[zaloguj się]
[pdf]

OPIEKA (612) sb

opieka f (603), opiek m (9); opiek KochMRot, KochPieś, GostGospSieb, KołakCath, PowodPr, GosłCast; opieka : opiek KochPs (14:1), GórnRozm (4:1), Calep (5:1).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N opieka, opiek opieki
G opieki, opieku opiek
D opiece, opiekowi
A opiekę, opiek opieki
I opieką, opiekiem
L opiece opiekach

sg N opieka (61), opiek (1). ◊ G opieki (94), opieku (1) [w rymie]. ◊ D opiece (24), opiekowi (1). ◊ A opiekę (257) [w tym: -e (3), -ą (1)], opiek (5). ◊ I opieką (17), opiekiem (1) [w rymie]. ◊ L opiece (138) [w tym: -cze (1)]. ◊ pl N opieki (1). ◊ G opiek (3). ◊ A opieki (6). ◊ L opiekach (2); -ach : -åch RejPos (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Troskliwe zajęcie się kimś; obrona, piecza, doglądanie, strzeżenie kogoś lub czegoś, protekcja; clientela Mącz, Modrz, Cn; tutela Mącz, Calep, Cn; fides Mącz, Modrz; cura Vulg; curatio Cn (548): Drudzy cżytáią [Ioaan 19/27]/ wźiął ią zá ſwoię. Grecki text ma/ ná ſwoie to ieſt opieki. LatHar 735 marg.

opieka czego (3): ábowiem był [Piotr] przednieyſſym myędzy ápoſtoły/ ktoremu zbáwićyel poruczył był opyekę koſcyołow/ álbo pyeczą o koſcyelech. KromRozm III N; Mącz 467d; CzechEp 84.

opieka o kim (1): RejWiz 71 cf »mieć opiekę«.

opieka czyja [w tym: pron poss (27), G sb i pron (16), ai poss (2)] (45): BielŻyw 168; ábyſćie vbogie vpádłe á oſieroćiáłe ludzi przyimowáli wopieki ſwoie RejPs 123, 170; RejWiz 133; Biſkupi álbo Prełaći. LEcż wy ſtárſzy pomnicie/ co wam porucżono/ [...] Byſcie to wiernie páſli/ wdzięcżne Páńſkye ſtádo/ Ale z wáſzey opyeki/ párſzywieie rádo. RejZwierz 104; Iedno iuż nie wſzitkiego moia pamięć nieſie/ Com ſłychał od Chirona mieſzańca dziwnego/ Kiedi miał wſwey opiece Achilla młodego. KochSat B3v; RejAp 187; RejPos 20, 124, 346; RejZwierc 37; CzechRozm 22v, 89; PaprPan O4v, Aa3; ModrzBaz 127v; Y muśiał innego ná ten vrząd poſtáwić/ á iego ná onymże vrzędzie opieki kośćielney zániechał. SkarŻyw 171, 460; StryjKron 672; ReszHoz 133; Ziemſkich ludzi omylne ſą wſzyſtkie opieki: Lecż twa dobroć Pánie trwa od wieku ná wieki WisznTr 29, 16; iż ſie nie zda bydź nikt/ kto iedno y ſam y ztemi co opiekowi iego należą żyw bydź chce/ coby ſie ná goſpodárſtwo co raz obeyźrzeć/ á zá nie pilno/ á prawie obiemá rękomá/ viąć nie miał. GostGospSieb +2; OrzJan 98; LatHar 735; WujNT Luc 10/35; s. 383, 447; SzarzRytJSzarz nlb 2. Cf »na swą opiekę brać«, »być w opiece«, »do [czyjej] opieki (od)da(wa)ć«, »opiece poruczyć«, »przyjmować w opiekę«.

W połączeniu szeregowym (1): Nád to ieſzcże/ ony oycámi zowiemy/ ktorych opiece/ wierze/ dobroci y mądrości inſzy ludźie poleceni bywáią: iákowi ſą opiekunowie y ſpráwcy/ náucżyćiele/ y Miſtrzowie. KuczbKat 305.

Zwroty: »na swą opiekę brać« (1): [św. Augustyn] iż iáko Krześćiáninem zoſtał/ żadnym grzechem więtſzym Páná Bogá nie obráźił iáko tym/ iż niegodnym będąc/ ná ſwą opiekę duſze biorę cudze. BielKron 160v.

»być w opiece [w tym: czyjej (1), u kogo (2)]« (3): RejPos 291; Pierwſzych czáſow ludźie obczy do was ſię gárnęli teraz nieſłycháć/ żeby kto chćiał bydz w wáſzey [Polaków] opiece. GórnRozm Kv; CzahTr K4.

»chować się pod opiekę [czyją]« (1): tuſmy náwet Herby dźiélnośći náſzych y rzeczy od nas dobrze poſłużonych wyſtáwioné mieć chćieli/ áby ſie chowáły pod opieką y obroną mieczá twégo [Królu]. OrzJan 98.

»dać w opiekę« [= jako pomoc, ochronę] (1): Glińſki drugie zamki w Lithwie oſádźiwſzy/ wzyąwſzy pomoc od Moſkwy obległ Mińſko/ ále odpędzon: prośił o więthſzą pomoc/ dał mu w opiekę ludźi wielki kniáź Moſkiewſki ſześćdzyeſiąt tyſiąc. BielKron 406.

»mieć w opiece [co]« [szyk zmienny] (3): Ieſt w Sennie bráctwo iedno/ świeckich ludzi/ ktore zowią bráctwo dobrze żyiących Pánny Máryey ſzpitalá/ de la ſkalá [...] Ci máią w opiece ſwey ſzpital pielgrzymow/ de lá ſkalá SkarŻyw 460; Są też miedzy Kárdynałámi tákowi/ ktorzy w opiece ſwey ſzpitale/ y inſze potrzebne á święte mieyſcá máią ReszHoz 133; SkarKaz 607a; [To będzieſz miał wſwey opiece Przeto mi bądz wierny miły Krolowicze. SądParysa Cv].

»[o kim] miewać opiekę« (1): On nieborak powſtawſzy odrzekł ſie ná wieki/ Aby nigdy o krolu nie miewał opyeki. RejWiz 71.

»do [czyjej] opieki, [czyjej] opiece, [komu] w opiekę, w [czyją] opiekę, w opiekę [między kogo] (od-, po-)da(wa)ć [kogo, co]; [komu] dany w opiekę« [szyk zmienny] (1:1:4:1:1;2): RejJóz F4; RejZwierz 15v; iuż Pan wziął w obronę ſwoię Koſcioł ſwięty ſwoy á onę wdzięcżną oblubienicę ſwoię/ á podał ią w opiekę miedzy ludzi proſte á ſpráwiedliwe bez wymyſłow ſwiátá tego RejAp 105v; tę [córeczkę] przyiaćiele przywiedli do świętego Abrámiuſzá/ iego ią opiece oddáiąc. SkarŻyw [236]; y iednę niewiáſtę złem bárzo cżártem opętáną/ ktorey nikt zlecżyć niemogł w iey [Eufrazyjej] opiekę dáłá. SkarŻyw 226, 242, 572; Iuż bez pochyby Zygmuntá prowádzą/ A Koronę mu w opiekę oddádzą. Ten pewnie iedźie ná páłace ſwoie/ Ośieroćiáłe Krolewſkie pokoie GrochKal 18; Iezu/ któryś ná krzyżu ſmutną mátkę twoię w opiekę Ianowi S. podáć racżył. LatHar 549; SapEpit A2v.

»podać się w opiekę« (2): Conferre se in fidem et clientelam alicuius, Spuścić ſie ná cziyę łaskę/ álbo podáć ſie w opiekę y w obronę. Mącz 126a, 57b.

»[[komu] polecić w opiek]; [czyjej] opiece polecony« (1): KuczbKat 305; [Zátymem ſam iechał do Czech A iemu polecił wſſyſtko w opiek SądParysa C4v].

»opiece [czyjej], [komu] opiekę, [komu] na opiekę, [komu] pod opiekę, [komu] w opiek(ę) poruczyć (a. poruczać) [kogo, co]; do [czyjej] opieki, [jakiej] opiece, w opiekę [czyją], w opiekę [komu] poruczony« [szyk zmienny] (1:1:1:7;1:1:1:2:1): á bowiem on poſtáwiwſſy ſtolec ſobie ná wyſokoſći niebá nam ziemię poruczył wopiekę náſſę. RejPs 170; KromRozm III N; Bo gdy mu porucżył Ray ná opiekę iego/ Iednoż mu był zákazał drzewecżká iednego RejWiz 133; RejAp 187; RejPos 18v, 20, 124, 144; SkarŻyw 572; ArtKanc D10; GórnRozm M4v; Abowiem [Anaxilaus] ſchodząc s ſwiátá/ Syná młodzieniaſzká dziedzicem Kroleſtwá poſtánowił/ ktorego pod opiekę ſłudze ſwemu wiernemu porucżył. Phil M2; WujNT 447; day [Panie] dobrze wychowáć y rządźić/ to coś poruczył opiece náſzey y w duchu y w ćiele. SkarKaz 423b; CiekPotr 9; SkarKazSej 692a.

