virtutes]? BudNT 1.Cor 12/29[30]; WujNT 1.Cor 12/28, 30.
α. W funkcji przysłówka (7):

»mocą [jaką]« = z łaski bożej, z daru bożego (6): Mocznoſc moci twoiey ſpuſci pan bog z gory Syon [Ps 109/3]/ [...] ktorą moczą Apoſtołowie cżinili czuda. WróbŻołt 117v.

~ Wyrażenia: »mocą od Boga (a. z nieba) daną« (4): któré [choroby] télko ſam Król Fráncuſki mocą ſobie (między dźiwy inſzémi) od Bogá dáną [...] w Kośćiele au Fonteinoble vzdrawia. Oczko 23v; WujNT 407 marg, 408, Yyyyyv.

»mocą nadprzyrodzoną« (1): Swięći kiedy grzechy odpuſzczáią/ [czynią to] [...] mocą nád przyrodzoną onym dáną z niebá WujNT 408. ~

»mocą [czyją]« = za pośrednictwem (2): Day Boże ábyſmy mocą Bárbáry błogoſláwioney/ ku otrzymániu grzechow odpuſſtzenia/ byli rządzeni. KrowObr 171, 121.

a. O Marii, matce Chrystusa (23): OpecŻyw 190; KrowObr 164v; Co ſie okázowáło y w obchodzye ſwiąt ábo dni wyzwolonych ku cżći they pánnie/ [...] iż iey iuż tháką chwałę y táką moc przywłaſzcżáli/ iáko ſámemu Pánu RejPos 304v. [Cf też 19. »mieć moc« PatKaz III 140].

W połączeniu szeregowym (1): iakoby Pánná Marya miáłá o ſobie thák mowić: moiá ieſt rádá/ ypráwość moiá ieſt mądrość/ moia ieſt moc/ przes mię Krolowie kroluią/ przez mię Kxiążęta roſkázuią/ y mocarze ſpráwiedliwość tzynią. KrowObr 163v.

Zwroty: »[jakiej] być mocy« (2): Patrz iakiey były mocy ſlowa náſwiętſſey panny OpecŻyw 11; PatKaz III 127v.

»moc dać; moc dana« [w tym: iż (3)] [szyk zmienny] (1;5): Dána tobie ieſt motz o Mariá/ motz wſſelká na niebie ij na ziemi OpecŻyw 190, 186; PatKaz III 131v, 132, 140v.

»położon być w mocy [czyjej]« = zależeć od kogoś (1): yſz zbauyenye uaſſe polozono yeſth wrąku a wmoczy maryey PatKaz III 107.

»wziąć moc« (1): Wezmi przeto motz aby tobie bylo wſſytko poſluſſno. OpecŻyw 183.

Wyrażenia: »krolewska moc« (1): [Maryja rzeczona królową] dla czczy y doſtoynoſczy krolewſkyey moczy yey daney PatKaz III 132.

»opatrzna moc« (1): I kto rządzi/ opatrzną mocą niebieſkie y ziemſkie rzetzy/ iedno Marya? KrowObr 164.

»więtsza moc« (2): OpecŻyw 186; Czo nyeyeſt yzby uyątſzey bylo moczy ymyą maryey nyſz yezuſa PatKaz III 127v.

Szeregi: »łaska, moc« (1): Ty ſloua ſluzą pannye maryey Rzeczona bouyem ſąd [= naczynie] nyeprozny ale wſzelkyey laſky pelny wſzelkyey teſz moczy PatKaz III 115v.

»ręka a moc« (1): PatKaz III 107 cf »położon być w mocy«.

α. W funkcji przysłówka: »mocą [czyją]« = w imię, za pośrednictwem Marii (7):

W formułach magicznych (7): LibMal 1544/184 [2 r.] 84v [2 r.], 89, 1549/149; Wynidz Dijable Bożą mocą/ pánny Máryey mocą/ y wſzyſtkich ſwiętych mocą. KrowObr 121.

21. Moc nadprzyrodzona aniołów [w tym: czyja (4): G sb (1), pron poss (2), ai poss (1)] (21): RejWiz 155v; Dawid Prorok przydawa y moc Angiołom/ onymi ſłowy: Mocni w śile/ cżyniący przykazánie iego. KuczbKat 20. [Cf też 7. RejWiz 114v marg, Cc7v.]
Zwroty: »moc brać« (1): Gdyż ich przedſię nie od tego piſmo názywa/ żeby to ſłowo [Elohim] oſoby znacżyło/ ále od mocy/ ktorą od iednego ſámego Bogá wſzechmogącego biorą CzechRozm 16.

»mieć, mający moc« = habere potestatem Vulg [szyk zmienny] (2:2): Leop Apoc 18/1; Ia poſlę przed tobą Anyołá ktory ćię będźie ſtrzegł [...]. Thegoż ſie ſtrzeż [...]/ bowiem w niem ieſth imię moię. (marg) To ieſt odemnie ma moc y powagę ſwoię. (‒) BibRadz Ex 23/21; RejAp 147; WujNT Apoc 18/1.

»moc zjawić« (2): A nie ledá tám był moc też Anyołek zyáwił/ Sto ośḿdzyeſiąt tyſięcy y pięć ludzi zábił. RejWiz 155v, 114v.

Wyrażenia: »moc anjołow, anjelska« [szyk 1:1] (1:1): Angelſka mądrość y moc. KuczbKat 20 marg; WujNT 387.

»moc wielka« = potestas magna Vulg [szyk 2:1] (3): POtym vyźrzałem inſſego Angiołá z ſthępuiącego z niebá/ kthory miał wielką moc Leop Apoc 18/1; RejAp 147; WujNT Apoc 18/1.

Szereg: »siła i moc« = fortitudo et virtus PolAnt, Vulg (2): Gdyż ſámi Aniołowie kthorzy śiłą y mocą więczſzy ſą/ nie cżynią bluźnierſkiego ſądu przećiwko im v Páná. BibRadz 2.Petr 2/11; WujNT 2.Petr 2/11.
α. W funkcji przysłówka: »mocą« (1):
Wyrażenia »mocą swoją« (1): Tedy możemy rozumieć/ iż ieſth Anyoł duch mocny/ á wiele może mocą ſwoią vcżynić. RejAp 147v.
a. bibl. Nazwa jednego z chórów anielskich; potestates, virtutes Vulg [w pl] (4):

W połączeniach szeregowych (3): KuczbKat 55; ktory ieſt ná práwicy Bożey/ [...] poddawſzy ſobie ánioły y zwierzchnośći y mocy. WujNT 1.Petr 3/22, Eph 1/21.

Szereg: »księstwa i mocy« (1): áby byłá o biáwiona Kxięſthwam y mocam w niebieſiech/ przez kośćioł/ rozmáita mądrość Boża Leop Eph 3/10.
22. Moc szatana (tu też o Antychryście) [w tym: czyja (150); G sb i pron (79), ai poss (55), pron poss (16); w pl (11) może ‘zastępy’] (170): RejKup ſ6v; KrowObr 144v; RejWiz 114v; iáko on oblubienice ſwey/ to ieſt Koſciołá ſwego ſwiętego/ záwżdy bronić może od cżárthá ſproſnego/ y wſzytkiey mocy y chytrośći iego. RejAp 101, 166v; HistRzym 104v; by nie miał [czart] tego kąkolu á tych złośćiwych tu ná ſwiecie ſprawiec ſwych/ [...] tedyby nikcżemna byłá ſámá moc iego RejPos 52v; wiodł więźnie/ á to ty więźnie/ iáko thu ſłyſzyſz/ śmierć/ grzech/ y cżártá ſproſnego ze wſzytką mocą iego. RejPos [136]v, 19, 27, 54v, 79, 110 (11); tám rádość/ tám miłość/ [...] tám nam oná práwa wolność gdy dyabłá y iego moc potępiem. SkarŻyw 358, 14; CzechEp 410; ReszPrz 6.

W połączeniach szeregowych (8): Przećiw temu brony pyekyelne/ to yeſt czárt oćyec nyeprawdy ze wſſyſtką chytroſcyą/ mocą/ y zaſtęmpy ſwemi nyeprzemoże. KromRozm II tv; KrowObr 45v, 84; Leop 1.Cor 15/24; CzechEp 422; ArtKanc A15, A19v, K4.

W charakterystycznych połączeniach: chytra moc, jednakowa, marna (3), nagorsza, nędzna, niezbedna, nikczemna, potężna, przeklęta, sprosna (3), szpetna, wszel(a)ka (2), zamierzona, związana (2); zginienie mocy, zwątlenie; moc poruszyć, (po)tępić (2), zasromać, zelżyć, związać; (o)bronić od mocy (3); mocą szkodzić; drżeć przed mocą.

Frazy: »poczęła słabieć moc« (1): tu iuż pocżęłá ſłábieć oná ſzpetna moc iego. RejPos 76v.

»moc jest rozbita« (1): przez to/ motz piekielná będzie rozbita. OpecŻyw 6.

Zwroty: »moc mieć« [szyk zmienny] (11): RejKup Pv; Y dyabli ná powietrzu theż z niego [z Boga] moc máią RejWiz 114v, 135, 170 marg, Dd3; A tu iuż możeſz rozumieć iáką moc miał ten nieſláchetnik przed zyáwieniem Páná tego. RejAp 166v; RejPos [77]v, 338; SkarŻyw 35, 56; CzechEp 143.

»w niwecz obrocić moc [czyją]; w niwecz obrocona moc [nad kim czyja]« [szyk zmienny] (2;1): iuż on mocarz ſwiátá tego zemdleć á zniſzcżeć muśi/ á w niwecż będzye nád thobą obroczona moc iego. RejPos 79v, 270v; MWilkHist Ev.

»odjąć moc [czyją a. komu]; odjęta [komu] jest moc« [szyk zmienny] (2;1): SeklKat O3; RejAp 165v; Pan Chriſtus przez zaſługę męki ſwey odiął moc ſzátánowi ná tyśiąc lat WujNT 885.

»moc (swą a. swoję) (p)okaz(ow)ać [w tym: w kim (2)]; w mocy pokazać się« = operare Vulg [szyk zmienny ] (3;1): Leop Eph 2/2; iſz gdy go iákokolwiek [czarci] gábáli/ wołał ná nie: Choććieſz ſam/ pokaśćie moc ſwoię SkarŻyw 572; CzechEp 351; WujNT Eph 2/2.

»porazić, zwyciężyć (a. zwyciężać), zwojować moc [czyją a. czego]; porażona moc [czyja]« [szyk zmienny] (3:3:2;1): WróbŻołt ee3; RejKup dd6v; LubPs D2v; Poráźił ſmierć/ złamał á zwoiował mocy piekielne RejPos 16v, 29, 78v marg; ArtKanc A19v, F9v; SkarKaz 634a.

»potłoczyć, podeptać moc [czyją]« (2:1): LubPs P4v; áby potłocżył moc á zniſzcżył márną głowę y wſzytki ſprawy tego ſproſnego kſiążęciá ſwiátá iego [lege: tego]. RejPos 218v; Zbroią krzyżá świętego przepáſani Apoſtołowie/ wſzytkę moc nieprzyiaćielſką podeptáli. SkarŻyw 399.

»moc [czyją] skazić (a. pokazić); przekazić w mocy« [szyk zmienny] (8;1): wſſakes ty milá panno iego glowę potlocżila ij tis ſama motz iego ſkazila? OpecŻyw 178; KrowObr 144v [3 r.] Ttv; iż ten obiecány pokoy ludziom/ wiele mu miał przekáźić w mocy á w kroleſtwie iego. RejPos 25v, A5; CzechRozm 178v; ArtKanc F9v.

