[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMOŻNOŚĆ (42) sb f

e oraz oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N przemożność
G przemożności
A przemożność przemożności
I przemożnością

sg N przemożność (17). ◊ G przemożności (19). ◊ A przemożność (4). ◊ I przemożnością (1). ◊ pl A przemożności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Możliwości, siły (również finansowe), to, dzięki czemu można coś zrobić; authoritas, census, copia, facultas, nervus(-i), ops, pars, portio virium, possibilitas, res robur, succus, valentia, vi(re)s Mącz; potentia Cn (36): Sine nervis, Króm przemożnośći. Mącz 246a; Conspirare omnibus partibus ad aliquid faciendum, Wſzeláką przemożność s pilnośćią k czemu obróćić. Mącz 409a; Valentia, Przemożność/ śiła/ moc/ krzepkość. Mącz 474b, [114]b, 246a, 430c.

przemożność czego (1): Vis ingenii, Przemożność dofcipu. Mącz 499b.

przemożność ku czemu (1): Nervus belli pecunia est, Przemożność ku wiedzieniu walki pieniądze ſą. Mącz 246a.

przemożność czyja [w tym: pron poss (12), G pron (1), ai poss (1)] (14): Contendere omnes nervos in re aliqua vel contendere omnibus nervis, Wſziſtkę ſwą przemożność włożyć. Mącz 246a; Aliquem sua authoritate sustinere, Przemożnością ſwą kogo brónić. Mącz 448b, 64c, 122d, 426d, 444d, 445a; My ſię możem zá bráty modlić/ á oni [święci] nie mogą? Cożby to zá przemożność ich w onym ták wielkim ſzczęśćiu? SkarKaz 636a. Cf »nie być [czyjej] przemożności«, Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): Succus civitatis per translationem, Siłá/ moc á przemożność mieyſcká. Mącz 426d, 64c.

Zwroty: »nie być [czyjej] przemożności« = ktoś nie może czegoś zrobić (1): Non est nostrae opis, Nie yeſt náſzey przemożnośćy. Mącz 266c.

»przemożność mieć« = mieć się dobrze pod względem czegoś (1): Valere a pecunia, et valere ab oculis et similia, Przemożność mieć. Mącz 473d.

Wyrażenie: »przemożność pieniężna« (1): Facultas nummorum, Bogáctwo/ Przemożność pyeniężna. Mącz [114]b.
Szeregi: »przemożność a majętność« (1): Tributum ex censu conferre, Z przemożnośći á z máyętnośći ſwei dań álbo ſzácunek płáćić. Mącz 122d.

»siły, (i) przemożności« (2): Omnes nervos intendere, Wſziſtki śiły y przemożnośći ſwe włożyć. Mącz 445a, 4d.

Wyrażenie przyimkowe: »wedle (a. według) przemożności« [w tym: czyjej (5)] = ile, jak ktoś może, na ile kogoś stać; ad portionem virium, pro parte, pro re, pro se, pro virili (parte) Mącz (9): to czoſmy na chrzcie ſlvbowali/ y też ſię wyrzekali/ abyſmy wedłvg przemoſznoſci naſzei/ vcżynkiem pełnili. SeklWyzn f2; Modis omnibus, Wſzelákim obyczáyem/ wedle wſzelákiey przemożnośći. Mącz 228a; Suo se pede metiri, Wedle przemożnośćy ſwey ſobie poczináć. Mącz 293d; Illos duos pro re tollebas una, Obiemáś dokuczał wedle twey przemożnośćy. Mącz 353a, 3a, 64c, 323a [2 r.], 343c, 498c; Modlitwy [...] zá pieniądze náięte z ſzemrániem ſpráwowáć. (–) Nie ládá od kogo zmyślone/ ále od Kośćiołá vſtáwione: ktorych nie zá pieniądze náymuią/ ále przytym iáłmużny zwycżáyne Kśiężey y vbogim wedle przemożnośći dźiáłáią. WujJud 201v.
W przen [czego] (1): Sanguis aerarii, Przemożność poſpolitego mięſzká/ álbo skárbu. Mącz 367b.
a. Moc, potęga; pondus Mącz; potentia Cn (3): Mącz 309b; Tey godźiny ktorey mi rzekł: Idź/ ſyn twoy żyie: ożył ſyn moy. [...] Nieſłychána ná świećie przemożność/ pewnie ſię z niebá Bog w náſzym ćiele ziáwił. SkarKaz 421b.

przemożność przeciwko czemu (1): Gdyż ſam pan Bog wylicżáiąc v Iobá [...] vcżynki ktore nie cżłowiekowi/ ále ſámemu Bogu ſą możne/ też kłádźie moc ſzátáńſką przećiwko ktorey ná źiemi nie máſz przemożnośći CzechEp 294.

b. O zdrowiu (1): Valetudo, tam bona quam mala dicitur, Przemożność zła álbo dobra/ to yeſt/ zdrowie álbo chorobá. Mącz 474b.
2. Pomoc, ratunek (1):
Zwrot: »przemożności żądać« (1): Imploravit hominum opes [...], Rátunku á przemożnośćy żądał. Mącz 266c.
Szereg: »ratunek a przemożność« (1): Mącz 266c cf Zwrot.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Effectus, Dokonánie/ Spełnienie/ Koniec/ Moc/ álbo Przemożność. Mącz 115b; Opis itaque id est potestatis, Mocy/ Pomocy/ Przemożnośćy. Mącz 266c; Aequipollentia, Iednaka moc/ równa przemożność. Mącz 308c, 266c, 308b.

Synonimy: 1. moc, możność, siła; a. potężność; 2. pomoc, ratunek.

KO