»przyjmować (a. przyjąć) w opiekę [swoją], na opiekę sobie, opiekę« = in fidem saum recipere Mącz [szyk zmienny] (2:1:1): BielŻyw 168; RejPs 123; Iuż go ia panie przymuie na opiekę ſobie Patrz go na mnię y na dzieciach iż gi wrocżę tobie RejJóz N7v; in fidem suam recipere, W obronę y w opiekę ſwoyę prziyąć Mącz 126a.

»puścić w [czyją] opiekę« (1): A puſcz ty to w mą opiekę Vzrzyſz żecz mu ia przypiekę Zeć muſi mędrować pokrys A będzieć skakał iako lis RejJóz D3.

»udać się w opiekę [czyją]« (1): Krolowie pocżęli ſię ſpieráć y woynę wieśc o kroleſtwo Węgierſkie: ieden będąc od Pánow Chrześćijáńſkich opuſzcżony/ vdał ſię w opiekę y w obronę Ceſárzá Tureckiego [in fidem ac clientelam Turcae se contulit]. ModrzBaz 127v.

»wyniść z [czyjej] opieki« (1): Gdyżeś ſwowolnie wyſzedł z mey opieki/ Páná tákiego nie naydźieſz ná wieki. ProtStoj Ev.

»z swojej opieki [kogo] wypuszczać« = przestać opiekować się kimś (1): Iże ták prętko ſwoie miłe ćiáło? Do grubey źiemie kwápiąc ſie vpuſzcżaſz? Z ſwoiey opieki dzieći ſwe wypuſzcżaſz? WisznTr 16.

»[kogo] z opieki wypuścić« = zwolnić z obowiązku opieki (1): lecż przijdą cżaſy/ Ze ti [synu mój] i mnie pożegnaſz/ i ty piękne laſy. A iako ſmiałe Orlę/ ſam ſie zgniazda ſpuſciſz/ A oyca iuż zopieki/ i z prace wypuſciſz. KochSat B3v.

»wzdawać opiek« (1): A tén co po was dźiś pánſtwo ſpráwuie/ Niechay fortunnie/ y zdrów nam pánuie: A zwierzónégo nie wzdawa opieku Aż pełen wieku. KochPieś 13.

»wziąć opiekę« = być pod opieką (1): A iżby ći wſzyſcy/ ktorzyby ſię im [popiołem] poſypáli (pro redemptione peccatorum ſuorum corporis ſanitatem et animae tutelam percipiant) na grzechow ſwych odkupienie/ wźięliby záraz zdrowie ćieleſne/ y opiekę duſze. CzechEp 84.

»wziąć [kogo, co] na (swą) opiekę (a. opiek), w (swą) opiekę, w [czyje] opieki« [szyk zmienny] (6:4:1): RejWiz 29v; RejZwierc 37, 41; PaprPan O4v, Aa3; A od oney godźiny/ wźiął ią [Maryję] vcżeń w ſwoie (opieki) [accepit eam discipulus in sua Vulg Ioann 19/27]. LatHar 735; Weźmi go na ſwą opiekę [curam illius habe] WujNT Luc 10/35, s. 383; Co możem rozgniewáni/ co łáſkáwi záśię/ Kiedy weźmiem ná opiek kogóżkolwiek ná śię. GosłCast 14; SzarzRytJSzarz nlb 2.

»zlecić w opiekę [komu]« [szyk zmienny] (3): iey Syn namilſzy/ y Bog iey pod krzyżem/ gdy iuſz byłá lat nie młodych/ zlećić w opiekę niechćiał żadnemu Apoſtołowi/ ktory pierwey w małżeńſkim ſtanie był SkarŻyw 242; Xiążę Zmodźkie y Litwy Zawiliyſkiey vmárł/ [...] á zá żywotá ſwoiego zlećił w opiekę Ringoltowi/ Syná iedynaká Swintoroha w dziećinnych lećiech/ Xięſtwá też Zmodźkie/ Litewlkie y Kurſkie/ polećił mu w obronę weſpołek z Synem. StryjKron 285; Też wielkie cnoty twoie tobie to ſpráwiły/ Ze ćię ná dwor krolowey świetny wyſtáwiły. Onáć laſkę w opiekę/ dwor wſzytek zlećiłá/ Ná cżym ſię (lecż ia milcżę) nie nie omyliłá. Wſzytkie ſpráwy zlecone były twoiey głowie SapEpit [B2].

Szeregi: »dozor i opieka« (1): po ześćiu z tego świátá brátá mego nieboſzczyk Zacney Pámięći Iego M. Pan Stániſław Stárzechowſki [...] piſmá y kśięgi iego ná ſwoy dozor y opiekę wźiął/ ktory też potym w rychle vmárł SzarzRytJSzarz nlb 2.

»opieka, (i) obrona« = tutela Mącz, Calep; fides et (ac) clientela Mącz, Modrz; fides Mącz [szyk 5:2] (7): Patri se commendavit in clientelam et fidem, Terent. Podáła ſie oycu w opiekę y w obronę. Mącz 57b; Tutela. Opieká/ obroná/ yáko ſierot. Mącz 467d, 126a [2 r.]; ModrzBaz 128v; Tutela – Obrona, Opieka. Calep 1092a; OrzJan 98.

»poruczenie i opieka« (1): Bo żaden Biſkup ktory po innych Apoſtołách náſtąpił/ nie miał w poruczeniu y opiece kośćiołow wſzytkiego świátá/ iedno ſam Biſkup Rzymſki SkarKaz 607a.

»posługa i opieka« (1): Wziął ią do śiebie [św. Jan] [Ioann 19/27].) Abo ná ſwoie: nie máiętnośći/ ktorych żadnych nie miał/ wſzytko opuśćiwſzy; ále ná poſlugi/ y ná ſwą opiekę. WujNT 383.

»opieka i (a) praca« [szyk 1:1] (2): KochSat B3v; coż rozumieſz gdy ony wſzytki poważne á zacne oſoby weźmie [poseł] ná pracą á ná opiekę ſwoię/ ktorzy ſie cnocie iego zwierzyli onych naſláchetnieyſzych klenotow ſwoich/ to ieſt praw/ wolnośći/ gardł y máięthnośći ſwoich. RejZwierc 37.

»rząd i opieka« (1): á zmiłuyćie ſię nád krwią ſwoią/ nád ludem y bráćią ſwoią/ [...] wy ktorzyśćie ie pod ſwoy rząd y opiekę wźięli. SkarKazSej 667b.

»straż a opieka« (1): A gdyż go poználi być ſobie Bogiem á Oycem ſwoim/ iż iuż może káżdy rozumieć/ w iákiey ſtraży á opiece ieſt ſyn v káżdego tu oycá ſwiátá tego. RejPos 291.

»opieka i włodarstwo« (1): do grekow liſty poſłał, aby opiekę y też włodarſtwo Rzimſkie przyięli á ich obronci przeciw Teodorikowi byli. BielŻyw 168.

Iron. (1): Będąc tedy ſkowronek w opiece v onego kotá/ przyſzedł kęs k ſobie y pocżął mowić do niego w te ſłowá. CzahTr K4.

