[zaloguj się]
[pdf]

1. POMOC (2016) sb f

W N i A: pomoc (89), pómoc (8), pomóc (3), pómóc (1); pómoc BiałKat; pomoc : pómoc OrzQuin (2:1); pomoc : pómoc : pomóc : pómóc Oczko (7:6:3:1); w pozostałych formach: pomoc- (153), pómoc- (2) KochPieś, KochSob, pomóc- (1); pomoc- : pomóc- Oczko (4:1).

Fleksja
sg pl
N pomoc pomocy
G pomocy pomocy
D pomocy
A pomoc pomocy
I pomocą, pomocu pomocami
L pomocy pomocach
V pomocy

sg N pomoc (121). ◊ G pomocy (479). ◊ D pomocy (126). ◊ A pomoc (766). ◊ I pomocą (393), pomocu (1); -ą : -u LibLeg (6:1). ◊ L pomocy (67). ◊ V pomocy (2). ◊ pl N pomocy (4). ◊ G pomocy (14). ◊ A pomocy (21). ◊ I pomocami (18); -ami (16), -(a)mi (2). ◊ L pomocach (4); -ach (2), -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wsparcie w potrzebie, wspomożenie, ratunek; współdziałanie; auxilium Miech, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat, Cn; adiutorium Miech, HistAl, Vulg, Mącz, Calep, Cn; ops Mącz, Modrz, JanStat, Cn; subsidium Miech, Mącz, Calep; iuvamen, suppetiae Mącz, Calep, Cn; praesidium Modrz, JanStat, Cn; adiumentum Mącz, Cn; iuvamentum Mącz; adminiculum, adiutus, auxiliatus Cn (2010): BierEz O4; co ſprzykladu rychley yemu verzącz obaczyſz yakyey yeſth tą panna pomoczy PatKaz III 151v; KlerPow 10; nalaſl Cuſzką ſſamotrzeczego wkarczmie mnymayancz bi kogo dobrego proſchil go [...] abi mu pomogl gonicz ſlodziey czo mu pienyandze pobrali alie ſzie Cuſzka wimuwil ſpomoczi LibLeg 1543/67; RejRozm 400; RejKup p3v, r5; GliczKsiąż A3 [3 r.]; BOże [...] Do ciebie w trudnoſciách náſſych muſiemy o pomoc/ Bo niſkąd rátunku ſwego ználeść nie możemy LubPs M3v; Odpuſty/ cżyścyecz/ ſłába pomoc. RejWiz 159v marg [idem Cc8], 175, Cc8; RejZwierz 70v; BibRadz *4v, *5v, 2.Mach 8/19, II 12a marg, 12b marg; Rzekł krol weſoły/ dobry ieſt ſwięty Marćin ku pomocy/ ále ſkąpy ná frymárku. BielKron 162; Węgrzy będąc zazdrośćiwi [...] ſamiſz podwiedli Wáłáchy przećiw Polakom miaſto pomocy. BielKron 398v; [Gliński] vcżynił inſzą myśl mowiąc/ iż nie odſtąpimy od zamku do roku/ á do was żadney pomocy nie dopuśćimy BielKron 410v, 96v [2 r.], 240, 245, 305v [2 r.], 306 [2 r.]; Auxiliaris amicus, Prziyaciel ku pomoci. Mącz 22b; Praesens Deus, Gotowy ku pomocy Bóg. Mącz 431a, 55a, 179c, 222b, 223b, 278a (14); ktho práwi [Plutarch] cnotliwie á mądrze żywie/ ten w kącie nie ſiedząc/ y przykłádem/ y pomocą vżytecżny ludziom być może GórnDworz B; áby było iednemu káżdemu wolno/ [...] przećiwko mnie mowić/ w tym wſzytkim/ w cżym mu ſie inácżey/ niż mnie/ będzie widziáło: bo to ia ſobie/ zá iednę pomoc pocżytáć będę/ nierzkąc áby mię to obráżáć miáło. GórnDworz V3; RejPos 165v; RejZwierc 31v; Auxiliares zową pomocniki/ ktorzy po ſtronách woyſká ſtoią w ſwoiey ſpráwie ku pomocy gotowi kiedy roſkażą BielSpr 10v, 63; Oczko 33; SkarŻyw A5, 253, 582; KochPieś 35; ArtKanc K7; ActReg 5, 150; Calep 24b, 119a, 573a, 1021a, 1034b; A to co? w wielkim ſtráchu bydź obiemá námá? (–) W nędzy łápáć pomocy/ w ſczęśćiu przydźie ſámá. GórnTroas 37; LatHar 218, 219, 329; WujNT Hebr 4/16; WysKaz 12; będźie w mocy náſzéy zá Dekretem tego Séymu ruſzyć woynę poſpolitą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przyſzłá/ żeby pomoc vchwaloná nie mogłá temu doſyć vczynić. SarnStat 124 [idem (2)] 298, 424, 984, 1173; Okrutnie kázdy vzywał ſwey mocy, Mozny ſłábſzego ſkubł miáſto pomocy. KlonKr A4; PowodPr 56, 57, 60; Y my ták ſmutne y płáczące ćieſzmy/ nie tylo ſłowy/ ále pomocą iáką możem SkarKaz 385b, 2a, 383b [2 r.], 633a; GosłCast 71; PaxLiz D2; [także do naprawy grobley, upustów winien się każdy przyłożyć tak groszem, jako i pomocą. LustrMaz I 84].

pomoc czego [= co pomaga] (28): Nyeczińze odemnye dyalyeko pomoci myloſyerdzyα ſwego BierRaj 17v; Odwróciłeś pomocż miecża iego á nie dałes iemu pomoci na walce. WróbŻołt 88/45; ZapWar 1548 nr 2668; KuczbKat 390, 395; SkarŻyw 3; rácz miłośćiwie to dáć [...] żebyſmy iey [błogosławionej Jagnieszki] modlitw pomoc/ przed twoim máieſtatem (we wſzelkich potrzebách/ przygodách/ fráſunkách/ y pokuſách náſzych) vczuli. LatHar 458. Cf »pomoc odjąć«, »pomoc uznać«, »pomocy używać«, bez pomocy czego, z pomocą czego, za pomocą czego.

pomoc czego [= do czego] (12): Vżyć ſię dał Mąſz święty/ dla cżći Bożey rozſzerzenia y pomocy zbáwienia ludzkiego. SkarŻyw 508, 460, 463 [2 r.], 542; tedy zá winę onéy pomocy zábićia ſzláchćicá/ káżdy z nich ſtronie obráżonéy trzydźieśći grzywien polſkich/ [...] zápłáćić [ma] SarnStat 1173; SkarKaz 453a. Cf »być na pomocy«, »dawać pomoc«, »miewać pomoc«, »ku pomocy przywieść«.

pomoc do czego (31): SkarŻyw 3, 263; GórnRozm K2; Przeciwko Piątemu [przykazaniu grzechy]. MEżoboyſtwo/ ábo pomoc/ ábo rádá do nieg o [!]. LatHar 115; SkarKaz 121b, 278b, 316b; VotSzl Cv, D3v. Cf »pomoc czynić«, »dawać pomoc«, »miewać pomoc«, »ofiarować pomoc«, »pomocy potrzebować«, »przywieść na pomoc«, »wziąć na pomoc«.

pomoc od kogo (24): Sprawiedliwa pomoc moia od pana boga Ienże zbawia te ktorzy ſą dobrego ſercza. WróbŻołt 7/11; LibLeg 11/55v; Leop Eccle 4/1; BielKron 408v; niegodny był od kośćiołá pomocy/ ten ktory kośćioły burzył/ y ſługi kośćielne męcżył. SkarŻyw 300; SkarKaz 382b. Cf »czekać pomocy«, »obiecować pomoc«, »pomocy potrzebować«, »prosić o pomoc«, »pomocy szukać«, »wzywać pomocy«. Cf też »pomoc dana«, »odnieść pomoc«, »przyjdzie pomoc«, »wziąć pomoc«, »żądać pomocy«.

pomoc z kogo, z czego (19): Nihil opis est in illis ad bene beateque vivendum, Zadney pomocy niemáſz z nich ku ſzczeſliwemu żywotu/ Nic nie pomagáyą ku ſzczęſliwemu żićiu. Mącz 266c; Y tak chwálebnie dokonáli y po dziwnych mękách/ wiecżną koronę odnieſli: [...] ku przykłádu náſzemu/ y pomocy z modlitew ich S. zá námi grzeſznymi SkarŻyw 180, 293; Pomoc do czyſtośći z poſtu. SkarKaz 121b; kto ſię kiedy tákiemu krolowi poddał? Co zá obroná/ co zá pomoc z niego? SkarKaz 519b. Cf »miewać pomoc«.

pomoc komu, czemu [= społeczności] (245): MiechGlab 3; LibLeg 7/37v; Wezmi zbroię y tarcżą (miły panie) á powſtań mnie na pomocz. WróbŻołt 34/2; B oy [lege: Bo i] Aſſur prziſzedł ſnimi j ſtał ſie na pomoc [sunt in adiutorium] linom Lotowym. WróbŻołt 82/9; MIeſiąc tá Płánetá wdzyęcżna/ Ktorey daná tá moc wiecżna/ By ſwiećiłá iáſno w nocy/ Wſzemu ſwiátu ku pomocy. RejWiz A2; RejAp BB2; RejPos 54v, 334; BudBib 1.Mach 7/20; Przycżyniać Bog dość mężnych ku pomocy tobie/ Bierz ie Wielmożny pánie do tey rády ſobie. PaprPan Bv, H2; Tu ieſt pomoc gotowa Chrześćiánom/ kośćioł Męcżennikow/ woyſko weſelących ſię/ towárzyſtwo chwalących Bogá. SkarŻyw 208, 278, 293, 303; StryjKron 672; BielSen 7; áni rozumieſz/ iáko to wielka pomoc nieprzyiáćielowi/ kiedy ſie poddány z pánem/ pan z poddánym domá niezgadza OrzJan 29, 109, 133; KmitaSpit Bv; Dla czegoż w ſtárym zakonie pośćili ludźie zá Saulá y ſyny iego śiedm dni/ ieſli duſzy iego pomocy ſtąd nie było? SkarKaz 382a, 381b, 383a, 633b. Cf pomoc przez co komu, Fraza, »brać na pomoc«, »być na pomocy«, »nająć na pomoc«, »pomocy potrzebować«, »prosić o pomoc«, »przybieżeć na pomoc«, »przybyć na pomoc«, »przyciągnąć na pomoc«, »przyjechać na pomoc«, »przyść na pomoc«, »przywieść na pomoc«, »stać ku pomocy«, »pomocy szukać«, »zdrowiu pomocy szukać«, »wziąć na pomoc«, »wzywać na pomoc«. Cf też »pomoc czynić«, »dawać pomoc«, »obiecować pomoc«, »pomoc odjąć«, »pomocą pomagać«, »posłać na pomoc«, »pomocy użyczać«.

pomoc przez co komu (1): to dzwonienie Kálixtus Papież vſtáwił/ dla pomocy przez modlitwę Chrześćijanom z Turkiem walcżącym. LatHar 55. Cf też »dawać pomoc«.

pomoc k(u) czemu (25): Ku nábyciu práwey cnoty [...] wielki ieſt przyſtęp y pomoc niemáła ćwicżenie á wychowánie GliczKsiąż A3v; Mącz 266c, 436c; RejZwierc 187; Z roſkoſznego Ráiu wygnan á w rozlicżne nędze poddan/ [...] K cżemu nie było pomocy/ z żadnego cżłowieká mocy ArtKanc I3v. Cf »pomoc czynić«, »dawać pomoc«, »miewać pomoc«, »obiecować pomoc«, »prosić o pomoc«, »pomocy szukać«, »wziąć na pomoc«, »pomoc znaleźć«, »żądać pomocy«.

pomoc przeciw komu (107): Papież piſał do Szwáncárow o pomoc przećiw luteryanom. BielKron 226; Kolomanus Krol Węgierſki ziechał ſie z Krolem Boleſłáwem w Spiſkiey źiemi/ [...] y pomoc ieden drugiemu przećiw ſwoim nieprzyiaćielom ſobie przyrzekli BielKron 351, 210v, 232, 351, 365, 408v; Mącz 22b; pobory á pomoc przećiw nieprzyiaćielowi/ ieſliby do tego przyſzło/ trzebá roſkázáć. ModrzBaz 126; SarnStat 897, 1080. Cf Zwroty.

pomoc na kogo, na co (23): ktorego [cara Temira] był wywabił Vithold kxiążę Litewſkie y Władziſlaw krol polſki ku pomoci na krzyżaki. MiechGlab 30; Socius, Ut Socia arma, Pomoc ná woynę. Mącz 398a; SkarŻyw 263, 284 marg, 445 marg; (marg) Poćiechy ná ſmierć (–) Ty poćiechy miedzy innemi ſą przednieyſze: [...] wykonánie teſtámentow: opátrzenie śierot ich: pomoc duſzom ich ná wypłácenie grzechow/ ábo karánia zá grzechy ich. SkarKaz 381b, 245b [2 r.]. Cf »dawać pomoc«, »miewać pomoc«, »odnieść pomoc«, »posłać o pomoc«, »prosić o pomoc«, »pomoc przynieść«, »pomocy użyczać«, »wzywać na pomoc«.

pomoc kim, czym (1): Auxilia militaria, Pomoc ludźmi przećiw nieprzyjácielowi. Mącz 22b; żeby dźierżawcy dobr krolewſkich ducta proportione, ſine acceptione perſonarum, pomoc pieniędzmi ábo y ludem záłożyli. PowodPr 82. Cf »dawać pomoc«, »mie(wa)ć pomoc«.

pomoc w czym [= w okoliczności] (33): bo gdzie ieſt więtſze zgromádzenie oſob poważnych/ tám theż rozum więtſzy/ [...] W rzecżách wątpliwych nádzieiá/ w vdręcżeniu rádá/ w vtrátách pomoc/ bo mniey ſzkodzi wſzytkim niż iednemu/ w chorobach lekárſtwo BielKron 334v; GrabowSet Q4; LatHar 211; WujNT 600. Cf »brać na pomoc«, »być na pomocy«, »dawać pomoc«, »miewać pomoc«, »pomocą pomagać«, »stać ku pomocy«, »pomocy szukać«, »uciec się o pomoc«, »pomoc uznać«, »pomocy używać«, »wziąć na pomoc«, »pomoc znaleźć«.

pomoc w kim, w czym [= kto, co pomaga] (2): Po śmierći iego [św. Hugona] wielki ſię lud do iego ćiáłá zbiegł: nogi iego cáłuiąc y rozmáićie go cżcżąc: [...] Z cżego Bogu w Troycy iedynemu ſława/ á nam w naſládowaniu y w przycżynie iego zbáwienna pomoc SkarŻyw 293. Cf »pomoc znaleźć«.

pomoc skąd (27): á w ćięſzkośći tákiey/ Niſkąd nie było pomocy niiákiey. GrabowSet Q4; Tákże y z portu który w Conſtituciach ſpomináią, Kieydany, pomocby mogłá bydź. SarnStat 135; Pomoc z Prus, y Oświęćimſkiégo Kśięſtwá. To zwáli táką ná on czás Validam expeditionem. SarnStat 431, 430; ná támtę ſtronę [na wschód] obrácamy Kośćioły/ y ołtarze/ y oblicża ſwe gdy ſię pánu BOGV modlimy: iákoby ſtámtąd świátłośći/ rádośći y pomocy ocżekiwáiąc. KlonFlis B. Cf »czekać pomocy«, »miewać pomoc«, »wziąć na pomoc«, »pomoc z nieba«.

pomoc czyja [= od kogo] [w tym: ai poss (228), G sb i pron (199), pron poss (107)] (534): OpecŻyw 181v; LibLeg 6/55, 7/37v; Cżemu oddalaſz miły panie od nas prawicżę twoię tak długo od poſrzodku ludu twego [Ps 73/11]. (koment) Prawicę, to ieſt pomocz twoię WróbŻołt Z5; LibMal 1543/72v, 1544/84 [2 r.], 84v [2 r.], 89, 89v; ConPiotr 34v; MurzHist D2, N; ięli [chrześcijani] kążdy [!] ſwemu vmarłęmu ſłużyć/ kościoły budować/ świéczki ſtawiac/ [...] wnięm i iego pomocy/ nadźieię ſwą (téſz i zbawięniá) pokładać MurzNT 82v; Weſel ſie ſwiećie ſmutny/ ponieważeś ieſt pomocámi ſpráwiedliwymi Bárbáry oſwiecony KrowObr 171, 163, 163v, 168, 173v; RejZwierz 43v; Egiptcyánie nikczemni ſą y prożna ieſt pomoc ich BibRadz Is 30/7; ieſzcze nam tego niedoſtáie/ [...] áby tá Koroná twoiá/ bes Duchowney y bes Krolewſkiey pomocy zoſtawſzy/ mizerną Koroną/ y opuśćiáłą we wſzem Krześćijáńſtwie ſámá zoſtáłá OrzRozm C4v; BielKron 92v, 240, 259, 306; Mącz 493b; OrzQuin A3v; RejAp 159v, 178, 179v [2 r.]; RejPos 130, 166v, 193v marg, 257v [2 r.], 326v; RejZwierc 140v; BudBib Deut 33/29; káżdy Konſul Rzymſki/ przećiwko naywiętſzym nieprzyiaćiołom/ niemiewał więcey iedno dwá legiony/ przydawſzy do tego pomoc przyiaćielſką/ ktorych tákże wiele bywáło/ ábo trochę więcey. ModrzBaz 112v; Tyś obroná/ y zdrowie/ pánie/ duſze moiéy/ Nieodwłócz/ proſzę/ pomocy ſwoiéy [Vulg Ps 39/18]. KochPs 60, 64, 90, 179, 186; [mnich] vcżynił doſyć obietnicy/ ták modlitwą y pomocą świętego nápráwiony. SkarŻyw 252, 31, 83, 167, 213, 319 (9); Moſkiewski zhárdziawſzy pomocą Liflantſką/ Ceſſárſką y Pruſką/ páńſtwá Litewſkie woiował StryjKron 737, 235 marg, 380, 747; ReszPrz 60; Iam wymiatał Dyabelſtwo ſwoią Boſką mocą/ wyśćie bluźniąc mowili, Dyabelſką pomocą. ArtKanc E14, B6v; PaprUp K; ActReg 5; Tárkwinius Krol oſtátni Rzymſki/ będąc prze okrucieńſtwo ſwe z Rzymá wygnány/ zwątpiwſzy w pomocy Láćinnikow/ vdał ſie do Miáſtá Hetruſzkow proſząc ich o rátunek do przywrocenia ná Kroleſtwo. Phil E, E3; GrabowSet C2v, C3v; OrzJan 30; LatHar 469, 615; WujNT 656, 853; práwá z wolnośćiámi ich [poddanych naszych] przećiwko zbrzydzonéy złych ludźi złośći/ Pánſtwá náſzégo pomocą zwykliſmy záchowywáć SarnStat 897; PowodPr 57; SkarKaz 311a [2 r.], 316b, 347b, 381a; GosłCast 51; Widźiałem [...] płácz niewinnych ktorych żaden nie ćieſzy: ktorzy ſię gwałtom odiąć nie mogą/ od pomocy wſzytkich odbieżáni. SkarKazSej 704a; Twą łáſką wolny/ pomocą twą nogi Moie nie zſtąpią z twoiey świętey drogi SzarzRyt Bv. Cf Zwroty, »pomoc boża«, »pomoc ludzka«, »pomoc Pańska«, Wyrażenia przyimkowe.

pomoc czyja [= dla kogo] [w tym: pron poss (27), G sb i pron (13), ai poss (2)] (42): ZapWar 1527 nr 2351; WróbŻołt 7/11; LibLeg 10/122; Krolewſka ręká oſtátecznia ieſt pomoc Kroleſtwá Polſkiego. OrzRozm C4v; Mącz 322c; RejAp 110; RejPos 304v; RejZwierc 96v; BudBib Iob 31/21; CzechRozm 47; Lecż Pan moy Iezus Chryſtus żywy/ ná moię pomoc nieomieſzka SkarŻyw 69; Wydzym tedy iáko ten wielki Pátryárcha/ w pomocy bliżniego miłoſierdzia/ w boiu męſtwa/ w poddanośći ku kápłanowy Bożemv pokory/ w dáwaniu dzieſięćiny ſpráwiedliwośći/ przykład nam prawie oycowſky zoſtawuie. SkarŻyw 284, 4, 173, 411, 414, 482, 582, 597; WerKaz 290; WujNT 262; Vrzędow świeckich powinność ná pomoc duſz ludzkich SkarKaz Oooo2d, 382b, 454b, 455a, 457a, 458b, 633a. Cf »być na pomocy«, »miewać pomoc«, »prosić o pomoc«, »przybyć na pomoc«, »przyciągnąć na pomoc«, »przyść na pomoc«, »przywieść na pomoc«, »ku pomocy przywieść«, »stać ku pomocy«, »pomocy szukać«.