»mocy [czyjej] skrocić, [kogo] w mocy skrocić« (1:1): MWilkHist Ev; Ten to ieſt dźień/ w ktory odchłań piekielną złupiono/ [...] cżárty w mocy ich ſkrocono LatHar 358.

»moc [czyją] skruszyć« (2) : w tym imieniu IEZVS [... ] y moc nieprzyiacielá ćiebie do złego przywodzącego/ ſkruſzyſz SkarŻyw 4, 393.

»(s)tłumić (a. potłumić) moc [czyją]« [szyk zmienny] (7): WróbŻołt Z4, Z5v; Iáko pan Kryſtus miał zmartwywſtáć á potłumić moc dyabła. RejPs Ff3v; SeklKat Tv; LubPs C; KarnNap D3; ArtKanc I16v.

»utracić moc« (1): Szátan dźiś iuż vtráćił moc ſwą BiałKat 16.

»mocy używać swej (a. [czego])« [w tym: przeciw komu (1)] [szyk zmienny] (2): CzechRozm 240v; drugiego złego [ducha] nienawidźiał: wſzákże mu zwierzchnośći nie odiął. Ale ich ták zoſtáwił obudwu w oney ich náturze y władzey: żeby káżdy vżywał mocy y wolnośći ſwey. CzechEp 259.

»wygubić moc [czyją]« (1): wygubię z źiemie źwierzętá ſzkodliwe (marg) Wſzytkę moc ſzátáńſką. (–) BibRadz Ez 34/25.

»moc [czyją] wywrocić« (1): Miał ták żywot nam przywroćić/ moc Dyabelſką wywroćić. ArtKanc D19.

»zborzyć moc [czyją]« (3): Pan przioblokſzy Boſtwo cżłowiecżeńſtwem/ zborzył cżártá y moc iego. RejPos [344] marg, [36]v, [136]v.

»zemdlić (a. pomdlić) moc [czyją]« [szyk zmienny] (4): RejKup ſ8; zemdliwſzy moc iego [Lucyfera]/ kazał go ſtrąćić inym ſwiętym Aniołom ſwoim/ z onego ták ſwiętego á poważnego mieyſcá iego RejPos 101, A5, 79v.

»zetrzeć (a. potrzeć) moc [czyją]« [szyk zmienny] (10): RejPos [77]v, 78, 78v, 79v, 253v; KarnNap F; MWilkHist F2v; moc, diabłá, y też śmierć/ racżyłeś ſam zetrzeć ArtKanc A15, F2v; wſzyſtko wypełniwſzy ſtárł ſzátáńſkie mocy. LatHar 522.

»moc [czyją a. jaką] złamać (a. połamać, a. złomić); moc [czyja a. jaka] złamana; mocy [czyjej] złamanie« [szyk zmienny] (4;2;1): przyydzye [...] panna ktora mocz twoyą zlomy a glouą twoyą podlozy poth nogą ſwoyą PatKaz II 55v; TarDuch C7; RejKup dd6; RejPos 16v, 232v; KuczbKat 145; RejPosWstaw [213].

»[czyją] moc zmoc« (1): co mnima X. K. żeby ſzátáńſkiey mocy żaden ná źiemi [...] zmoc nie miał: tedy ſię y ná tym myli CzechEp 295.

»zniszczyć (a. wyniszczyć) moc [czyją]« = evacuare virtutem Vulg [szyk zmienny] (6): Aboćiem on ſtarł vlicżki miedziane y zawiaſi żelazne złamał [Ps 106/16]. To ieſt mocz dyabelską wſzytkę zniſzcżył. WróbŻołt kk6; Leop 1.Cor 15/24; RejPos [77]v, 78, 79v; SkarŻyw 396.

Wyrażenia: »moc czarta, czartowska, czartowa« [szyk 9:3] (8:3:1): LubPs D2v, V6 marg; RejWiz A7v; iż będzye przećiwna cżártowá moc mocy Bogá nawyzſzego BielKron 128v; Náuká piękna przećiwko moczy cżártá ſproſnego RejPos 76v marg, [36]v, 76v, 78, 78v marg [2 r.], 33lv; SkarŻyw 396.

»moc diabelska, diabła« [szyk 9:4] (12:1): To pienie ieſt [...] o zginieniu moci diabelskiey y żidowskiey WróbŻołt V6, Z4, Z5v, ee3, kk6; RejPs Ff3v; KrowObr 45v, 144v [3 r.], Ttv; ArtKanc D19, F9v.

»moc duchow złych« (1): potężnieyſze ieſt iedno ſkynienie ſtráſzliwego máieſtatu Boſtwá y cżłowiecżeńſtwá twego/ niżli moc wſzyſtkich duchow złych/ powietrznych y piekielnych LatHar 641.

peryfr. »książę mocy powietrznej« = szatan władający powietrzem (1) : gdyśćie byli vmárłemi w wyſthępkach y w grzechach wáſſych/ w kthorycheśćie niekiedy chodzili [...] według Kxiążęćiá mocy powietrznei [secundum principem potestatis aeris huius] Leop Eph 2/2.

»moc nadana« (1): Co mu ſzyroko rozwodził Solon Philozoph/ o náturze y o mocy cżártowſkiey od Bogá nádáney RejWiz A7v.

»moc nieprzyjaciela, nieprzyjacielska« (4:4): KrowObr 71v, 103; RejPos [73]; KuczbKat 280; SkarŻyw 4, 399; Mocen ieſt áby moc nieprzyiaćielſką związał/ kłam Diabelſki zepſował ArtKanc A16, K4.

»moc piekielna« [szyk 7:4] (11): OpecŻyw 6; TarDuch C7; MurzHist F; RejAp 16; Coż rozumieſz o tym krolu [Chrystusie] á o tym mocarzu/ przed ktorym drży niebo y ziemiá/ y wſzytki mocy piekielne RejPos 132v, 16v, 29 [2 r.]; pewnie to [czart] wiedział/ że iuż [ochrzczone dziecię] wźięte ieſt w Páńſką obronę: á iż mu ſwą piekielną mocą więcey ſzkodzić niemoże. KarnNap B3v; SkarŻyw 36, 120.

»mocy pozbawion« (1): poniewaſz im [znakiem krzyża] Duch zły przez Páná Chriſtuſá zwyćiężon/ y mocy ſwej pozbáwion ieſt KarnNap B3v.

»słaba moc« (2): Słábą moc cżárth ma/ gdi pan broni. RejWiz 170 marg [idem] Dd3.

»spodnie [= niskie] mocy« (1): iákoby nigdy ſpodnié choć przeklęte, przedśię potężné mocy przemóc nie mogły. GosłCast 7.

»moc (s)przeciwnika, (s)przeciwna« [szyk 5:1] (4:2): LubPs C; Zaklinam ćie wſzelka mocy przećiwniká/ y wſzelkie zebránie Dyabłow/ wykorzeń ſię KrowObr 93, 84; RejPos 270v; RejPosWstaw [213]; SkarŻyw 399.

»moc szatańska« [szyk 8:5] (13): SeklKat 03; LubPs P4v, bbv; BibRadz I 436b marg; BiałKat 16 marg; KarnNap F; SkarŻyw 399; Zábacżyſz przewodźić więcey Nád námi [...] Niezbedna mocy Szátáńſka. Bo iuż przyſzłá ręká Páńſka. MWilkHist Ev, F2v; CzechEp 294, 295; ArtKanc I16v; LatHar 522.

»moc (jest) wielka« [szyk 3:1] (4): RejKup o6; KuczbKat 280; Nieprzyiaćiel náſz duſzny/ ten pilnie myśli/ wielka moc, chytrość, ieſt iego przyrodność ArtKanc K6v; SkarKaz Oooo2c.

»[czyja] moc zepsowana« (1): Szátańſká moc zepſowaná. BiałKat 16 marg.

Szeregi: »moc a (ani) krolestwo« (3): żadna moc iego/ áni żadne kroleſtwo iego tym záſzkodzić nie może/ ktorzy moi ſą. RejPos 145v, 25v, 26.

»moc i siła« (1): vſtráſzony ná ono woyſko [szatańskie] wołał: Znáć iſz mocy y śiły nie maćie. Wſzák ieden z was mogł by mię/ iáko iednego robacżká/ pozrzeć SkarŻyw 56.

»moc i srogość« (1): práwie od tego cżáſu wyiáwiłá ſie moc y ſrogość iego ná vćiſnienie Koſciołá Páńſkiego RejAp 170v.

»moc i (ani) władza« [szyk 1:1] (2): RejPos [77]v; Iákoby ſzátan miał mieć w ſobie tę moc y władzą/ żeby ſię zá iego dopuſzcżenim co dźiać miáło CzechEp 143.

»moc i zwierzchność« (1): áby ſie też z duchem onym [...] potkáć mogł/ y głowę iego zetrzeć/ to ieſt/ moc y zwierzchność onę/ ktorey ſobie z zazdrośći kłamſtwem ſwym y mátáctwem doſtał CzechRozm 178v.

W przen (4):
Wyrażenia: »moc nieprzyjacielowa« = virtus inimici PolAnt, Vulg (2): Otoć wám dáwám moc/ deptać po wężách i niedźwiátkách/ i powſzyſtkiei mocy nieprzyiacielowyi MurzNT Luc 10/19; WujNT Luc 10/19.

»jezioro mocy piekielnych« (2): Gdźie bácżyć potrzebá/ iż to I. M. X. K. boſtwo [...] ſzátáná z ieźiorá mocy piekielnych wyćiągnęło. CzechEp 150, 150.

α. W funkcji przysłówka (23):

»mocą [czyją]«= sam; wszystkimi siłami (2):

~ Wyrażenie »(wszytką) mocą swoją« (2): Ták Iuſtyny S. Męcżenniczki [...] cżárt wſzytką mocą ſwoią/ przywieść do niecżyſtośći y żądzey Cypryannowey nigdy nie mogł. SkarŻyw 36, 36. ~

»mocą [czyją]« = w imię, w imieniu, wziąwszy moc od szatana (17):

~ Wyrażenia: »mocą Belzebuba, książęcia diabelskiego (a. czartowskiego), Belzebubową« [w tym: Belzebuba, książęcia diabelskiego (3)] (11:6:1): OpecŻyw 118v; RejPos 76v, [77] [2 r.], 79 [2 r.]; Ale Pháryzeuſzowie mowili: Mocą kśiążęćiá dyabelſkiego [In principe daemoniorum] wygania dyabły. WujNT Matth 9/34, s. 39, Matth 12/24, 27, s. 50, Mar 3/22 (9).