W przen (9): RejJóz D3; RejWiz 29v; wżdy ći [kacerze] [...] sſtáli ſye opiekunámi w Polſzcze duſz náſzych/ niemáiąc k tey opiece práwá żadnego/ áni przyrodzonego/ áni vrzędnie nábytego OrzList h4; BielKron 160v; Pátrzay że pilno/ iáko vſtáwicżnie złodzyey chodzi około domu thwego/ ábyć gi podkopáć mogł/ á wydrzećći owiecżkę ktorą z opieki twoiey/ poświęconą ku cżći Pánu twoiemu? RejPos 346; Iedno cnotá trwa ná wieki/ Tey vżywaycie opieki. Bo ſwiát to morze burzliwe RejZwierc Av; MOgę tego oſobno bez bráciey nápiſáć/ Iuż ſie może bez mátki bez oycá kołyſáć/ Bo go wzyęłá Minerwá ná ſwoię opiekę PaprPan O4v, Aa3; CzechEp 84; [Będzieſz ſłyſzał [Parysie] od wieku do wieku O ſwey ſławie niemáiąc poſtronnego opieku. SądParysa Bv].
a. Dotyczy opieki nadprzyrodzonej Boga, aniołów i świętych [w tym: czyja [= tego, który się opiekuje]: G sb i pron (187), pron poss (124), ai poss (63)] (471): TO ieſt pewna rzecz miły panie iſz my nędzne ſtworzenie twoie bez łaskawey opieki twoiey nic ſobie pomoc niemozemy RejPs 192v, 92, 190, 192 marg; RejJóz N8; Bo ze mnye Pánye zyętá yuż opyeká twoyá LubPs F2; A tu ieſt dzyękowánie zá wierne á miłośćiwe opieki/ ktore Pan Bog okázuie kościołowi ſwemu/ chociaż ſie nań cżárt y ſwiát ták ſroży. LubPs cc4, Pv; Iż ieſt then Bog ná niebye ktory wſzytko zgádnie/ A przez iego opyeki włos z głowy nie ſpádnie. RejWiz 107v; Tyś ieſt Bog nieſkońcżony/ á w twoiey opiece/ Káżda ſpráwá zależy/ tu ná wſzytkim ſwiecie. RejWiz 165; A ták ty chceſzli być beſpiecżnym/ áby cie Pan nie wygłádził z opyeki ſwoiey/ ſtoy mocno/ iać rádzę/ przy tym iáko cie Pan twoy náucżyć á poſthánowić racżył. RejPos 188; áby nas vſtháwicżnie znáydował ty nędzne dzyatki ſwoie w poſłuſzeńſtwie ſwoim/ wiedząc pewnie iáka ieſt opyeká iego/ á w iákim błogoſłáwieńſtwie vſtáwicżnie chodzą ći/ ktorzy ſą ná ſwiętey pyecży iego. RejPos 256; A iż iuż wieſz iżeś pewnie wyrzucon z opieki y od oblicżnośći Páná ſwego RejPos 309v, 68v, 139v, 197; A dziwna to ieſt iego od wiekow opieká/ Iáko on poććiwego tu ſtrzeże człowieká RejZwierc 270; Pan część właſnośći pan część méy nagrody/ W opiece iego nie boie ſye ſzkody KochPs 20; Abych w nádźieię twoiéy opieki/ Mógł ſye złych łudźi nie bać ná wieki KochPs 22; ArtKanc Q14v; PAnu y Oycu/ iáko mam wiecżnemu Dźiękowáć/ żeć mnie zlećił oſtrożnemu/ Anyele święty/ ſtrożowi: chcąc wiecżnie Bym w twey opiece/ żył wſzedy beſpiecżnie? GrabowSet X3v; LatHar 282; Obierayćieſz ſobie tedy Polacy/ álbo P. Bogá/ y cáłą chwałę/ y opiek zakonu iego/ co oboie ná cáłośći ſtanu Duchownego należy: ábo niewolą Pogáńſką PowodPr 81; A ieſliby ſię przydáło iáko ludźiom/ ábyſmy ćię prędko náleźli/ á nigdy od poſłuſzeńſtwá twego nie odſtępowáli/ [...] przy poważney przyczynie y opiece mátki twoiey. SkarKaz 45b.

opieka kogo [= nad kim] (1): RejPs 202 cf »na się przyjąć opiekę«.

opieka od kogo (2): RejPs 215; [jako wierni jego] máią ſobie iednáć y záſługowáć [...] y tho ſwięte błogoſłáwieńſtwo Páná ſwego/ y opiekę/ y ſtraż/ y opáthrzność w káżdym ſwoim niebeſpiecżeńſtwie od niego. RejAp 71.

opieka przeciw komu [= wobec kogo] (1): Pierwſza domu ſtárożytność/ bo ták długie wieki/ Niemáłym znákiem przećiw wam ſą Boſkiey opieki KlonŻal A2.

opieka nad kim, nad czym (41): LubPs aav marg; A iáko tho ieſt dziwna nád wſzytkim opieká/ Iáko w Boſtwie Słowo ſwe był zácżął od wieká. Ktore potym tu ná ſwiát dziwną ſpráwą zeſłał RejWiz 113v; Y iákiey tu nád námi [Bóg] vżywa opyeki/ Ze włos z głowy nie ſpádnie żadnego ná wieki. RejAp AA6; RejPos 114v, 222v, 257v, 273, 309v (7); A tu pátrz iáko tu ieſt dziwna ſtraż á opieká y dziwna moc Páńſka nád káżdym wiernym iego. A iáka ieſt ſroga á iáwna pomſtá nád złoſniki á nád niewieniki iego. RejZwierc 205, 125; SkarŻyw 283. Cf »jest opieka«, »stoi opieka«, »doznać opieki«, »mieć opiekę«, »poruczać [komu] opiekę«, »wziąć opiekę«.

opieka o kim, o czym (2): A cżáſem choć mi ſie yuż ták wſſytko zdáło/ Iż o mnye Pan ſwoyey opyeki myał máło LubPs ee4; RejPos 71.

opieka czyja [= tego, który jest w opiece] (2): Ale gdyż nie dufamy iemu/ tedy on też drzemie nád opieką náſzą/ á dopuści ſie burzyć tym złym wiátrom nád námi RejPos 51; Y iáko maſz záwżdy iſt być opieki ſwoiey/ y rozſzyrzonego kroleſtwá nád ſobą Páńſkiego/ tákże iáko maſz być iſt wdzięcżnego zbáwienia ſwoiego/ y wiecżnych á nieſkońcżonych rádośći ſwoich. RejZwierc 179v.

W połączeniach szeregowych (58): Azaſz to nie wdzięcżna obietnicá/ iż opátrzność/ opieká/ obroná twoiá s ſwiętego máyeſtatu twego będzie záwżdy z námi mieſzkáłá. RejAp 70, 71v, 106, 120v, 158, 182, 198v; Drugie mamy bacżyć/ iáka to ieſt roſkoſz/ ktho ieſt przyłącżon ábo policżon do they winnice iego/ [...] iákie pocżćiwośći/ iákie dobrodzieyſtwá/ iáką opiekę/ y iákie wſzytki ine dobrodzieyſtwá obiecuie iemu. RejPos 61v; á iżeś ſie dał odwieść od onego Páná ſwoiego/ w ktorym zależáło wſzytko dobre twoie/ y zbáwienie twoie/ moc/ opieká/ y zwirzchność káżda iego nád tobą. RejPos 309v, 44v, 78v, 79v, 85, 128 (44); RejZwierc 127, 141v, 199, 205, 206v; CzechEp 427.

W charakterystycznych połączeniach: opieka dziwna (3), łaskawa (3), miłościwa (2), niebieska, nieomylna, pilna, wierna; szczycić opiekiem.

Frazy: »(jest a. bywa, a. była, a. będzie) opieka [nad kim]« (17): RejAp 106; A ták nie boy ſie nic żadney mocy áni ſrogośći ſwiátá tego/ gdy będzye nád tobą ſwięta opieká iego. RejPos 39v; iż wieſz że záwżdy nád tobą ſwiętha opieka iego/ á vſtáwicżnie cie cżeka z rozmáitemi rádoſciámi twemi RejPos 128, 44, 44v, 50, 134, 138v (16).

»opieka [czyja] odstąpi [od kogo]« [szyk zmienny] (2): A to wſzytko przeto/ iż ſobie ſtráćili opátrzność Páná Bogá ſwego/ á prze złośći ich odſthąpiłá od nich ſwięta opyeká iego. RejPos 239, 330v.

»[nad kim] stoi opieka« [szyk zmienny] (4): Iuż więc nád tobą ſtánie wnet Páńſka opieká/ Ze cie iáko źrzenice będzye ſtrzegł do wieká. RejWiz 135; RejPos 78, 333, 351v.

Zwroty: »brać w opiekę, na opiekę« [w tym: na ramiona a na opiekę (1)] (3:2): KrowObr 47; Iákoż cie też nie ma ruſzyć tákie dobrodzieyſtwo Páná twego/ ktory [...] bierze cie z łáſki ſwey á z miłoſierdzia ſwego/ ná rámioná ſwoie/ á ná opyekę ſwoię. RejPos 166; á iuż cie [Pan] bierze ná opiekę ſwoię á pod ſkrzydła ſwoie/ á prziymuie cie zá właſnego brátá ſwoiego/ y w rowny cie dzyał przypuſzcża do kroleſtwá ſwego ſwiętego. RejPos 168, 177, 267v.

»by(wa)ć w opiece, na opiece, pod opieką« [w tym: w opiece a pod krolestwem (2), w ręku i (a) w opiece (2); u kogo (3)] (78:1:1): A ten ktory będzie wopiece twoiey ſtánie iáko krol/ kocháiąc ſie wſobie iż ználaſl ſobie bogá właſnego RejPs 92v; Táki kożdy ieſt beſpieczen kthory ieſt w opiecze bożey RejPs Ff2, 38v, 64v, 94v, 140v, 206v; Opuſzcżeni ſą w opiecże v pana Boga RejJóz C3 marg; Abowiem w Boſkey o piecze Ieſt kazde Sercze Cżłowiecje RejKup y4, bb6; LubPs Fv, Z3v; Słychałeś o Ionáſie iáko w rybye pływał/ A iáko w iego dziwney tám opyece bywał. RejWiz 111v, 96; A iáko wierni ſą záwżdy w dziwney opiece iego/ á niewierni iáko záwżdy od niego ſą opuſzcżeni. RejAp BB2, 119; iáką Pan Bog piecżą ma o tych ktorzy ſą w opiece iego/ á nád ktoremi dzyerży możną rękę ſwoię. RejPos 25; A thák my wſzyſcy być w opiece Páná tego/ á mieć nád ſobą ſwietą ſtraż iego RejPos 37; Bogacże ſą ná mnieyſzey opiecze v Páná Bogá. RejPos 184v marg; ći ſą vſtáwicżnie nie w tym ſwiętym kroleſtwie iego/ pod opieką/ pod mocą/ pod zwirzchnoſcią/ á pod opátrznoſcią ſwiętą iego RejPos [344]v; á iżeś ſie tu náſłuchał w iákiey opiece á w iákiey roſkoſzy ieſt táki káżdy wierny iego RejPos Ooo4, 14v, 27v, 39 [2 r.], 39v, 40v (53); RejZwierc 179, 198v, 205, 206v, 263v; Złégo złość zniſzczy / á człowiek cnotliwy Ieſt w opiece twéy / Boże ſpráwiedliwy. KochPs 10, 29, 103; niech będę w opiece twoiey ArtKanc Q10, Q15, T12v.