W połączeniach szeregowych (56): PatKaz III 124; MurzHist D2; KromRozm II a4v; Diar 66; doległośći/ [...] w tym thak wielkiem zgromádzeniu przypomnieć/ wylicżáć/ y rozcżytáć mamy/ ábychmy wcżás radą/ rátunkiem/ y pomocą temu zábieżeli BielKron [3322], 246, 330v, 334v; Mącz 266c, 395c; ia thákiego káżdego ochłodzę wodą żywą/ tho ieſt ową ſwiętą rádą obroną y pomocą ſwoią y káżdą opátrznoſcią ſwoią RejAp 178, 179v; iáko chodzi z záfráſowáną twarzą y myſlą ſwoią/ iáko ſzuka rády/ przycżyny/ y pomocy ſkądkolwiek może ſobie RejPos 335v, 218v, 248, 257v [3 r.], 327, 327v, 334; RejZwierc 100v [2 r.]; CzechRozm 47; KarnNap D4; A przeto ná ſtrofárze należy/ doglądáć żyćia y obycżáiow máłżonkow/ [...] ieſli miłość/ powinność y pomoc w małżeńſkiem żyćiu ſobie ſpołecżnie oddawáią ModrzBaz 33; rozeznáć [to każ]dy muśi/ że Oycżyznie ſwey ieſt powinien/ pomoc/ [Ratunek/ y podp]orę káżdego cżáſu/ oglądáiąc ſie ná to/ [ze od niey] niemáłe dobrodzieyſtwá odnośi. Phil B; OrzJan 133; LatHar 211, 235, 349, 484, 489; by téż y Céſarz oſobą ſwą przećiwko nam Króleſtwu náſzému/ [...] ruſzył ſie: tedy My áni potomkowie náſzy nie będą powinni przy nim ſtać/ pomocą/ rádą/ podpomogániem y życzliwośćią. SarnStat 1114, 119, 220, 408, 989, 998 (13); widźiſz iż bliźni twoy potrzebuie chlebá/ ſukniey/ pieniędzy/ rády y pomocy twoiey: day mu SkarKaz 279a, 3a, 310b [2 r.], 311a, 552b; KlonFlis B. Cf »bez pomocy«.

W przeciwstawieniach: »pomoc ... szkoda (2), przekazą, upadek, wada« (5): miáſto obrony álbo pomocy/ thwoi ludzye náſzym poddánym ſzkody dzyáłáli BielKron 402v; ſnádnie może nieprzyiaćielá pożyć/ wźiąwſzy przed ſie ty rzecży z bacżeniem dobrym/ ktore ſą s pomocą/ á ktore ná przekáźie bywáią. BielSpr 20; Nie idzie w poſłuch ludziom náſzá dziewcża rada [!]: Miáſto iákiey pomocy/ będzie więtſza wádá. BielSjem 17; iuż więcéy pomocy żadnéy áni rátunku/ ále zgołá vpadek wáſzéy kro: M. y wſzytkiému páńſtwu obiecuie OrzJan 90; SkarKazSej 701b.

W formule zaklęcia (6): Zamawyay panno cziſtha ſwoya moczą boſka moczą wczyomkich ſwyethich pomoczą y moya mocza, yſch bi thak ſtalye bylo LibMal 1544/84; Ognyv nyerzarſch ſzyą boza moczą panni mariey mocza, wſſiſthkich ſwyetich pomoczą, ydz wſlup nyezaſkadzay boza moczą etc. LibMal 1544/84v, 1544/84, 84v, 89, 89v.

W charakterystycznych połączeniach: pomoc anjelska, bracka, Chrystusowa, cudowna, diabelska, dobra (3), domowa, dziwna (2), gotowa (2), łaskawa, mała (namniejsza) (3), marna, miłościwa, można, niejaka, niepewna, niepowinna, nierowna, ostatecznia, pewna (3), poczciwa, prożna, przystojna, słaba (2), słuszna, sprawiedliwa (2), szatańska, szkodliwa, świecka, uchwalona (3), widoma, wieczna, wierna, wszel(a)ka (11), wszytka (8), zakonnicza, zbawienna (2), żadna (33); pomoc [= kto, co pomaga] chleba, kościoła, ludu, łaski (3), miecza, miłosierdzia, modlitw, prawa, rzeczy, starszych, szczodrobliwości, świętych (świętego) (10), umarłych (2); pomoc [= do czego] zabicia, zbawienia (8), żywota; pomoc do augmentacyjej, do boju, do cnot, do czci, do czystości (2), do łaski, do mężobojstwa, do molestowania, do nieba, do obrony, do oczyścienia, do pobożnego życia, do roboty, do uwiarowania grzechow, do wypełnienia [czego] (2), do zbawienia, do zwycięstwa; pomoc od przyjacioł; pomoc z postu; pomoc (potrzebującemu) bliźniemu (3), człowiekowi, duszom, ludowi, mdłym, niedostatecznym, nieprzyjacielowi, oblężonym (3), wszem; pomoc ku kradziectwu, ku mężobojstwu, ku nabyciu, ku obronie, ku pociesze, ku szczęśliwemu żywotu, ku walce, ku zbawieniu, ku życiu; pomoc przeciw(ko) nieprzyjacielowi (nieprzyjacielom) (11); pomoc na drogę, na nieprzyjaciela (4), na obronę dziewistwa (panieństwa) (3), na przeciwniki, na wojnę (2); pomoc przez modlitwę; pomoc za pieniądze; pomoc jałmużnami, ludem (2), ludźmi, modlitwami, ofiarami, pieniędzmi, żywnością; pomoc na walce, na wszem; pomoc przy konaniu, przy porodzeniu (2), przy śmierci; pomoc we frasunku, w pielgrzymowaniu, w pokusach, w przeciwnościach, w przygodach, w utratach, we wszem (wszystkim) (4); pomocy niegodny (niegodzien) (2), pozbawiony; dla pomocy stworzony; do pomocy chętny; od pomocy obnażony, odbieżany; pomocy domawiać się, łapać, nabywać (4), nie darzyć, nie dopuścić, nie psuć, nie słychać, obawiać się, ostradać, pragnąć, ruszyć, żałować, życzyć (2); bez pomocy zostać; dla pomocy użyć się dać; miasto pomocy przekazać, skubać, wadzić, zdać na sztych; z pomocy wymowić się; pomocy ufać (2); ku pomocy obrocić się, pobudzać (3), przymknąć, przyskoczyć, wynić, wywabić, zbierać [co], zostawić [kogo], zwodzić; pomoc czuć (poczuć, uczuć) (4), dostarczać, jednać (zjednać) (4), odwłoczyć, okazować (2), przyrzec, rozkazać, skazić, spuszczać, ustawić, utracić, wzgardzić, złożyć; na pomoc mieszkać (4), nie omieszkać (2), odprawić, pobudzić, powstać, przydać, przylecieć, przyskoczyć, przyśpieć, skupić się, wywieść, zamawiać [kogo], zatwardzać serca; o pomoc cisnąć się, musieć, pędzić, pisać, starać się; za pomoc chwycić się, dziękować (2), poczytać [co]; pomocą bronić, cieszyć, dobyć (2), dostąpić, pobrać, zabieżeć [czemu], gardzić, ochłodzić, opatrzyć (opatrzony) (2), podpierać (podpart) (3), przysłużyć się, ratować (3), szczycić się, uprzedzić, zachowywać; pod [czyją] pomocą zwyciężyć; z pomocą wynić; o pomocy starać się; w pomocy [czyjej] mieszkać, nadzieję pokładać, zwątpić.

Fraza: »[co] na pomoc [komu] nie pojdzie« = nie może być argumentem (1): Coś theż w.m. o źwirzętách powiedział/ to ná pomocz W.M. nie puidzie GórnDworz Gg2.
Zwroty: »brać, wziąć na pomoc; ku pomocy brać« [w tym: sobie (29); ku czemu (2), przeciw komu, czemu (2), w czym (1)] = powoływać się na co, usprawiedliwiać się czym [szyk zmienny] (26:1;5): RejKup ee2; na pierwssym roku yako na zavithym strona pozwana ma sthacz y dossicz viednaniv y zakladowi dossicz vczinicz od rzeczy ossądzoney nye appellvyącz a czo by sobye strona pozwana na pomocz brala thym wssyczkim rzecz swoyą traczi y vpuscza viecznie na vieki ZapWar 1550 nr 655 [zastosowanie tej samej formuły (7)] 1549 nr 2657, 1549 nr 2662 [3 r.], 1550 nr 2676 [3 r.]; KromRozm I M2; KromRozm II o3, rv; KromRozm III I5, K2v; Y biorą ſobie ná pomoc Práwo piſáne/ s textu GroicPorz n3; A przeſto prozno ſobie Apoſtoły bierzećie ná pomoc ku tym ſwoim tzárom KrowObr 82; UstPraw H4; BielKron 336; Conditione tua non utar, Nie chcę ſobie ku pomocy bráć twey przycziny/ albo wymówki. Mącz 92b, 226c; A iż to ſłowo ELLOGIM w licżbie wielkośći pluraliter ieſth położone/ nie dla tego ná pomoc to ſobie bráć máią że byſmy mieli mieć wiele bogow. SarnUzn C7v; RejAp 4, 54v, 124v; ModrzBaz 55; ZapKościer 1580/14; Brał też ſobie ná pomoc o tey widźiáney głowie/ mieyſce v Páwłá ś. z pierwſzego liſtu do Koryntow. NiemObr 30; ReszPrz 42; áby żaden niewiádomośći ſobie ná pomoc nie mógł bráć [ut nullus valeat praetendere ignorantiam praemissorum JanStat 260]. SarnStat 219, 1105, 1181, 1277.

»być na pomocy, ku pomocy, na pomoc« [w tym: komu, czemu (52), (na)przeciw(ko) komu, czemu (6), w czym (5), czyjej [= dla kogo] (2), czego [= do czego] (1), u kogo (1)] = iuvare Mącz, PolAnt, Modrz; adiutor esse, in adiutorium esse, in adiutorio astare HistAl; lavamento a. praesidio esse, humeris sustinere Mącz; auxiliati esse PolAnt; comitare, esse (maximo) adiumento Modrz; subventare Calep (39:25:3): BierRaj 17; Tis bog moy [Ps 55/10] (koment) cżuſz bos mi był na pomoci. WróbŻołt S; LibLeg 10/63v; Ach gdzieś mi wten czás kto był ná pomocy náprzećiwko onem złoſćiwem przeſládownikom náſſem RejPs 139v, 39v, 173v; cżekay mię tu bowiem mi będzie ná pomocy ten kthoregom we ſnie widział. HistAl F, E8v [2 r.]; GliczKsiąż N2; Przyſyęgá kthorą ten vczynił/ iże niebył ku pomocy temu Mężoboyſtwu/ ieſth ſpráwiedliwa y prawdźiwa. GroicPorz z; RejWiz 2v; BibRadz *5v, 1.Par 12/19, 21, 2.Mach 12/11; BielKron 58v, 86, 101v, 102, 199v (13); KwiatKsiąż F3v, F4v, K4; Multum nos potes apud Plancum iuvare, Możeſz nam ná wielkiey pomocy być v Plánkuſá. Mącz 179c, 190a, 201b, 255a, 380c, 448b; GórnDworz H2; RejPos 134v; RejPosWiecz3 99; [we Włoszech] zá iezdnego ná koń ſádzáią z árkábuzem ſtrzelcá/ ktory bárzo ku pomocy ieſt/ ták w potkániu/ iáko gdy vſtępuią ná zad. BielSpr 25; Co tobie pożytecżno/ nieprzyiaćielowi twemu to záwádza. A co iemu ieſth ku pomocy/ to tobie wádźi. BielSpr 35v; BudBib 2.Mach 12/11; MycPrz II C4v; CzechRozm 63v; ModrzBaz 98, 123v, 128, 129v, 136v; SkarJedn 239; To tak wykłádáli/ [...] iſz ſyná powić miáłá/ ktory wielką świecą w kośćiele Bożym/ ku pomocy zbáwienia ludzkiego być miał. SkarŻyw 507; Orzeł poſłał do Struſá/ co klucż Piotrow nośi/ By mu byli ná pomoc/ wſzyſtkich ptakow prośi. BielSen 6; ArtKanc M4v, P15v, T5v; Calep 1021b, 1023a; KochFrag 19; OrzJan 73, 90, 115; KołakCath A4; WujNT Rom 16/2; tedy my Mikołay Biſkup/ będźiemy y náſzy potomkowie będą bydź ná pomocy/ y rádźić Iego Iáſnośći SarnStat 1127; SiebRozmyśl B; [TerentMatKęt H4].

»czekać (a. oczekawać, a. oczekiwać), czekanie pomocy; czekać na pomoc; oczekawać [kogo] ku pomocy; pomoc nieczekana« [w tym: od kogo (5), czyjej [= od kogo] (4), skąd (1)] = opem expectare Mącz (12:1;2;1;1): RejPs 59; A tak już wam tad [lege: tak] Sąd ſkazał Aby tu każdy vkazał Swe vċzinky oſwey moczy Nieċzekał żadney pomoczy RejKup Aav; [Lodwig akwileński patryjarcha] przez trzy látá wielkie ſzkody Turkom dzyáłał/ ocżekawáiąc ku pomocy Alfonſá krolá Fráncuſkiego BielKron 189, 179, 306v, 410v; Mącz 266c; BielSpr 71; Niechay ſye/ mocny pánie/ zá mię nie wſtydáią/ Którzy ná twoię pomoc czekáią [qui exspectant Te Vulg Ps 68/7]. KochPs 100; V tego [Pana] litość nieprzebrána/ V tego pomoc nie czekána KochPs 194; SkarŻyw 243; OD Bogá/ nie od ſczęśćia/ ia czekam pomocy/ Bo ón y mnie/ y ſczęśćié/ ſam ieden ma w mocy. PudłFr 30; ArtKanc M16; GrabowSet F; SkarKaz 273b, 457a; KlonFlis B.

»pomoc czynić (a. uczynić), czyniący; czynić ku pomocy; pomoc się czyni« [w tym: sobie (5); komu, czemu (7), do czego (2), ku czemu (1), na kogo (1)] [szyk zmienny] (10:2;1;2): LibLeg 10/114v; poddani naſſy Korony Polskiey natem nieprzeſtavali, izby telko na Tvrka a na nieprziiaczielia navalnego mieli pomocz czynicz ComCrac 11v; RejKup ſ5v; BielKron 327v; RejPos 48; SkarJedn A6; SkarŻyw 464; ActReg 122; Kośćioł Boży do miáſtá przyrownány/ w ktorym ſą cztery ſtany czyniące ſobie pomoc SkarKaz Ooood, 121b, 634b [2 r.], 635a, b; tą taką náuką y wiárą Kátholicką nie tylo vbliżyć ſię pánowániu świeckiemu nie ma: ále ſię też y pomoc wielka do niego czyni. SkarKazSej 687a.

»da(wa)ć (a. oddawać, a. poda(wa)ć, a. przydać) pomoc; doda(wa)ć (a. przydać), danie pomocy; dać (a. przyda(wa)ć), dany na pomoc; da(wa)ć (a. podawać) ku pomocy; pomoc da(wa)na, dała się« [w tym: (sami) sobie (6); komu, czemu (116), przeciw komu, czemu (24), k(u) czemu (10), w czym (7), do czego (6), na co (5), czyją [= od kogo] (5), czym (4), od kogo (3), czego [= do czego] (2), komu przez co (1), nad kim (1), na czym [= w czym] (1), cum inf (1), aby (1)] = auxiliari Vulg, PolAnt; auxilium dare Calep, JanStat; auxilium ferre, facultatem praestare, astare Vulg; adiuvare, sustinere, operam praestare Mącz; adiutare, adiumentum dare a. esse, adiutorium praestare, auxilium addere, operam navare Modrz; adminiculare, suggerere Calep; auxilium ministrare a. praestare JanStat [szyk zmienny] (132;23:1;4:1;3;4:1): LibLeg 10/122; BierEz I; Drżał wſſytek od męki/ a tys mu pomocy niedala/ tylkos ku bogu oyttzu o to wolala/ aby męka iego byla vlżona OpecŻyw 142; FalZioł V 17d; wcżora ten inſze od ſmierci przepuſcić mogł, dzis ſam ſobie pomoci nie może dać BielŻyw 164, 155; Odwroćiłes pomocż miecża iego á nie dałes iemu pomoci na walce [et non es auxiliatus ei in bello]. WróbŻołt 88/44, 88/22; LibLeg 10/64v, 11/181v, 186v; RejPs 54; RejKup h5, p4; KToby rzecz krádźioną álbo łupy przechowywał/ álbo rády y pomocy ku kradźiectwu dodawał: [...] iáko y złodźiey ma być karány. GroicPorz kk2, z; Day nam Boże wſzechmogący/ áby odkupienia náſzego przyſſly obchod/ nam żywothá pomoc dał KrowObr 163, 209v; Walczyli ná przećiwko Agarenom: A Itureyczykowie/ y Naffis/ y Nodab dodáli im pomocy [praebuerunt eis auxilium] Leop 1 Par 5/19[20], Iudic 20/14, 1.Mach 8/25, 2.Mach 8/20; Y przyćiągnął Tegáthfálnáſár krol Aſſyriyſki/ ktory mu był ieſzcze więcey ćiężek/ á niżli mu przydał pomocy [et non robotavit eum]. BibRadz 2.Par 28/20; Miáſtá Niemieckie długo ſie opiéráli pomoc dáwáć przećiw krolowi Fráncuſkiemu BielKron 222v; Zygmunt Ceſarz/ z Krolem Włádziſłáwem dziádem páná mego/ ziechawſzy ſie ſpołu/ rzekli ſobie pomoc dáwáć ná káżdego nieprzyiaćielá BielKron 231; poſłáli do Pruſkiego Miſtrzá [...]/ áby dał pomoc odpędzić nieprzyiaćielá od Gdańſká/ [...] Henrych Pruſkie Kſiążę rodem z Sáſi dał pomoc ludem y żywnośćią broniąc zamku Gdańſkiego iedney połowice. BielKron 369v, 70v, 84, [842], 104, 107 (43); Depone metum, Parcere auxilio alicuius, Nie chcieć komu zádáwáć trudnośći około dánia pomocy. Mącz 277c, 244d, 248b, 409d, 419b; Prot Dv; GórnDworz Ff3; RejPos 183v, 220, 226v; BielSpr 52v, 59, 59v; BudNT przedm dv; Minerwá dáłáć rádę w młodych leciech zdrową/ Ktorą Oycżyznie pomoc dawaſz ſwey gotową. StryjWjaz Av; PaprPan D2v, Lv, Ff3v, [Hh5]; IZ Bog wielką pomoc ludźiom dał/ ku z iednocżeniu miedzy nimi tego towárzyſtwá/ ku pomnażániu y záchowániu/ ſámá to rzecż świádcży. ModrzBaz 101v, 33, 107, 112v; SkarJedn A7, 106, 343, 387 [2 r.]; Ma niepobóżné ludźi w nienawiśći/ Dobrym/ gdźie może/ pomocy dodawa KochPs 19, 40, 142; prośi áby pomoc ſwymi S. modlitwámi chorey dáli. SkarŻyw 86, A4, 172, 188, 235, 320 (13); StryjKron 572; PudłFr 78; Dufamyć w tobie Boże náſz/ że nam mdłym we wſzem pomoc daſz ArtKanc S4v, A16v, N19v; GórnRozm N2; ActReg 5, 5v, 73; Calep 25a, 1027b; Brutus zgołá ſprzecżał ſie o to/ vkázuiąc żeby tym ſpoſobem dáłá ſie przycżyná y pomocz do moleſthowánia Rzymá woyną Tárkwiniuſzowi Phil E; GrabowSet H4; Dźiękuię tobie/ że co godźiná ábo y chwilá nie przeſtáieſz dobrodźieyſtw twoich ná mię wylewáć/ y zbáwieniu memu we wſzyſtkim pomocy dodáwáć. LatHar 27, 216, 235, 237, 352, 415, 440, 586; WujNT 837; WysKaz 12; SarnStat 192, 258, 408, 439, 989 marg (13); PowodPr 14, 82; SkarKaz 310b [2 r.], 347b, 382b, 454b, 518a, 611b, 634b; W tym wilcy miedzy ſobą ſtárego obráli/ Ktoremu dźieśięć młodſzych ná pomoc przydáli. CzahTr D4v; O niewolniku dyabelſki/ [...] wychodź z mocy ſzátáńſkiey/ w ktorey ſzláchecka wolność pomocyć żadney nie da. SkarKazSej 692b, 657b, 683a, 685b, 688a, 699a, 701a, 707b; ZbylPrzyg A4v; [NowModl 65]. Cf »za pomocą daną«.