»mocą czartowską, szatańską« [szyk 1:1] (1:1): cżynił wiele kuńſztow y dziwow cżártowſką mocą BielKron 142; WujNT 174.~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocy [czyjej]« = w imię, z rozkazu szatana (3): Papież [...] to ſobie przycżyta y tego ſię waży á pewnie z mocy Smokowey/ cżego ſię ſam Pan Chriſtus [...] nie ważył CzechEp 404.
~ Wyrażenie: »z diabelskiej, szatańskiej mocy« (1:1); Ieſli one [okazywania się duchów ludziom] z Boſkiey woley/ á nie z Szátáńſkiey mocy były/ á cżemuſz ie Szátánowi przypiſowáć maćie? WujJud 205; Przyidąć po mnie fáłſzywi Prorocy/ cżyniąc tu cudá z Diabelſkiey mocy ArtKanc P7v. ~

»w mocy [czyjej]« = mocny (1):

~ Wyrażenie: »we wszelkiej swej mocy« (1): Ale fáłſzywi Prorocy/ y cżárt we wſzelkiey ſwey mocy/ tak żywo w ieźioro wpádną/ pałáiące ogniem, śiárką ArtKanc O. ~

[O władzy szatana nad duszą cf 10. Przen c)].
23. Cud; virtus Vulg, PolAnt; efficacia PolAnt; potentia Vulg [w tym: w pl (14)] (24): wſzyſtko zgromadzęnié vczniów/ poczeło weſeląc śię chſalić boga wielkim głoſem za wſzyſtki cuda (marg) mocy (–) ktoré widźieli MurzNT Luc 19/37.

W połączeniach szeregowych (8): KromRozm II t4v; Iezuſá Názáráńſkiego/ mężá pochwałonego [!] od Bogá miedzy wámi/ mocámi/ cudy y znáki/ ktore cżynił Bog przezeń [...] zábiliſćie Leop Act 2/22, Hebr 2/4; BibRadz 2.Cor 12/12, Hebr 2/4; WujNT Act 2/22, 2.Cor 12/12, Hebr 2/4.

Frazy: »mocy się dzieją« = virtutes fiunt Vulg (2): co to za mądrośc która mu ieſt dána? I to że śię takié cuda (marg) mocy (‒) dźieią przes ręce iego [et efficacitates tales per manus eius efficiuntur]? MurzNT Mar 6/2; WujNT Act 8/13.

»moc się boża zstała« (1): O národzenie przedźiwne [...] áby Pánná porodźiłá/ á cżyſtą Pánną zoſtáłá/ Moc ſię Boża sſtáłá. ArtKanc C.

Zwrot: »(u)czynić, działać, sprawować, wykonać moc; dokazać mocy; czynienie mocy« = facere potentiam a. virtutes, operari virtutes Vulg; facere efficaciam PolAnt [szyk zmienny] (6:1:1:1;1;1): OpecŻyw 11; MurzNT 148v marg; Leop Mar 9/38; bo żadnego niemáſz ktoryby vcżynił moc imieniem moim/ á mogłby rychło złorzecżyć mię. BudNT Mar 9/39[38]; CzechRozm 27v, 112v; CzechEp 203 [2 r.]; LatHar 66; Ktory tedy wam dodawa Duchá/ y ſpráwuie mocy w was WujNT Gal 3/5, Luc 1/51.
Wyrażenie: »moc wielka« = virtus maxima Vulg (2): izaliſmy nie prorokowáli w imię twoie? y imienim twoim Dyabły wyrzucáli/ y imienim twoim mocy wielkie dziáłáli? CzechRozm 112v; WujNT Act 8/13.
Szeregi: »cuda i mocy« (1): iż on cżłowiek Chriſtus Iezus [...] przez ſtąpienie z niebá/ nie co innego znácży/ iedno ono ſwoie z duchá Bożego pocżęćie/ poświęcenie/ y ku opowiedániu woley Bożey/ z cudow y mocy cżynienim wyſłánie CzechRozm 27v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»dziw a moc« (1): vźrzeli on dziw á onę moc Boſthwá onego/ wołáli głoſy wielkiemi RejPos [203].

»znamiona i mocy« (1): A widząc známioná y mocy [signa et virtutes] wielkie ktore ſię dźiały/ zdumiewał ſię WujNT Act 8/13. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

24. fil. Forma w rozumieniu Arystotelesa, tj. zasada kształtująca materię w określony byt (2): O náukę ia nie mówię/ ále mówię o moc/ która Królá cżyni Królem/ [...] dla któréy mocy/ iákoś y piérwéy powiedźiał/ oſobliwym ſłowem Grék Królá zowie Κοιανος OrzQuin T3v.
25. Znaczenia występujące tylko w przekładach z Biblii (52):
a. Zastępy niebieskie rozumiane jako wojsko aniołów lub jako gwiazdy; virtutes PolAnt, Vulg (22): MurzNT Mar 13/25; LubPs ff4; BibRadz Luc 21/26; gdy ſie to dzyeciątko ták zácżęte zyáwiło: iáko wſzytki ony mocy niebieſkie ná powietrzu ſpiewáią/ opowiedáiąc chwałę wiecżną Páńſką [Luc 2/13; cf I nagle przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wielbiły Boga Biblia Tysiąclecia; ... wiele wojska niebieskiego ... Pismo Św., Poznań 1965; ... tłum wojska niebieskiego ... Pismo Św., Poznań 1975] RejPos 305, 4v; Wyſławiayćie Páná wſzyſtki mocy iego [Ps 102/21; cf wszystkie Jego zastępy Biblia Tysiąclecia, idem Pismo Św., Poznań 1975]. KuczbKat 400; ArtKanc S20v; WujJudConf 23; gwiazdy będą pádáć z niebá/ y mocy niebieſkie poruſzone będą [cf moce niebieskie zostaną wstrząśnięte Biblia Tysiąclecia, podobnie Pismo Św., Poznań 1975]. WujNT Matth 24/29, Mar 13/25, Luc 21/26; SkarKaz 274a.

W charakterystycznym połączeniu mocy: niebieskie (moc niebieska) (7) [w tym przekład tego samego tekstu (5)].

Zestawienie: »Pan, Bog, Pan, Bog wszytkich (a. wszech) mocy (a. wszej mocy)« = Pan Zastępów (Biblia Tysiąclecia); Jahwe Zastępów [Pismo Św., Poznań 1975); Dominus virtutum Vulg; Dominus exercituum PolAnt [szyk zmienny] (5:2:2): IAk ſą miłe przybytki twe Pánye wſſech mocy [Ps 83/2] LubPs S6v, M4 [2 r.], S6v, T, T5v; MWilkHist [D4], [D4]v; Wſze thwoi nieprzyiaćiele/wezmą wielkie poháńbienie/ poráźi ie BOG wſzey mocy ArtKanc M4v.
Szereg: »siła i moc« (1): ábowiem Duchem vſt Páńſkiċh śiłá y moc niebieſka vtwierdzona ieſt [Ps 32/6; cf Przez słowo Pana powstały niebiosa i wszystkie ich zastępy przez tchnienie ust Jego Biblia Tysiąclecia, podobnie Pismo Św., Poznań 1975] LatHar 378.
b. Niebiosa (4): mocy niebieſkie zewſſech ſtron ſą roſćiągniony pod nogámi twemi [extendens caelum sicut pellem Ps 103/3; cf Jak namiot rozpostarłeś niebo Biblia Tysiąclecia, podobnie Pismo Św., Poznań 1975]. RejPs 151v; LubPs gg; chwalćie go ná powietrzu mocy iego [in firmamento fortitudinis eius; cf Chwalcie Go na wzniosłym Jego nieboskłonie Biblia Tysiąclecia; chwalcie Go na nieboskłonie mocy Jego. Pismo Św., Poznań 1975]. BudBib Ps 150/1.
Szereg: »moc i wielkość« (1): On ſłowem ſwem ſpráwił moc y wielkoſć wſſytkiego niebá [caeli firmati sunt Ps 32/6; cf Przez słowo Pana powstały niebiosa Biblia Tysiąclecia, podobnie Pismo Św., Poznań 1975] RejPs 47v.
c. Bogactwo, majętność (2): moc [fortitudo] pogánow do ćiebie przydźie [cf zasoby narodów przyjdą ku tobie. Biblia Tysiąclecia; skarby obcych ludów przybędą do Ciebie. Pismo Św., Poznań 1975]. BibRadz Is 60/5; Ieſli inſzy [...] vcżeſtnikámi ſą mocy wáſzey [Si alii potestatis vestrae participes sunt 1.Cor 9/12] (to ieſt dozwolenia wáſzego/ ná vcżeſtnictwo máiętnośći wáſzey) cżemu nie rácżey my [cf Jeżeli inni mają udział w waszej majętności ... Biblia Tysiąclecia; Jeżeli inni mają udział we władzy waszej ... Pismo Św., Poznań 1965; Jeżeli innym wolno domagać się, abyście ich utrzymywali ...Pismo Św., Poznań, 1975]? LatHar 127.
d. Czyn, działanie; dzielne czyny; virtus Vulg (5):

W przeciwstawieniu: »mowa... moc« (3): doznam nie mowy tych nádętych/ ále mocy. Abowiem nie w mowieć ieſt kroleſtwo Boże/ ále w mocy [cf zobaczę nie słowa tych, co się unoszą pychą, lecz to, co uczynić mogą. Abowiem nie w słowie, lecz w mocy przejawia się królestwo Boże. Biblia Tysiąclecia; ... to, czego potrafią dokonać. ... ale na czynie. Pismo Św., Poznań 1965; ... lecz ich czyny. ... lecz czynie. Pismo Św., Poznań 1975] WujNT 1.Cor 4/19–20, Zzzzz3.

Zwrot: »czynić moc; mocy dokazać« = facere virtutem Vulg (1:1): Lecż my w tobye mocny Boże mocy dokażemy [Ps 107/14; cf W Bogu dzielnych czynów dokonamy Biblia Tysiąclecia; Z Bogiem dokonamy czynów męstwa Pismo Św., Poznań 1975] LubPs Y6v; W Bodze cżynić będziem moc Leop Ps 107/14.
e. Surowy wyraz twarzy (1): mądrość cżłowieká oświeca oblicże iego/ y hárdość (marg) wł. moc (–) oblicża iego [fortitudo faciei eius] odmienia [cf... podczas gdy srogość oblicze jego zniekształca. Biblia Tysiąclecia; ... i odmienia surowość jego twarzy. Pismo Św., Poznań 1975], BudBib Eccle 8/1.
f. Hełm, szyszak; tu w przen (4): Ephraim moyá moć [fortitudo capitis mei Ps 59/9; cf Efraim szyszakiem mej głowy Biblia Tysiąclecia; Efraim jest hełmem dla mojej głowy Pismo Św., Poznań, 1975] LubPs O5v; Efráim ieſt moc głowy moiey BibRadz Ps 59/9; KochPs 87, 167.
g. Różne (14):

Stąpćież z mocy ſwey o ſynowie [Discedite, filii, a potesiate]/ á nie plugawćie mieſcá mego ſwiętego [podobnie Leop, BudBib i WujBib]. BibRadz 4.Esdr 15/25.

Ták też ci z mocą lat ſwoich w pyekle zoſtawáyą [Ps 48/15; cf rátunék ich ſtárzeie ſie w piekle/ po ſławie ich. WujBib ]. LubPs N2.

ale ia wnidę wmoci twoiej ku obiauieniu [introibo in potentias domini; cf Potęgę Bożą będę opowiadał Biblia Tysiąclecia; Opowiadać będę o wspaniałych dziełach Pana Pismo Św., Poznań 1975] WróbŻołt 70/16.

Pamiętay miły panie iżes odkupił mocz dziedzicztwa twego [virgam hcreditatis tuae; cf Pomnij ... na pokolenie, które sobie na własność nabyłeś Biblia Tysiąclecia; Pom... na szczep, któryś wykupił, aby stał się Twoim dziedzictwem Pismo Św., Poznań 1975] WróbŻołt 73/2.