»w opiece, pod opieką, za opieką, bez opieki chodzić« [szyk zmienny] (12:1:1:2): Ná ten cżás oycowye náſſy práwye vwyerzyli/ Iż w opyece ſwyętey Páńſkyey tu zacnye chodzili LubPs Y2v; RejWiz 49v; Bo iuż ſtąd wſzytko dobre/ wſzytko wdzięcżne/ á wſzytko pocżćiwe tobie przypadáć muśi/ gdy będzieſz chodził według woley iego/ á w ſwiętey opiece iego. RejPos 39v; A ták ći wſzyſcy ktorzykolwiek odſtępuią od przeyrzenia ſwego á od wezwánia ſwego/ [...] ći wſzyſcy pokuſzáią Páná ſwego/ á wſzędy chodzą bez opieki iego. RejPos 72; Ale gdy tu ſłyſzyſz/ iż Pan twoy/ pod ktorego ty przez wiárę ſwoię opieką chodziſz/ tháką moc á táką zwirzchność ma nád tą y docżeśną y wiecżną ſmiercią twoią RejPos 221v; A iż iuż beſpiecżnie chodzimy w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ſwoim/ zá ſwiętą opieką/ obroną/ á opátrznoſcią iego RejPos 271, 34v, 39v, 72, [136]v, 139 (12); RejZwierc 206, 206v.

»w opiece chować« (1): by W.M. moy łáſkáwy pánie Podcżaſy/ weſpołek z pánią małżonką W.M. y z dżiatecżkámi/ [...] racżył [Pan Bóg] w łáſce ſwey ś. w rządźie dobrym/ w opiece y w obronie chować CzechEp 427.

»czuć opiekę nad sobą« (1): Co ieſth zá kochánie vtrapionego/ gdy cżuie nád ſobą opiekę Páńſką. LubPs aav marg.

»dostać się w opiekę« [szyk zmienny] (2): Abowiem w tę opiekę [Pana] kto ſie tám doſtánie/ Iuż go żadna pociechá nigdy nie przeſtánie. RejWiz 194; RejPos 293.

»nad sobą doznać opieki« (1): Wſzędy nád ſobą doznaſz páńſkiéy opieki/ Y dziś/ y potym záwżdy ná wſzytki wieki. KochPs 187.

»mieć opiekę (nad sobą)« [w tym: od kogo (1)] = doznawać opieki [szyk zmienny] (5): RejPs 16; Ey iużći by to kámienne á zápomniáłe ſerce było/ máiąc táką opiekę nád ſobą/ á ták wierne obietnice/ áby ſie vnieść á záthrwożyć miáło RejPos 139v; iuż nigdy nie będzyeſz miał Bogá ſwego właſnego/ áni opieki iego. RejPos 223, 223, [292]v.

»mieć w opiece, opiekę« [w tym: czyją (5), kogo (7), nad kim (1), o kim (1)] [szyk zmienny] (7:3): Vcżyń łáſkę w dobrey woli Pánie s twym Sionem/ Nád Ieruzalem wyernych ſerc ták bárzo ſkáżonym/ Myey opyekę LubPs N4v, ee4; RejWiz 178; A iż iuż (niechcze żadney opieki áni żadney piecżey mieć o tobie/ gdy powieda iż roſplotę płoty á rozwálę mury około niey. RejPos 61; KarnNap B2; Wſzák nie ieſt żadny ptaſzek ták lichy ná świećie/ ktoregoby nie miał w ſwey świętey opiece ArtKanc K19v; SarnStat 1019; SiebRozmyśl B4v; KlonKr A3; Miey mię w pilney opiece: á we wſzytkiey trwodze Pośpieſz przynieść rátunek duſzy mey niebodze. SzarzRyt B2.

»naleźć sobie opiekę« (1): Ale kto ieſt práwie vbłogoſláwiony ſſczeſliwie/ ktory ſobie naydzie opiekę od bogá ſtworzyćiela ſwego RejPs 215.

»nosić na ramionach a na opiekach swoich« = opiekować się (1): A nie tylko ábyſcie ie [stadko Pańskie] mieli nośić ná rámionach á ná opiekach ſwoich RejPos 168v.

»w opiek(ę), na opiekę (od-, pod)da(wa)ć; (pod)dany w opiekę« [w tym: komu (13)] [szyk zmienny] (14:1;3): A tak iuż iemu wſzytko/ ſtale porucżajwa Siebie y ſwe żałoſći/ na opiekę daywa RejJóz B7; Czoż ia niebożątko mam rzeć Iedno na cię wiecżnie płakać A bogu to w opiekę dać Gdy to ważiſz lekcże ſobie Acz mnię ſzkodzy więcey tobie RejJóz H8v; RejKup n6; KrowObr 163v; RejWiz 105v marg, 106, Cc5; gdy podawaſz zyemi ciáło bliźniego ſwego/ álbo iákiego powinowátego ſwego/ w ręce á w opiekę Páná ſwego/ nie płácżże nic RejPos Ooo4, 72, 270v, [279]v, [344]; RejPosWiecz2 92v; Rad to wſzyſtko vcżynię zá pomocą Bożą/ ktoremu ćię iuż teras w opiekę oddáię. CzechRozm 121v; SkarŻyw 103; Iemu [Bogu] w opiek y w obronę/ Oddawam dźiatki y żonę KochMRot B4; widzim żeś vyrzáłá Lepſzą Oycżyznę: á naſeś oddáłá W pewną opiekę: co ná pięknym niebie Siedzi/ ktory ćię dziś wezwał do śiebie. WisznTr 16; ArtKanc T4.

»odpaść (a. wypaść) z opieki, od opieki« (18:4): LubPs Sv; ktorzy wypádli z opieki Páńſkiey prze złośći á prze złą wiárę ſwoię. RejAp 155, 200v; Wielki strách wypaść z opieki Páńſkiey. RejPos 61 marg, 20, 61, 85, 176, 204 (16); RejZwierc [272] [2 r.]; Y myśliłem w ſercu ſwym: tákżem ná wieki Iuż wypadł ia nieſzczęſny z páńſkiéy opieki? KochPs 113.

»(o-, s-, wy)puścić [kogo] z opieki« [szyk zmienny] (5): gdy iuż Pan odſtąpił od niego/ á opuśćił go iáko niewiernego z opieki ſwey RejPos 115v, 257v; Vfam twéy łáſce/ że mię ná wieki Nieſpuśćiſz/ panie/ z ſwoiéy opieki KochPs 33, 98; O móy namilſzy pánie/ nie ośiéroćiayże mię ná tym nędznym świećie/ żebyś mię kiedy miał z opieki ſwoiéy opuśćić SiebRozmyśl D4v.

»(po-, w)da(wa)ć się w opiekę, na opiekę, do opieki« [w tym: komu (7), czyją(-ej) (4)] [szyk zmienny] (9:1:1): RejKup p4v, ſ3; Skoro wſtánieſz s pokoiu/ wnet ſie w opiekę day/ Temu Bogu co iuż wieſz/ y ſwiádomeś tego/ Ze iuż nádeń żadnego nie máſz możnieyſzego. RejWiz 186; á opuśćiwſzy ty nędzne á docżeśne hándle y bogáctwá ſwoie/ wedle ſwiátá tego nábyte/ daymi ſię ná ſwięte miłoſierdzye y ná opiekę iego. RejPos 351, 72v, 79v, 86, 205v; RejZwierc 202; Kto ſye w opiekę poda pánu ſwému/ A cáłym práwie ſercem vfa iemu/ Smiele rzéc może: mam obrońcę bogá KochPs 138, 78.

»w opiekę polecać« (1): w opiekę y obronę twoię polecam dźiś śiebie ſámego. LatHar 47.

»policzyć się w opiekę« (1): á nieſtráći [Pan] żadnego ktorzy ſie kolwiek policzyli wopiekę iego. RejPs 50.

