[zaloguj się]
[pdf]

PORUCZEŃSTWO (47) sb n

-e- (46), -ę- (1).

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N poruczeństwo
G poruczeństwa poruczeństw
A poruczeństwo poruczeństwa
I poruczeństw(e)m
L poruczeństwie

sg N poruczeństwo (2). ◊ G poruczeństwa (8). ◊ A poruczeństwo (19). ◊ I poruczeństw(e)m (4). ◊ L poruczeństwie (9). ◊ pl G poruczeństw (3). ◊ A poruczeństwa (2).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII w.

1. Zobowiązanie do zrobienia czegoś, polecenie, nakaz; też: przykazanie (bibl.); mandatum Vulg (22): Niżli vmárł Dawid/ [...] vpominał też ſyná krolá Sálomoná/ áby pámiętał co Ioáb vcżynił/ [...] y roſkazał áby w pokoiu nie vmárł. (marg) Porucżenſtwo. (–) BielKron 74v.

poruczeństwo do kogo, do czego (2): co ſie tycże Cżyſcowego ogniá/ ſą to luckie powieśći wymyſlone/ ſtąd vroſłá mſzá/ y Anniwerſarze porucżeńſtwá do kośćiołow y ktemu podobne dochody BielKron 213v. Cf »dać poruczeństwo«, »wziąć poruczeństwo«.

poruczeństwo czyje [w tym: pron poss (6), G pron (1)] (7): Ręczę thwe Pánie vcżynili mię: y ſtworzyli mię: day mi zrozumienie/ ábym ſie vcżył porucżeńſtw twoich. Leop Ps 118/73, Ps 118/35. Cf »w poruczeństwie mieć«, »pilnować poruczeństwa«, »strzec poruczeństwa«.

W połączeniu szeregowym (1): A będzieſſli chodził drogami moimi/ á ſtrzegł przykazánia y roſkazánia á porucżeńſtwá moiego/ iáko chodził Dawid oćiec twoy/ przedłużę dni żywotá twego. Leop 3.Reg 3/14.

Zwroty: »dać poruczeństwo« [w tym: o kim (2), [o czym, do kogo, na co]; (a)by (2)] = mandatum, mandare Vulg (4): Do ludu zdradliwego poſlę go/ á [...] dam mu porucżeńſtwo/ by pobrał łupy Leop Is 10/6, Luc 4/10, zz3v; Anĝollom ſwym poruccęn̂ſtwo dall o tobie. JanNKarGórn G4 [przekład tego samego tekstu Leop Luc 4/10, [Ps 90/11]]; [Mowił tedy Pan do Moyzeſzá y Aaroná/ y dał im tho porucżeńſtwo do ſynow Iſráelſkich/ y do Fáráoná krolá Egiptſkiego/ áby wywiedli ſyny Iſráelſkie z źiemie Egyptſkiey. Leop Ex 6/13 (Linde), Ps 90/11 (Linde), 2.Mach 11/20 (Linde)].

»w poruczeństwie (swem) mieć« [w tym: od kogo (1), z strony czego (1)] (2): Diar 31; Y o innych rzeczach powinni pilnie rádźić/ ktoreby w poruczeńſtwie s ſtrony pożythku Mieyſkiego mieli. GroicPorz f4v.

»pilnować, być pilen poruczeństwa [czyjego]« = attendere a. custodire mandatum Vulg (1:1): O byżeś był pilen porucżeńſtw moich: ſtałby ſie był iáko rzeká pokoy twoy Leop Is 48/18, Gen 26/5.

»strzec poruczeństwa« [w tym: czyjego (2)] = custodire mandatum Vulg (3): Toć powiáda Pan Bog/ żeś niebył poſluſſny vſtham Páńſkim/ á nieſtrzegłeś porucżeńſtwá kthore tobie przykazał Pan Bog twoy Leop 3.Reg 13/21, Deut 6/2, 3.Reg 3/14.

»wziąć poruczeństwo [od kogo do kogo; aby]« (1): A ći co prowádzili Páwłá/ przywiedłi [!] go áż do Aten/ y wźiąwſzy porucżenſtwo od niego [et accepto mandato ab eo] do Sile y Thimoteuszá/ áby co narychley przyſſli do niego/ poſſli záſie. Leop Act 17/15.