Odpowiedźiał mu w drodze mocy ſwoiey [Respondit ei in via virtutis suae Ps 101/24; cf Siłę moją w drodze wyniszczył Biblia Tysiąclecia; Złamał mą siłę podczas drogi Pismo Św., Poznań 1975] LatHar 168.

Y przyzwał Pan głod ná ziemię/ ſtárł wſſytkę moc chlebá [omne firmamentum panis contrivit Ps 104/16; cf odebrał cały zapas chleba Biblia Tysiąclecia; pozbawił oparcia, jakie daje chleb Pismo Św., Poznań, 1975] LubPs Y; potrę moc chlebá iey [conteram ei virgam panis; cf gdybym ... zniszczył jego zapasy chleba Biblia Tysiąclecia; złamię mu laskę chleba Pismo Św., Poznań, 1975] BibRadz Ez 14/13.

abowiem tą mocz ſtała ſie mnie na moy pożythek [Haec facta est mihi; cf Oto co ze mną się stało Biblia Tysiąclecia; To mi już tylko zostało Pismo Św., Poznań 1975] WróbŻołt 118/56.

Ocży Páná Bogá pátrzáią ná thego ktory ſie go boi/ obrońcá mocy [protector potentiae]/ vtwierdzenie cnoty [cf ... tarcza potężna ... Biblia Tysiąclecia; On jest ich mocną tarczą Pismo Św., Poznań, 1975] Leop Eccli 34/19.

ArtKanc A17v; Y wyſtáwił nam moc zbáwienia/ w domu Dawidá ſługi ſwego. (marg) Zydowie tę moc rogiem názywáią. (‒) LatHar 45; Y podnioſł rog zbáwienia [cornu salutis] (marg) moc zbáwienną, ábo wielkie y możne zbáwienie y obronę. Hebraiſm. (‒) nam/ w domu Dawidá ſłużebniká ſwego [cf moc zbawczą nam wzbudził w domu Dawida Biblia Tysiąclecia; I zesłał Zbawiciela z domu ... Dawida. Pismo Św., Poznań 1975]. WujNT Luc 1/69.

Wyrażenie: »wielka moc« (1): Pan bog da ſlowo tim ktorzy ie każą wielkiey miico [lege: mocy; virtute multa; cf mnóstwo jest wielkie głoszących wesołą nowinę. Biblia Tysiąclecia; liczny jest zastęp zwiastunek radosnej wieści. Pismo Św., Poznań 1975]. WróbŻołt 67/12.
26. Jednostki frazeologiczne w różnych znaczeniach (659):
α. Zwroty (91):
a. Zawierające znaczenie ‘własność, posiadanie’ (39):
»być w mocy [czyjej]« = być czyjąś własnością; esse in potestate Vulg, Modrz [szyk zmienny] (6): Leop 4.Reg 20/13; Oto wy y bydło waſze y zyemiá w mocy krolewſkiey ſą BielKron 18; ModrzBaz 139v; Zaż w mocy moiey tákie ſą klenoty/ Co dáne/ tweyby godne były ręki? GrabowSet Mv; WujNT 411, 416.

»w moc, pod moc [komu a. czyją] da(wa)ć (a. poddać) [co]; [komu] w moc się podawać; w moc podanie, podany« = oddawać (się) na własność; dedere Mącz; mancipare; mancipatio, mancipatus Calep [szyk zmienny] (6:1;1;1:1): BielKron 11v, 105; nexum inire dicebatur Ten który ſie temu któremu był winien dla długu w moc y we właſność yego ták długo podáwał aż dług zápłácić mógł Mącz 244a, 92c; Teraz żebrze dawſzy w moc dzieciom máiętnośći HistLan Bv; ZapKościer 1580/10, 1590/86v; Calep 634a [3 r.].

»[kogo, co] mieć w (swej) mocy« = posiadać, rozporządzać; in [alicuius] potestate est PolAnt; possidere Mącz [szyk zmienny] (15): BierEz M3; Iż kiedy kto chce co offiárowáć Bogu/ ma to mieć pierwey w ſwoiey mocy? KrowObr 189, 189 [5 r.], 189v [2 r.], Rr4v; BibRadz Act 5/4; Possideo, Poſiádam/ dźierżę/ trzimam/ mam w mocy/ właſnóść którey rzeczy mam. Mącz 380b, 314b; y iednego pieniądzá w ſwey mocy niemiáłá. SkarŻyw 142; ArtKanc T12v.

»podbić pod swą moc [co]« = posiąść siłą (1): co zá rzecży broili/ w źiemi Hiſzpáńſkiey/ á iż podbili pod ſwą moc kruſzce ſrebrne y złote [in potestatem redegerunt metalla argenti et auri] Leop 1.Mach 8/3.

»w moc [czyją] przypaść« = stać się czyjąś własnością (1): wſzyſtki dobrá iego ruchomé y nieruchomé w náſzę moc niech przypádną [in nostram transeant potestatem JanStat 1118]. SarnStat 253.

»w moc [czyją], ku mocy [czyjej] przyść« = stać się czyjąś własnością (2:1): Mącz 193d; Było też y to zá náſzey pámięći/ że bogáte Opáctwá w moc ślácheckiego ſtanu przychodźiły [in ius et potestatem nobilitatis venirent], ModrzBaz 132v; StryjKron 512.

»[co] w moc [czyją] wrocić« = zwrócić właścicielowi (1): ktory to Ian Woiewodá/ [...] Liſty téż rozné náſze [...] w moc náſzę przez ręce [...] króleſtwá náſzégo Podkánclérzégo wróćił [in potestatem nostram ... restituit JanStat 87] SarnStat 978.

»[komu, co] wydzierać z mocy« = odbierać siłą (1): Nie tylko obcym dobrá on wydzyerał z mocy PaprPan Pv.

»w mocy [czyjej] zostawać« = być nadal czyjąś własnością (1): Azaż nie przedáiąc nie twoie było á przedawſzy/ nie w mocy twey zoſtawáło [in tua erat potestate]? WujNT Act 5/4.

b. W znacz. ‘istnieć’ (8):
»w swej mocy być« (1): gdyż w thym y rozum ſnádnie nas wſpomoże/ Iże iſtność bez ciáłá w ſwey mocy być może. RejWiz 112.

»moc mie(wa)ć« [w tym: gdzie, w kim, w czym (3)] [szyk zmienny] (5): RejPs 85; iuż tam [w żywocie wiecznym] ſkazenie naturi naſzey niebędzie miało moczy wnas /ale ſię ſtaniem cziſczy/ iaſny/ duchowny nieſmiertelny SeklKat Rv; RejKup r5; gdyby ſtátecżne wychowánie/ wſtyd/ dobroć/ cnotliwe á święte obycżáie w ktorey Rzecżypoſpolitey moc miáły [vigerent] tedyby tám Státutow lub praw nietrzebá ModrzBaz 69v; Okrom niego [ = poza Kościołem] Egipſkie ćiemnośći moc máią. SkarJedn 3.

»w mocy (swej) stać, trwać« = esse Modrz (1:1): ModrzBaz 105v; iż bez niego [prawa] Rzeczpoſpolita/ iáko ćiáło bez duſze w mocy ſwéy ſtać [consistere JanStat 156]/ áni rządzoné bydź niemoże. SarnStat 48.

c. W znacz. ‘szerzyć się’ (14):
»moc brać, wziąć« [w tym: gdzie, u kogo, miedzy kim (5)] [szyk zmienny] (6:6): Aryuſowá ſektá [...] wźyęłá byłá moc nye tylko w Egipćye/ Syryi/ Grecyi/ Lombárdyey/ Fráncyey/ we Włoſſech/ Hiſpániey/ ále po wſſyſtkim yákmyarz krzeſciyańſtwye KromRozm III E3, L3v; LubPs O; BibRadz Act 19/20; BielKron 199, 212v; Láćiná lub Wloſzcżyzná z Niemcżyzną moc v nas biorą BudBib b4v; Bo z zániedbánia ſkromnego chodu/ á z nieprzyſtoynych ſkokow y poſtawek [...] pochodźi y moc bierze [existit et confirmatur] niewſtydliwość ModrzBaz 36; SkarŻyw 373; SzarzRyt C2v.

~ W przen (2): Scżebyetliwe wárgi ich po wſſey zyemi moc wzyęły LubPs Rv; tám ſie iuż przez Apoſtoły ſwięte pocżęłá ſzyrzyć práwdá Ewányeliey ſwiętey/ á on klucż mocny brał moc ktory wiernym odmykał zamki niebieſkie RejAp 165. ~

»moc mieć [gdzie]« [szyk zmienny] (2): Iż choć ludzye źli nie ſą wdzięcżni prawdy Ewánieliey s. á wżdy oná ma moc po wſzem ſwiecie. LubPs X marg; SkarŻyw 48.

d. Rożne (30):
»w [czyjej] mocy być« = ktoś wygrał, zdobył przewagę (1) : Mea pila est, proverbium, Tá rzecz w moyey mocy yeſt. Mącz 299c.

»[być] w jednakiej mocy [u kogo]« = być przez kogoś jednakowo ocenianym (1): ninieyſze cżáſy tobie lepſze ſą niż przeſzłe álbo przyſzłe/ [...] á też wſzytki cżáſy w iednákiey mocy v Bogá. BielKron 80v.

»[czemu] moc czynić (a. uczynić)« = ograniczać wolność, zmienić siłą (2): RejZwierc 171v; O wolnośći woley náſzey/ á iſz iey przeyrzenie Boże mocy nie cżyni SkarŻyw 337.

»dać moc [czemu]« = dać upust (1): Rękęś wyćiągnął/ dałeś moc gniewowi GrabowSet Gv.

»[komu] w moc się dać« = prawdopodobnie: zwierzyć się (1): Legat Papieski przeiął mię wdrodzę [!] gdym z Crakowa iachał miałem znim długą rozmowę widzę attritus spiritu y mnie się wmoc dał ActReg 68.

»moc [nad kim, nad czym] mieć« = móc się przeciwstawić (2): Odpráwiwſzy Krzeſt/ pomázuie mu Kápłan wierzch głowy Krzyżmem świękym [!]/ [...] áby nád Szátánem y nád wſzyſtką śiłą iego moc miáło KarnNap C; WujJud 73.

»z [kogo], z to moc mieć« [w tym: w pl (2)] = móc podołać [szyk zmienny] (12:2): Náſzy Niemcy długo ſie ná to rozmyſláli ieſli ták dáleko máią ćiągnąć [..,]: Drudzy rádzili ćiągnąć/ mowiąc: iż ſnie mocy mamy BielKron 309; áżckolwiek [!] był chytry Przemyſław [...]/ wſzák przeto nie miał rozumu z Libuſę áni mocy/ bo oná y Przemyſlá ſwą rádą ſpráwowáłá. BielKron 319v, 59v, 215v, 231, 244, 255, 363, 365v; HistLan B3v; iż lepiey [...] vſtępić gdzieby nie miał mocy z nieprzyiaćielá niżby miał Rycerſtwo przywieść ná hak ſzkodliwy. BielSpr 71, 71; PaprPan Ff3v; poki [papieże] z ſto mocy mieli/ iáko znácżnie/ y gwałtownie/ Monárchy świeckie z mieyſc ſpycháli NiemObr 167.

»mieć w mocy swej [co]« = rozumieć, znać (może niewłaściwy przekład); tenere ‘mieć’ ale też ‘zrozumieć’ (1): nie nieieſt pożytecżno gwałtownikowi mieć w mocy ſwey ſądy [nihil [prodest] homini violento leges iusticiae tenere; cf nie gwałtownikowi po tym, że zna ustawy sprawiedliwości A. Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, Warszawa 1953, s. 107] ModrzBaz 8.