»mie(wa)ć pomoc, na pomoc, ku pomocy, na pomocy, za pomoc; nie mający pomocy« [w tym: żadnej (a. niskąd, a. nic) pomocy nie mieć (11); pomoc z sobą (2), do siebie (1), sobie (1), po sobie (1), przy sobie (1); od kogo (24), z kogo (14), skąd (8), do czego (6), przeciw(ko) komu (5), na kogo, na co (3), czego [do czego] (1), ku czemu (1), czym (1), w czym (1), czyją [= od kogo] (1), czyją [= dla kogo] (1)] = conducere auxilium PolAnt; habere adiumentum, praesidium esse Modrz; habere praesidium JanStat; orbus auxilii Mącz (68:15:13:2:1;1): FalZioł IV 3c; RejPs 29, 173v; wolę thesch sobie skad ynad lasky a przyasny schvkacz ſkąd bede mial czaſſv swego pomocz wszitkimy potrzebamy y sſtrzelbą LibLeg 10/152v, 11/55v; RejRozpr Hv; RejRozm 399; Bo my ſie otych pitamy Co ye zdawna w Niebie mamy Wſwych przigodach napomoczy RejKup z8v, o3v, p2v, v2v; GliczKsiąż C5v, C6; RejWiz 115; Leop Eccli 13/25; Iutro gdy ſłońce ogrzeie będźiećie mieć pomoc [erit vobis salus]. BibRadz 1.Reg 11/9, *5 [2 r.]; OrzRozm R4; Byłá też iego [Szertelina] wola zámknąć Ceſarzá (ktory ná ten cżás był w Báworſkiey źiemi) ludem ſwym/ iákoby też niſkąd niemiał pomocy. BielKron 226v; Wenetowie przed thym w piąćinaśćie dniách vdziáłáli byli mury od morzá do drugiego brzegu morzá/ [...] było około trzydzieśći tyſiąc robotnikow/ co narychley robili/ máiąc ſtáre mury y kámieni ná pomoc BielKron 273; Lácedemonowie záſię do Perſow przyſtáli/ od ktorych mieli wielką pomoc przećiw Atheńſkim/ ále zdrádliwą. BielKron 121; [Król czeski namawial Polaków] áby ſobie innego krolá obráli/ to ieſt Zbigniewá z klaſztorá/ ktorzy vcżynili ták máiąc z ſobą kthemu pomoc od Cżeſkiego krolá y od Pomorzan. BielKron 349v, 51, 59v, 105, 146v, 178 (26); Mącz 267c, d; RejAp 102v; BielSat N; A gdy będziem ná pomoc mieli ſobie Bogá/ Pewnieć káżda vſtánie naſzkodliwſza trwogá. RejZwierc 253, 45v; Po ſtronách też miewáli [Grekowie] lud rozmáity ku pomocy/ ták iezdny iáko pieſzy. BielSpr 30v, 11, 15, 17v; BudBib 1.Mach 5/39; PaprPan B3, P4; ModrzBaz 1v; SkarJedn 105, 376; SkarŻyw 69, 89, 139, 192, [197] (12); Miſtrz Pruſki/ máiąc z ſobą ná pomoc w towárzyſtwie Pfalcgrafá Renſkiego y inſze Xiążętá/ [...] wciągnął do Litwy Zimie StryjKron 426, 497, 612; KochFr 8; BielSjem 22, 36; ActReg 40, 50; GrabowSet E3; MIłościwy Kśięże/ iaćiem dla tego był do W.M. przyſtał/ ábych był miał pomoc z W.M. KochAp 7; OrzJan 110, 126; LatHar 678; WujNT 200, Gal 1 arg; SarnStat 193; PowodPr 36, 84; Do miáſtá ludźie ſię kupią dla tego: áby ieden z drugiego miał pomoc: gdyż ſam człowiek ieſt z śiebie niedoſtáteczny SkarKaz 633a, 40b, 311a, 634b; CiekPotr 43; CzahTr F2v; SkarKazSej 665a, 670a, 687b.

»nająć (sobie) na pomoc« = conducere in auxilium Vulg (2): Leop 1.Mach 5/39; Xiążę Ruſkie chcąc ſtolicę Kijowſką opánowáć/ náiął Połowcow zá pieniądze ná pomoc/ y ciągnął z nimi przećiw Wſewoldowi StryjKron 190.

»obiec(ow)ać pomoc« [w tym: komu (4), na kogo (2), k czemu (2), od kogo (1), czyją [= od kogo] (1)] = promittere fidem Calag (10): Smálkáldyey poſłowie/ [...] piſáli do Recyey y Tyrolle/ áby im przez gory bronili ćiągnąć/ dla szkod ſwoich/ obiecuiąc im ktemu pomoc BielKron 226, 55; SkarJedn 256; Calag 436b; Zyd on znáiąc go cżłeká w mieśćie zacnego: z chęćią mu obiecał wſzeláką pomoc. SkarŻyw 171; PaprUp C2; OrzJan 90, 108; LatHar 325; SarnStat 993 marg.

»pomoc odjąć (a. odejmować)« [w tym: czego [= co pomaga] (2), komu (1), czyją [= od kogo] (1)] (4): Oto ia odeymę pomoc chlebá w Ieruzálem [contero baculum panis] BibRadz Ez 4/16, Lev 26/26; A kogo chce zátwárdzi. [Rom 9/18] Rozumiey ſpráwiedliwie go opuſzczáiąc/ to ieſt/ pomoc mu niepowinną odeymuiąc WujNT 556, 563.

»nie odmawiać pomocy« (1): Mnich thez/ opiekun Krolewicá/ nieodmawiał pomocy ieſli ſobie dobrze poczynáć będą BielKron 314.

»odnieść, odzierżeć, osięgnąć, otrzymać pomoc; dostać, otrzymanie pomocy« [w tym: od kogo (3), u kogo (1), na co (1), czyją [= od kogo] (1)] = auferre opem Mącz [szyk zmienny] (2:1:1:1;2:1): KrowObr 173v; Dawid gdy nie mogł pomocy odzierżeć v krolá Polſkiego/ przyiechał do Ruſi BielKron 350; Mącz 122b; StryjKron 235; á odniozſzy od Boſkiego Máieſtatu iego błogoſłáwieńſtwo/ pomoc/ y poćiechę/ nigdy ſię do [...] Dyabłá przeklętego/ y grzechow iego/ nie wracáli LatHar 349, 136; SkarKaz 3a, 519b.

»ofiarować pomoc swą« [w tym: do czego (1)] = offerre auxilium Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 123c; [Solon] widząc R.P. Athenieńſką przez powinnego ſwego Piſyſtráteſá vdręcżoną/ [...] ofiárował pomoc ſwą do odegnánia Tyrrańſtwá/ á przywrocenia wolnośći Phil N3, Cv.

»pomocą pomagać (a. podpomagać, a. dopomagać, a. (pod)pomoc); pomocny ku pomocy« [w tym: sobie (1); komu (5), w czym (4), czyją [= od kogo] (3), czego [= w czym] (1), przeciwko komu (1)] = auxilio patrocinari, auxiliis adiuvare a. subvenire JanStat [szyk zmienny] (10;1): Obiecuiąc Ceſarz zá żywothá ſwego/ wſzytką chućią y miłośćią oycowſką ták iáko pomocą we wſzem dopomagáć [upominał króla]. BielKron 330v; [Jezus mówił do faryzeuszy] A cobyſcie wy s tym vcżynili/ gdyby ták ná kthorego z was przyſzło/ iżby w dzyeń Sobotni rádą y pomocą ſwoią/ miał pomoc vpádłemu? RejPos 227; RejZwierc 140v; Niech mi te świątośći będą pomocne/ [...] ku pomocy w pielgrzymowaniu do żywotá wiecznego LatHar 211; Woiewodóm Stároſtowie mieyſc w ſpráwowániu ſwégo vrzędu niech nie przekazáią/ ále ráczéy onym wſzyſtką pomocą ſwą niech pomagáią [omni ope sua adiuvent]. SarnStat 278; obiecáli nam [...] nigdy w nieſczęśćiu y potrzebách náſzych nas nieopuſczáć: ále záwżdy przećiwko wſzyſtkim nieprzyiaćielom náſzym y zdrádźie y naieźdźie pomocámi/ rádámi/ y łáſkámi ſwémi nam pomágáć [contra omnium inimicorum nostrorum insidias et insultus auxiliis, consiliis et favoribus suis prosequi et iuvare JanStat 756] SarnStat 998, 119, 220, 1022, 1079, 1095.

»posłać (a. przysłać), posłany na pomoc; posłać, posłany (a. wysyłany), wysyłanie ku pomocy; zesłać (a. posłać, a. posyłać) pomoc« [w tym: komu (21), przeciw komu (7), czyją (1)] = auxilium impendere HistAl [szyk zmienny] (19:1;2:2:1;7): WróbŻołt Gv; LibLeg 10/146; Piſał też [Daryjus] y drugi liſt do Poruſa krolá Indiyskiego áby mu ná pomoc ludu poſlał [et sibi dignaretur auxilium impartire]. HistAl E7v, B7v; Krol Polſki poſłał ná rátunk Thaborom (w cżeſkiey kronice ſtoi trzy thyſiące/ á w Węgierſkiey cżternaśćie thyſięcy) ludzi ná pomoc. BielKron 303v; Poſłał mu Krol ku pomocy Firleiá z niemáłym ludem BielKron 406, 178, 206, 229, 245v, 296 (13); Mącz 22b; WujJud B2v; CzechRozm 47 [2 r.]; Hlff zuſchicken. Posłáć pomoc/ et Posłáć pośiłek. Venire in arma. Calag 288b; Ciebie wzywam/ Boże móy: ty iśćiſz me prośby/ Ty z niebá pomoc mnie ześleſz [Misit de caelo ... misericordiam suam Vulg Ps 56/4] KochPs 83; Krol mu Iágieł ná pomoc Márſzałká z Polaki Przyſłał/ á Miſtrz też Pruſki Landſknechtow z Krzyżaki. StryjKron 517, 308, 335, 375, 557, 657, 668, 712; OrzJan 12.

»posłać (a. słać), obesłani o pomoc« [w tym: przeciwko) komu (2), na kogo (1), o co (1)] [szyk zmienny] (11:1): Ceſarz ſłał do Krolá Fráncuſkiego o pomoc/ iáko ieſt powinien przećiw Turkowi BielKron 211; Szwánczarowie też ácż byli obeſłani od Ceſárzá o pomoc/ wſzákże ſie nieruſzyli BielKron 211; A w tym poſłáli do Papieża ſkárżyć y o pomoc ná Krzyżowniki o gwałtowne poſiedzienie tych kráin przerzecżonych BielKron 373v, 179 [2 r.], 227v, 228v, 309, 350 (12).

»pomocy, ku pomocy potrzebować; pomocy (nie) trzeba (a. potrzeba), potrzebujący« [w tym: czyjej [= od kogo] (8), od kogo, od czego (5), komu (3), do czego (2), przeciw komu (1)] = necessitatem habere adiutorii PolAnt; vires non desidere, opis egens Mącz; ope indigere Modrz [szyk zmienny] (22:1;5:1): PatKaz III 124 [2 r.]; był wthym bledzie wielky cżaſz Wſytek Swiath athak tho mnima Iż wſythko prżethſę otrżima Wżywocżie/ a yſz do nieba Iney pomoczy nietrżeba RejKup Q; Diar 66; KrowObr 176; BielKron 211, 454; Mącz 83a, 266c; SienLek 113; Anyeli żadney pomocy nie potrzebuią od żadney widomey rzecży RejAp 131v; RejPos 16v, 149v, 243; RejZwierc 185; BudBib Sap 13/16; CzechRozm 9v; ModrzBaz 71; SkarŻyw 369, 567; CzechEp 272; Kálwinus tákże bluźni iż Pan Bog nie tylko vżywa y potrzebuie pomocy złych niecnotliwych ludźi: ále też ich złe myſli/ y przedſięwźięćia ſam rządźi y ſpráwuie ReszPrz 75; GórnTroas 8; WujNT 556 marg, 1.Cor 12 arg, Cccccc4; Pánie/ ſłábiſmy ná táką drogę/ wielkiey nam pomocy potrzebá SkarKaz 245b, 242b, 279a.

»prosić (a. poprosić), prośba o pomoc; prosić, żebrać pomocy; prosić na pomoc [w tym: sobie (3), k sobie (2), na swą (1)]; pomoc uprosić« [w tym: przeciw komu (17), od kogo (4), czyją [= od kogo] (3), na kogo, na co (2), komu (1), k czemu (1), o co (1), czyją [= dla kogo] (1)] = petere a. implorare opem Modrz [szyk zmienny] (56:2;9:2;6;2): Owce nie máiąc z nie [z wilków] śiły [tj. tyle, ile trzeba na ich pokonanie]/ Pſow ná ſwą pomoc prośiły BierEz Fv, Pv, P3; OpecŻyw 154v; PatKaz I 14v; Ceſarz Conſtantinopolſki muſiał vciec od włochow y Frankow pomoci żebrać [auxilia mendicaturus profectus sit]. MiechGlab 66; LibMal 1533/177v, 1543/67; DiarDop 118; KrowObr 62v; BibRadz I 366a marg; [Turnus] prośił ſobie ná pomoc przez poſły krolow/ Apuliyſkiego/ Tuſyckiego/ Liguſtyckiego/ y Kámille krolowey Wolſkow BielKron 60v; Konrad Mázowieckie Kſiążę [...] vćiekł ſie napierwey do Papieżá/ proſząc dla Bogá o pomoc BielKron 231v; Słyſząc Rzymianie okrućieńſtwo Attile/ zbieráli ſie przećiw iemu proſzęcy też k ſobie ná pomoc Teodoriká krolá Gotſkiego BielKron 298; Miecſław [...] obeſłał źięćie ſwoie y inne przyiaćiele proſząc o pomoc przećiw brátu Káźimirzowi. BielKron 356, 55, [852], 89, 116, 125 (43); BudBib b3; Y ten ktorego powabiáią/ nie praw: ieſli ſię nieućiecże do inſzego lekárſtwá/ to ieſt/ do praw poſpolitych/ áby od nich pomocy prośił ModrzBaz 63, 31; SkarJedn 304; Ták ten wielki Leo świątobliwośćią ſwoią pomoc Boſką ná wyzwolenie Włoſkiey ziemie y ták cudowny ná Tyránná poſtrách z iednáć y vprośić v P. Bogá vmiał. SkarŻyw 318, 36, 171 [2 r.], 411, 593; StryjKron 180, 190, 225, 637; Ze ſkromi [wierny krześcijanin] ſwe ſwowoleńſtwo/ wpráwuiąc ſię w pobożeńſtwo/ proſząc ná pomoc ſwiętego/ Duchá ſobie Páńſkiego. ArtKanc L19v, T12v; ActReg 14; Calep 890a; Litánia tu ſię rozumie/ prośbá o pomoc. LatHar 335 marg, 634, 643 marg; SkarKaz 45a; CzahTr E4v.

»przybieżeć (a. przybiec) na pomoc« [w tym: komu (1)] (2): Mácedonowie [...] chcieli poſlać Maloagrá do krolá Alexandrá aby przybieżał do nich na pomoc [in eorum subsidium perveniret] HistAl B8; KmitaSpit B2v.

»przybyć, przybyty na pomoc; ku pomocy, z pomocą przybyć« [w tym: komu (8), czyją [= dla kogo] (1)] = intendere in adiutorium Vulg; praesidio esse, suppetias advenire Mącz [szyk zmienny] (7:1;4:1): Pánie [...] rácż łáſkáwie przybyć mnie ná pomoc moię. LubPs I2v; Leop Ps 37/23; Mącz 296b, 429a; Iezdnych 730. to namnieyſza Legia bywáłá/ [...] A to ſie rozumie okrom przybytych ná pomoc/ ktore zowiemy Auxiliares BielSpr 12; PaprPan L3v; KochPs 121; StryjKron 672; Pan Baltazar [...] wniebespieczny czas RP. zdobrą pomocą dowas przybył Zolnierza armował ActReg 23; OrzJan 77, 101; GrabPospR M4v; Krol iuż śmielſzy/ odpowiadał śmiáło/ Widząc/ że mu ná pomoc ludu przybyć miało. KmitaSpit C3v.

»(przy)ciągnąć, przyciągnienie, przyciągnęły na pomoc; ku pomocy (przy)ciągnąć« [w tym: komu (13), czyją [= dla kogo] (1)] = venire in adiutorium a. ad auxilium Vulg; currere subsidio, adferre socias vel auxiliares, ire opitulatum Mącz [szyk zmienny] (17:1:1;3): Leop Iudic 5/23 [2 r.]; Oto woyſko Fáráonowe ktore wam przyćiągnęło było ná pomoc [qui egressus est vobis in auxilium] wroći ſię do Egipthu do źiemie ſwoiey. BibRadz Ier 37/7; Myncarz roſpiſał liſty po kráinach Mánsfeldeńſkich do tych co kruſzec kopáią/ áby w ſkok ná kſiążętá ſie rzućili powiádáiąc/ iż im ku pomocy ciągnie wiele ludźi przez Fránknoią [!]. BielKron 202v, 89v, 235v, 306v, 403v, 460v; cohortes subsidiariae, Woyská ná pomoc przyciągnęłe/ prziśłe. Mącz 380d; Corona obsidionalis quae debebatur ei qui obsessos ab hostibus liberasset, Wieniec dla prziciągnienia ná pomoc oblężonym y wybáwienia od oblężenia. Mącz 380a, 66a, 73d, 102d, 104b, 209a, 380a; [Sarmaci] mniemáiąc wielki lud ćiągnąć ná pomoc Rzymiánom/ pierzcháli w ſtronę. BielSpr 41v, 41; KochPs 125; StryjKron 308, 692.

»(przy)jechać na pomoc, ku pomocy, z pomocą; zajachać na pomoc« [w tym: komu (12), przeciw komu (1)] = perregere in adiutorium Miech; in adiutorium venire HistAl; occurrere in adiutorium Vulg [szyk zmienny] (11:1:1;1): MiechGlab 3; HistAl F7v; Leop 1.Mach 10/74; [Rosennius] Andorf álbo Antwerpią wziął by był/ by im był ku pomocy nie przyiechał Vrániſkie kſiążę BielKron 192; [Skanderbeg] przyiechał z pomocą do Albániey/ y z innych kráin pogranicżnych/ zieżdżali ſie kniemu ludzie rycerſcy/ áby wygnáli Turki z Albaniey. BielKron 257v; [Tyfel] vmárł we Lwowie iadąc ná pomoc krolowi do Wałách BielKron 409, 59, 111v, 179, 240v, 372 (11).

»pomoc [komu] (przy)nieść (a. przynosić); donosić pomocy« [w tym: na co (1)] = portare auxilium Mącz (4;1): Dawid igráiąc ná hárfie przed Saulem/ nieco mu pomocy przynoſił/ ná trapienie ktore ćierpiał od złego duchá. Leop 1.Reg 16 arg; Mącz 313b; RejZwierc 189; WysKaz 39; SkarKaz 6a.

»[co] na pomoc [komu] przynieść« (1): Oto was tu z rádośćią dziś przez mię witaią. Ci cośćie im ná pomoc gárdłá ſwe przynieſli CzahTr F2v.

»przyść (a. iść), przychodzić (a. przychadzać, a. chodzić), przychodzący, przyszły na pomoc; przyść (a. iść) ku pomocy; przyjdzie pomoc« [w tym: komu, czemu [zamkowi] (24), czyją [= dla kogo] (4), przeciw komu (3), od kogo (1)] = subvenire Mącz, Calep; subsidio venire Mącz, Modrz; venire in adiutorium HistAl; succurrere, auxilio venire, ire a. venire suppecias Mącz [szyk zmienny] (25:5:1:1;5;1): LudWieś B4v; wſzelkiemu wáſzemu boiárzynowi nam na pomoc przychodzącemu [in nostrum subsidium venienti] dzieſięc złotych/ [...] damy HistAl F7v, D3, F7; A przydź s twym zbáwyenyem tu ku náſſey pomocy LubPs S3v; Leop Iudic 9/26; Zwyciężyli tedy Zydowie Amálechity/ y zbiliby byli wſzytki/ ále im noc przyſzłá ku pomocy BielKron 31v; ieſli nie prziydzie pomoc od Krolá Lokiethká zá ieden mieſiąc/ mieli dáć zamek Krzyżakom záchowawſzy ſwoie gárdłá w cáłośći BielKron 370, 226v, 227, 247, 252, 257 (15); Mącz 75a, 104b, 296b, 380d, 480b, 481a, 483b; BielSpr 20v, 54v; ModrzBaz 103v; Piotr widział iſz Pan wnocy ſuchą nogą po morzu głębokim y ſzerokim [...] iáko po ziemi mocney na ich pomoc chodził SkarŻyw 597; StryjKron 617; BielSen 6; ArtKanc Q10; Calep 1023a; LatHar 603; KmitaSpit C4v.