Wyrażenie: »poruczeństwo ostatniej wolej« = testament (1): námowili krolá iż przyiął Páńſkie świątośći/ á porucżeńſtwo oſtátniey woley ſwey przy pániech Litewſkich vdzyáłał BielKron 403v.
Szereg: »poruczeństwo i przykazanie« = mandatum et praeceptum Vulg [szyk 1:1] (2): Abyś ſie bał Páná Bogá twoiego/ á ſtrzegł wſſelákiego porucżeńſtwá y przykazánia iego Leop Deut 6/2, Gen 26/5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
W przen (1): Prowadzże mię śćieſſką porucżeńſtw twoich: bom iey pragnął. Leop Ps 118/35.
a. Upoważnienie, pełnomocnictwo [od kogo] (5): nie stawiono nie było prze to, iż poruczeństwa żadnego od rycerstwa ani zminki o tym na sejmiech powiatowych nie było Diar 91.
Zwroty: »poruczeństwo, [w poruczeństwie] mieć« [szyk zmienny] (2): GroicPorz tv; BiałKat 173v; [cżemu ſie tego śmieią ważyć/ niemaiąc tego w porucżeńſtwie HerbOdpow Cc6v].

»wziąć poruczeństwo« (1): Tu iuż Iozeph wziąwſzi porucżeńſtwo od krola Faraona moui ku ſwym przyiacielom [...]/ poruczaiąc ym vrzędy. RejJóz L2.

Wyrażenie: »osobliwe poruczeństwo« (1): Tymi też indulgencyámi ten porządnie ſzáfowáć/ [...] ma: który [...]/ oſobliwé poruczeńſtwo od páná Chryſtuſá ma BiałKat 173v.
Szeregi: »plenipotencyja albo poruczeństwo« (1): PRokurator ten rzeczy ſprawowáć niemoże/ [...]/ ieſli od Páná ſwego nie ma ſłuſzney plenipotencyey álbo porucżeńſtwá/ iáko ſye godźi wedle práwá GroicPorz tv.

»władza i poruczeństwo« (1): gdym do Dámáſzku iáchał/ z władzą y poruczeńſtwem od Arcykápłanow [cum potestate, et permissu principium sacerdotum]: [...] widźiałem/ [...] iáſność z niebá nád iáſność ſłoneczną WujNT Act 26/12.

2. Opieka, dozór (6):
Wyrażenia przyimkowe: »w poruczeństwo« [w tym: czyje (2): pron poss (1), G sb (1)] (4):
~ Zwroty: »dać w poruczeństwo« (1): Ktore złącżenie nie wſzytkim wobec należy/ iedno tylko wybránym/ á tym ktore dał Bog Ociec w porucżeńſtwo á w opiekę ſynowi ſwemu Pánu Kryſtuſowi RejPosWiecz2 92v.

»w poruczeństwo podawać się« (1): [Dawid] wyſlawia rozmaitą moc bożą ná ziemi y ná niebie/ á przitem mu ſie ná wſſem wporuczeńſtwo podawa RejPs 23v.

»wziąć w poruczeństwo swoje« (1): on tę ſwiętą owcżamią ſwoię [...] wydarł z opieki onego wilká márnego/ á wziął ią w porucżeńſthwo ſwoie od Bogá Oycá ſwego. RejPos 124v.

Szereg: »w poruczeństwo a (w) opiekę« (2): Bo ieſli wypádnieſz z opieki á z opátrznośći iego [Boga]/ iuż też pewnie wieſz w iákiego Páná [tj. czarta] porucżeńſtwo á opiekę przypáść maſz RejPos 347; RejPosWiecz2 92v. ~

»w poruczeństwie« (2): [A w Gnieźnie [Przemysław] Szpital rycerzow Bożogrobſkich záłożył/ ktory ieſt w porucżeństwie Proboſzcżá Miechowſkiego. BielKron 1597 180 (Linde).]

~ [w porucżeństwie czyim: Zoſtawiwſzy tedy dawid one rżecży ktore był prżynioſl/ y brzemioná w porucżeńſtwie ſtrożá/ bieżał ná mieyſce gdzie bitwę ſtocżyć mieli Leop 1.Reg 17/22 (Linde).]

Zwrot: »mieć w poruczeństwie« (2): Nád to będźie miał w poruczeńſtwie wſzytek Przybytek [functio omnis tabernaculi]/ y wſzytko co w niem iedno ieſt BibRadz Num 4/16; BielKron 423v. ~

3. Władza, zwierzchność, panowanie (12):
Zwroty: »być w poruczeństwie [czyim]« = podlegać, zależeć (2): Bowiem y ſrogoſć wſſytká morſka/ ieſt wpoſluſſeńſtwie iego/ y ſuchoſć ziemie ieſt wporuczeńſtwie tegoſz [et siccam manus eius formaverunt Vulg Ps] RejPs 141, 93v marg.