»sam nad sobą mocy nie mieć« = nie władać sobą (1)/ ktorym máło nie wſzytek ſwiát trzymał pod ręką ſwą á teraz ſam nád ſobą mocy nie mam [meimet non habeo potestatem]. HistAl G2.

»moc wziąć [na kogo]« = stać się przeciwnikiem (1): day Pánie Boże by ták wſzyſcy ginęli/ Nieprzyiaciele twoi co ná wierne moc wzyęli LubPs hhv.

»[komu] wydrzeć [co] z mocy« = wydrzeć, odebrać (1): iuſz nam belo widarto prawa y wolnoſci naſze zmoci PaprUp F4v.

»wziąć moc« = uzyskać przewagę [szyk zmienny] (3): To woyſko teraz/ owo záś moc wzyęło. KochSz B3.

~ Przen [w tym: nad czym (1)] (2): Gori ſie w nie [w wody] ſprzewracáły z okrutnem trzęſienyem/ Wzięłi dziwną moc nád nimi w ſwej wielkiej ſrogoſci LubPs M3v; GNiew z rozumem cżęſto tu/ zápáſy chodzili/ [...] Bo gdzye weźmie rozum moc/ á pocżnie mędrkowáć/ Temu iuż káżdy afekt/ muśi vſtępowáć. RejZwierz 50v. ~

»wziąć moc« = powiększyć się, pomnożyć się (1): Y wzięły moc [multiplicatae sunt] wody/ á wezbráły bárzo ná źiemi BibRadz Gen 7/18.

Wyrażenia: »żadna, wszytka (a. wszelaka), każda, ktora moc« [w tym: w pl (9)] = nikt, nic; wszyscy, wszystko; ktokolwiek, cokolwiek (obdarzone możliwością działania); omnes potentiae PolAnt; nulla vis Modrz (27:6:3:1): tám będą poſtáwieni wprzybytkoch twoich/ gdzie będą beſpieczni od káżdey mocy RejPs 45, 69, 69v, 189v; LubPs F4; Zadna moc nie ſprzećiwi ſie śmierći RejWiz 86v marg, Dd4v; żebyſmy thym przećiwko ſobie obruſzyli/ á zágniewáli nie cżłowieká ále pánuiącego nád wſſeláką mocą Naywyſzſſego Páná Bogá Leop 3.Mach 7/7; RejAp 9, 120v; iáko nád nim [wiernym] áni cżłowiek/ áni żadna moc zwirzchnośći nie ma RejPos 39v; bez ktorego [Pana] żadna inſza moc nie może zwyciężyć tego ſprzećiwniká twego. RejPos 79, 29, 39v [3 r.], 48v, 51, 66v (19); RejZwierc 11, 141v, 264 marg, Bbb3v; Bo w iego nieznośney mocy/ Swiát/ niebo/ y wſzytki mocy. RejZwiercPodw 183v; ModrzBaz 127; ReszPrz 5, 25.

»(wszytki, a. wszelkie, a. żadne) mocy ziemskie (a. świeckie), (i, ani) (niebieskie), (i, ani) (piekielne)« [w tym: ziemskie, (i, ani) piekielne (6), ziemskie, (i, ani) niebieskie (4), ziemskie (2), niebieskie (2); żadna moc ... [w sg] (5)] = wszystko (a. nic), co jest na ziemi, w niebie i piekle [szyk zmienny] (20): LubPs bbv marg; tobie vpadáią/ Mocy zyemſkie/ niebieſkie/ y cżeść wiecżną dáią. RejWiz 165; iuż żadne mocy áni ziemſkie áni piekielne nigdy nie przełamią murow tákich RejAp 182, BBv, 57, 139v; iuż wſzytki mocy zyemſkie/ Pyekielne drżą przed tobą RejPos 110, 34, 39, 63v, 121, 130v (10); BiałKat 208v; RejZwierc 69, 206v; Bo ćiebie chwali wſzelka moc niebieſka LatHar 140.

β. W funkcji przysłowka (511):
a. Przy użyciu środkow przemocy wynikłej z posiadania władzy lub siły politycznej, zwłaszcza zbrojnie (202):

»mocą« [w tym: czyją (8); w pl (1)] = vi PolAnt, Mącz, Modrz; bellando Vulg; in fortitudine PolAnt; potentia Modrz (178): Modon Wyſep y miaſto thymże imieniem Wenetom moczą odiął MiechGlab 69, 67, 72; KromRozm III P8v; KrowObr 26, 38 [2 r.]; Leop Ios 11/19; BibRadz 1.Mach 6/63; iż Rudolfus miał kſiążętá niektore mocą przywieść/ áby byli poſłuſzni ſtolcu Ceſárſkiemu BielKron 184; áż potym Kárzeł wielki mocą ony Sáráceny vſpokoił. BielKron 279; Dáno to ná wolą Frederykowi Biſkupowi/ tákież mátce ich/ kthorzy tho mocą przełomili/ iż Ianá Olbráchtá wybráli. BielKron 398, 14v, 61v, 104, 109v [2 r.], 123v (38); Mącz 472d; OrzQuin S2v; Iuż wiemy iáko byli mocą ſtárzy Rzymiánie [...] opánowáli wiele národow y ięzykow tego ſwiátá. RejAp 108v, 33v, 76; HistRzym 34v; BielSpr 9, 31v; MycPrz II C4v; WierKróc B3; BiałKaz K3v; gdy ſię Phocyus bez święcęnia kápłáńſkiego zá przyiáznią Ceſarzá Konſt. mocą wdárł ná ſtolicę Cárogrocką SkarJedn 142, A8v, A*, 150, 169, 197 (15); SkarŻyw 165, 278; kuśił ſię kilo kroć mocą Krolowi Kázimierzowi y Polakom odpieráć StryjKron 447, 11, 114, 130, 235, 395 (14); NiemObr 131, 137; Mocą wielé świátá Wźiął zá krótkié látá Król Mácedonſki KochPieś 6; GórnRozm Av; OrzJan 5; WujNT 17; SarnStat 1051; KlonKrGum Av; KmitaSpit B3v, Cv.

~ W połączeniach szeregowych (9): MetrKor 46/117v; LubPs bb6v marg; podzmy do pierwſzego Dámáſá Papieżá/ iáką mocą/ zbroynie/ y z rozlanim krwie wſzedł ná Papieſthwo KrowObr 28, 26; BielKron 244; Mącz 330b; RejAp 112v; Tu iuż nie máſz w tym poſelſtwie/ áby mocą/ klątwą/ dzwonkiem/ interdiktem/ miał być kto związan y rozwiązan s tego vpadku ſwoiego. RejPos 119v; ModrzBaz 107.

W przeciwstawieniach: »mocą ... rozumem (4), chytrością (3), fortelem (3), sprawą (3), darem (a. obiecowaniem darow) (2), zdradą (a. przez zdradę) (2), chytremi kusy, dobrym zachowaniem, drogą przystojną, przez kondycyje, nabożeństwem, namową, niezgodą, za pieniądze, pogodami [= sposobnością], podanim [ = poddaniem], prawdą, przenajęciem, przewrotnością, przysięgami, słowy, stałością, upominanim, uważnemi radami [= pomysłami], wiernością [czyją], przez zdradliwe obietnice« (26): KlerPow 4; KromRozm I N; ábowiem Rzymiánie będąc roſtropni/ więcey ſpráwą dobrą/ ſtałoſcią/ rozumem/ niż mocą bitew wygrawáli. BielKron 129; milſze mi to będzie [królestwo] ktorego mocą doſtánę/ niżli to ktore mi dárem dáſz BielKron 242v; gdzie mocą niemogą tedy zá pieniądze przewiodą BielKron 248v, 116v, 124, 149v, 244, 246 (12); GórnDworz O5; RejZwierc 76, 163 [2 r.]; BielSpr 44v; ModrzBaz 112v, 114; iuſz nie ſłowy ále mocą Biſkupy z pańſtwá ſwego [...] wymiátał. SkarŻyw 164, 300; czego niemogł Moſkiewſki mocą/ to Glinſki przez chytre Condicie/ y zdrádliwe obietnice [...] otrzymał StryjKron 737, 712; Nie chytrośćią/ práwi/ áni mocą/ ále nabożeńſtwem Rzymiánie wſzytki narody podbili. SkarKazSej 688b.

W charakterystycznych połączeniach: mocą bić się, (o)bronić (się) (5), (przy)ciągnąć [kogo] (4), cisnąć (się) (3), (u)czynić (poczynić) (5), doby(wa)ć (14), dopierać się [czego], dosta(wa)ć (7), dowieść (przewieść, przywieść, przywodzić) (5), gromić, karać, (w)kopać (2), nabywać, obegnać, odciskać [kogo], odeprzeć (odpierać) (się) (5), (o)panować (8), podbi(ja)ć (2), poddać sobie, (prze)pomoc (2), pomścić się, porazić (porażać, porażon) (5), przełomić (2), przymusić (przymuszać) (5), przypaść, przyść [ku czemu], przywłaszczać (przywłaszczyć, przywłaszczony) (3), rozszerzyć granice, rzucić się, spędzać, sprzeciwiać się, (u)stawić (2), uciskać, uderzyć, usiłować, uspokoić, (z)walczyć (2), wedrzeć się, weść (2), wleźć, wprowadzić (wprowadzony) (2), wsadzić, wtrącony [na co], wydrzeć (2), wygnać (wyganiać) (7), wygra(wa)ć (2), wykorzenić, wyrzucić, wytracić (2), wywracać, wyzwolić, wziąć (pobrać, wzięty) (29), z(h)ołdować (2), zwyciężon.

Wyrażenia: »mocą sw(oj)ą« = in fortitudine eorum PolAnt [szyk 5:2] (7): ComCrac 11v; SeklWyzn Gv; LubPs S6; BielKron 113; BudBib Iudith 5/13; TEn ſie rzućił ſwą mocą ná tho páńſtwo zacne PaprPan Ee4v; StryjKron 652.

»usilną mocą« (1): ktorego [miasta] gdy vſilną mocą Chrzeſćiáni cáły rok dobywáli/ bárdzo ich wiele v ſturmow było pobitych StryjKron 290.

»wielką mocą« [szyk 10:3] (13) : BielKron 206; Mącz 78c, 321b; BielSat G; RejZwierc 273v; PaprPan N2, Ee4; Vrosły potym woyny miedzy ludźmi y narody: á mocą wielką [viribus] y práwie wſtępnym boiem o one rzecży bili ſię ModrzBaz 102; StryjKron 120, 737, 767, 772; OrzJan 9.

Szeregi: »(ani, nie) chytrością (a. fortylami) a (ani, albo, i) mocą« [szyk 3:2] (5): Y Luter ſam ſwiádſſy/ iż nigdy żadni kácerze áni mocą/ áni chytroſćyą nye ſą zwyćyężeni/ ále ſwoyą nyezgodą. KromRozm I N; KromRozm III N6; BielKron 240; NiemObr 161; SkarKazSej 688b. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.].