»przywieść (a. wywieść), przyprowadzić na pomoc; przywieść (a. przywodzić) ku pomocy; pomoc wieść (a. przywodzić)« [w tym: komu (5), do czego (1), przeciw komu (1), czyją [= dla kogo] (1)] = portare auxilium Mącz [szyk zmienny] (4:1;2;2): [Narses] przywiodſzy z Niemiec Longobárdy ſobie ná pomoc/ poráźił Gotſkiego krolá Totyllę v Bryxelle BielKron 162v, 87, 163; Mącz 313b; Bo tácy zmowę z cżártem máiąc/ w niey Bogá y wiáry S. záprzeć ſię muſzą: y niepierwey ku posłudze y pomocy ſwey cżártá przywiodą/ aſz mu táką vcżynią iáwną/ ábo táiemną przyśięgę. SkarŻyw 173; StryjKron 582, 652; niech przed ćie przychodźi Boże/ wołánie moie/ á pomoc przywodźi. GrabowSet Q4; SkarKazSej 685b.

»ku pomocy [= dla usprawiedliwienia, jako argument] przywieść (a. przywodzić)« [w tym: czego (1), czyjej (1)] (2): Auguſtyná mi tefz tu nieprzywodz ku pomocy báłwochwálſtwá thwego KrowObr 220; Mącz 305d.

»pomocy zniskąd nie spodziewać się« (1): Ceſarz Conſtantinopolſki [...] pomocy ná odſiec zniſkąd ſie nieſpodziewał/ przeiednał Olechá wielkimi dárámi/ odkupuiąc pokoy StryjKron 120.

»stać pomocą, z pomocą, ku pomocy, na pomocy; powstać na pomoc« [w tym: czemu [państwu] (1), w czym (1), czyją [= od kogo] (1), czyją [= dla kogo] (1)] = assistere auxilio JanStat (2:1:1:1;1): RejPs 173v; RejAp CC2v; W niedołężnośći mey/ ſtań ku pomocy. GrabowSet S2v; iż wiernie y mocnie przy nas y potomkách náſzych będą ſtać z ſwą przyiáźnią/ rádą/ y pomocą [adhaerebunt favoribus consiliis et auxiliis JanStat 747] ná wieczné czáſy/ y ná wieki. SarnStat 989, 1070, 1114.

»pomocy, na pomoc szukać« [w tym: sobie (2); czyjej [= od kogo] (3), od kogo (2), przeciw(ko) komu, czemu (2), komu (1), ku czemu (1), na kogo (1), w czym (1), czyjej [= dla kogo] (1)] = praesidia quaerere Modrz (27:2): RejZwierz 130v; Eudoxyná żoná Wálentynianowá/ ſzukáłá pomocy przećiw Máxymowi/ ábowiem ſie bałá o dzyedzice/ ktorzy ieſzcże byli máli BielKron 159v, 160; Atho wnet maſz gothowa [!]/ zbroię á pewną obronę/ iáko ſie maſz vbráć á kogo ſobie ná pomoc maſz ſzukáć przećiwko tym możnoſciam iego [czarta]. RejPos 78v, 72, 131, 139v, 206v, 218v (10); BielSat G2v; RejZwierc 31v, 133v, 189; ModrzBaz 43; Wżdycháć [!] będą Kśiążętá/ bogáći/ á niemiłośierni: nágo idąc/ zewſząd opuſzcżeni: tám y ſam ſię oglądáiąc/ ſtroſzcżą ſię ſzukáiąc pomocy: ále prożno. SkarŻyw 121, 86, 263; BielSen 16; Tu iuż burdá z Krzyżaki/ którzy ſwoiéy mocy Nie vfáiąc/ v Czechá ſzukáią pomocy. KochProp 8; LatHar 3, +3, 286; WujNT 323, 498; Drudzy ná ſwoie przećiwniki w domowych waśniách poſelſtwem onym pomocy ſzukáią. SkarKazSej 694a.

»zdrowiu pomocy szukać« = ratować życie (1): weſzli w rádę náſzy w nocy/ w kthorey tho zámknęli/ áby bez wſzego wſtydu zdrowiu pomocy ſzukáli á vbiegáli do zamku Walponá chorych ná konie nákładſzy BielKron 309v.

»do pomocy uciec (a. uciekać) się, udawać się; ku pomocy uciekać się, udawać się« [w tym: czyjej [= od kogo] (5)] = ad auxilium confugere Vulg [szyk zmienny] (5:1;1:1): Leop Is 10/3; GórnDworz C3v; RejPos 167; vćiekamy śie też do pomocy świętych ludźi ktorzy iuż w niebie kroluią KuczbKat 365, 335; SkarŻyw 317; LatHar 646; Coż ſobie pocżniećie w dźień náwiedzenia y nieſzcżęśćia z dáleká przychodzącego? do cżyiey ſie pomocy vćiecżećie [...]? PowodPr 69.

»uciec (a. uciekać) się, udać się, uciec, jechać o pomoc; po pomoc uciekać się« [w tym: przeciw komu (6), w czym (1)] = pro auxilia pergere Miech (17:2:2:1;2): MiechGlab 73; Potym ſie vciekł Antyoch do Ptolomeuſá Ewergetá o pomoc przećiw Scytom BielKron 128; Kſiążątká miedzy ſobą walki wiedli/ [...] Wyganiáli ſie s Páńſtwá/ á ktoremu było ćięſzko/ vćiekł do Thátar o pomoc BielKron 428, 126v, 127, 197v, 204v, 243 (14); BielSpr 57; CzechRozm 66; Toſz cżynią [odstępują Pana Boga] owi co ſię do cżárownic y cżárow po pomoc vćiekáią SkarŻyw 173, 36; [Tarkwinijus] vdał ſie do Porſeny Krolá Cluſy o pomoc/ żeby do páńſtwá ſwego był przywrocony. Phil Cv; LatHar 171, 309, 328; WujNT 393.

»pomoc uznać (a. poznać, a. znać); doznać pomocy« [w tym: czyją [= od kogo] (5), w czym (2), czego [= co pomaga] (1)] = cognoscere praesidium JanStat [szyk zmienny] (8;1): PAnie káżdy krol y każdy przełożony vráduie ſie vznawſſy pomoc twoię RejPs 29v; RejKup n8v; MurzHist H4; KrowObr 163v, 164; HistHel C; ZawJeft 10; Tobie tego życzymy/ byś górnégo Thronu Doznał we wſzem pomocy Iowiſzá władnégo OstrEpit A3; SarnStat 986.

»pomocy użyczać (a. użyczyć)« [w tym: komu (4), czyjej [= od kogo] (3), przeciw komu (1), na co (1)] [szyk zmienny] (5): BielKron 330v; KarnNap D4; Zbáẃ mię ſtráchu tego/ Nieſzczęść rády iego: Vżycz mi pomocy Przećiw iego mocy. KochPs 91; GrabowSet Gv; SkarKaz 41a.

»pomocy, ku pomocy, na pomoc używać« [w tym: czyjej [= od kogo] (9), przeciw komu (2), w czym (2), czego (1), „na wszem” (1)] = uti Mącz; adiutorium uti Vulg [szyk zmienny] (13:1:1): KlerPow 3; LibLeg 11/174v; BielKron 122, 165v; Adventitiis et externis adiumentis uti Obcych á zkąd ynąd przichodzących pomocy vżywáć. Mącz 481b, 510a; RejAp 110v; RejPos 218; ále iż duſzá przyłącżona ieſt ćiáłu/ tedy być to muśiáło/ áby ku ich zrozumieniu vżywáłá pomocy tych rzecży/ ktore ſmyſłem poięte być mogą. KuczbKat 110; Przypádnieli theż przygodá iáka ná iednego/ álić drugi biega rády ſzuka/ pomocy cżyiey może vżywa/ iáko może cieſzy/ á ſtára ſie máło nie więcey á niżli o ſwoię rzecż właſną. RejZwierc 90v; ReszPrz 75; ZawJeft 5; WujNT 212, Act 27/17; SkarKaz 634b.

»o pomoc, na pomoc wołać; pomocy, ku pomocy wołać (a. z(a)wołać); na [czyją [= od kogo] pomoc zawołać« [w tym: czyją [= od kogo] (2)] = ad auxilium devocare Mącz [szyk zmienny] (4:3;2:2;1): BierEz R2; Cżart woła Poſła na pomoc RejKup bb8v, Mv; Mącz 504d; Smiłuy ſye/ ſmiłuy: twéy pomocy Od ráná wołam áż do nocy. KochPs 128; [święty młodzieniec] w ſercu ná Chryſtuſowę pomoc záwoławſzy/ y vſty imię iego S. miánowawſzy/ ſkocżył do ogniá w kominie goráiącego SkarŻyw 201, 373, 574, 583; WerGośc 231; CzahTr Gv; KlonFlis B3.

»wziąć, brać (a. bierać, a. nabrać, a. obrać) na pomoc; brać, wziąć ku pomocy; wziąć, brać pomoc; przywziąć pomocy« [w tym: wziąwszy, biorąc (sobie) (Pana) Boga (a. imię Pana Boga (a. Pańskie) a. Ojca niebieskiego) na pomoc (16), ku pomocy (1)] [w tym: sobie (43), k sobie (5); od kogo (15), przeciw(ko) komu, czemu (5), do czego (4), w czym (2), czyją [= od kogo] (2), czemu (1), o czym (1), skąd (1)] = advocare Mącz, Calep; acceptare subsidio, in supplementum accersere Miech; uti Mącz [szyk zmienny] (41:30;6:5;15:4;1): MetrKor 34/265 [2 r.], 268 [2 r.], 37/2 [2 r.], 2v [2 r.], 4 [2 r.]; MiechGlab 7, 73; Ia Czarz Sahibkyerey wſziawſzi boga na pomocz Moſkyewſką Zyemye ſmnogymy woyſky ſwoymy. powoyowawſchi, y zaſye odyſkawſchi zyemye y wodi. brathv naſchemv wyelykyemv Crolowy y Synv ych m. y ych potomkom mami oddawacz. LibLeg 10/96; RejKup ſ6v; MurzHist B4; ſtolicá Rzymſka yeſt naywyſſſſa/ od kthorey przodkowye ich [wschodnich chrześcijan] ſwyęcenye álbo ſtáwyenye/ vſtáwy/ y pomoc bráli KromRozm III P4v, I7v; OrzList h3; BibRadz *4v, *5v, 1.Mach 11/60; Pirus Aiáxá iáko powinowátego wzyął k ſobie ná pomoc. BielKron 59; [krol francuski] zápomniawſzy tytułu ſwego Krześćiáńſkiego z Turki ſie pobráćił/ y wźiął ie ſobie ná pomoc przećiw krześćiánom. BielKron 222; Po ſkarániu Piotrá Włádziſław wźiąwſzy pomoc od kſiążęćiá Hálickiego przyiaćielá ſwego krewnego/ ćiągnął przećiw bráćiey BielKron 354v, 11v [2 r.], 301, 304v, 349v, 350 (29); Mącz 504d; OrzQuin R2; RejAp BB3v; ále doſyć ieſt na nas/ vwierzyć Pánu temu/ ku oſięgnieniu żywotá náſzego / á nie bráć ſobie ná pomoc żadnych wymyſłow ſwiátá tego. RejPos 121v, 73 [2 r.], 76, 79, 116v, 117 (10); Co ſobie ſtárzec do poććiwego żywotá ná pomoc bráć ma. RejZwierc B2 [idem 127], 12, 115v, 127, 128, 155v (9); BielSpr 58, 60; BudBib bv; MycPrz II C4v [2 r.]; Cżemu rácżey niebierzeſz ná pomoc vrzędu [Quin opem potius magistratus ... imploras]/ ktoremu y ſądy y miecż w ręce ieſt dan? ModrzBaz 62; SkarJedn 105; obrał [Samson Rzymianin] tę ſobie iáłmużnę ná pomoc zbáwieniu ſwemv/ y wysługę v Bogá: áby pielgrzymy vbogie przyymował do goſpodki ſwey SkarŻyw 593, 58, 189, 570; StryjKron 130, 385, 405, 597, 662; ábyś był imię Páńſkié święté/ Wźiąwſzy ná pomoc/ konał małżeńſtwo záczęté. KochPam 84; ArtKanc O3v; PaprUp Kv; Pana Boga napomoc biorąc starać się chcemy, aby nic na nas nieschodziło ActReg 137, 5, 20; Calep 30a; Lecz iż máło ná zgubę Troiéy Gréckiéy mocy Było/ z pułnocnych kráiów przywźięli pomocy GórnTroas 8; OrzJan 103; KołakSzczęśl A4v; SkarKaz 385b; VotSzl B2v; SkarKazSej 687b; KlonWor 19.

»wzywać (a. wezwać, a. przyzwać), wezwan(y) (a. przyzwan), wzywanie na pomoc; wzywać, wzywanie pomocy; ku pomocy wzywać (a. wezwać); o pomoc wzywać« [w tym: sobie (17), k sobie (1); przeciw komu (3), przy czym (2), od kogo (1), na co (1), czyjej [= od kogo] (1)] = invocare Mącz, Vulg, Modrz; advocare, evocare in solacium Miech; implorare, obtestari, vocare Mącz; invocare in auxiliatorem PolAnt [szyk zmienny] (48:4:1;5:2;5;1): PatKaz III 91, 124v; Lecż ſię á pana Boga wzyway nalepſzego lekarza ſobie ku pomoczy/ á będzieſz zdrów. FalZioł V 95, V 66; MiechGlab 31, 75; WróbŻołt 19/8, 49/15, 79/19, ii2; RejPs 186v; RejJóz C3; Napomnienye krolow ku wierze á ku wzywániu pomocy Páńſkiey. LubPs E4v marg, S4v, V v, Z5v, aav; KrowObr 163, 209v; Iudás [...] wezwawſſy ná pomoc ſpráwiedliwego ſędziego Bogá/ przyćiągnął przećiwko zábijácżom ſwey bráćiey Leop 2.Mach 12/5, 2.Mach 12/15; OrzList h4v; [Adonisedech król Jeruzalem] wezwał k ſobie cżterzech krolow ná pomoc Amoreyſkich. BielKron 47v; Otoman ná pomoc wezwań do Europy przyiechał. BielKron 239v, 32, 77v, 84v, 98, 122v (10); Mącz 84d, 306b, 452d, 505a [2 r.]; OrzQuin E2v; RejAp 110v; RejPos 184, 204v, 273v; BiałKat 193v; KuczbKat 275 marg; RejZwierc 12; Trzebá tedy nam wſzyſtkim vćiekáć ſie s proźbámi pokornie ku Pánv Bogu/ á wzywáć go ſobie nápomoc we dnie y w nocy BielSpr 76; RejPosWstaw [212]; BudBib Iudith 9/3; MycPrz II B4v [2 r.]; SkarŻyw 201, 211, 268; Zebrał też [mistrz pruski] woyſká Pruſkie z ſwoimi Krzyżaki/ przyzwawſzy ná pomoc Miſtrzá Liflandſkiego StryjKron 487, 225, 305, 692; CzechEp 423; CzechEpPOrz *3; Ciebie ná pomoc wzywam/ ćiebie ô miłosći/ Któréy z wieku vżywa świát dobrotliwosći. KochFr 96; ReszPrz 9; ArtKanc P15; KochProp 7; ZawJeft 5; Do cżego przyść pewnie możeſz/ gdy Páná Bogá o pomoc wzywáiąc/ w tym wſzythkim kochánie ſwe mieć będzieſz/ coby cie ſławnym á prawdziwie ſławnym/ iáko w ninieyſze cżáſy ták y ná pothomne vcżyniło Phil S5; OrzJan 14.

»pomoc (z)naleźć (a. najdować)« [w tym: w czym (2), ku czemu (1), w kim (1)] [szyk zmienny] (1): Kto ſie w ſzcżeśćiu pyſznie miewa/ A o przyiaśń ludzką niedba: Taki w ſwey ćięſzkiey przygodzie/ Zadney pomocy nie naydzie. BierEz K3v; RejPos 6v, 327; RejZwierc 65; SkarŻyw 440; ArtKanc D4; SkarKaz 519b.

»żądać pomocy, o pomoc, pomoc« [w tym: od kogo (8), czyjej [= od kogo] (8), przeciw komu (7), u kogo (5), ku czemu (1), o co (1)] = adiutorium postulare HistAl; auxilium flagitare, implorare, inquirere, requirere Mącz; petere auxilium a. opem Calag [szyk zmienny] (29:11:1): Kobyłki kiedy opádły/ A nie miáły co by iádły: Bardzo śię ſą zátroſkáły/ Mrowek o pomoc żądáły. BierEz Mv, O; Czo iá mam ſie radźićz takowych ludźi? abo ktorey pomocy od nich żędaćz o prziſługę ku panu Sżcżęſciu ForCnR C2; MiechGlab 3; HistAl I6; Ale iem roſkazuie/ [...] aby téſz drugié pozdráwiali wchodząc wdomy ich zwyczainem w żydoſtwie pozdráwianiem/ żądaiąc im pokoiu iako v nás/ pomocy bożyi. MurzNT 43v; LubPs Y5v; Zawłocki [...] żądał pomocy ku ſtátku ſwego zdobywániu BielKron 402, 21, 129, 167, 168, 190v [2 r.] (14); Confugit in sinum suum concussa Respub. Znędzona á zniſzczona Rzećpoſpolita k tobie ſie vciekłá pomoci ſpomożenia y obrony żąda. Mącz 395c, 306b [3 r.], 337a; MycPrz II B3v; Hlff begeren. Pomoc żądáć. Rátunku prośić. Petere auxilium a. opem. Calag 288a; BOże wiecznéy mocy/ Twéy żądam pomocy: Chćiéy ſye pośpieſzyć ku rátunku memu KochPs 102; StryjKron 290; ArtKanc I4, K9, K14, M2, S4, T6; Kośćioł może żądáć pomocy krolow Chrześćijáńſkich przećiw haeretykom. WujNT Zzzzz3, 211, 498 [2 r.]; KlonFlis H4v.

»wielkiey pomocy żądać« = wymagać wielkiego wysiłku (1): Manus multas poscit hoc opus. Wielkiei pomocy żąda tá robotá. Mącz 208d.

Wyrażenia: »pomoc boża, boska, (Pana) Boga, od (Pana) Boga, bogow« = adiutorium Dei Vulg [szyk 131:55] (132:37:10:4:3): MetrKor 46/46v, 175; thy wſziſthky zyemye naſſzy przothkowye bozą pomoczą y my theſz pothym szamy naſſą ognysthą schabla y głodem pobraly LibLeg 7/40v; MurzHist H4, H4v; MurzNT 43v; Leop 2.Mach 8/23; BielKron 329v; KuczbKat 335; Dowćip dziwny y pomoc Boſka ná obronę dziewictwá. SkarŻyw 445 marg, 56, 201, 211, 242, 263 (13); LatHar 352; WujNT 556, 600, Cccccc4; SkarKaz 310b, 349b, 352a, 519b; Myśl moiá ćiężko ieſt ztąd vtrapiona/ Wątpiąc o bozkiéy pomocy śćiśniona. GosłCast 69. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»cudza, obca pomoc« [szyk 4:1] (4:1): GlabGad M5v; OrzQuin G4v; Nagła to ná mię M. kſięże/ nielza/ iedno mi ſie do cudzey pomocy vciec GórnDworz C3v. Cf »bez pomocy cudzej«.

»dobrowolna pomoc« (1): Auxilia voluntaria, Dobrowolna pomoc. Mącz 506b.

»pomoc kradzieżna [= do kradzieży]« (1): Ad furta uti aliquo homine. Ku pomoci kradzieżney vżywáć. Mącz 510a.

»pomoc ludzka, człowiecza« [szyk 8:4] (10:2): Tymi słowy okázuie ſię beśpiecznie ſumnienie wiernych/ ktorzy będąc pod obroną Bożą nie myſlą o zadney pomocy ludzkiey. BibRadz I 338c marg; BielKron 240; SienLek 113; KuczbKat 275; niegodźien ieſt pomocy ludzkiey [indignus ope aliorum]/ kto w niebezpiecżeńſtwie będącym rátunku niedawa ModrzBaz 68v; SkarŻyw 487; Nádźieiá zdrádna/ w pomocy cżłowiecżey GrabowSet I4v. Cf »bez pomocy ludzkiej«.

»nadzieja pomocy, o pomocy, w pomocy« (6:2:2): BierEz O; RejPs 88v; BielKron 309v; Praecisa opitulandi potestas, wſziſtka nádzieyá pomocy odpádłá/ á odeſzłá Mącz 30a; RejPos 304v; Káleteńcżykowie/ [...] głodem przyćiſnieni/ y nie máięcy żadney nádzieie o pomocy/ vmyſlili Miáſto poddać nieprzyiacielowi. Phil D; GrabowSet I4v; Nuż záśię Croátia/ Dálmátia/ y inſzé narody [...]/ co inſzégo myślą/ ieno gdyby ie kiedy zálećiáłá iáka nádźieiá pomocy wáſzéy/ áby dźwignąć ſie á w tákiéy niewoli myślić o ſwym dobrym mogli? OrzJan 30; SkarKaz 552b; SzarzRyt C2v.