»poruczać (a. poruczyć) w opiekę, na opiekę, pod opiekę, opiece; poruczon(y) opiece, w opiekę; poruczanie opiece, w opiekę« [w tym: komu (16), do kogo (1)] [szyk zmienny] (30:1:1:3;6:4; 1:1): Wyſſedſſy ſkoro naſwiát/ wnetem był poruczon opiece twoiey/ á ſnadz ieſſcze y wżywoćie mátki mey znać było żeś ty Bog moy ſpráwiedliwy. RejPs 31v; STworzycielu nieba y ziemie y wſſego ynego ſtworzenia ktoremu ſą poruczony w wieczną opiekę wſſytki ſprawy niebieskie y ziemskie RejPs 215v, 45v, 105, 108, 124, 142; A wſzytko w twą [Boże] opiekę iuż tam porucżam tobie RejJóz I6v, B5, C3, I5v, N7v; RejKup cc8v; Porucżánye wſzitkich ſpraw ſwych/ trudnośći/ śirocthwá/ ná oſtátek duſze y ciáłá w ſwiętą opyekę Páńſką. LubPs R3v marg; Iáko záfráſowáną duſzę náſzę/ nikomu inemu iedno ſámemu Pánu/ w opyekę porucżáć mamy LubPs T2 marg, B4 marg, O2 marg; A ták proſto tą ścieſzką iuż tám idź do niego/ Porucżam cie w opiekę do Bogá twoiego. RejWiz 170, 62, 116v, 194v; RejAp 199; pámiętay iż gdy będzyeſz wſzytko porucżał w opiekę Pánu ſwemu/ á będzyeſz mocno wierzył iemu/ iż lie to tobie w wielkie pociechi obroćić muśi. RejPos 107v, 67v, 71v, 83, 84v, 104v marg (19); Stoyże mocno przy Pánu ſwoim/ [...] porucżay mocno wſzytko w ſwiętą moc á opiekę iego/ á podday ſie ze wſzem pod obronę kroleſtwu iego RejZwierc 206, 140, 196, 198; pod ktorego [Boga] opiekę iuż ćię też teraz/ odchodząc od ćiebie/ porucżam CzechRozm 204v; Smiłuy ſye/ ſmiłuy: twéy pomocy Od ráná wołam áż do nocy. Vweſel duſzę záſmuconą/ W twoię opiekę poruczoną. KochPs 128.

»poruczać [komu] opiekę [nad kim]« (1): on ták [Bóg] dobrowolnie á z łáſki ſwoiey vmiłował wierne ſwoie/ że im y Anyoły ſwoie przydáć racżył/ porucżáiąc im mocną ſtraż/ pilność/ á opiekę nád nimi. RejPos 304v.

»poruczać się (a. poruczyć się) w opiekę, opiece; poruczanie się opiece« [w tym: komu (7)] [szyk zmienny] (17:1;1): KTo kolwiek ſie z dobrą wiárą poruczy w opiekę nawyſſemu pánu/ to ieſt rzecz pewna/ ácz niewidomie wezmie obronę iego RejPs 136, 48v, 60v, 64v, 89, 135v (9); Porucżánie ſ. opiece Páńſkiej iż s tych docżeſnych kroleſtw zá ſthátecżność náſzę w wiedzie nas do kroleſtwá ſwego. LubPs O6 marg, B2v; Vkładł ſie pod Oliwą/ támże zoſtał ná noc/ Porucżywſzy ſie Bogu y w opiekę y w moc. RejWiz 176v; RejAp BB6v; Porucżże ſie w mocną opiekę iego/ á podłoż pod nogi iego nędzny niedoſtátek ſwoy RejPos 232v, 115, 196v, 223v; ArtKanc Q; Porucżam ſię opiece twey tey nocy: broń mię LatHar 72.

»przyjąć [kogo] w opiekę, na opiekę; przyjęty w opiekę; pojmować [kogo] w opiekę« [szyk zmienny] (9:1;2;1): racz zaſie teſz miłoſciwie przyimowac wlaskę a w opiekę ſwoię nas ſieroty ſwoie RejPs 63; OGlądawſſy miły pánie zewſſąd vdręczenie moie ſnadz też to ſluſſnie maſz vczynić przyiąć mię ná opiekę ſwoię RejPs 187, 73v, 82v, 120v, 137, 197v (8); RejPos 103, 119, [249]v; Przyimi Kośćioł ſwoy w opiekę, nie day go ſpuſtoſzyć ArtKanc J16v; LatHar 624.

»na się przyjąć opiekę [kogo (G)]« (1): A ták miły pánie prze ty dziwne ſpráwy twoie iuſz imię twoie nigdy niezáginie/ álbowiem ty dziwnie ná ſię przyimuieſz opiekę ludu ſwego RejPs 202.

»w opiekę przypaść [komu]« (1): TObie a nikomu ynemu ſą w opiekę wlaſnie przypadly duſſe naſſe mily panie. RejPs 143v.

»(przy-, s)puszczać na opiekę, w opiekę« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (3:1): W opiekę panu ſwemu ſwe ſprawy prżypuſzcżam Ten iuż niechay o wſzytko iako raczy radzi Bowiem kto temu dufa nigdy ſie nie zdradzy RejJóz P4; A to bierz przykład s tego Páná ſwego/ iż on wſzytki ſpráwy ſwoie puſzcżał ná Bogá oycá ſwego / á ná ſwiętą opiekę iego. RejPos 104v, 104v; SkarŻyw 26.

»stracić opiekę« (3): A co ieſzcże kthemu/ ſtráćić Páná ſwego/ ſtráćić zwirzchność/ opatrzność/ ſtraż/ y opiekę iego. RejPos 317, 261v, 345.

»uciekać się pod opiekę« (1): Y wzywa iey [Maryji] iáwnie/ y vćieka ſię pod iey opiekę y obronę. WujNT 398.

»udać się za opieką« (1): Bo ſwiát záwżdy dziwne á obłędne drogi tákowemu wynáydowáć muśi/ kto ſie vda zá opyeką iego/ á ktho go náſláduie iáko bogá ſwoiego/ iuż on tám zaplecie á vwikle myſl cżłowieká tákiego RejPos 289v.

»wziąć w opiekę, na opiekę [kogo, co], opiekę [nad kim]; w opiekę wzięty» [w tym: na ramiona a na opiekę (1)] [szyk zmienny] (20:19:2;1): y wzbudzyl duch ſzwyąty uyelkye ueſele wboſtwye Twym zwybranya maryey bycz matką bozą y wzyąl duch ſzwyąty tą panną w ſwą opyeką PatKaz II 48v; ale ty iakoś wziął opiekę nad nami ieſſcze odpoczątku ziwota naſſego RejPs 189v, 94, 115, 119, 123, 127v (8); RejKup X; Ale myę Pan vzyął w opyekę możney ręki ſwoyey LubPs G2v; A iuż weźḿ w opyekę cżłowieká nędznego/ Abych chodził w obronie Máieſtatu twego. RejWiz 108, 117; Wyſłuchay z niebá modlithwę y prośbę ich á ſpráwę ich weźmi w opiekę ſwoię [et facies iudicium eorum]. BibRadz 3.Reg 8/45 [idem] 3.Reg 8/49; Ale gdy przez ſthałą wiárę ſwoię obudzimy Páná ſwoiego/ á iż on weźmie nád námi opiekę ſwoię/ nic ty wiátry áni ty morzá ſzkodzić nam nie mogą RejPos 51; A ty wſzechmogący Pánie á páſterzu naſz/ weźmi nas ná rámioná ſwoie/ á ná ſwiętą opiekę ſwoię RejPos 169v, 14, 74v, 126v, [136]v, 162v, (16); Weźmi w opiekę duſzę moię ſmutną/ Nieprzyjaćielſką okróć myśl okrutną KochPs 208; SkarŻyw 15; Dźiś przed święte nogi twoie/ Kłádę ia śiroctwo moie/ Weś mię ná ſwą opiekę/ Pod oycowſką rękę. WisznTr 29; ArtKanc P19; ZawJeft 44; GrochKal 12; A ty wźiąwſzy w opiekę/ chćiey mnie ſam ſpráwowáć/ Błogoſłáwić / ku twey cżći/ tu y wiecżnie chowáć. GrabowSet S4; LatHar 368, 584; SiebRozmyśl F; Puść ná Bogá ſpráwy twoie/ A on ćię w opieki ſwoie. Weźmie y ogárnie ſwemi Skrzydłámi [!] gorletnymi. CzahTr [D2].

»w opiekę zlecać« (1): á drudzy wierſze zmárłemu Hozyuſzowi piſzą/ onego vmárłego iákoby Bogiem miał być wzywáią/ Polſkę w opiekę (choćiaż nie był z rodu Polak) iáko oycżyznę zlecáią CzechEp 81.

»zostać w opiece, pod opieką« (2:1): co ieſt lepſzego/ cżyli z omylnoſciámi ſwiátá tego zginąć wiecżnie/ cżyli z rádą Páná ſwego zoſtáć w ſwiętey obronie á w ſwiętey opiece iego RejPos 262, 331v; Abowiem ktho iuż zoſtánie pod tym kroleſtwem á pod opieką á pod tą obietnicą Páńſką/ iuż go będzie ſtrzegł iáko źrzenice w oku RejZwierc 141v.

»[kogo] w opiekę zwierzyć [komu]« (1): Kto wiernie Boſtwu twemu dufa á w ſtałośći/ Porucża ſwoie ſpráwy twey Boſkiey możnośći. Gdyżeś go ſwym Anyołom ták w opiekę zwierzył/ By ſie ſnádź y o kámyk nigdy nie vderzył. RejWiz 2v.