»mocą, (a, i) gwałtem« [szyk 10:5] (15): DiarDop 104; KrowObr B4, 37v, 203v; Iulius Ceſars naprzod ſobie ten vrząd [dyktatora] gwałtem á mocą przywłaſzczył Mącz 86d, 78c, 321b; RejAp 141v; GórnDworz O5; RejPos 2; wnet ſie wſzyſcy zbuntowáli/ y wydárli mocą y gwałtem Wizesławá z więzienia StryjKron 180; PaprUp E3, Gv; Phil P2; OrzJan 30. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»mocą i (a, abo) mieczem« = ferro et potentia, vi et armis Modrz [szyk 2:1] (3): MiechGlab 20; iáko dáleko więcey tego ſię wyſtrzegáć trzebá/ áby go [urzędu] mocą á miecżem niedoſtawano? ModrzBaz 107, 114. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»mocą, (a) okrucieństwem« (2): SeklWyzn Gv; chociay nie oną mocą/ nie onym okrucieńſtwem/ iáko oni pirwſzy Rzymiánie opánowáli byli ſwiát RejAp 112v.

»mocą i pomocą« (1): iſſ dvv rzeczi zanda Iedney zebi iego k. m. onego za ſina przyanl Drugiei iſſbi iego bronil moczą i pomoczą ſwoyą. LibLeg 6/55.

»mocą i ręką (zbrojną)« (2): gdy ſłowy nic nie ſpráwili/ mocą y ręką Rzymſkie wſzytko duchowieńſtwo [...] z Bulgáryey/ ſromotnie iáko Heretyki wygnáli SkarJedn 229; StryjKron 652.

»mocą a srogością« (1): Gdyż [Saraceni] iáko lwi nicżym inſzym iedno mocą á ſrogoſcią bronią ſekty ſwoiey RejAp 82v.

»częścią mocą, częścią strachem« (1): Francia [!] y wſzyſtki Ziemie Niemieckie [...] wſzerz y wzdłuż częſcią mocą częśćią ſtrachem Atila zhołdował. StryjKron 51 marg.

»(nie) mocą a (ani) szablą« = nec vi nec armis Modrz [szyk 1:1] (2): ktory iuż ſzáblą á moczą pomagał mu [Mahometowi] twirdzić y rozſzyrzáć náuki oney iego. RejAp 82; ModrzBaz 48v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]. ~

Wyrażenia przyimkowe: »przez moc« (22): LibLeg 11/64; [luteranie] będą tey nádzieie/ iż im przez moc prawdziwą drogę zágradzacie BielKron 199v, 143, 225, 257, 296v; RejAp 165v; GórnDworz Aa; KochWz 140; PaprUp F; gdy Arcykśiążę Máximilian [...] chćiał occupowáć Rzeczpoſpolitą/ y Królem przez moc zoſtáć SarnStat 1051.

~ W połączeniach szeregowych (2): áby tych trzech Papieżow s ſtolcá ſłożono/ ktorzy byli/ ieden przez moc/ drugi przez vpor/ trzeći przez chytrość ná to mieyſce wybrány BielKron 188; ModrzBaz 6v.

W przeciwstawieniu: »prawnie ... przez moc« (1): gdi by to belo ſzlo prawnie/ niegwaltem ani przes moc PaprUp G2.

W charakterystycznych połączeniach: przez moc czynić, (z)dobyć (dobywać) (3), dosta(wa)ć (3), drogę zagradzać, kazać, krolować, rozszerzyć, wedrzeć się, wstąpić [na co], wybrany, wziąć (wzięcie) (5), złamany.

Wyrażenia: »przez moc gwałtowną« (1): kiedy ſię iuż [papież] przez práktyki Włoſkie/ y moc gwałtowną/ ná naywiętſzą władzą zdobył NiemObr 59.

»przez moc miecza« (1): Bo W. K. zacność nie kroluieſz narodowi Polſkiemu przez moc miecżá. LeszczRzecz A 6.

Szeregi: »przez fortyl albo moc« (1): Gdy kto wſtąpi na vrząd przes fortil álbo moc WierKróc B3.

»(nie) przez moc a (i, ani) (przez) gwałt (a. gwałtem)« [szyk 2:1] (3): OrzQuin T2v; to co ſie zdalo Panu to tzinil/ prawie przes moc/ y gwalt PaprUp F4v, G2.

»przez moc i obronną rękę« (1): ktorzi przez pozwy/ przez wykręty/ dáry/ chytrośći/ zdrády/ y przez inſze rozmáite fortele/ cżęſtokroć też przez moc y obronną rękę [viribus et armis] wedrzeć śie chcą do Duchownego chlebá. ModrzBaz 6v.

»przez moc, (i) szablą (a. przez szablę)« (2): ktoreſmi panſtwo [węgierskie] bily wzyely przes mocz ſchablią naschą. LibLeg 10/145v, 11/88v.

»przez moc i zdradę« (1): Suleyman Ceſarz Turecki látá 1523. przez moc y zdrádę dobył go [wysep Rodys] pod Krześćiány. BielKron 269v. ~

»z mocą« (1):

~ Wyrażenie: »z wielką mocą« (1): ktory wziął Conſtantinopolim. Roku Bożego 1453. [...] ż wielką moczą y gwałtem [summa vi et extrema oppugnatione]. MiechGlab 67.
Szeregi »z wielką mocą i gwałtem« (1): MiechGlab 67 cf Wyrażenie. ~

»za mocą [czyją]« (1): posłał z nim żołnierze polskie/ zá ktorych mocą Lucko Zamek odiskał StryjKron 190.

b. Przy użyciu siły; gwałtem (83):

»mocą« = violenter Vulg, Cn; vi Modrz, Cn; potentatu Vulg; per oppressionem, per vim Cn (73): Tam teſz po rozumie malo Gdi ſie czo gdzie moczą ſtalo RejRozm 400, 399; RejKup k2v; gdy weń ſynowie iego [...] moćą [!] vſta rozwieraiąc dwa kroć przes dźień/ nieco polewki wléwali. MurzHist E; thamze zid yeſth gim mocza odbith. LibMal 1553/176v; Leop Gen 31/31, 4.Esdr 11/40; BibRadz II 138b marg; OrzRozm Hv; pies drugi ktory ná łáńcuchu był/ zerwał ſie mocą z łáńcuchá BielKron 114, 5, 221v, 464v; RejAp 115v; HistRzym 58; gdyby obcy á ſrogi cżłowiek przyſzedł mocą do domu twcgo RejZwierc 256v; BudBib 4.Esdr 11/40; MycPrz I B2v; Wſzyſcy zá rowno w Koſcioł mocą ſie ćiſnęli StryjWjaz C2; ModrzBaz 129, 141; Przyzwány od Arcybiſkupá/ ná poświęcenie iácháć niechćiał/ áſz práwie mocą przymuſzony iáchał. SkarŻyw 171; zpotwarzyć go miáłá/ iákoby ią mocą zeſromoćić chćiał. SkarŻyw 462, 29, 30, 56, 135, 200 (16); WujNT Act 12/1; gdźieby kto przy hámowániu tumultów mocą ſprzećiwił ſie tym vrzędóm SarnStat 120, 1199; GosłCast 60.

~ W połączeniach szeregowych (2): RejPos 115v; á ták mocą, Zdrádą prośbą vkradkiem y też ćiemną nocą Zmyślny Iudaſz nárabiał KlonWor **2.

W przeciwstawieniach: »mocą ... prawem (3), chytrością, fortelem, przez namowy, rozsądkiem, wstydem, zdradą« (8): Cżego mocą nie możem/ fortelem ſpráwiemy. RejFig Bb5; BielKron 121v; miał ſtáráć ſie o to [smok, tj. szatan] gdy nie mogł chytroſcią áby gwałtem á mocą wywroćił náukę Páńſką RejAp BB3; á co rozboiowi może być podobnieyſzego/ iedno chćieć bronią á mocą doſtáwáć tego cżegoby práwem á rozſądkiem doſtáwáć trzebá? ModrzBaz 63v, 23v, 141; NiemObr 14; gdzie mocą nie możeſz/ tám zdrádą. Phil P3.

W charakterystycznych połączeniach: dziwną mocą, straszliwą; mocą brać (3), bronić (się) (5), cisnąć się, czynić, dosta(wa)ć (2), dowieść (2), karać, kusić się [o co], łapać, (prze)moc (wymoc) (4), najechać, najść, narabiać, obchodzić (obchodzący) się (2), oborzyć się, odbit, odciskać, odjąć, odwlec, odwodzić, otworzyć, panować, podpierać, porwać, przełomion, przymusić (przymuszany, przymuszony) (3), przyść, przywieść [ku czemu a. na co] (2), rozwierać, sprawić [co] (sprawion) (3), sprzeciwić się, swowolności dosyć uczynić, (o)trzymać (2), uciśniony, uczynić [co], umocnić, użyć ku grzechu, wiązać, wtrącić, wycisnąć, wydrzeć, wygnać, wymknąć się, wymoc, wyniszczyć, wystraszyć, wywrocić, wziąć [kogo skąd] (2), wziąć dziewkę, zatrzymać (2), zerwać się, zesromocić, zjąć, zwątlon.

Wyrażenia: »mocą cielesną« (1): Ten obowiązek niebywa ſpráwion mocą ćieleſną [vi ... corporali]/ áni żelázem (co należy ná Práwá y ná Sądy) ále wſtydem wſzytkim zádánym/ ieſli niebędą cżynić tego co widzą że ich zwierzchny Pan cżyni. ModrzBaz 23v.

»mocą wszytką« (1): iáko ſię niewſtydzim Ceſarzu/ iſz [...] iednego ſtáruſzká przekonáć y ná náſze myſli tákimi mękámi y mocą wſzytką/ przywieść nie możem? SkarŻyw 274.

Szeregi: »mocą a biciem« (1): iż miał zły cżłowiek s to śiły/ mocą/ á biciem wſzytkiego dowiodł GórnDworz Bbv.

»mocą a bronią« = vi et armis Modrz [szyk 1:1] (2): Co ieſliże ći z ktoremi ſpráwę mamy [...] mocą á bronią známi cżynić chcą: toż dopiro broni náſzey doſtáć mamy. ModrzBaz 104, 63v.

»tak mocą jako i fortelmi« (1): że y prózno myślić: ták ſye mocą brónić/ Iáko y fortélmi chćieć ręki ſye iéy [śmierci] ſchrónić. PudłFr 5. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

»mocą, (a, abo, ani, i) gwałtem« = vi vel potentia JanPrzyw [szyk 10:8] (18): MetrKor 40/820; ZapWar 1536 nr 2492; GroicPorz d; LeovPrzep D2v; RejAp BB3; GórnDworz Aa7; muſieli chowáć żołnierze [...]/ kthorzy ieżdząc po mieſciech/ gwałtem á mocą łápáli á wiązáli, ty ktorzyby niechcieli odſtąpić od Kryſtuſá RejPos 282, 26, 318; ModrzBaz 141; CzechEp 94; áby co nie może być/ przez łágodne namowy/ gwałtem y mocą wyćiſnąć ſię mogło. NiemObr 14; SarnStat 17, 625, 893, 1169, 1310; KlonWor ded **2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mękami i mocą« (1): SkarŻyw 274 cf »mocą wszytką«.

»mocą i siłą« (1): chcę ábyś moim vcżniem był/ mocą to y śiłą ná tobie wymoc y wyſtráſzyć chcę. SkarŻyw 81.