»pomoc namowiona« (1): Cżego [udziału w kosztach obrony] może ná poſpolitym Synodźie namowę wcżás vcżynić/ y pomoc námowioną w ręku ſwych pogotowiu mieć. PowodPr 84.

»pomoc z nieba, niebieska« = auxilium de caelo Vulg [szyk 8:5] (11:2): WróbŻołt Gv; Leop 2.Mach 8/20; RejPos 49v; KochPs 83; StryjKron 335; abyś [...] w miłoſierdźiu twym nádźieię pokłádáiące [...] niebieſką pomocą y poćiechą racżył miłośćiwie opátrzyć LatHar 633, +3, 136; SkarKaz 457a; SkarKazSej 670a, 687b [2 r.]; On [Stefan Batory] nádźieią ſámą Z niebá pomocy/ śmiał być nawáłnośćiam támą Pánnońſkim SzarzRyt C2v.

»pomocą, w pomocach opuszczony; pomocu opuszczać« (2:1;1): LibLeg 9/53v; Zwłaſzcża w ſwieczkich pomoczach/ czo ſą opuſzcżeni Ci ſą twoiey opiecze/ wſzythci porucżeni RejJóz C3; Ludowik Krol Węgierſki pomocą Krześćiáńſkich pánow opuſzcżony/ przećiwko nierzyiaćielowi iechał z niewielkim woyſkiem BielKron 259, 240.

»osobliwa, osobna pomoc« (4:2): BielSpr 17v; Bo on [Pan Bog] pierwey nas miłuie/ mowi Ian ś. y powoływa y ćiągnie do ſiebie oſobną pomocą ſwoią/ y vprzedzáiącą/ y z námi idącą. SkarKaz 347b. Cf »bez osobliwej pomocy«, »za osobliwą pomocą«.

»pomoc Pańska, Pana« = auxilium Domini Vulg [szyk 24:10] (26:8): LubPs E4v marg; Bez páńſkiej pomoci ſłáby rozum. RejWiz 82 marg; Nie wy ſie będziećie potykáć/ iedno tylko śmiele ſtoyćie/ á oglądaćie pomoc Páńſką nád ſobą/ o Iudá/ y ty Ieruzálem Leop 2.Par 20/17; RejPos 258, 327v; Vfáiąc páńſkiéy pomocy/ Nieboię ſyę żadnéy mocy. KochPs 37; GrabowSet Q2v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»pomoc pieniężna« = argentarium auxilium Mącz [szyk 1:1] (2): Mącz 15c; Omijam kto/ iáką pomoc pieniężną złemu nieprzijacielowi przywrócić rádził. Phil E2v.

»pierwsza pomoc« (3): Stáráć ſie tedy trzebá gdy ſie maſz potkáć: ábyś miáł pirwſzą pomoc z mieyſcá/ ktore tym pożytecżnieyſze im wyſzſze bywa BielSpr 15; SkarJedn 376; Bo nie máſz inney pierwszey pomocy iedno wierzyć w Chryſtuſá SkarKaz 348a.

»pomocą posilony« (1): Litwá záś z Zmodzią złączona/ y nową pomocą poſilona/ z Ruſaki y z Tátáry wálnym á ſćiſnionym vfem rozerwáli Niemieckie Reytery iezdne StryjKron 390.

»pomoc w potrzebie, na potrzebę, do potrzeb, potrzebna, potrzebującemu« [szyk 7:1] (4:1:1:1:1): LubPs Y5v; BielKron 226; Beſtia záſię vcży/ [iż] ábyś ty chwálił Dominiká/ Fránciſzká/ Benediktá [...] iego ſobie ná pomoc w káżdey ſwey pothrzebie y wzywał y vżywał. RejAp 110v; RejPos 220, 226v; ArtKanc K12v; SarnStat 993 marg; SkarKaz 40b.

»prędka, skora pomoc; prętki ku pomocy« [szyk 7:1] (5:1;2): Thy predką pomocz poznas Ieſli kniemu [k Panu] myſl wierna mas. RejKup n8v; LubPs ddv; Plenus officii, Wielmi posłuſzny/ Prętki ku pomocy Mącz 304c, 425d; SkarŻyw 242, 284; SkarKaz 519b [2 r.].

»pomoc przyczynna« (1): Do ktorey [do Najświętszej Matki] ſię częſto vćiekáć/ [...] y o pomoc przyczynną prośić małżonkowie nie zániecháią. SkarŻyw 45a.

»spolna, społeczna, wzajemna pomoc« = mutua opera Mącz [szyk 11:2] (10:2:1): KromRozm II a4v; Consociare arma cum populo aliquo, Społną pomocą woynę wieść. Mącz 398b, 239c; Ieſliże też w iákiey ſpráwie walecżney zgody á miłośći á ſpołecżney pomocy iednemu od drugiego nie będzye/ á będzye roſterk ábo iáka niezgodá miedzy woyſki onemi [nie będzie takie wojsko srogie nieprzyjacielowi] RejPos 334; SkarŻyw 536; WujNT Zzzzz4v; SarnStat 992, 1022 [2 r.], 1211 marg; W drugim zaſtępie ſtáre mieſzáli z młodymi/ By w zaiemną pomocą byli potężnymi. KmitaSpit B. Cf »za pomocą spolną«.

»pomoc świata tego, świecka« [szyk 12:2] (10:4): abowiem ſlaba nádzieiá ieſt w kożdey ſwieckiey pomocy RejPs 88v; RejJóz C3; A my przedſię nie dufamy iemu [Bogu]/ ſzukáiąc ſobie inych pomocy á nádzieie ſwiátá tego. RejPos 131; Zadna pomoc tego ſwiátá nie ieſt bez woley Bożey. RejPos 167 marg, 16, 167 [2 r.], 257 [2 r.], 257v [2 r.], 280 (11); rácż to dáć/ áby przez iego [św. Dominika] przyczynę/ y ná świeckiey mu [Kościołowi] pomocy nie ſchodźiło LatHar 449.

»święta pomoc« [szyk 5:4] (9): á omylna ieſt rádá y pomoc ſwiáthá tego/ gdzye nie będzye zwirzchnośći/ rády á pomocy ſwięthey iego. RejPos 257v, 257v, 326v; MycPrz II B3v. Cf »bez świętej pomocy«, »za pomocą świętą«.

»pomoc towarzyska, towarzystwa« [szyk 1:1] (1:1): Herkules [...] przyiechał do Spárty miáſtá/ gdzye był Káſtor y Polux brácia piękney Heleny/ proſząc ich o pomoc towárzyſką przećiw Láomedontowi BielKron 55, 55.

»wielka, niemała pomoc« = maximum a. multum adiumentum Modrz [szyk 40:7] (42:5): GliczKsiąż A3v, C5v, Kv; RejWiz 2v; BibRadz *5, *5v; BielKron 121, 388v, 406, 412; KwiatKsiąż F4v, K4; Eo enixius ad bellum adiuverunt, Tym więtſzą pomoc ná woynę dali. Mącz 248b, 179c, 208d, 448b; Ia ginąc/ ná was Rátá/ wołam: których wſzytkich pomoc wielka/ z oſobná kożdégo/ máłá moc w téy łodźi ieſt. OrzQuin A3v; RejAp 159v; GórnDworz H2; Boby przedſię y pomocz niemáła ku obronie/ y lepſza chwałá Páńſka s tego być mogłá RejZwierc 187, 32; BielSpr 11, 17v, 52v; Lecż miedzy wſzemi nawiętſzey mi pomocy wtey mierze dodáli Laurentius Valla, Eraſmus on Roterodamſki Martin Luther, [...] Nicolaus Zegerus ácż Antichriſtow sługá. BudNT przedm dv; ModrzBaz 44, 101v, 123v, 129v; SkarJedn 256, 376; modlem ſię powiáda/ we Mſzy zá wſzytki miedzy námi pomárłe: wierząc/ iſz to ieſt wielka duſzom pomoc/ zá ktore ofiáruie ſię modlitwá SkarŻyw 278, 3, 369, 536, 567; PudłFr 78; Wielka do zwyćięſtwa pomoc ieſt/ gdy ten ieſt w Woyſku/ ktory y zły y dobry vczynek zápłáćić może. GórnRozm A2; ActReg 5; OrzJan 29; SiebRozmyśl B; Bo ná tym wielka pomoc wodzowi dobremu/ Wiedźieć co nieprzyiaćiel myśli woyſku twemu. KmitaSpit Bv; SkarKaz 245b, 633a; VotSzl D3v; tedyby tym ſpoſobem nie máła pomoc do obrony kráiow Ruſkich być mogłá VotSzl Cv; SkarKazSej 687a.

»pomoc wojenna« (1): Belli subsidia, Pomocy woyenne. Mącz 380c.

»zdradliwa pomoc« (2): BielKron 121; Zdradliwa pomoc Tátarſka. StryjKron 747 marg.

»pomoc życzliwa (a. życzna)« [szyk 1:1] (2): Bo iuż tháki [zły] pan nie może mieć áni wierney rády/ áni żadney życżliwey pomocy, od poddánych ſwoich RejZwierc 45v. Cf »bez pomocy życznej«.

Szeregi: »pomoc i błogosławieństwo« [szyk 1:1] (2): á choć co zdobędą/ tedy naprzod ſámi ſobie o to ocży łupią/ [...] á iáko Pan Bog ma błogoſłáwieńſtwá y pomocy ſwey dodáwáć? PowodPr 14. Cf »za pomocą i błogosławieństwem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»łaska i (a) pomoc« [szyk 20:4] (24): A iżby nam Pan náſz w tym vpáść nie dał/ obiecuie nas tu podpieráć łáſką á pomocą Duchá ſwiętego RejPos 130; KuczbKat 335; SkarŻyw 263; LatHar 7, 76; vczynki náſze dobre nie ták ſą náſze/ iáko Chriſtuſowe: iż iego łáſką y pomocą ſą vczynione WujNT 656, 200, 556, 563, Cccccc4; SkarKaz 41a, 310b, 311a [2 r.], 316b, 352a. Cf Wyrażenia przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»moc i (ani) pomoc« (2): [krol od wojewody multańskiego żąda] iſſbi iego bronil moczą i pomoczą ſwoyą. LibLeg 6/55; ArtKanc B6v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pomoc, (a, ani) nadzieja« [szyk 2:1] (3): Bo gdy wiernie będzyeſz miłował Páná Bogá ſwoiego/ [...] iżći iuż inſzey nádzyeie áni inſzey pomocy nie trzebá będzye ſzukáć/ áni ná niebie áni ná zyemi RejPos 222v, 131; SkarŻyw 460. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»pomoc, (i, albo) obrona« [szyk 10:6] (16): RejWiz 123v; BielKron 402v; WujJud B2v; MycPrz II C4v; CzechRozm 66; muśiſz wáſzá kró: M. przyznáć wielkié dobrodźieyſtwo pánſkié/ że ná pomoc wáſzéy kró: M. y ná obronę/ máło nie świát wſzyſtek pobudźić raczył. OrzJan 109; Ten który mieſzka w pomocy nawyżſzego/ w obronie Bogá niebieſkiego przebywáć będźie [Vulg Ps 90/1]. LatHar 615, 211; WujNT 262, 853; SkarKaz 519b [2 r.], 634b. Cf Wyrażenia przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»pomoc a (i też) opatrzność (a. opatrzenie)« [szyk 2:2] (4): [człowiek] czudzą rzecż więcey opatrzaiącży niżli ſwą właſną, [...] będzie nie dbały o dobrą maięthnoſć maiącz nadzieię w czudzim opatrzeniu y też pomoci. GlabGad M5v; ále przedſię nádzyeiá inſza nie może być iedno w pomocy á w opátrzności Páná ſwego. RejPos 258, 326v. Cf »z opatrzności i pomocy«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pomoc i pociecha; pomoc z pociechą« [szyk 7:2] (8;1): KrowObr 62v; Ile włádáć będę mogł/ Boſką pomocą podpárt y poćiechą/ obiecuię wſzykto [!] wiernie ſkutecżnie vcżynić. BielKron 329v; GrabowSet C3v; rácż nam to dáć/ ábyſmy [...] przy śmierći poćiechą y pomocą twą opátrzeni/ á po rozłącżeniu z tym świátem/ do duchowney gory Chryſtuſá Páná byli doprowádzeni. LatHar 469, 633; WujNT Zzzzz4v; SkarKaz 273b, 611b, 633a; [[łaska Twoja] ieſt mocą moyą/ ona my poczyechy y pomocy dodawa. NowModl 65]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»nie tylko pomoc, ale też podpomożenie« (1): kośćioły Króleſtwá náſzégo przez przodki náſzé ſą hoynie nádáné: [...] dla opátrowánia ludźi vczonych y godnych [...] gdyby dobrá Kośćielné tákowym nietylko pomocy ku żyćiu/ ále téż podpomożenia [non solum facultatem vivendi, sed etiam opem JanStat 202] im y przyiaćiołóm ich nie dawáły SarnStat 192. [Ponadto w połączeniach szeregowych: podpomaganie 1 r., wspomożenie 1 r.]

»pomoc, (a) podpora« [szyk 2:1] (3): nyemáłą pomoc á podporę záwſſe rodzicy máyą z dzyatek. GliczKsiąż C5v, Kv; Adminiculum – Podpora, pomocz. Calep 25a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pomoc i posługa« [szyk 3:1] (4): SkarŻyw 173; Iż święći nam pomoc czynią/ y my im też poſługi czynim SkarKaz 635a, 634b [2 r.].

»pomoc i przychylność« (1): áni która ſtroná [Król polski ani Mistrz pruski] ku oſławieniu drugiéy ſtrony nie będźie żadnégo poduſczáć/ ná to pozwáláć/ áni pomocy y przychylnośći podáwáć [auxilium dabit et favorem JanStat 843] iáwnie álbo potáiemnie SarnStat 1068. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pomoc, (i, a, albo) przyczyna; nie przyczyna, ale pomoc« [szyk 5:3] (7;1): LibMal 1543/72v; Day nam Boże ábyſmy [...] Swiętey Iágnieſſki pomoc y przytzynę ználi KrowObr 163v; SkarŻyw 317; LatHar 171, 328, 634. Cf »bez pomocy i bez przyczyny«, »z przyczyny i pomocy«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»((a)ni, a(l)bo, tak) rada (a. porada), (i, a, a(l)bo, (a)ni, jako i) pomoc« = consilium et opera Modrz; auxilium et consilium JanStat [szyk 53.10] (63): LibLeg 9/53v, 11/174v; Tucz ni rady ni pomoczy Poruczay go boſkiey moczy. RejKup ſ8, p2v, y7v, cc7v; A pomocnicy [ku mężobójstwu] máią być rozumiani/ kthorzy ſye ná mężoboyſtwo iednoſtáyną rádą á pomocą ſpiknęli y ziednoczyli. GroicPorz ll3, o3, z, kk2; RejZwierz 130v; BielKron 330v; Mącz 504b; SienLek 113; RejAp 179v; RejPos 115v, 131v, 139v, 166v, 183v (11); Miał niemáło przyiacioł z dawná záchowáłych. Ktorzy głupich poſtępkow iego litowáli/ A rádą y pomocą wżdy go rátowáli. HistLan B4v; A kogo możeſz rátuj cżym możeſz/ ieſli nie máiętnoſcią álbo wżdy wſpomożeniem iákim/ tedy wżdy rádą álbo pomocą RejZwierc 35v, 45v, 65, 90v, 133v, 140v, 164v, 189 [2 r.]; CzechRozm 9v; ModrzBaz 107; SkarŻyw 570 [2 r.]; CzechEp 272; ArtKanc S4; do wmMMPana to donoszę prosząc w MMPana o pomoc y oporadę azebys wm MMP. swiadkiem raczyłbydz niewinnosci moiey ActReg 14; Oćiec Dobrotliwy/ Chętny do rády y pomocy ſwemu/ Synowi GrabowSet S4v; LatHar 115; WujNT 393; SarnStat 989 marg, 1069; SapEpit B. Cf Wyrażenia przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 27 r.]

»pomoc, (i, a, ani) ratunek« = ops, praesidium Modrz [szyk 13:2] (15): BielKron 228, 308; GórnDworz Bb2; RejPos 220; ModrzBaz 1v; Seine hlffe vnd frderung zuſagen. Swoię pomoc y rátunek obiecáć. Promittere fidem. Calag 436b; StryjKron 335; [naród włoski] obiecuie pomoc y rátunek dla poſpolitégo dobrégo. OrzJan 108, 90; LatHar 586; WysKaz 39. Cf »bez ratunku a pomocy«, »za pomocą a ratunkiem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»ręka i pomoc« (1): Bo ſámi przez ſię powſtáć z grzechu nie możem/ áż on [Bóg] nam rękę y pomoc ſwoię poda SkarKaz 347b.

»pomoc a towarzystwo« (1): Symmachia Pomoc á towárziſtwo ku wiedźieniu woyny. Mącz 436c.

»pomoc i zasługa« (1): Nie dał bym práwi [Luter]/ zá pomoc y zaſługę świętego Piotrá iednego pieniądzá ReszPrz 60.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, przez, krom, (o)procz pomocy« = sine a. absque ope, sine praesidio Modrzy sine ministerio JanStat (62:7:10:3): PatKaz I 4; PatKaz III 112; RejPs 105v, 203; Teras lezę bes pomoczy Wie bog doczekamly noczy. RejKup f5v; MurzHist Nv; Cicero dotąd ſie vcżył á przy náucżycyelu ſwym trwał/ áż ſie theż obroćił do rzecży poſpolitey/ y bez żadney pomocy rzecż mawyał GliczKsiąż O2; tá rybá [balena] krom pomocy podniowſzy ſie nawiętſzy okręt przewroći. BielKron 295; Ale ieſli dźiećię martwe/ tedy bywa przez pomocy rodzenie tym trudnieyſze SienLek 114; RejAp AA5v, 20v; GórnDworz P5v; ModrzBaz 125; Przetoſz zá mocą iego zniſzcżegoſz/ bez nacżynia/ bez máteryey/ bez pomocy y roboty budownicżey ſtánął ten świát/ dziwne dzieło y páłac wſzytkiego co ieſt/ niebo y ziemiá. SkarŻyw 258; Kto miał rozumu/ kto ták wiele mocy? Ze świát poſtáwił króm żadnéy pomocy? KochFrag 15; SarnStat 1301.

~ bez pomocy czego [= co nie pomaga] (3): Powieda Cicero, że lepiey tyśiąc kroć zginąć/ niżli w ſwoiey Rzecżypoſpolitey bez pomocy oręża nie moc żyć. ModrzBaz 63v; WujNT 536, 559.

bez pomocy czyjej [= kto nie pomaga] (54): temu nieſproſta duſſa moia bez twey laskawey pomocy aby ſobie co ſama pomoc mogla RejPs 171, 44, 162; MurzNT 176; Y ktoryſz yeſt táki cżłek coby o ſwey mocy/ Wſtąpił ná gorę Páńſką procż yego pomocy LubPs F3v, aa5v; RejWiz 165; BielKron 311; Mącz 210b; RejPos 26, 40, 51, 142v [2 r.], 143 (10); CzechRozm 3v, 36 [2 r.], 122; ModrzBaz 2, 127; ArtKanc H13; niebespieczne mu [cesarzowi] się zdało do Polski obrocic bez pomocy. Rzeszki [tj. rzeskiej] ActReg 5; GrabowSet F4v, I2v, S4v, T2v; Coż zá śiły ſą náſze/ coż zá rozumy náſze bez P. Bogá y pomocy iego? SkarKaz 609b, 633a; [Jest też tam trzeci młynik zbudowany w lesie [...]; który zbudował młynarz Rayko swym nakładym krom pomocy pańskiej LustrMaz I 103]. Cf »bez pomocy bożej«, »bez pomocy ludzkiej«, »bez Pańskiej pomocy«.

W połączeniach szeregowych (3): tego doſtáć áni doſthępić nie możemy/ oprocż rády/ pomocy/ á podpárcia Duchá ſwiętego. RejPos 143; WujNT 536; SkarKaz 310b.

W charakterystycznych połączeniach: bez pomocy każdej (2), łaskawej, wszej (2), wszel(a)kiej (2), żadnej (4); bez pomocy łaski (2).