Wyrażenia: »opieka boża, boska, Boga (Ojca), Bostwa« [szyk 10:3] (5:4:3:1): Iako ieſt beſpieczen kto ieſt wopyece bozey. RejPs 38v marg, 221, Ff2v; Iż Czo jm dają to piją A też drugy kręcij ſſyją A ſprawey opieki Bożey Nicz ſobie żádný niewłożý. RejKup q7v, y4; LubPs Z3v; Z iego Boſkiey opyeki/ z iego dziwney ſpráwy/ To iuż możeſz rozumieć że z nią rozum práwy. RejWiz 119; iuż ſtraż/ opieká/ á obroná ſwięta iego vſtáwicżnie nád nim ſtáć będzye. RejPos 351v, 103, 146v, 291; SkarŻyw 283; KlonŻal A2.

»[czyjej] lud opieki« (1): A my twoiéy lud opieki/ Będźiem ćię ſłáwić ná wieki KochPs 120.

»opieka pańska, Pana« [szyk 61:12] (51:22): Nadobna náuká iáko ſwe nyedoſtátki w opiekę Páńſką porucżáć mamy. LubPs O2 marg, B4 marg, O6 marg, R3v marg, Y2v, aav marg; Iedno tho napilnieyſza ábychmy ták żyli/ Iákobychmy w opyece záwżdy Páńſkyey byli. RejWiz 96, 4v, 117, 135; A tymi znáki zwodziłá y beſtią onę y ine ludzi mieſzkáiące ná ziemi/ to ieſt/ ty ktorzy nic nie dbáli o niebo á o opiekę Páńſką/ iedno tylko ziemſkiemi ſie rzecżámi paráli. RejAp 113, 106, 155, 171v, 182; Iáko poznáć mamy kto vpada á kto powſtawa w łáſce á w opiece Páńſkiey. RejPos 27v; Nád káżdym wiernym ſtraż á opieká Páńſka. RejPos 78v marg; á my nędze/ kłopothu/ warchołu/ vżywamy. A czo gorzey/ im ſie więcey o nie ſtáramy/ tymechmy dáley od łáſki Páńſkiey á od opyeki iego. RejPos 82v; Vſtáwicżnie w wielkim niebeſpiecżeńſtwie żywoth ludzki/ by nie opieká Páńſka. RejPos 331 marg, 34v, 37, 39v, 44, 44v (44); Bo ieſli odpádniecie od Páńſkiey opieki/ Pewnie gdzieſcie nie rádzi tám wam być ná wieki. RejZwierc [272], 5, 127, 141v, 179, 198v (9); A ia/ iáko oſobliwy W domu páńſkim krzak oliwy/ Kwitnąć będę: bom ná wieki Wdał ſye do páńſkiéy opieki. KochPs 78, 98, 113, 187; WujNT 588.

»opieka święta« [szyk 32:29] (61): RejPs 16, 208v; LubPs Y2v; RejAp 102, 120v; iż żadny bogacż/ áni żądny mocarz tobie ták wiele dobrodzieyſtwá vcżynić nie może/ iáko then Pan/ gdy będzieſz w opiece ſwiętey iego. RejPos 39, 39v [2 r.], 44v, 51v, 86, 104v (53); RejZwierc 196; ArtKanc K19v; GrochKal 12.

Szeregi: »opieka a krolestwo« [szyk 3:1] (4): áby ſie każdy wierny roſkochał w tym/ iż też ieſt náznácżon á powołan do opánowánia opieki á do kroleſtwá Páná ſwego RejPos 273v, 20, 78 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»łaska a (i) opieka« [szyk 10:1] (11): iż oná niewinna duſzycżká á pirworodnicżká ich iuż nie będzye zábita áni zátrácona/ á iż iuż ieſt przyiętha w łáſkę á w opiekę Bogá oycá ſwoiego. RejPos 103, 27v, 63, 67v, 82v (8); Dni ku dniom będźieſz królowi przykłádał/ Opátruiąc go nieprzebránym wiekiem: Ná oczu páńſkich wiecznie będźie siadał/ A ty go łáſką/ y ſwym ſzczyć opiekiem. KochPs 88; SkarŻyw 143, 283. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»miłosierdzie a (i) opieka« [szyk 4:3] (7): A ſtąd áby nam roſło ſwięte miłoſierdzie twoie y opieká twoiá RejPos 44v; y wſzytkę nádzieię twoię podłoż mocno pod miłoſierdzie á pod ſwiętą opiekę iego RejPos 124v, 14v, 119, [249]v, 257v, 351. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»moc a (i) opieka« [szyk 4:1] (5): RejWiz 176; tobie wſzytko zebránie ſwoie/ y duſze y ciáłá ſwoie/ w moc á w opiekę porucżáli RejPos 83, 270; A z wiárą ſwoią y s káżdą nádzieią ſwoią ábyś nigdziey nie odſtępował od niego/ á wſzyſtko w moc á w opiekę ſwiętą porucżał iemu. RejZwierc 196, 206. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»możność a opieka« (1): narod nędzny [...] wypadł s tey możnośći á s tey opieki tego wielmożnego á nieſkońcżonego Boſtwá RejPos [344]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrona (a, i) opieka« [szyk 16:11] (27): A wſzákoż iedno ći bywáli w obronie Páńſkiey y w opyece iego/ ktorzy cżynili powinnośći ſwey doſyć. RejAp 119, 171v; iáko wierny nigdy nie był opuſzcżon/ ktokolwiek kłádzie mocno nádzieię wſzytkę ſwoię w opiece á w obronie Páná ſwego. RejPos 116v; A ktemu co nád nagorſze/ iż ſtráćić muśiſz obronę y opiekę tego/ [...] ktory wſzytkimi bogi/ wſzytkimi pomocniki/ wſzytkimi mocarzmi włada ná niebie y ná zyemi. RejPos 180v, 57, 75, 109v, 132v, 133 (15); RejZwierc 198v, 205, 206, 206v; KochMRot B4; LatHar 47, 624; iż wſzyścy ktorzy ſą w klątwie/ ſą w mocy y w dzierżáwie ſzátáńſkiey/ y od obrony y opieki Páná Chriſtuſowey oddaleni WujNT 588, 398; SiebRozmyśl B4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 18 r.]

»opieka, (a, i) opatrzność« [szyk 16:7] (23): RejAp BB2v; Bo ſłuchay ieſzcże kthemu iákieć thu Ewányeliſtá ſwiádectwo opowieda o tym Pánu twoim/ á o opiece y opátrznośći iego nád wiernymi ſwymi RejPos 168; gdy cie piſmo pewnie iśći o dziwnych opiekách á o opátrznoſciach Páná tego/ iákie on ma nád wiernemi ſwoiemi RejPos 222v, 40v, 130, 168v, 240, 240v (22). [Ponadto w połączeszeregowych 25 r.]

»piecza, (a, i) opieka« [szyk 2:1] (3): ábyś miał odſtąpić od Páná tego/ álbo opuśćić á złożyć s ſiebie/ [...] thę ſwiętą piecżą á opiekę nád ſobą iego RejPos 257v, 61, 265v.

»poruczeństwo a opieka« (2): RejPos 347; Ktore złącżenie nie wſzytkim wobec należy/ iedno tylko wybránym/ á tym ktore dał Bog Ociec w porucżeńſtwo á w opiekę ſynowi ſwemu Pánu Kryſtuſowi RejPosWiecz2 92v.

»opieka a posłuszeństwo« [szyk 2:2] (4): Iż ieſli vpádnieſz przedemną/ [...] tedy ty wſzytki kroleſtwá co ich s they gory widziſz/ y wſzytki możnośći ich/ dam w opiekę twoię á w poſłuſzeńſtwo twoie. RejPos 72, 72v, 85, [344].

»przeźrzenie a opieka« (1): ktory [lud] ták iáko obieczał Abráámowi/ był záwżdy w przeźrzeniu á w opiece ſwiętey iego RejPos 158.

»rada ani opieka« (1): iſz chytrze a taiemnie podſtąpili nas iákoby iakie błędne ktorzyby zadney rady ani opieki: twey ſwiętey nad ſobą niemieli RejPs 16.

»ręka a opieka« [szyk 6:1) (7): Iuż pocżuć muśiſz iż Pan thwoy á Bog twoy złożył s ciebie rękę ſwoię á opiekę ſwoię. RejPos 223; iż on złoży s ciebie opyekę ſwoię/ á mocną rękę ſwoię. RejPos 240, 39, [136]v, 238v, [279]v, 356. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»opieka i sprawa« (1): Przypátruyże ſie tu pilno dziwney opiece y dziwney ſpráwie Páńſkiey RejPos 27v. [Ponadto w połączeszeregowym 1 r.]

»opieka a staranie« (1): A ták wſzechmogący Pánie/ gdyż to ieſt opieká twoiá ſwięta/ á napilnieyſze ſtáránie twoie/ ábyś ty záwżdi rátował á wſpomagał wierne ſwoie RejPos 44v.