»zdradą i mocą« (1): iáko pieniądze y złoto/ ma rozboynikow wiele/ ktorzy ſię iáko mogą/ zdrádą y mocą/ o nię [!] kuſzą SkarŻyw 16. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»mocą a (ani) żelazem« = vi ac (nec) ferro Modrz [szyk 1:1] (2) : że żadna nieieſt ták wielka moc/ áni ták wielki doſtátek/ ktoryby żelázem á mocą zwątlon y przełomion być niemogł ModrzBaz 7, 23v. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocy« (1): Violenter ‒ Gwałtem, z moci. Calep 1126b.

»z mocą« (2): Y tobiebym tak wiernie brácie miły rádził/ Abyś ſie ná to z mocą nigdy więc nie ſádził/ Ná coby nie miał práwá y ſpráwiedliwośći PaprPan Gg; SkarŻyw 87.

»przez moc« (5): Tráfiło ſie álbo s przygody álbo przez moc/ iż oboie dobrych á pokornych vmárło BielKron 103, 254v; Sapienći, chytrkowie, choć fałſzuią iáwnie, Przećię mowią, że ſię to wſzytko dźieie práwnie. A ktorzy przez moc biorą: ná Rzecżpoſpolitą Przycżynę kłádą KlonWor **v.

~ Szereg: »przez moc i gwałt« (2): iedno przez moc y gwałt [per vim vel violentiam JanStat 402] od nas to niech nie będzie wyćiſkano. SarnStat 838 [idem] 887. ~

»za mocą« (2):

~ za mocą czyją (1): gdyby ktori duchowny abo za liſtem abo za poſſeſſią dawną ſiedzial wtem czo mieni bycz poſwiątnem abo koſczielnem, abel ſtego Koſcziol abo oſoba Koſczielna viviedziona nievrzędnie za moczą czyą ComCrac 20.

W połączeniu szeregowym (1) : gdźye biſkupi á kápłani nye zá godnoſcyą/ ále zá zaſlugą (nye záwżdy vtćiwą á pobożną) álbo zá kupnem/ álbo zá krwyą/ álbo też zá mocą á chytroſcyą yáką ku przełożeńſtwom koſcyelnym przychodzą? KromRozm III Lv. ~

c. Na podstawie czegoś, powołując się na coś (45):

»mocą [czego = pisma, tekstu, zwłaszcza prawnego]« = per, vi, (ex) vigore, in vim JanStat; authoritate JanPrzyw (36): PatKaz III 106; mieli moc Apoſtołowie czynić nieco / o czym nie mieli wyraźnego Páńſkiego roſkazánia/ tylko mocą onego zlecenia y poruczenia powſzechnego. WujNT 148; ROki ná ſkárgę mocą Mándatów vczynioné/ nie máią bydź przekłádáné weſpółek z inemi Roki SarnStat 531; A ták mocą ninieyſzégo Przywileiu náſzégo té wſzyſtkié y káżdé z oſobná odmiány [...] czáſy wiecznémi trzymáć chcemy SarnStat 1040; Któré dobrá [...] Arendarz będźie dźierżał/ y w nich mieſzkał mocą przerzeczonéy Arendy SarnStat 1256, 18, 85, 93, 103, 141 (34).

~ W charakterystycznych połączeniach: mocą apelacyjej (2), arendy, brevis apostolici, kompromisu, listu (3), mandatow, odesłania, pisma, poruczenia, pozwu (2), prawa, przezyskow, przysięgi (3), przywileju (5), rozkazania, sprzymierzenia, statutu (2), uchwały (7), wyiszczenia przezyskow, wywodu, zgody, zjednoczenia, zlecenia. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocy [czego]« (1): iż ón práwem zwyćiężcę w dobrá tákié z mocy przezyſków [ex vi perlucrorum JanStat 671] práwem Ziemſkim otrzymánych [...] w więzuie SarnStat 830.

»za mocą [czego]« = vigore JanStat (8): gdyż połowicá Cłá wodnégo v Toruniá [...] zá mocą piérwéy miánéy y teraz vczynionéy zgody/ nam ieſt powinna SarnStat 1075; iż wybiéránie Sędźiégo/ Podſędká/ y Piſárzá zá mocą ziednoczenia y wćielenia ninieyſzégo ná wielmożnégo Woiewodę Krákowſkiégo [...] ma należéć SarnStat 1212, 1081, 1098, 1123, 1216, 1217.

~ Szereg: »za mocą i obroną« (1): wſzyſtkié práwá y przywileie/ któré zdawná przy Koronáciiéy náſzéy y innych czáſów pozwoliliſmy/ [...] zá mocą y obroną ninieyſzégo przywileiu [patrocinio praesentis Privilegii JanPrzyw 13] vmocniamy SarnStat 890. ~

d. Sam: samodzielnie, bez pomocy; własnymi możliwościami; samoistnie; samowolnie, bez uprawnień (74):

»(sam) mocą [czyją = własną], [czyją] własną, własną« [w tym: sw(oj)ą (44); żadną [czyją] (1)] = (propria) virtute Mącz, PolAnt, Vulg, JanStat; fortitudine PolAnt [szyk 31:20] (41:7:3): namocnieyſſy rycerz przygody nie vydzie mocą ſwą bez obrony iego [Boga]. RejPs 48, SeklKat T2v; KromRozm III Kv, K7v; LubPs I, Mv marg, O2v; Przetni zyemię nápoły/ iużći ſie nie zgoi/ Ni ſie ſámá ſwą mocą iuż nigdy nie ſpoi. RejWiz 113, 82; gdyby ſię rzeká obroćiłá mocą ſwą z ſwego ſthárego plácu inſzem mieyſcem UstPraw Iv; BielKron 50, 202v; Mącz 499b; HistRzym 111; Zadny mocą ſwą nie wſtąpił na powietrze. RejPos 135v marg, 10 [2 r.], 10v, 135v [2 r.], 182, 214v (17); WujJud 180; BudBib Am 6/13; BiałKaz K3v; BudNT Act 3/12; CzechRozm 103v, 231v; iáko Ceſarzowie poki Bogá ználi/ [...] poty żadną mocą ſwoią/ nád wolą Papieſką Biſkupá Konſtántynopolſkiego podáć niechćieli áni mogli. SkarJedn 138; SkarŻyw 600; CzechEp 343, 345 [2 r.]; NiemObr 41; ArtKanc K3v; OrzJan 29; WujNT Act 3/12, s. 408 [2 r.]; JanNKar C3v; Król ſwą właſną mocą Praw y vſtaw ſtáwić niemoze [!]. SarnStat 50, 466.

~ W charakterystycznych połączeniach: swą itp. mocą (u)czynić [co] (8), dziwy czynić, mie(wa)ć zwycięstwo (zwyciężyć) (3), obrazić, obrocić się (2), odeprzeć, odpuścić (odpuszczać) grzechy (6), pomoc sobie, robić [czym], rozgrzeszać, silić się, skarać, spoić się, sprawować (sprawić) [co] (5), stawić prawa, ugodzić [w co], ujść, urzędy podawać, wstąpić [gdzie] (3), wybawić się (wybawiony) (2), wysyłać, zleczyć. ~

Wyrażenia przyimkowe: »(sam) z sw(oj)ej mocy« [szyk 2:2] (4): Iż my ſámi s ſwey mocy możemy do złego/ A bez Páná nie możem nie cżynić dobrego. RejWiz 133v; Continua motio, Vſtawiczne/ Wieczne á bez przeſtanku ruſzánie ſámo z ſwey mocy Mącz 103d; iż tho ieſt nie cżłowiecża rzecż odpuſzcżáć grzechy z mocy ſwoiey RejPos 234v, 234v.

»o swej mocy« (19): RejPs 89; Iż wnet iako ſię vrodzył Tedy oſwey moczy chodzył. RejKup d6v, y7v, Aav; LubPs F3v, aa5v; Tákżeć ſubtylne niebo/ pewnie o ſwey mocy/ Tocży ſie vſtáwicżnie RejWiz 149; nie daſz mu [ciału] ſwey woley/ áby o ſwey mocy/ Ták buiáło puſtopás RejWiz 190, 88, 133v, 135; Hedera [...], Ziele záwżdy ſie zielenieyące o ſwey mocy ſtáć nie może/ ále po murzech po płociech [...] pnie ſie Mącz 154a; bo ieſli nie będzie opieki ſwiętey twoiey/ pewnie o ſwey mocy poginiemy. RejPos 51v, 261 v; RejZwierc 160; Kárynus záchorzał/ y doyść o ſwey mocy do domu nie mógł SkarŻyw 454, 30; KochFr 47; Pátrzmy ná dźieći gdy ſię vcżą pływáć/ Niż pocżną o ſwey mocy nurt przebywáć/ Pod pierśi pęcherz ábo korek śćielą KlonFlis E2.

~W charakterystycznych połączeniach: o swej mocy bujać, chodzić (2), dalej postępić, dojść, dostępić [czego], nurt przebywać, odnieść [kogo dokąd], sta(ną)ć (wstać) (4), toczyć się, trafić do domu, wstępić [gdzie], wytrwać.~

e. Silnie, gwałtownie; usilnie (41):

»mocą« = viribus (vi) Mącz, Modrz, Calag, JanStat; in fortitudine PolAnt (22): A ták dwá kroć mocą ćięłá w ſzyię iego/ ták iż vćięłá głowę iego BibRadz Iudith 13/ 9[10]; KwiatKsiąż N2; BudBib Iudith 13/9[10].

~ W połączeniach szeregowych (2): [święto dzisiejsze] wſſytką duſſą/ żądzą ij motzą má bytz obchodzono OpecŻyw 9v; GosłCast 60.

W charakterystycznych połączeniach: mocą (prze)bić (zbić) (4), bronić (2), chcieć, ciąć (2), niszczyć, obchodzić, przyłożyć się, rzucić się, stać [przy kim], uderzony, ująć [co], usiłować, wieść [ku czemu], wspomoc, wysadzić się, zapędzić się.

Wyrażenia: »mocą swoją« (1): bowiem on [baran] moczą ſwoią bije rogami y odpądza ſwego nieprzijaciela. FalZioł IV 2d.

»wielką mocą« [szyk 4:1] (5): porwáwſzy j [lege: ji] [kordel] chciał śię im wielką mocą przebić MurzHist T4v, N3; Deverbero, Tłukę, wielką mocą biyę Mącz 484b, 339a; GosłCast 60.

»wszy(s)tką, każdą mocą« = totis viribus Calag, JanStat; omnibus viribus Modrz; multa vi Calag; toto posse JanStat (12:1): OpecŻyw 9v; ktorać [powinność] ta jest każdego chrześcijańskiego krola napirwsza wolą miłego Pan Boga miedzy poddanemi swemi sławić, mnożyć, i jej każdą mocą bronić Diar 88; Mącz 499c; GórnDworz N3v; Tedy on Lew gdyż go vyźrzał wſzytką mocą rzućił ſie nań HistRzym 103v, 77v, 93; ModrzBaz 108; Calag 45a; StryjKron 657, 702; SarnStat 989, 993.

Szereg: »mocą i siłami« (1): obiecuiemy wſzyſtką mocą y śiłámi [toto posse et viribus JanStat 751] przećiwko naiázdóm którychkolwiek ludźi przy nich ſtać SarnStat 993. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z(e) wszy(s)tkiej (a. wszej) mocy (swej)« (5): BierEz P4v; KrowObr 128v; BielKron 246; ze wſzyſtſkiey [!] mocy ćiſkáli do niego rohátynámi BielSpr 4, 40; to należy ná Biſkupy/ [...] áby ſtanu ſzkolnego ze wſzytkiey mocy [omnibus viribus] bronili ModrzBaz 131; NiemObr 133; ArtKanc S8.