Wyrażenia: »bez pomocy bożej, boskiej« = sine a. absque ope divina Modrz [szyk 7:5] (6:6): nikt o ſwey mocy/ Nie może nic dobrego bez Boſkiey pomocy. RejWiz 133v; Abowiem nieieſt to podobna rzecż/ áby kto mogł dobrze rzędzić/ ábo ſiebie/ ábo kogo drugiego/ bez Bożey pomocy. GórnDworz Hh6v; HistHel C3v; ModrzBaz 75v, 129; á iſz nic ſobie bez pomocy Boſkiey o ſtátku ſwym y wytrwániu obiecowáć niemogł [św. Piotr]: zięty boiaznią miedzy złym towárzyſtwem w domu nieprzyiaćioł Páná ſwego/ vpadł w on grzech vſtnego záprzenia. SkarŻyw 598, 262, 597; WujNT 536; SkarKaz 310b; SkarKazSej 678b; prożne człowiecze ſtáránie bez Bożey pomocy. SzarzRyt C3v.

»bez (a. przez) pomocy cudzej« [szyk 1:1] (2): przeź cudzey pomocy nieprzyiaciołom swym nietylko się bronili ale y srogiemi byli ActReg 40; KlonFlis A2.

»bez pomocy ludzkiej, człowieczej, ludzi« = sine ministerio hominis JanStat [szyk 4:2] (4:1:1): PatKaz III 112; KromRozm II g4v; Pan Bog wſzechmogący mogłby przez Duchá ſwego ſwiętego táiemnym oſwieceniem przez ludzkiey pomocy [...] wſzythek ſwiát odnowić/ y Koſcioł ſwoy rządzić RejPosRozpr b3v; SarnStat 466; ſam człowiek ieſt z śiebie niedoſtáteczny/ y potrzeb ſwoich bez pomocy innych ludźi odpráwić nie może. SkarKaz 633a, 419b.

»okrom, bez osobliwej pomocy« (2:1): żaden znich [z ludzi] w ſwem vrzędźie niemoże ſię dobrze popiſáć/ okrom oſobliwey pomocy Bożey [absque singulari ope divina]. ModrzBaz 129, 75v; SkarŻyw 262.

»bez Pańskiej pomocy« (3): Bez Páńſkiey pomocy ſłáby rozum RejWiz Cc4, 135; Prácuy we dnie/ prácuy w nocy/ Prózno bez Pánſkiéy pómocy KochSob 57.

»bez, oprocz świętej pomocy« (1:1): Bowyem oprocż twoyey ſwyętey á możney pomocy/ Nigdy bych ya iſcye nye mogł wytrwáć o ſwey mocy LubPs aa5v; gdyż to wieſz iż my bez twoiey ſwięthey pomocy áni przeźrzeć/ áni ſie obacżyć/ áni ſobie nic pomoc nie możemy RejPos 173.

»bez pomocy życznej« (1): Bez twey pomocy życżney/ Y tarcże łáſki/ [...] Lácno mnie zwalcży/ Smok w złośći ćwiczony GrabowSet S4v.

Szeregi: »bez łaski i pomocy« (1): [własna wola] do wysługi łáſki Bożey y ziednánia oycżyżny [!] oney niebieſkiey/ nic/ bez oſobliwey łáſki y pomocy Boſkiey niemoże. SkarŻyw 262.

»bez pomocy a bez miłosierdzia« (1): A wołaycie ku Pánu ſwemu/ áby włożył ná nię [na duszę] miłośćiwą rękę swoię/ [...] áby ták nie zámárłá/ nie obacżywſzy ſie/ bez pomocy á bez miłoſierdzya iego ſwiętego. RejPos 256.

»bez pomocy a bez obrony« (1): [przyrodzenie nasze pokusom obronić się nie może] bez pomocy á bez oſobliwey obrony Páná tego: ktory wſzytko wie/ widzi/ y ſpráwuie RejPos 352.

»bez pomocy i bez przyczyny« (1): przedſię ná to pomni/ iż Pan wſzytko vcżyni dla ciebie bez wſzey pomocy/ y bez wſzey przycżyny káżdego RejPos 186.

»bez rady i (a) (bez) pomocy« [szyk 7:3] (10): żaden pan ieden Krześćiańſki odeprzeć [mocy tureckiej] niemoże/ bez rády y pomocy inſzych krolow BielKron 311; RejPos 26, 142v marg, 183v; CzechRozm 3v, 36 [2 r.], 122; CzechEp 277; KlonFlis A2.

»bez ratunku a pomocy« (1): to pewnie wiemy/ że bez twego [Panie Boże] rátunku á pomocy nie tylko w thák wielkiey rzecży/ ále y w namnieyſzey nicbyſmy vcżynić nie mogli RejPosWstaw 42.

»sam (przez się a. rękoma swoimi, a. swą ręką, a. palcami rąk swych), (swą) własną mocą, własnymi siłami, bez (a. przez) (czyjej a. żadnej) pomocy« [szyk 12:1] (10:2:1): GliczKsiąż O2; RejZwierz 78v; Ale to obácż/ iż ten to wſzechmogącj pan/ ſwą właſną mocą/ ſwym właſnym Boſtwem/ bez żadney pomocy/ ſzedł iáko práwy Krol á iáko práwy Bog do niebá ſwego. RejPos 135v; CzechRozm 3v, 36 [2 r.], 122; [Bog] ſam rękoma ſwoimi bez rády cżyiey/ [...] y pomocy niebo y źiemię ſtworzył. CzechEp 277; WujNT 536; A tákowa rzéká álbo potoczek ma bydź zá gránice miáná: która [...] przez inſzé mieyſcá ſwoie ſzćié y płynienié obróći/ przez pomocy ludzkiéy właſną mocą [sine ministerio hominis, sed propria virtute naturali JanStat 419] SarnStat 466; Bo ieſli ćieleſnych potrzeb ſam ſobie człowiek bez pomocy drugich doſtáć nie może: dáleko więtſzą ma ſłábość ná duchownych potrzeb wiecznego mienia doſtawánie. SkarKaz 633a, 633a; [Hippijas] to wſzytko ſwą ręką bez rády y pomocy cudzey vrobił/ nie tylko ſuknią/ obuwie/ cżapkę/ pás y pierzśćień: ále też náwet ſzárłat KlonFlis A2. ~

»z pomocy [czyjej]« (9): Rzekł Brutus/ dopuśććie nam iż káżdego roku będzyem mieć moc wybráć kilko Mágiſtratow/ ktorzyby náſzych praw y inych rzecży ſtrzegli/ á o krzywdy náſze mowili/ [...] áby z ich pomocy poſpolſtwo nie było vćiśnione BielKron 108v.

~ Wyrażenie: »z pomocy bożej, boskiej« [szyk 3:2] (4:1): Teraz bogati Czeſarſ naſ yego m. zbozey pomoczy ſzwamy przyyaczielſtwo ma. MetrKor 46/117v; SkarKaz 576b; PaxLiz A2v, Cv; SkarKazSej 657a.
Szeregi: »z pomocy a łaski« (1): czo mamy to wſzytko ſyey [Maryi] pomoczy a laſky myloſyerdzya mamy PatKaz III 92.

»z opatrzności i pomocy« (1): Bo ſam przyrodzony rozum vkázuie/ iż rządy y ſpráwy kroleſtw y pańſtw z Bozkiey opátrznośći y pomocy ſtoią SkarKazSej 657a.

»z przyczyny i pomocy« (1): ſktorą [uciętą ręką] gdy ſię przed obrázem niepokaláney dziewice Matki Bożey modlił/ z iey S. przycżyny y pomocy zlecżonym zoſtał SkarŻyw 319.

»z rady a z pomocy« (1): iż cokolwiek ieſt zbioru á nábycia twego nád wolą y nád poſtánowienie Páná twego/ iż to wſzytko maſz z rády á s pomocy onego márnego á omylnego krolá y kſiążęciá ſwiátá tego RejPos 326. ~

»przez pomoc« (11): Cynamon w Mutylu rośćie ieſt drzewo/ od ktorego gdy przez pomoc ſkorá odwſtánie [tj. gdy zostanie siłą oderwana]/ od ſłońcá ſie vpiecże/ potym zá Cynámon biorą onę ſkorę ſłotką. BielKron 446v; O Pánie Boże/ [...] rácż dobre chęći/ y myśli náſze/ [...] przez gotową pomoc do końcá ſzcżęśliwego prowádźić. LatHar 358.

~ przez pomoc czyją [= od kogo] (8): Acz to idzie z boſkiey mocy Ale wżdy przez ich [świętych] pomocy RejRozpr B3v; KromRozm III I7v; Potym przez pomoc Antypatrá kſiążęciá Idumee oycá Herodowego/ pomśćił ſie nád brátem. BielKron 118v, 370, 392v, 403, 458v; LatHar 232.

Szereg: »przez pomoc i obronę« (1): niechay będźie [serce moje] ſtrażą dźienną y nocną obtocżone/ z ſtrony wiekuiſtego dźiśieyſzey łáſki twoiey záchowánia, przez pomoc y obronę twoię/ y modlitwę wſzyſtkich Swiętych twoich. Amen. LatHar 232. ~

»z pomocą« = adiuvantibus, iuvamine HistAl; iuvantibus Mącz (47):

~ z pomocą czego [= co pomaga] (1): IEſliby ktho ná czyię inſtygácyą dan był do kaźni poſpolitey/ s pomocą práwá/ ná obżáłowánie o dług [...] á Więźień by z więźienia vćiekł: Sędźia obwiniony o to/ będźie wolen gdy ſam przyſyęże iż Więzień bez iego winy [...] vćiekł. GroicPorz ſ2.

z pomocą czyją [= od kogo] (46): matuchno laſkawá/ proſis za nami ſynácżka/ [...] byſmy ſie polepſſyli/ ſſcżęſnie dokonali/ a tak ſ twoią pomotzą do niéba ſie doſtali. OpecŻyw 20v, 135; SeklWyzn b3v; Wawrzinyecz Sarkala furman ze Lwowa Scheraffedina Thurka na Boru ſzlyeſzinlkym wnyedzielyą po ſzwyąthym Iacubye zabill spomoczą dwv yeznich LibMal 1548/145v; KromRozm II n3v; GroicPorz b4v; Konon Atheńſki ktory był vciekł do Perſyey/ s pomocą Perſow poráźił Lácedemony. BielKron 121, 121, 128 [2 r.], 131v, 172, 199v (11); GórnDworz Bb3; BudBib 2.Mach 4/36; PaprPan N2, Ee4v; W ten czás też Swidrigáiło Podole z Ruſką y Moſkiewſką pomocą burząc poimał był Teodorá álbo Fiedká Koributowicá Xiążę Nieświeſkie StryjKron 582, 121, 295; ReszList 144, 185; Ieśienny ſpuſt też wcżás odpráwowáć/ áby ſzkuty nie zámárzły/ z pomocą Kmiotkow/ áby żytá pożycżyli GostGosp 94. Cf »z pomocą bożą«, »z pomocą Pańską«.

Wyrażenia: »z pomocą bożą, boską, Pana Boga, bogow« = diis adiuvantibus, divino iuvamine HistAl; diis (bene) iuvantibus Mącz [szyk 12:6] (12:3:1:2): LibLeg 11/44v; Powinienem ty ſlvby/ wedłvg przemożenia mego/ ſpomoczą bożą pełnić. SeklWyzn A2v, g4; Wiedzcie to zá pewne iákom dotychmiaſt zwyciążał/ ták y potim s pomocą bogow zwycięſtwo otrzimam HistAl G6v, C2v, F2; Podpomagaymy/ rátuymy/ á nośmy gi [Kościół święty] ná rámionach ſwoich/ ſtháráiąc ſie o nim pilnie s pomoczą Páná Bogá náſzego LubPs A5; OrzList e3; BielKron 319, 406v, 454; Neque diis iuvantibus ante brumam expectabis, S pomocą boską nádzieway ſie mnie przed zimą. Mącz 179c, 24b; KwiatOpis D2; LatHar ++7; WysKaz 27; Zá czym człowiek z tąż pomocą Bozką bierze świátłość z wiáry/ ſpoſabiáiąc ſię do oney łáſki Bożey SkarKaz 347b; SkarKazSej 664a.

»z cichą pomocą« (1): Tráſybulus/ zebrawſzy ſwe towárzyſze rozbiegłe s ćichą pomocą Thebanow/ wzyął miáſto Atheny BielKron 121.

»z pomocą Pańską« (1): yeſt Ewányelia ktorą Apoſtołowye y potomkowye ich álbo namyáſtkowye/ biſkupi y kápłani wſſytkyemu śwyátu y wſſem wyekom yákoby przez ręce podáli z pomocą Páńſką/ ktory ich powyeśći cudámi potwirdzał KromRozm II c.

Szeregi: »z łaską i pomocą« (1): Lecż ápplikácyą tym ſpoſobem oddáiemy rzecżom tym ktorym on ią podáć racżył/ to ieſt vcżynkom náſzym/ z łáſką y pomocą Bożą vcżynionym vtrapienie iákiekolwiek nam przynoſzącym. WysKaz 27.

»z pomocą i poradą« (1): [rajce przysięgają] ſtrzedz potćiwoſći/ pomnożenia pożytkow/ y práwá Mieyſkiego/ ták iákoby nalepiey ználi á mogli/ s pomocą y porádą ſtárſzych GroicPorz b4v. ~

»za pomocą« = ope, cooperante JanStat; adminiculo JanPrzyw (245):

~ za pomocą czego [= co pomaga] (13): A przeto ieſt [sprawiedliwość cnotą] naidoſkonálſzą/ y zá iey pomocą inych cnot ſkutki pełnimy GórnDworz Ff8, Ff7v, Mm3v; RejPosWstaw [412]; KarnNap F3; O ktorych to bogátych/ ktorzi zá pomocą bogactw ſwoich do vrzędow ſię gárną/ co mam powiedźieć? ModrzBaz 42v; Zá tych [trzeźwości i miary] pomocą/ nie tylko człowiek wiele ćiężkich niemocy ſię vſtrzeże/ ále y niektórych zbędźie. KochPij C2v; LatHar 431; SarnStat 941. Cf »za pomocą łaski«.

za pomocą czyją [= kto pomaga] (227): Także wychodzi [dzieciątko] z żywota za pomoczą babiną/ aż dokończa wynidzie FalZioł V 16c; MiechGlab 72; RejPs 25v; LibLeg 11/42v; LibMal 1546/111; Nigd Franciſzku niemoże pana Ieſuſa Chriſtuſa/ panem ſerdecznie powiedźiéć/ aléſz za pomocą ducha świętégo MurzHist K; KromRozm III A7, B4; LubPs G3; GroicPorz kk; KrowObr 41; RejWiz 77v; BibRadz Ps 143 arg; w tym cżáſu byłá bitwá v tegoż zamku y poſzcżęśćiło ſie Kliweńſkiemu Kſiążęćiu zá pomocą Krolá Fráncuſkiego BielKron 221; á ták then moy zakon [mówi mistrz Pruski] zá pomocą Ceſárzow/ Pápieżow/ y kſiążąt rzeſze Niemieckiey przez 53. lat walcżąc/ thy krainy Pruſkie pod Pogány poſiadł BielKron 231v; Pothym inni Biſkupi zá pomocą Sąſieckich Krześćijan/ wypędźili Pogány. BielKron 437v, 61v [2 r.], 172, 175, 177, 178v (18); GórnDworz Z4v; RejPos 34, 165, 240; BiałKat 58v; GrzegŚm 66; HistLan Cv; KuczbKat 130; RejZwierc 256v; WujJud 76v [2 r.], 114; RejPosWstaw 21v, 22; CzechRozm 53v, 228v; PaprPan Ee4; KarnNap A2; Niech ma ná tym doſyć Anátolius/ iż zá pomocą wáſzą á zá przyzwolenim moim/ Biſkupem tákiego miáſtá zoſtał. SkarJedn 188, 188, 333; PAnie/ zá twoią záwżdy pomocą Król bije Nieprzyiaćielá ſwégo KochPs 29, 44; Ná koniec/ zá pomocą iednego kápłaná Gwidoná/ y niektorych ludzi zacnych/ [...] nálezli mu na puſtyniey názwáney Stabulum Rodis/ bárzo przyſtoyne y ſpokoyne mieyſce SkarŻyw 168; Iezu [...] Zuzánná zá twoią pomocą nád plugáwymi cudzołożniki gorę otrzymáłá SkarŻyw 341, 31, 196, 299, 308, 518; StryjKron 190, 380, 492; CzechEp 411, 414; NiemObr 5, 6; KochWz 139; Bądź Pánie przy mnie/ proſzę nie opuſzcżay wiecżnie/ Day bym zá twą pomocą/ chwalił ćię beſpiecżnie GrabowSet B4, P2v; OrzJan 82; Oto prágnę tego/ ábym ſię zá pomocą twoią popráwił/ y o to ſię ſtáráć będę. LatHar 71, 20, 242, 344, 628, 676; SarnStat 195; SiebRozmyśl E4; SkarKaz 79b, 116b, 387b; VotSzl A2v. Cf »za pomocą bożą«, »za pomocą Pańską«.

W charakterystycznych połączeniach: za pomocą bogactw, pisania, przyczyny [czyjej], rozumu (2), zakału grzechu; za pomocą Chrystusową (Chrystusa) (3), czartowską, diabelską, Ducha Św. (7), (złych) ludzi (2); za dziwną pomocą, łaskawą.

Wyrażenia: »za pomocą bożą, boską, (Pana) Boga« = auxilio Dei, adiutore Omnipotente Vulg; Domini auxilio, Dei voluntate PolAnt; auspice Domino JanStat, JanPrzyw; dante Domino, Divino numine JanStat [szyk 89:31] (94:16:10): Zgromił [król] wſzitky ſwé nieprziaciele: Iedný zwalćił wielkým nakładem y motzą/ Drugé też rozumem za Bożą pomotzą. KlerPow A2v; LibLeg 11/158, 186v; MurzHist D2; KromRozm III N8; Ale my zá pomocą Páná Bogá ſwego/ Nigdychmy nic nye ználi ſobye ſſkodliwego LubPs E4; Leop 1.Par 18 arg, 2.Mach 8/24, 12/11; ſtoię y zá pomocą Bożą ſtać będę przy ſtárodawnym zwyczáiu y ſpoſobie Koſćiołá Bożego OrzList d4v; Od tych ktore ſobie lekce pocżytał/ ſtrapion ieſth zá pomocą Boſką BibRadz 2.Mach 8/35, 2.Mach 12/11, 16; nie ná wielkośći ludu ále ná męſtwie zwyćięſtwo należy/ ktorego zá pomocą Boſką ieſt nádzieiá BielKron 307v, 178, 206v, 243v, 244v, 253v (13); KwiatKsiąż G2; SarnUzn A2v; SienLek 139; KwiatOpis C, D; łatwie zá pomocą miłego Bogá poznawſzy prawdę/ przy niey zoſtánieſz/ ktoraćię [!] wolnim vcżyni. GrzegŚm 67, 17; KuczbKat 130, 395; BielSpr 71; tęż [wiarę] też zupełną y niepokaláną/ áż do śmierći ſtátecżnie á mocnie zá Bożą pomocą trzymáć y wyznáwáć będę WujJud 27; BudBib 2.Mach 12/11, 16; BudBibKaw A3; MycPrz II D; Otoż zá pomocą Bożą wtem moiem przekłádzie iuż niemáło [...] tákowych przyſad vbyło. BudNT przedm a5v, przedm bv; CzechRozm 41, 51v, 121v, 137, 145v, 223v, 233v; KarnNap B4; do tego przyść miáło/ że zá Boſką pomocą [Deo propugnante]/ iego niewinność miáłá ſię okázáć. ModrzBaz 85v; SkarJedn 189, 217, 326; SkarŻyw 135, 211, 235, 250, 299 (11); StryjKron 300, 772; CzechEp 7 [2 r.], 16, 26, 36, 216 (10); CzechEpPOrz **2; NiemObr 7, 22, 31, 96, 151; ActReg 147; LatHar +3v; áby ſię okazáły ſpráwy iego/ iż w Bogu ſą vcżynione. [Ioann 3/21] (koment) To ieſt zá pomocą Bożą z łáſki Bożey/ y znátchnienia Bożego. WujNT 314; WysKaz 3, 14, 16, 17; SarnStat 9 [2 r.], 19, 349, 889, 908; Wielka cnotá ieſt poſłuſzeńſtwo/ y wielkie ſię w nim pokuſy zwyćiężáią zá pomocą Bożą. SkarKaz 121a, 1b, 5b, 155b, 240b, 274b (11); VotSzl B3v, C3v, C4, F; CzahTr E3v; PaxLiz B3; Przychodzą ná nie [na królestwa] tákie przypadki y trudnośći/ z ktorych żadną mocą y rádą wyniść nie mogą: áż zá pomocą nawyżſzego krolá y Bogá/ ktory wſzytko może. SkarKazSej 678b, 664b, 683a, 689a, 696a, 700a.

»za pomocą [od kogo] daną« (2): Wolą zwierzchni wálcżyć s ſobą ſámi/ Niżli ćiągnąć ná pogány s námi. Snádnie by im to zá cudzą śćiáną/ Zá pomocą cżynić od nás dáną. BielSat G2v; BielSen 16.