»straż(a), (a, i) opieka« [szyk 15:1] (16): RejPs 208v; Oto ma być mocą ſwoią/ opátrznoſcią możnośći Boſtwá ſwego/ ſtrażą y opieką Anyołow ſwoich/ á dziwną ſpráwą táiemną Duchá ſwiętego/ ktorego on tu vſtáwicżnie ſwoim wiernym ná wſpomożenie [...] poſyłáć racży. RejAp 2; áby ſwięta ſtraż á opieká iego/ nigdy nie ſchodziłá z onego ſthadká iego. RejPos 122v; A iáko záſię opuśćił y odſtąpił od niewiernikow ſwoich/ tákże y Anyeli iego ſwięći nigdy wytrwáć nie mogą przy ſtraży á opiece ich. RejPos 332v, 27v, 52v, 78v marg, 122v, 138v (12); A ták záwżdy dziwną ſtraż y dziwną opiekę Pan Bog vkázował nád tákiemi ludźmi lat ſtátecżnych á poważnych. RejZwierc 125, 263v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 20 r.]

»opieka a władza« (1): iż záwżdy opieká á władza iego ſwięta będzye nád tobą/ á błogoſłáwieńſtwo iego nigdi od ciebie oddalono nie będzye. RejPos 280v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»opieka a wspomożenie« (1): A Pan mu thwoy tego dopuſzcża/ á przez pálce pátrzy ná vpadek twoy/ vżywáiąc thego z wielką żáłoſcią/ gdyż niechceſz dbáć nic o opiekę iego á o wſpomożenie iego. RejPos 54v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zwirzchność a (i) opieka« (4): Przydź kroleſtwo twoie/ to ieſt/ áby nas záwżdy opánowáłá zwirzchność á opieká twoiá ſwięta RejAp 102; iáki to ieſt ſtrách/ ſtráćić Páná thego/ zwirzchność y opyekę iego RejPos 224, 86, 261v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

b. Opieka czartowska (11): Iuż też ſą y opráwce z dawná zgotowáni/ Ktorzy tám ſą ná ſwiecie ſpołu záwżdy z wámi. Co tu y zá żywotá ty w opiece máią/ Ktorzy o Páńſką wolą/ ni o cnotę dbáią RejWiz 178; A tu możeſz zrozumieć/ iákiego to máſztálerzá będzieſz miał/ y iáka ieſt nád tobą opieká iego [czarta]. RejPos 167v; Bo ieſli wypádnieſz z opieki á z opátrznośći iego [Boga]/ iuż też pewnie wieſz w iákiego Páná porucżeńſtwo á opiekę przypaść maſz/ y iáka opieka y zapłátá iego. RejPos 347, 20, 72v [2 r.], 86, [344].
Zwrot: »wydzierać się z opieki; wydrzeć [kogo] z opieki« (1;1): Obácż ſie nieboracżku obácż/ á nie dáy ſie chełznáć temu ſproſnemu roſtruchárzowi/ ktory tobą tocży á obráca iáko chce/ á wydzieray ſie kędy możeſz s tey opieki iego RejPos 27; Acżkolwiek on tę ſwiętą owcżarnią ſwoię záłożyć wnet racżył po ſtworzeniu ſwiátá/ ále wżdy nawięcey á iuż naiáwniey po ſwiętey męce ſwoiey/ gdy ią wydárł z opieki onego wilká márnego/ á wziął ią w porucżeńſthwo ſwoie od Bogá Oycá ſwego. RejPos 124v.
2. Nadzór prawny, kuratela, zastępstwo prawne, czuwanie nad osobą niezdolną do samodzielnych działań ze względu na wiek, pięć, stan zdrowia i inne okoliczności; tutela Mącz, JanStat; clientela, curatio, curatoria Calep; patricinium, potestas Mącz (64): A niewiem by tákich wiele nienálaſł/ co thylko opiek ſzukáią/ s nich żywą/ á bárzo ich prágną GroicPorz ee3v, ee3; Oćiec każdy zá żywota ſwego może dźiećiom do lat y żenie opiekuná dáć/ po ktorego śmierći/ żaden nabłiżſzy [!] od opieki odćiſnąć go niemoże opiekuná przes oycá dánego. UstPraw B3; BielKron 128v; Młodź wáſzá (nie wſpominam opiek w ktorych wielcze bywa oſzukána dla złego około tego práwá y porżądku) źłe bárżo má wychowánie GórnRozm L3; Curatio – Dozrzenie, opiek. Curatoria – Opieka. Calep 279b, 206b; á tych opiekunów po śmierci tego/ który ie poſtánowi/ bliſcy od opieki nie będą mogli oddalić. SarnStat 584.

opieka kogo (G) [= nad kim] (2): BielKron 430 cf »wwiązać się w opiekę«; Mącz 284a cf »wziąć na się opiekę«.

opieka czyja [w tym: pron poss (5), G sb (2), ai poss (1)] (8): Gdyby kto miał w opiece dzyewki doroſłe/ á dla vżywánia ich imienia dáćby ich zá mąż niechćiał: tákowe dzyewki zá opieką Stryiow y Wuiow dálſzych mogą idź zá męże UstPraw B3; RejZwierz 123v; BielKron 304v; Mącz 127a; Gdybychmy práwem mieli roſtrzygnąć té rzeczy/ Czyiéy opiece właſnie przynależą dźieći: Przeſzlibychmy was práwem któré ie rodźiémy ZawJeft 40; SarnStat 64. Cf »na [czyją] opiekę przyść«, »wypuścić na opiekę [czyją]«.

Zwroty: »być w opiece« (2): LAdzisław Albrichtow ſyn/ kthory był w opiece Ianá z Huniadá po śmierći Włádziſłáwá krolá Polſkiego y Węgierſkiego/ máiąc lat piętnaśćie wieku ſwego/ przyiechał do Budzyniá. BielKron 304v; Cliens – Szierota, ten ktori ieſt w opiece. Calep 206b.

»opiekę dawać« (1): Tóż ſie ma rozumieć, gdy przećiw Práwu opiekę Król dáie. SarnStat 158.

»mieć w opiece; opiekę w mocy mający« (1;1): Gdyby kto miał w opiece dzyewki doroſłe/ á dla vżywánia ich imienia dáćby ich zá mąż niechćiał UstPraw B3; Tutelaris – Opiekę wmoci maiąci. Calep 1092a.

»od opieki odpadać« (1): że gdyby o głowę imięniem śirót popiéráć nie chćieli/ tedy od opiek máią odpádáć: á temu któryby popiérał/ zupełné práwo opieki ma należeć. SarnStat 613.

»poruczyć (a. poruczać) w opiekę; w opiekę poruczon« [szyk zmienny] (3;1): Ten też [Masenisa] był wielkim nieprzyjacielem Rzymiánom/ ále potym ták dobrze z nimi był áż im w opiekę ſwe ſyny po śmierći porucżył. BielKron 130, 304; Filius eius parvus qui tibi in tutelam datum est, Któryć w opiekę yeſt poruczón. Mącz 467d; A tobie przyiacielu miłą corkę ſwoię, Y dom ten, y tę trochę pieniędzy zákrytych Przed márnotrawcą synem, y wſzyſtkie ſwe ſpráwy Poruczam y zálecam w oycowſką opiekę. CiekPotr 12.

»opiekę przyjąć; [na opiek przyjmować]« (1): [opiekun] iákie dobrá ná ten czás wźiął kiedy opiekę przyiął/ tákie powinien wroćić. GroicPorz ee4v; [którą [kamienicę] Lurenc część jej swą na dział, a braciej dwu na opiek i dojrzenie swe w ręce swe przymuje do czasu słusznego InwMieszcz 1594 nr 293].

»na [czyją] opiekę przyść« (1): Stárayćie śię proſzę/ oiey wſzyſtkim dobrim/ gdyſz iuſz ná wáſzę opiekę przyſłá zwierzono iey wam wopiekuńſtwo wáſze BiałKaz M3.

»opieką trzymać« (1): ktoremby [dzieciom] ſtryovie abo opiekvnovie ymienie opieką trzymayącz wmalych ich liecziech ono ymienie ym przedali a od daliby przecziwko prawv a ſpraviedlivoſczi ComCrac 19v.

»wdawać się w opiekę« = objąć opiekę nad kimś (1): OPiekun przyrodzony powinien vczynić Inwentarz y viſćić śierotam ich dobrá/ áby im tego nie vtráćił/ y owſzem nie może ſye wdáwáć w opiekę poki Inwentarzá nieuczyni. GroicPorz ee3.

»wwiązać się w opiekę« (1): Po śmierći tedy tego Bazylego. Owcżyná ieden z rády w wiązał ſie bárzo w opiekę Kſiężny wdowy. BielKron 430.

»wyjść z opieki« (I): Filiifamilias, qui in potestate patrisfamilias est, Syn który yeſzcze nie wyſzedł z opieki oycowskiey. Mącz 127a; niewie co zá rożnicá ieſt [...] między dźiedźicem pod opiekuny poſtánowionym/ á tym ktoryby iuż z opieki wyſzedł CzechEp 32.

»wypuścić na opiekę swoję« = zdać kogoś na jego własne siły, pozwolić komuś stanowić o sobie (1): Bowiem gdy iuż przodkowie mogi dochowawſſy mie ſluſſnych lat wypuſćili na opiekę ſwoię/ zdáłomi ſie ábych ſie ná wſſem przyłączył ktobie RejPs 39v.