»z wielką mocą« = cum omni virilitate PolAnt (4): przywiązawſſy powroz ku ręce/ ciągnęli ią opiéraięcy ſie z wielką motzą o krzyż OpecŻyw 139; BibRadz 2.Mach 15/17; HistRzym 80; Contendo – [...] Z wilką [!] mokzą [!] vſziełuię, ſtaram ſzie. Calep 251b.

»ze wszy(s)tką mocą« = cum omnimoda potestate JanStat, JanPrzyw; enixe, manibus et pedibus Mącz (7): Mącz 63b, 248b; HistRzym 105v; iż gdźieby naiazd nieprzyiaćielſki ná rzeczoné Kroleſtwo zkąd przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku odpędzeniu ich ſrogośći ma ſie záſtáwić ze wſzytką mocą. SarnStat 130 [idem (3)] 135, 451, 883.

f. Czymś, przy pomocy czegoś, dzięki czemuś, wskutek czegoś, za pośrednictwem (36):

»mocą [czego]« (30): PatKaz III 113; moczą tych rzecży z ziemie vroſlych przez ſkutecżną ſprawę/ to ieſt daniem lekarzſtwa/ [...] krew ſie cżyſci FalZioł [*7]v; LibMal 1554/190v; KrowObr 156; powiedz mi/ czym ná Krzćie ſtawa ſye Człowiek Krześćiáninem/ wodąli/ czyli mocą ſłowá Bożego OrzRozm B4v; rozproł ſobie ſkorę pod kolanem/ włożył tám Kártkę/ mocą onych Kárákterow wnet ſie zágoiło BielKron 464, 464, 464v [2 r.]; RejAp 4v; Powiedz mi tho słowo: ktoregoś mocą tho cżynił HistRzym 92v, 68, 111 [2 r.]; RejPos 237; BiałKat 161; iż tu Kryſtus ożywił mocą Bożą trupá iuſz śmierdzącego/ á nie mocą iákiey duſze ſtąd śćiągnioney. GrzegŚm 9; Tym dárom/ przydan ieſt y czwarty/ ktory SVBtylnością zową: kthorey mocą/ ćiáło roſkazániu duſznemu zupełnie poddáne [...] będźie. KuczbKat 95, 140; Bo ſie wſzyſtká iſtność chlebá mocą ſłowá Bożego [...] odmienia w iſtność ćiáłá. WujJud 164v; KarnNap F4; KochPs 158; cżęśćią mocą niezwycżáynego picia/ cżęśćią też podobno/ iż dyabeł [...] korzenia przyſypował. Ták ſię ſrodze vpił/ iż [...] cudzołoſtwo w oneyże goſpodźie gwałtownie popełnił. WerGośc 256; GrabowSet Pv; LatHar 93, 196, 677; oná doſkonáła wiárá/ [...] ktorey mocą gory mogą być przenieśione WujNT 270, 467; SkarKaz 204b. [Cf też 18.α. »mocą« = zgodnie z wolą bożą: »mocą bożą« RejPos 10v].

Wyrażenia przyimkowe: »przez moc [czego]« (5): boze proſſαcyα abi przes moc tey ſwyαtey mſſey laſkawye ſyα ſmylowal nad wſſitkymy timy BierRaj 19; HistRzym 53v; iż Sákrámenty dáią łáſkę/ przez moc ſámego Sákrámentu WujNT 489; iż ſię to w człowiecze Chrześćijáńſkim pełni przez łáſkę Chriſtuſową/ co przez moc ſtárego zakonu nigdy ſię wypełnić nie mogło. WujNT 550.
~ Wyrażenie: »przez dziwną moc« (1): pewienem ia tego/ że przez dźiwną moc tey przednieyſzey świątośći/ inakſzymbyś ſię teraz nálazł/ niżeliś był przed rokiem LatHar 250. ~

»za mocą [czego]« (1): iż zá mocą tey Swiątośći/ y zá przycżyną wſzech świętych/ będą zá łáſką Páńſką odpuſzcżone grzechy iego KarnNap E4v.

g. Ktoś, tj. ten właśnie (to zrobił, sprawił), a nie kto inny (9):

»mocą [czyją]« (5): Ktoż nie bacży iżeć ſie to nie ich mocą dzyało/ Iſcieć to możnie Boſtwo me záwżdy ſpráwowáło LubPs gg5; [Izydor] iáko Piotr S. Anielſką mocą zwięzienia wybáwiony od Bogá był SkarJedn 322.

~ Wyrażenia: »mocą ludzką, człowieczą« [szyk 1:1] (1:1): iż okrucieńſtwo ich nieżadną mocą ludzką/ ále przyśćiem Kryſtuſá zbáwićielá w duchu bożym vpádnie BielKron 203; RejPos 177.

»mocą świata tego [= ludzką]« (1): obácż ieſliby to ktory ſwiecki pan ábo ktory mocarz vcżynić mogł/ gdyby nie było podpárto Boſtwem cżłowiecżeńſtwo iego. [...] A potwirdzáiąc tego Prorok/ iż ſie tho sſtáć nie mogło żadną mocą á gwałtem ſwiátá tego/ iedno mocą zákritą Boſtwá Páná náſzego/ przypomina tu/ iż [...] RejPos 15v.

Szereg: »mocą a gwałtem« (1):RejPos 15v cf »mocą świata tego«. ~

Wyrażenia przyimkowe: »z mocy [czyjej]« (3): Drudzy w nędzy żałoſney áż do śmierći trwáią/ Drugim dármo roſkoſzy zewſząd przypadáią. Rozumiem że to cżáſem z mocy niebá tego/ Boby wiele ná Bogá doględáć wſzytkiego. RejWiz 138; RejZwierc 263v; K cżemu nie było pomocy/ z żadnego cżłowieká mocy ArtKanc I3v.

»za mocami [czyimi]« (1):

~ Szereg: »za sprawami a za mocami« (1): kiedymći ſpuśćił Mánnę ku żywnośći twoiey/ nie mnimayże [...]/ iż ſie to sſtáło ábo dzyało zá ſpráwámi á zá mocámi twoiemi RejPos 172. ~

h. Różne (21):

»mocą« = pod przymusem (1):

~ W przeciwstawieniu: »dobrowolnie ... mocą« (1): Abowiem ty rzeczy gdyby wſobie takowey roskoſzy niezamykały/ y ktożby był ktoby ſię takowey pracey dobrowolnie podiąć chćiał/ albo ią iáką mocą znośić mógł? KwiatKsiąż P2. ~

»mocą« = szybko (1): MOcą porwałem ſie vcżćiwość vcżynić WisznTr 31.

Wyrażenia: »wielką mocą« = z przekonaniem; magna virtute PolAnt, Vulg (3): wielką mocą wydawáli świádectwá Apoſtołowie (o) powſtániu páná Ieſuſa BudNT Act 4/33; WujNT Act 4/33.
~ Szereg: »wielką mocą albo władzą« (1): wyelką mocą álbo władzą ápoſtołowye dawáli ſwyádectwo o zmartwychwſtányu Yezuſá Kryſtuſá KromRozm III G7. ~

»żadną mocą« = żadnym sposobem, niczym, wcale [szyk 8:1] (9) : beſpiecznie przed káżdą przygodą ſtáć mogą iáko mocna gorá Sion/ ktora nigdy niemoże być żadną mocą zruſſoná. RejPs 193; RejZwierz 22v; Abowiem czo ſię w młody vmysł wpoi/ tedy to głębokie korzenie cżyni/ áni to łatwie potym żadną mocą może być oddalono. KwiatKsiąż K3v; RejAp 17; nikt ſie s tego áni wykupić/ áni wyprośić/ áni żadną mocą wybáwić nie może. RejZwierc 166, 169v; BielSpr 38; moc daná ludziom/ żeby ieſli chcą sſtáli ſię ſynmi Bożymi przez wiárę y krzeſt S. ále ich do tego żadną mocą Pan Bog nie przyćiſka. WujNT 307.

~ Szereg: »żadną mocą i radą« (1): Przychodzą ná nie tákie przypadki y trudnośći/ z ktorych żadną mocą y rádą wyniść nie mogą SkarKazSej 678b. ~

Wyrażenia przyimkowe: »wedle mocy naszej (a. mej)« = w miarę mych sił, możliwości (4): A To wſzyſtko/ co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá oddalono álbo rozerwano/ wedle mocy méy [pro posse meo JanStat 13]/ do tegóż Króleſtwá przygromádzę SarnStat 124; którąſmy [przysięgą] oſobą ſwą wſzem obywátelom Koronnym obwiązáli/ wſzyſtkié rzeczy oderwáné á od Korony przerzeczonéy odłączoné wedle mocy náſzéy pozyſkáć SarnStat 1037 [idem (2)] 1057, 1186.

»za [czyją] mocą« = z czyjej przyczyny (1): aż gdy ſię teſz oni zá mocą złych Ceſarzow Cárogrockich pſowáć pocżęli/ [...] w ręce pogáńſkie wpádli SkarJedn 165.

»w mocy« = głośno, głośny; in fortitudine, in virtute Vulg (2): Głos Páńſki w mocy Leop Ps 28/4; A zákrzyknął w mocy (marg) mocnym głoſem. (‒) mowiąc WujNT Apoc 18/2.

*** Bez wystarczającego kontekstu (20): Fortitudo. Sterck ader manlichkeit. Moc álbo mężnoſć. Murm 206; Mymer1 3v; BartBydg 55b, 77b; on podwyſſzy mocz ludu ſwego [Ps 148/14]. Mocz, tho ieſth Chriſtuſa. WróbŻołt vv v; Effectus, [...] Dokonánie/ Spełnienie/ Koniec/ Moc/ álbo Przemożność. Mącz 115b; Murus per translationem dicitur, Moc/ Grunt/ Pewność/ Stałość. Mącz 238b; AEquipollentia, Iednáka moc/ równa przemożność. Mącz 308c; Unde tantum virium caeco, Zkądże ſie bierze táka moc ślepemu. Mącz 503a, 114a, b, 134d, 266c [2 r.], 308b, 430c; Calag 312a; Calep 1129a.
Fraza: »mocy się umniejsza« (1): Decedunt vires, Mocy ſie vmnieyſza. Mącz 44a.
Wyrażenie: »rządna moc« (1): Ordinata potentia, rządna mocz BartBydg 103b.

Synonimy: 1., 2., 3., 7., 9., 14., 15., 18., 19., 21., 22. siła; 1. dużość, krzepkość; a. czerstwość; 2. entelechija; 3. godność, możność, potencyja, potężność; 7. dzielność, silność, skuteczność, skutek, sprawa, sprawowanie, władza, włosność; 8. włosność; 9. możność, przemożność; 10. godność, imperyjum, jurysdycyja, krolestwo, możność, panowanie, potężność, przełożenie, przełożeństwo, władza, zwierzchność; 11. prawo, swoboda, wolność; 12. ważność, władza; 13. plenipotencyja; 14. ćma, gromada, gwałt, kupa, liczba, mnogość, mnostwo, poczet, wielkość; 16. essencyja, sens, wyrozumienie; 17. twierdza, zamek; 18. możność, wielmożność; 23. cud, dziw, znak, znamię; 24. forma.

Cf MOCARSTWO, MOCNOŚĆ, 1. NIEMOC, WSZECHMOCNOŚĆ

HS, KW