»za pomocą łaski [czyjej]« = cooperante clementia JanStat (4): KromRozm III N7; Niechayże ſię też/ zá pomocą łáſki twoiey/ inſzym gośćińcem do niebieſkiey oycżyzny wracam LatHar 239; tego czáſu Prełaći [!]/ Kśiążętá/ Pánowie y ſzláchtá/ y wſzyſtko poſpólſtwo króleſtwá Polſkiégo/ zá pomocą łáſki Bożey Naiáſnieyſzé Kśiążę Páná Włádyſłáwá Krolá Polſkiégo/ [...] z pogánſkich błędów wywiódſzy/ zá Królá y páná ſobie wźięli. SarnStat 8 [idem] 993.

»za osobliwą pomocą« (1): áby [ludzie zakonne] zá oſobliwą obroną y pomocą twoią/ to wſzytko co z dáru twego przed ſię wźięli/ álbo obiecáli/ ochotnie wypełnili LatHar 628.

»za pomocą Pańską, Pana (wszechmocnego)« = auxilio Domini Vulg [szyk 19:4] (17:6): Zá Páńſką pomocą nie ma grzech mocy nád duſzą. LubPs B5v marg, B5v, Ev marg, H4, Z3v; Leop 2.Mach 8/35; BibRadzBaz ktv; RejAp 158; RejPos 166, 327v; WujJudConf 14v; SkarJedn 183; SkarŻyw 31, 41, 500; Iuż tedy zá pomocą páńſką wezmę to przedśię/ cżymbych zacność y pewność piſmá ś. okázáć/ y ludźiom błądzącym obiáśnić mogł. NiemObr 68; Krzyżacy przedśię z nowu ſwego ſczęśćia kuſzą/ Lecz zá páńſką pomocą vſtępowáć muſzą. KochProp 11; PaprUp B3; y ták to tyránſtwo/ to okrućienſtwo y wáſzym/ y bráćiéy wáſzéy/ co w niewoli ieſt/ ruſzeniém y okrzykiem/ zá pomocą da Pan Bóg pánſką vpádnie. OrzJan 33; y nie máſz ná świećie pokuſy/ ktorey zá pomocą Páná Bogá twego zwyćiężyć nie możeſz. LatHar 576, 682; WujNT przedm 3; SkarKaz 548b.

»za pomocą spolną, społeczną« [szyk 1:1] (1:1): nálezliſmy áno buduią dom boży wielki: [...] á że tá robotá spilnośćią ſie dzieie/ y zá pomocą ſpołecżną [instanter fieri, et suffragare] Leop 3.Esdr 6/10; VotSzl Fv.

»za pomocą świętą« [szyk 2:1] (3): day [Panie] áby nam obmierzły dla imieniá twego ſwiętego ty márne roſkoſzy ſwiátá tego/ á iżbychmy zá ſwiętą pomocą twoią doſtáli onych wiecżnych ſkárbow RejPos 165; KarnNap A2; NiemObr 6.

Szeregi: »za pomocą i błogosławieństwem« (1): Zákwitnęłyby ieſzcze da Pan BOg/ iáko znowu támte kráie/ y to co z żáłośćią náſzą nieprzyiaćiel wielekroć ſpuſtoſzył/ mogłoby ſię w rychle odnowić/ zá pomocą y błogoſłáwieńſtwem miłego Páná Bogá. VotSzl F.

»za pomocą i za lekarstwem« (1): iżbj też fkłonność nátury ku grzechowi/ zá pomocą y zá lekárſtwem máłżeńſtwá świętego/ mogłá od grzechu być záchowána. KarnNap F3.

»za łaską a (i) (za) pomocą« [szyk 3:2] (5): KromRozm III A7; WujJudConf 14v; ále to nadewſzytko w Wáſzey K:M: ma być wyſławiano/ że Waſzá K:M: raz dobrze pocżąwſzy/ toż zá łaſką á pomocą Bożą ieſzcże lepiey końcżyć racżyſz BudBibKaw A3; KarnNap B4; SarnStat 19.

»za natchnienim i za pomocą« (1): o mądrość Boſką ktorey nam ku zbáwieniu potrzebá/ áni kuśić śie niemożemy iedno zá nádchnienim y zá Bożą pomocą. KuczbKat 395.

»za obroną i pomocą« (1): LatHar 626 cf »za osobliwą pomocą«.

»za powodem y pomocą« (1): Pewnieby ták niedbáli/ [...] ku oyczyznie ſwey nie byli/ áby o iey dobrym/ zá powodem y pomocą W.M. nie mieli rádźić. VotSzl A2v.

»za radą a (i) pomocą« (2): LibLeg 11/42v; [złodziejstwo jest tajemne] gdy [złodziej] rzecz krádzioną tái/ álbo gdy zá czyią rádą y pomocą złodźieyſtwo ſye sſtáło. GroicPorz kk.

»za pomocą a (za) ratunkiem« [szyk 2:1] (3): Wſſákoż ná mye nic nye prziydzye nigdy ſſkodliwego/ Zá rátunkyem á pomocą Páná wſſechmocnego LubPs H4, Z3v; RejPos 327v.

»za sprawą i pomocą« (1): przywiedźie do ſkutku to cżego pożąda/ zá ſpráwą y pomocą dyabelſką CzechEp 414.

»za pomocą i staranim« (1): gdy śie kto ná ten świát rodźi/ y mámki y miſtrzá potrzebuie/ zá ktorych pomocą y ſtáránim byłby wychowan KuczbKat 130. ~

W przen (6): Błogo tobie Izráelu/ kto podobny tobie o ludu zbawiony przes Iehowę tarcżą pomocy twey/ y miecżem pochwały twey BudBib Deut 33/29; Niech twéy pomocy/ pánie/ Swiátło prawdźiwé wſtánie KochPs 64; Lecż go P. Bog nie zápomniał/ widząc iſz ſię bárzo názad náchylił/ podiął vpádnienie iego/ podporą pomocy ſwey. SkarŻyw 167; Ná mieyſcu onym [na grobie św. Floriana] dobrodzieyſtwá Boſkie/ w cudownych pomocách wſławili Floryáná S. y wſławion w nim Bog kroluiący SkarŻyw 403; Aby przećiwnicy/ vznawſzy te rzecży/ Z wſtydem ocży ſwoie odwiedli odemnie/ A niech pomoc kwitnie twa z poćiechą we mnie. GrabowSet C3v.

W charakterystycznych połączeniach: podpora pomocy, światło, tarcza; cudowna pomoc.

a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Aleć to tobye/ Rycerzu/ zápłáćić/ Byś miał y ſto ſzyy/ przedſięć ie tu ſtráćić. Ták mowiąc/ drogę pilno mu záwierał/ A káżdą pomoc wielkim gwałtem ſpierał. KochSz Bv.
Przen (68):

pomoc czego [= co pomaga] (5): gdy by ona [ślina] miała w ſobie iaki ſmak właſny, tedyby ięzik żadnego inſzego ſmaku opcego nie vcżuł, gdyż ięzik pomoczą ſliny cżuie vkuſzaiacz. GlabGad C5v; SienLek Vuu2. Cf Wyrażenie.

Zwroty: »dawać pomoc [ku czemu]« [o procesie fermentacji] (1): [w winie podstałym] lagier ktori ieſt fundament winny á iakoby korzen iego iuż ſie od niego oddzieli, tak iż nie dawa mu żadney pomoci ku ſprzeciwianiu rzecżam zewnętrznym iako ieſt wiatr wyſuſzaiąci albo też ciepło zagrzewaiące. GlabGad Hv.

»mieć pomoc [od czego]« (1): gniew pomaga bárzo ku męſtwu: [...] niechęć do złych ludzi/ ſpráwiedliwośći oſłábieć nie dopuſzcza: tákież też y ine cnoty/ niemałą pomoc máią od áffektow GórnDworz Ff7v.

Wyrażenie: »z pomocą rzek« [szyk 2:1] (3): [z jeziora rzeczonego Wolgo] ſpomocámi inſzych rzek/ vroſłá ieſt wielka rzeká rzecżona Wolgá wſzythkiemu światu ſławna/ ktora ſie rowna Nilusowi álbo Iuduſzowi [!] BielKron 431v, 430; Rio de la plata [...] ku Południowi/ z wielą inſzych rzék pomocą/ w morze wpada. Oczko 7v.
a) To, co pomaga do wykonania lub osiągnięcia czegoś (33):
α) Środki, rzeczy lub czynności pomocne; praesidium Modrz (30): Ieſli ná Wioſnę śliniogorz komu będźie: [...] táko wczás pomágáć/ krwie puſzczánim/ Bańkámi/ żywotá przepuſzczánim/ chárchánim/ y innymi pomocámi. SienLek 21; żadny wymyſł ſwiátá tego/ áni żadna pomoc áni ná niebie áni ná zyemi nie może pomoc s tego vpadku twoiego RejPos [310]; Ale by to byłá ſpráwiedliwa rzecż/ poſtánowić to/ áby żaden o ſwoię rzecż mowiąc/ od niey nieodſtępował ábo zinąd pomocy iákokolwiek wźiętych nieużywał. ModrzBaz 94v; Dobrzeby y do przednieyſzych Ruſkiego nabożeńſtwá Pánow/ vcżone poſyłáć/ á onym ich błędy y niebeśpiecżeńſtwo vkázowáć. Y innych wiele pomocy do tego ſłużyć mogą. SkarJedn 381; SkarKaz )(3v.

pomoc od czego [= przeciw czemu] (1): Od Gradu abi przemynal powyada thakowa pomocz Gdi iuſz burza powſtanye tedi wzyacz trzi koraliky y mowicz [...] LibMal 1544/84v.

pomoc czemu (1): KromRozm III D5 cf »podpora albo pomoc«.

pomoc ku czemu (3): A tak pewna rzecż ieſt iż wiatr ieſt przednia przycżyna ku żiwotowi, toż zanim pokarm iako pomoc ku pożywieniu. GlabGad F5. Cf »pomocą być«, »pomoc mieć«.

pomoc w czym (1): OpecŻyw 168v cf »pomoc abo lekarstwo«.

pomoc czyja [= dla kogo] (1): Cum cuncta auxilia Reipublicae labefactari convellique videat, Gdy wſziſtki pomocy Rzeczypoſpolitey lecieć y w niwecz ſie obrácáć widźi. Mącz 478d.

W połączeniach szeregowych (2): Bo tákież ná on cżás iáko y my dziś ſnadź żydowie cżynili/ iż ſzukáli zyoł/ ſzukáli plaſtrow/ ſzukáli rozlicżnych pomocy/ cżymby záwięzáć tę ſrogą ránę. RejPos 154, 14.

Zwroty: »pomocą być« [w tym: komu (2), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (3): Aliśćiby y to ieſzcże tu [errata zmienia: ku] temu [właściwemu postępowaniu] pomocą iedną mogło być/ gdybys też y ná ono pámiętał/ co ludowi Izráelſkiemu około mężoboyſtwá od Bogá powiedźiano było. CzechRozm 232; LatHar 201; męká y zaſługá Páná Chriſtuſowá [...] nie ieſt pomocą iedno tym/ ktorzy ſą poſłuſzni Chriſtá Páná WujNT 760.

»pomoc mieć« [w tym: do czego (4), z czego (2), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (8): BibRadz *4v; MączKoch nlb 12; máiąc on [starożytnego domu człowiek] do przyrodzenia dobrego ſwego tę pomoc/ dobre wychowánie/ [...] ſtánie ſie ſpráwiedliwym/ powſczięgliwym/ miernym GórnDworz Gg4; [Erazm Roterdamski] ná rozmáite ſtare kśięgi [się] ſpoſobił [...] ze Włoch/ z Hiſzpaniey/ z Fránciey/ z Angliey/ y ze wſzech Germaniey/ żeby znich pomoc ku lepſzemu przekłádowi miał. BudNT przedm b5; SkarŻyw A2; SkarKaz 312b [2 r.], 633a.

»pomocami podpomagać« (1): á ſnádź ſie im [ludziom] zdáło áby iákiemi lekárſtwy ábo pomocami ſwieckiemi podpomagał [Jezus] onych vpadkow ich nic nie rozumieiąc o Boſkiey możnośći iego RejPos 255v.

Wyrażenia: »dostateczna pomoc« (1): [pierwszy tłumacz Biblii] ták doſtátecżney pomocy nie miał/ ktorey było ku temu przekłádániu potrzeba/ gdyż tylko [...] iednegoż ſámego ſtárego wykładaczá w tym naſládował BibRadz *4v.

»kuńsztowne pomocy« (1): Niektorym theż ktorzy ná męki máią być dani/ pierwey wſzytki włoſy brzytwą ogolą/ dla opátrzenia/ áby iákich kuńſztownych pomocy we włoſyech niemiał GroicPorz ii2.

»pomoc wielka« [szyk 1:1] (2): Wielką mieć pomoc ſtych Kxiąg gośćiu będzieſz Gdy nád Láćinſkim Ięzykiem vśiędzieſz MączKoch nlb 12. Cf »bez pomocy wielkiej«.

Szeregi: »dary i pomocy« (2): [Pan Jezus] záśiadł ná práwicy v Oycá/ áby/ iáko mowi Apoſtoł/ wſtáwiał ſię zá námi/ á iednał nam y poſyłał dáry y pomocy wſzelákie z niebá ná tę drogę SkarKaz 245b, 312b.

»pomoc i dostatek« [szyk 1:1] (2): do tego Ieruzálem kośćioła ś. miáſtá duchownego: ábyſmy do zbáwienia wſzelákie pomocy y doſtátki mieli SkarKaz 633a. Cf »bez dostatku i bez pomocy«.

»drogi i pomocy« (1): Okázuie przez ten porządek wybránia iż vćiſki nam ſą iáko drogi y pomocy/ ábyſmy ſię podobnemi zſtáli ſynowi Bożemu BibRadz II 88b marg.

»pomoc abo (ani) lekarstwo« [szyk 1:1] (2): Bo niemaſs lepſſé pomocy anij lékarſtwa w takowych rzecżách/ iáko rozmyſlaiątz albo rozmáwiaiątz o miłym bodze. OpecŻyw 168v; RejPos 255v.

»pomoc, (i) nadzieja« [szyk 1:1] (2): Pan po tobie potrzebuie/ ábyś opuśćiwſzy ciemnośći/ náſládowáł ſwiátłośći/ To ieſt opuśćiwſzy wſzytki wymyſły/ wſzytki inſze nádzyeie y pomocy/ tylko iedno ábyś w nim ſámym wſzytkę nádzyeię ſwoię położył RejPos 147v, 154.

»pomoc i obrona« (1): [niebieski pokarm, tj. Eucharystia] przećiwko ćiężſzym grzechom/ przez łáſki dodánie/ y duſze potwierdzenie/ oſobliwą nam pomocą ieſt y obroną. LatHar 201.

»podpora albo pomoc« (1): Abowim y w źwierzęcym álbo czlowyeczym ćyele bywáyą zdrętwyáłe y vſchłe członki/ ktore [...] ácz ſámy przez ſye nic nye mogą czynić/ ále wżdy inym żywym członkom ku ſpráwąm ich y ćyáłu wſſyſtkiemu podporá álbo pomoc nieyáka znich bywa. KromRozm III D5.

»pośrzodki i pomocy« (1): [Filip] iſz był cżłowiekiem/ do ludzkich ſię pośrzodkow y pomocy/ to ieſt/ do pięniędzy vćiekł/ y mowił: śiłáby Pánie pieniędzy potrzeba/ á myſmy vbodzy SkarŻyw 384.

Wyrażenia przyimkowe: »bez pomocy« (1):
~ Wyrażenie: »bez pomocy wielkiej« (1): Krol gdyż mieczem Ołtarzowi ſłuży/ niemoże im włádáć bes wielkiego doſtátku/ y bes pomocy wielkiey [...] trzebá mu doſtátku/ y bogactwá wielkiego Krolewſkiego. OrzRozm Nv.
Szereg: »bez dostatku i bez pomocy« (1): OrzRozm Nv cf »bez pomocy wielkiej«. ~

»za pomocami« (2): Ieſtliby za temi pomoczami ona niewiaſta nie mogła ku ſwoiem rzecżam iako ſie godzi: przydz, Thedy ma zaphenę pod koſtką zaciąć FalZioł V 27, V 26v.

β) Cechy osobiste, zdolności, predyspozycje (3): Aza niemáſz pomocy moiey we mnie/ y rządzenie wybjto ode mnie? BudBib Iob 6/13; A záprawdęby to piękna rzecż byłá/ gdyby Krol/ y ći ná ktorych to woli należy/ ſámi z dobrey woli ſwey/ wyzywáli do vrzędow ludźi godne/ ktorziby wſobie do dobrego rządzenia wielką pomoc mieli. ModrzBaz 44; [Bog uczcił pracę Samsona] cudámi wielkiemi/ nad onemi choremi: iſz wſzytki ktore wziął do domu ſwego/ y choroby niezlecżone máiące/ cudownie nád przyrodzone pomocy vzdrawiał SkarŻyw 593.
b) Osoba wspomagająca (28): PatKaz III 125; MurzHist Mv; Druga [cząstka psalmu] ma w ſobye nápominánie/ ábychmy odrzućiwſzy ty cieleſne á docżeſne ſwietſkye pomocy/ w ſámym Pánu prawdziwe vfánie położyli. LubPs O6v; Nieieſt dobra rzetz tzłowiekowi ſámemu być/ vtzynię iemu pomoc [faciamus ei adiutorium Vulg Gen 2/18]/ kthora ſnim mięſkáć będzie KrowObr 220v; BielKron 124; Mącz 60c; RejPos 130v; Skuśiłem owocu z drzewá żywotá/ ſpoiłem ſię z dobrą pomocą y wodzem do ſpráwiedliwośći/ vbrał mię iáko oblubienicę miłą ſwoię SkarKaz 162b; [GDyſz ták Zoldan Krol Egyptſki z pomocámi ſwémi Wenecką kráinę opadł nagle á nieoſtrożnie HistOtton 36].

pomoc u kogo (1): [o Maryi] PANNO [...] Pomocy wielka v Bogá wiecżnego: Zywotá twego on owoc ták święty/ [...] Proś by cnoty kwitnące We mnie mnożył GrabowSet L2v.

pomoc w czym (4): BOg nam vćiecżką y mocą/ pomocą w vćiſkach nálezion (ieſt) bárzo. BudBib Ps 45/2. Cf »być pomocą«.

pomoc czyja [w tym: pron poss (4), G sb (1)] (5): KochPs 46, 131; Swięty Ephrem zowie ią [Maryję] iedyną nádzieią roſpaczáiących/ pomocą opuſzczonych/ portem vtrapionych/ poćiechą świátá/ wybáwićielką y odkupićielką więzniow y wſzytkich po Bodze zbáwienim. WujNT 397. Cf »być pomocą«.

W połączeniach szeregowych (5): BierRaj 20; [o Maryi] thyſz duſze naſzey vczyeczka thyſz nadzyeya y pomocz y o ſobne ſyercza naſzego poczyeſſenye czyebye proſymy ktobye uolamy PatKaz I 18v; BudBib Ps 45/2; Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze poćiechą/ w vpaleniu ochłodą/ we dżdżu y źimnie przykryćiem/ w vtrudzeniu rátunkiem/ w przećiwnośći obroną/ w pośliźnieniu podporą/ w tonieniu portem LatHar 633; WujNT 397.

Zwroty: »być pomocą« [w tym: z elipsą „być” (1); komu (5), w czym (3), do czego (2), czyją (2)] [szyk zmienny] (10): SDrowᾳ bᾳdź prawa krwy pana naſſego Ieſu kriſta [...] Bᾳdzze ti moyᾳ radᾳ moyᾳ pomocᾳ moyᾳ obronᾳ ij zaſſczicyenym cyala mego ij duſſe moyey BierRaj 20; Principem habemus Pansam, Pánſá był naypierwſzą naſzą pomocą. Mącz 322c; [Aaron] Brátu ſwemu Moyżeſzowi w krolewſkich páłacách wychowánemu wielką był pomocą SkarŻyw 489; ActReg 14; Bo ktory ſługá Pánu ieſt pomocą do cżći/ do ſławy/ do záchowánia/ [...] tám ma Pan o nim wiedźieć/ y myślić GostGosp 155; Rácż być pomocą/ do łáſki nędznemu GrabowSet L2v; OstrEpit A3; LatHar 633; SarnStat 1021; PaxLiz Cv.

»mieć pomoc« [w tym: do siebie (1)] (3): GliczKsiąż C5v; Boże ćiebie będę chwalić/ ſpráwiedliwość twoię sławić/ ćiebie iedyną pomoc mam/ bo innego Bogá nie znam. ArtKanc Q10; máiąc Páni Stára záwſze do śiebie ze wśi pomoc/ w káżdym piecu namniey po trzy piecżywá ſpiecże. GostGosp 92.