»na opiekę wziąć« (1): iż gdy ich kto zopyta cżyieby to były dzyeći/ wnet prząc ſye ich ſkłádáyą ná pryyiacyoły [!] y ſyoſtry/ mowyąc/ ná opyekem to wzyął á pracę ſwoyę/ chcąc ſye ſyeſtrze álbo wuyowi záchowáć. GliczKsiąż B5.

»wziąć na się opiekę« (1): Suscipere patrocinium alicuius deserti, Wźiąć ná ſię opiekę/ á obronę nie którey śiroty. Mącz 284a.

Wyrażenia: »branie w opiekę« (2): A coż owo więc ſłychamy/ o náiazdách ná domy/ o mordách/ o gwałćiech/ o wybrániu domow/ o brániu gwałtem Pánien/ Wdow/ dźieći w opiekę/ o zábijániu Stryjow/ Wuiow GórnRozm A4, L.

»imieniem [ = z racji, tytułem] opieki« = in nomine tutorio JanStat (2): Częſtokroć przydawa ſie: iż gdy dźieći w śiéroctwie zoſtáną/ niektórzy iákoby nád niémi miłośierdźiè máiąc/ ono imieniém opieki ná ſwą pracą y w obrónę biorą SarnStat 584, 590.

»podany w opiek« (1): Podánaś ieſt/ z wierzchnich rąk miłey matki ſwoiey W opiek Kxiążętom Stryiom KołakCath C2.

»prawo opieki« (1): Wſzákóż z ſtrony popiéránia głowy przez opiekuny/ ták obiáſniamy: że gdyby o głowę imięniem śirót popiéráć nie chćieli/ tedy od opiek máią odpádáć: á temu któryby popiérał/ zupełné práwo opieki ma należeć. SarnStat 613.

»spuszczenie opieki« (1): Opiekun przy ſpuſzczeniu opieki niewinien dzyećiam liczby czynić/ iedno z czynſzow á z bydłá nieobrobionego. UstPraw B3.

Szeregi: [»opiek i dojrzenie«: InwMieszcz 1594 nr 293 cf »opiekę przyjąć; [na opiek przyjmować]«.]

»opieka a obrona« (1): Mącz 284a cf »wziąć na się opiekę«.

»opieka a praca« (1): GliczKsiąż B5 cf »na opiekę wziąć«.

W przen (1): W drugyey ſpráwie ná cżłowieká/ Przydzye ze dwu ſtron opyeká/ S práwey duſzá z lewey ciáło BielKom nlb 5.
a. Nadzór, kuratela (dotyczy władcy i jego kraju) (23):

opieka kogo (G) [= ten, który jest pod opieką] (3): SYbillin mąż Gwido/ odbił opiekę dzyecięciá Bálduiná piątego Ráymunduſowi ſwakowi/ ktore dzyecię rychło potym vmárło. BielKron 179v; Po śmierći Leſtkowey pocżął być roſterk około opieki Boleſłáwá ſyná Leſtkowego miedzy Henrykiem Brodátym á Konrádem Mázowieckim kſiążęćiem BielKron 358v, 220v.

opieka czyja [tego, który sprawuje opiekę] (3): Tárquinius [...] vcżynił rzecż długą przed Senatem/ co zá niegodność do niego bacżyli/ iż imo oń práwego krolewicá dáli bráńcowi kroleſtwo/ ktory iáko ſłyſzę inemu ie w moc podáie/ zdradzáiąc nas ktorzyſmy byli w iego opiece. BielKron 103v; SkarJedn 212; StryjKron 672.

Frazy: »opieka idzie« (1): Na to wm pomni zem ci ia wm nie synowiec, ale brat, choćby opieka isc miała, tedy by rowna przyszła pokim tedy zyw, niebierz się wm opiekac mną. ActReg 163.

»opieka przychodzi [na kogo]« (1): Synowie theż iego przed tym dwá vmárli/ opieká przyſzłá corek ná Arráńſkiego Grábie Iákubá Hámálthá brátá od rodzoney ſioſtry nieboſzcżyká Krolá BielKron 220v.

Zwroty: »być w opiece« [w tym: u kogo (1)] (2): BielKron 103v; iż ten Fryderyk 2. po śmierći Oycá ſwego Henryká ſzoſtego Neápolitáńſkiego Krolá był v niego w opiece: iż go był oćiec w młodośći odumárł. CzechEp 400.

»(od)dać; dan w opiekę« = powierzyć protekcji, obronie lub oddać jako rękojmię lojalności [szyk zmienny] (3:1): OTho trzeći [...] Będąc młody po oycowey śmierći/ był dan w opiekę Henrykowi Báworſkiemu kſiążęciu/ ktory iego páńſtwá pocżął przywłaſzcżáć ſobie/ ábowiem korzyśćił w Ceſárſtwie. BielKron 175; Krol Egipſki s tey przycżyny porucżył ſie Rzymiánom/ y ſyná im dał w opiekę/ ſtąd były vroſły wielkie walki miedzy Antyochem á Rzymiány BielKron 128; á ná pewne przyiaćielſtwo áby mi ſwego ſyná Iáná dał w opiekę y ná ćwicżenie/ gdzieś ſie theż thy ćwicżył BielKron 253; aſz ná oſtátek on Ian Siedmigrodſki muſiał Turków ná pomoc ſobie wezwáć/ ku vpadku y ſtráchu wſzemu Krześćiáńſtwu/ y ſyná ſwego iemu w opiekę oddać/ á thák theż y ſámi wygráli że ſie ſtáli Ołdownikámi Turkowi oni Pánowie hárdźi MycPrz II B4v.

»podać się [komu] na opiekę« (1): Oná [królowa] milcżkiem nábrawſzy wiele klenotow/ [...] iecháłá do Sáſi do brátá Henriká Ceſárzá/ żáłuiąc ſie ſwey lekkośći ná Polaki co ią z źiemie precż wygnáli/ podáłá ſie mu ná opiekę/ ſkárby y korony takież w moc mu dáłá. BielKron 346v.

»opiekę przyjąć« (1): wzyęt zá krolá Bálduinus ſyn Almerykow/ ále iż chory był/ przeto Ráymundus Grábiá Trypolitáńſki opiekę przyiął/ y był Gubernátorem kroleſtwá Ierozolimſkiego. BielKron 179.

»przysądzić opiekę [komu]« (1): áż potym S. Edwigá iecháłá ſámá á poiednáłá ie/ przyſądziwſzy opiekę [nad Bolesławem synem Lestka] Konrádowi iáko bliſzſſemu po braćie rodzonym BielKron 358v.

»puśćić opiekę [komu]« (1): á krol Włádziſław nie ma ſie piſáć krolem Węgierſkim iedno gubernatorem/ poki Ládziſław nie dorośćie/ á ieſliby vmárł ná Włádziſłáwá wſzytko ſpada. A záſię gdy puśći Włádziſław opiekę Ládziſłáwowi/ tedy zápracą y zá nakłád iego źiemię ſpiſką zápiſuiem BielKron 304.

»wyniść z opieki« [szyk zmienny] (3): SkarJedn 212; á Gynwił wyſzedwſzy z opieki zá Gediminá wſpokoynym vdziale Gedrockim ſpokoynie pánował/ Roku 1315. StryjKron 355, 672.

»wziąć w opiekę [kogo]«[szyk zmienny] (4): Ceſarz też zebrał drugie woyſko przećiw iemu [Swatopłuhowi]/ poráźił go y zábił/ á ſyná iego ſieſtrzeńcá ſwego wźiął w opiekę áż do lat. BielKron 322v, 184v, 357 [2 r.].

»opiekę zapisać [komu]« (1): namawiał [Miecsław] Leſtká wnuká ſwego od brátá Kriſpuſá/ ktorym ſie Káźimierz opiekał/ áby mu opiekę zápiſał bacżąc go być chorego/ ále go był ſwiádom Leſtko/ przetho niechćiał. BielKron 356.

Wyrażenie: »z strony opieki [kogo]« = mając opiekę nad kim (1): RIngolt Algimuntowic [...] po ſmierći Oycá Algimuntá/ w Nowogrodku ná Xięſtwo Ruſkie/ Podláſkie/ y Siewierſkie podnieſion/ á z ſtrony opieki Sintoroha Vtenuſſowicá w Kiernowie/ w Kunáſſowie/ y w Iurborku/ wielkim Xiędzem Zmodźkim y Litewſkim był wybrány StryjKron 285.
Szeregi: »obrona i opieka« (1): Węgierſcy Pánowie widząc iż Wołoſka ziemiá z obrony y opieki ich miáłá wyniść zá tą woyną/wnet Stephaná Woiewodę przez liſty y poſły ſwoie nápomináli/ áby ſię oſtrzegał StryjKron 672.

[»sceptrum i opiek«: Zdawam wam sceptrum i opiek zwierzony PismaPolit 3.]

Synonimy: 1., 2. dozor, doźrzenie, obrona, opatrzność, piecza, poruczeństwo, przeźrzenie.

Cf OPIEKANIE, OPIEKUŃSTWO

TG