Szeregi: »nadzieja i pomoc« (1): BOże/ moiá nádźieio/ y moiá pomocy/ Do ćiebie wołam we dnie/ y w nocy. KochPs 131. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pomoc i obrona« (1): W nim [w Panu] ieſt wſzytká nádźieiá náſzá położoná/ On náſzá pomoc/ on ieſt obroná [adiutor et protector noster est Vulg Ps 32/2]. KochPs 46. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podpora, pomoc« (1): W ſczęśćiu/ w żalu/ będźieć tá [żona] podporą/ W chorobie/ bądź w fráſunku/ tá pomocą ſkorą. OstrEpit A3.

»pomocy i przyczyny« (1): iżbychmy ſobye oprocż Kriſtuſá Páná inych pomocy á inych przycżyn do Bogá oycá niebieſkiego nie ſzukáli. LubPs Tv.

»rada i pomoc« (2): Proszę tedy WmMM Pana zebys WmM Mp. ywtym ykazdym przypadku moim radą y pomocą bydz raczeł ActReg 14; SarnStat 1021. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

α. W tłumaczeniu hebrajskiej nazwy miejscowej Ewen Haezer (1):
Zestawienie n-loc:»Kamień Pomocy« (1): A Filiſtynowie wzięli Archę Bożą/ y odnieſli ią od kámieniá pomocy [a lapide Adiutorii]/ do Azothu Leop 1.Reg 5/1.
a. lek. Ulga w chorobie, w cierpieniu; lekarstwo; działanie lecznicze (168): Też opych warzony z bożem drzewkiem wługu/ á tym głowę myieſz parchowatą/ ieſt pomoc. FalZioł I 8c, I 6c, V 20a; komuby krwie dla mdłośći z żyły puścić ſye nie godźiło/ może to báńkámi prześpieczniey vczynić: áczkolwiek z mnieyſzą pomocą. SienLek 33v; gdy ktho pomoc przewłoczy/ doczeka ſye iż mu żywoth y nogi puchnąć będą SienLek 88; przeto zá białey biegunki/ s pomocą przyśpieſzay SienLek 101, 47; Oczko 12, [40]v; Bo ia ciebie w ſercu mam/ y we dnie y w nocy/ Iáko wrzod co nie lubi iuż żadney pomocy. PudłDydo B.

pomoc czego [= co pomaga] (6): wſzytki przyrodzone wilkoſci ciało ſprawuią/ á bez potrzebnie y ſkodliwie cżaſem pomoczą lekarſtwa bywaią wypądzany. FalZioł V 61v, *[7]v, I 50a; Oczko 2. Cf »uznać pomoc«.

pomoc czego [= do czego] (5): Acżkolwiek ieſt inſzych wiele lekarzſtw ku pomoczy richłego porodzenia Ale tu iedno doſwiadcżone lekarzſtwa ſą wypiſane. FalZioł V 25, III 38c; Obráżoney żyły/ pomoc. SienLek 143v marg, 15v. Cf »pomoc wziąć«.

pomoc od czego (1): á bierz tego ná noc iáko Orzeſzek láſkowy toć też od káſzlu nie zła pomoc. SienLek 84v.

pomoc komu (7), czemu (żywotne) (3): Iteż temu kto by miał cięſzkoſć wodi puſzcżania/ [wilcze łyko] ieſt dobrą pomoczą FalZioł I 76c, I 1b, 7b, 21a; RejWiz 141v; SienLek 155v, Aaaa2. Cf »być [jakiej] pomocy«, »pomoc naleźć«, »pomocy szukać«. Cf też »pomoc dawać«, »pomoc przynosić«.

pomoc czemu [= choremu organowi] (7): FalZioł I 29d; Kiedy Pęchyrz chory/ iákie ſą známioná: A iáka iemu pomoc. SienLek 17v, 83, 93v, 143v; támże ſkąd ielitóm/ bądź w biegunce káżdéy/ bądź w ten czás kiedy robaki ſie w nich zálęgą/ álbo kiedy okrutny ból koliczny rozpiéra/ ták śiedźiéć iáko pić/ albo kryſtérę wlać/ nagotowſza pomoc. Oczko 15, [43]v. Cf też »pomoc dawać«.

pomoc czemu [= na co] (3): Dycháwicy końſkiéy pomoc SienLek Aaaa, 96. Cf »pomocy szukać«. Cf też »pomoc dawać«.

pomoc k{u) czemu (9): SienLek 156v cf »prętka pomoc«. Cf »być [jakiej] pomocy«, »pomoc czynić«, »pomoc dawać«.

pomoc naprzeciwko czemu (12): Popioł z gnoiu wroblego zmiodem pijącz/ albo z łyſzką albo zedwiema miodowey wody/ naprzeciwko wielkiey niemocy ieſt pomoc FalZioł IV 22b, I 46a, 97c, 99c. Cf »być [jakiej] pomocy«, »pomoc dawać«, »pomoc mieć«.

pomoc na co (15): y też na zatkanie wątroby j ſleziony/ y na zatkanie nyrek ieſth znamienita pomocz gdy białego czukru przyłożyſz. FalZioł I 24d, I 1b, 4a, 6a, 27d, 80c. Cf »być [jakiej] pomocy«, »pomoc odnosić«.

pomoc czym (2): Poczyna ſie tractat O rodzeniu człowieczym/ [....] Y theż o pomoczach lekarzkiemi rzeczami FalZioł V 15v. Cf »pomoc dawać«.

W przeciwstawieniu: »szkoda ... pomoc« (1): Vkázacz Porządny Imión właſnych rzeczy ku Lékárſtwu ſłużących/ [...] á tho dla tego/ áby wſzelki potrzebuiący/ tym łatwiéy obáczyć mógł/ co ma ku ſwéy potrzebie bráć/ by niewźiął ſzkody miáſto pomocy SienLek Xxx.

W charakterystycznych połączeniach: pomoc dobra (3), dziwna (4), lekka, ludzka, łatwia, mała, nagotowana, niejaka, niepochybiona, niepospolita, niespodziana, niewymowna (2), niezła, pewna (2), słuszna, znaczna (2), znamienita (2); pomoc lekarstwa (2), maści; pomoc piersi chorych, porodzenia rychłego (2), żyły obrażonej; pomoc od kaszlu; pomoc człowieku, dychawicznym, choremu (strudzonemu) koniowi (2), rannym ludziom; pomoc jelitom, nyrkom, piersiam, płucam, sercu, wątrobie gorającej, żołądkowi; pomoc boleściom żołądkowym, chorobie, dychawicy, niedostatkowi; pomoc (na)przeciw(ko) niemocy (8), naprzeciw morowemu powietrzu, naprzeciw rzezakowi, naprzeciw trucinie, naprzeciw zaćmieniu ocznemu; pomoc ku gamratowaniu, ku zdrowiu, ku oświeceniu oczu, ku (s)trawieniu (4), ku zeszciu do żołądka; pomoc na kaszel, na gnoisty liszaj, na piekielny ogień, na paraliż, na rany, na remę nieżytową, na świerzbiączkę, na twarz krostawą, na utwierdzenie zębow, na zanogcicę, na zatkanie wątroby i śleziony; pomoc lekarstwem, lekarskimi rzeczami; pomoc w boleniu krzyżow, w gorących a ostrych gorączkach (2); jest pomoc (3); być ku pomocy; pomoc poczuć, przewłoczyć, uźrzeć; z pomocą przyśpieszać.s

Zwroty: »być [jakiej] pomocy« [w tym: komu (1), ku czemu (1), naprzeciw czemu (2), na co (8), w czym (3)] (20): poſpolity lud barzo trzyma o tim piciu iże ieſth rozlicżney pomoczy rannym ludziom/ goiącz rany rychło FalZioł I 41c; Tha woda dziwney á rozlicżney pomoczy ieſth ku oſwieczeniu ocżu á ku naprawieniu z niedoſtatku FalZioł II 13a; Y też w boleniu krżiżow/ y też w denney boleſci: ktora w lewą nogę od ſleziony wſtępuie/ ieſt ſiłney pomoczy otworzona lewa płuczna żyła FalZioł V 59; Też takieſz drijakiew/ y takieſz Metridatum: ſą dziwney á niewymowney pomoczy naprzeciw morowemu powietrzu FalZioł V 73v; Potym gorcżyczą wiercianą z miodem á z ocztem maſz go cżęſtho, tho ieſt trzeciego á trzeciego dnia karmić/ abowiem oſobney ieſt á doſwiadczoney pomoczy na paraliż. FalZioł V 77, I 31a, 32a, 36d, 90a, 102b (20).

»pomoc czynić« [w tym: ku czemu (2)] [szyk zmienny] (8): Dziewanna pomocz wnątrz cżyni w cżłowiecze y w miſli iego FalZioł II 5d, I 2d, V 88v, 89; przeto kto medianę puſzcża wſzytkiemu ciału abo ſzkodzi (á to gdy nie potrzebuie puſzcżania) albo pomoc cżyni á to cżaſu potrzeby. GlabGad E5v, F5, K8; SienLek 124.

»pomoc da(wa)ć (a. dać moc); pomoc może być dana« [w tym: czemu (9), komu (5), ku czemu (5), (na)przeciw czemu (5), czym (1), przy czym (1), w czym (1)] [szyk zmienny] (29;1): tym ktorzy maią paraliż/ to przerzecżone lekarſtwo daie pomocz. FalZioł I 46d; Iucha z kuropatwy/ potwierdza żołądek. Theż przeciw wielkiey niemoczy pomocz dawa. FalZioł IV 22d; Ale ſą niektore gębki ſubtelne, lekkie, ktore żadney pomoczy nie dawaią. FalZioł IV 59c; Ieſzcże drugą rzecż abyſmy navcżyli ktoremi lekarzſtwy może tego vydz albo ſie vwiarować. Zwłaſzcża gdzie lekarzſtwem pomocz może być dana. FalZioł V 31v, I 126, 151a, II 9b, IV 5b, 8d (20); GlabGad B2v, D2v, E6, G5, H, Kv; Niechże tedy co dźiéń ráno ſtolec będźie: czego ieſliby náturá ſámá z śiebie vczynić niechćiáłá/ pomoc iéy trzebá dáć/ álbo czopkiem/ álbo lekką kryſtérą. Oczko 26v, 10, 15, 28v.

»pomoc, ku pomocy mie(wa)ć« [w tym: naprzeciwko czemu (1), w czym (1), od kogo (1)] (5:1): będzieſz miał ſniego [z niedośpiałku] na przeciwko thim niemoczam pomocz lekką y vżitecżną. FalZioł I 13c, I 92b, 111b, V 77; SienLek 85v; niewiáſtá iedná Iákobá názwána/ wdługiey niemocy ſwey pomocy od żadnego lekárzá niemáiąc [...] przyſtąpiłá do ćiáłá S. z wiárą: y wziąwſzy rękę iego/ krzyſz nią ná ſwey głowie vcżyniłá: y wnet ozdrowiáłá. SkarŻyw 374.

»pomoc naleźć; nalezienie pomocy; pomoc naleziona« [w tym: czemu (żywotne) (1)] (1;1;1): Aby iednák pomoc mogł náleść. Ma ſye rádźić tych Czwartych Kſyąg/ w ktorych rádę ku lékárſtwu naydźie SienLek 45, 164v, Aaaa.

»pomoc odnosić« [w tym: na co (1)] (2): Widźiałem w Allexándryiéy opuchłe/ y na boki lewé choré/ którzy źiemię z Egiptu vżywáli/ łędźwié/ vdy/ rámióná/ zad/ boki/ y pierśi námázuiąc/ á znáczną pómoc odnoſząc. Oczko 17v, 23v.

»pomoc przynosić« [w tym: komu (3)] (5): SienLek 132; bo gdźieby były żéły zatkáné/ kréẃ nieczyſta/ ćiáło wewnątrz plugáwé: iakąby té Cieplice pomóc przynieść mogły? Oczko 24, 16v, 23v; Ni ocży widźieć/ ni vſzy chcą słyſzeć/ Ni vſtá mowić/ áni nozdrze dyſzeć/ Wſzytko vraża cokolwiek od wieku/ Pomoc przynośi y zdrowie cżłowieku. RybGęśli D.

»pomocą ratować« (1): Kreẃ gdy człowieká vydźie/ żywotá oſtrada: á ieſli go pomocą zábiegną y rátuią/ iednák go mdło záchfycą/ á wſzákże dobrze gdy śmierć vprzédzą. SienLek 144v.

»pomocy szukać« [w tym: czemu (żywotne) (1), czemu [= na co] (1)] [szyk zmienny] (4): co rychley mu [choremu koniowi] pomocy ſzukay/ iákoby mu ony guzy wyćiekły SienLek 186, S[ss]; Oczko 2v; SkarŻyw 384.

»uznać, znać (na sobie) pomoc« [w tym: czego (2), w czym (1)] [szyk zmienny] (26:2): Też naprzeciwko ſwiętego valantego niemoci, namaży grzbiet Iałowczowym oleykiem/ pomoc vznaſz FalZioł I 68a; vcżyń maſć/ ktorą maży ſtawy bolącze, y nogi bolącze y ręcze/ vznaſz pomocz tey maſci. FalZioł I 80b, I 23a, 33b, 42b, 46a, 89a (26); Niegdy niemoczni ten obycżay mieli, lekarzow poſłuchać á im poddani być, przykazania ich nieprzeſtępuiąc, á przeſto pomoc ich lekarſtwa na ſobie znali. BielŻyw 139; Oczko 17v.

»pomoc wziąć, brać« [w tym: czego (1)] [szyk zmienny] (9:1): Też kto ma ocży płynącze albo krwią zaſzłe/ thedy ſok ruciany ſtuciją przyprawiony albo roſpuſzcżony/ tym ocży chore macżay/ pomocz wezmieſz. FalZioł I 118c; Dayże iednę piłułkę paniey ktora iuż ma porodzić: z ſtarem winem wypić rozmąciwſzy, Znamienitą pomocz od tego wezmie. FalZioł V 24v, V 41v, 88v; SienLek 131, Xxx; Chirágrá/ pedográ/ ſciátyká/ y bolenié członków/ á gdźie lepſzą pomoc weźmie? Oczko 15v, A4v, 17v, 39v.

»pomocą zabiec« (1): SienLek 144v cf »pomocą ratować«.

Wyrażenia: »doktorowska, lekarska pomoc« [szyk 2:1] (2:1): A wſzakoſz przy dawaniu takich rzecży [lekarstw]: proſty cżłowiek wſzytkiego bacżyć nie może/ [...] Ma żądać pomocy doctorowſkiey, aby rzecż tym przeſpiecżnieyſza była FalZioł V 27, V 28 [2 r.].

»doświadczona pomoc« (3): Też na remę nieżitową Lnem kadzienie, ieſt doſwiadcżoney pomocy FalZioł V 77v, III 28d, V 77.

»pomoc w niemocy, w chorobie« (2:1): Też naſienie Makowe z fijołkowym oleykiem zmieſzane á ſtłucżone dobrze w mozdżerzu/ potim namaży ſobie tym grzbiet wſzitek Vznaſz pomocz w gorączych niemoczach FalZioł I 103d; Bo gdy ſię ná puſte mieyſcá vdał Pan Iezus/ [...] lud wielki przez pięć tyśięcy/ ſzukáiąc poćiechy y pomocy w chorobach: wyprawił ſię zá nim SkarŻyw 384, 374.

»osobna, osobliwa pomoc« [szyk 6:1] (5:2): Też ſok miecżykow [...] ieſt oſobna pomocz na vkąſzenie iadowitych robakow. FalZioł I 4a; Proch vcżyniony z liſtu tego ziela/ dany ku piciu w winie tym ktorzy ſą roſpukli/ oſobną pomoc ſtąd maią. FalZioł I 111b, I 29d, 36d, 97c, 99c, V 77.

»prętka pomoc« (1): Ale kthemu [na ukąszenie wściekłego psa] pręthka pomoc ktorey vżywáć ma/ Końſkie łáyno/ z octem zmiéſzáć/ á figę nim nádziać SienLek 156v.

»silna pomoc« [szyk 11:1] (12): A gdy z tą niemoczą [melankoliją] przychodzi boiazń/ tedy perły tarte z złothem w potrawach/ albo w rożanym czukrze pożywane/ daią pomocz ſiłną. FalZioł V 76v; Niektorzy ludzie żagawkawi [!] biją mieſtcza zarażone, á ſilną pomoc miewaią. FalZioł V 77, IV 22b, V 19d, 25, 41v, 59 (12).

»pomoc użyteczna, pożyteczna« (3:1): FalZioł I 13c, 100b, V 25v; Ale wżdy mogą być niektorzy/ gdy nápádną ná to piſmo/ iż ná zdrowie wſpomioną/ á łatwiey pomocy y pożyteczney nieodrzucą SienLek 14v.

»wielka, niemała pomoc« [szyk 21:8] (26:3): [krwawnik] na piekielny ogień ieſt wielką pomoczą. FalZioł I 80c; Theż kadzenie ſiarcżane pod białą głową ktora niemoże porodzić/ ieſth ku wielkiey pomoczy rychłego porodzenia. FalZioł III 38c; Też cżoſnek z winem pity/ barzo wielką pomocz cżyni. FalZioł V 88v, I 1b, 21a, 32a [2 r.], 33b, 133d (18); RejWiz 141v; SienLek 83, 93v, 124, 132; [cieplice] chorobam iuż czáſem od Doktorów/ y od Bárwiérzów opuſzczonym/ wielką pómóc dawáią. Oczko 10, A4v, 2v, 15, 17v, 23v.

»pomoc zdrowia, do zdrowia« [szyk 1:1] (1:1): Wyciſni wodnoſć z Bań/ zmieſzay z różanym oleykiem/ [...] á to na głowę y na cżoło przykładay, Silną pomocz zdrowia ono chore dziecię weźmie. FalZioł V 41v; Ieſt mu to [ucisk cnotliwemu] iáko ſyrop gdy dádzą choremu/ Gorzki/ ále do zdrowia wielka pomoc iemu. RejWiz 141v.

Szeregi: »pomoc albo (i) lekarstwo« [szyk 1:1] (2): FalZioł I 46a; [lilija] wdzyęcżną wonność Podawa ſwiátu temu: á ná lekárſtwá y ná Pomoc ludzką wydawa zyarnká y korzonki ſwoie. RejPos 220.

»pomoc i pożytek« (1): gdi widziſz niewiaſtę przirodzenia barzo ſuchego á k temu macicze ſuchey: nieſzkodzi y owſzem ſilną pomocz y pożythek daie/ wpuſzcżać [olejki i tłustości] precż do macicze FalZioł V 19d.

»rada i pomoc« (1): według doſtatku ſwego maią [panie i niewiasty] lekarzkiey/ to ieſth Doctorowſkiey rady y pomoczy oznaymiwſzy ſkutecżnie przycżynę niemoczy: vżywać. FalZioł V 28.

2. Powinność uczestniczenia poddanych w pilnych robotach połowych na rzecz dworu (3): Gdy pomocy żynáią/ zá dźień y zá pomoc po dwoygu wychodzą GostGosp 108; [A ty łąki kmiecie za pomoc sprzątają, za pomoc krom dnia. LustrRaw 13; kmiecie i zagrodnicy winni za pomoc prząść LustrRaw 14].

pomoc do czego (1): á do iárzyny dwá álbo trzy dni pomocy GostGosp 158; [Z tej wsi kmiecie winni robić w każdy tydzień po dwu dniu z włóki [...] Pomoc winni do siana 1/2 dnia siec kosami, a potem sprzątnąć, zgrabić i zwieźć krom dnia. LustrRaw 15].

[pomoc około czego: Onera villae. – Szarwarkują około wszelakiey roboty, pomoc czynią 3 razy przez rok około orania roley. LustrMalb I 95.]

3. Podatek na rzecz króla lub państwa; auxilium JanStat (3): Iz z dóbr Stolice Królewſkiéy ſtan królewſki zwykł oſobné miec [!] opatrzenié: á gdyby tego niebyło/ tedy ſtan Królewſki muśiałby bydź podéymowan pomocámi, któréby wſzytkich doległy SarnStat 83; á ták wiele potrzéb w Króleſtwie nośić ſie przydawa: że téż y poſpolitémi pomocámi [publicis auxiliis] niepodobieńſtwo doſyćby im vczynić. SarnStat 83; O mytnicy/ poborcy/ lichwiarze/ łákomcy/ náśláduyćie tego Zácheuſzá. wracayćie poſpolite pieniądze/ pomocy Rzeczypoſpolitey ieſliśćie ktore ſobie przywłaſzczyli SkarKaz 457b.

Synonimy: 1. opatrzenie, opieka, poparcie, przyczyna, ratunek; a. lekarstwo, ulga, ulżenie; 2. powaba, tłoka.

Cf [POMOŻENIE], WSPOMOŻENIE

LW