»dać [komu] poruczeństwo« [w tym: nad kim (1)] (2): Dał mu potym porucżeńſtwo nád tyſiącem ludu/ vpomináiąc go áby ſobie mężnie pocżynał BielKron 65v, 379v.

»mieć poruczeństwo [w tym: nad kim (2), od kogo (1)], [kogo] w swem poruczeństwie« [szyk zmienny] (3:2): KromRozm III G; A thenći będźie vrząd pokolenia ſynow Gerſonowych w Przybytku zgromádzenia/ ktore [synow Gerszona] będźie miał w ſwem poruczeńſtwie Itámár [et custodia eorum per manum Ithamar] ſyn Aarona Kápłáná. BibRadz Num 4/28; W then cżás Szcżęſny s Pániowá Polak z domu Godziembá miał porucżeńſthwo nad ludem v Mátyaſzá BielKron 394, 76v, 126v.

Wyrażenie: »poruczeństwo Pańskie« (1): Wſſytki rzeczy ſą wporuczenſtwie panskim. RejPs 93v marg.
[Szereg: »poruczeństwo albo sprawa«: Gdy po kogo poślą do Hetmáná/ álbo do tych/ ná któréby Hetman poruczeńſtwá/ álbo ſpráwę przełożył/ tedy nie ma iść żaden w wielkim Poczćie/ iedno z máłym Pocztem przyiaćiół ſwych. TarnUst 275.]
Wyrażenie przyimkowe: »pod poruczeństwem« [w tym czyim: G sb i pron (2)] = per manum PolAnt (3): Bo gdy pátryárchá yeſt/ á myſmy pod yego poruczeńſtwem/ tedy mu poddáni á poſluſſni w rzeczach duchownych/ [...] być mamy KromRozm III M; Y poſtánowił Ioiádá przełożone w Domu Páńſkim pod poruczeńſtwem kápłánow y Lewitow/ ktore był Dawid rozrządźił w domu Páńſkim/ áby ſpráwowáli ofiáry palone Pánu BibRadz 2.Par 23/18; BielSpr 26; [Lewitowie też ktorzy śpiewáli wſzyſcy byli pod porucżeńſtwem Aſáfá/ Hemaná/ y Ieduthuná BudBib 2.Par 5/12 (Linde)].
4. To, co jest poruczone: Obowiązek, urząd zadanie [w tym: czyje (5): G sb i pron (3), pron poss (2), [ai poss]] (7): A káżdy z nich [urzędników] wedle ſwego powinowátſtwá/ w ſwym poruczeńſtwye rządu doźira/ y od tego imyę ma/ iż rządu ſtrzeże. KromRozm III F8; BielKron 88; [niemoże nikt ſzafowáć Słowem Bożym, [!] y Sakrámenty; iedno/ komu to ieſt od tych/ ktorzy tego porucżeńſtwá moc y zwierzchność máią/ porządnie á przyſtoynie zwierzono. HerbOdpow Z5].

poruczeństwo około czego (1): Napyerwey powiedzial yſz do lyenarthowskiey ſkoro po godziech prziſtal. Gdzie około kony poruczenſtwo yego bilo. LibMal 1544/80.

W połączeniu szeregowym (1): A wżdy widziſz iż [...]/ przedſię ſie im chce áby im rozdawał vrzędy/ zwirzchnośći/ y ine porucżeńſtwá ſwiátá tego. RejPos 316v.

Zwroty: »[od kogo] poruczeństwo mieć« (1): kápłani nye od poſpolſtwá áni od ſwyeckyego vrzędu/ porucżeńſtwo y vrząd/ á ták y ſpráwę vrzędowi należącą máyą. KromRozm III K3v.

»rozdać poruczeństwa« (1): Bo gdy ty rozdaſz z ręki ſwey poruczeńſtwá rozmáytem kráynam/ ktorzy by ie ſpráwowáli/ áczkolwiek by były zdawná záćmione ſtáną ſie ſnadz niżli ſnieg iaſnieyſſe. RejPs 98.

»poruczeństwa sprawować« (1): RejPs 98 cf »rozdać poruczeństwa«.

Wyrażenie: »poruczeństwo Pana, [Pańskie]« (1): Apoſtołowie ſwięći Filip á Iákub poſpołu ſie byli vdáli w iednę kráinę/ ná thy ſpráwy á ná to porucżeńſtwo Páná ſwoiego. RejPos 291v; [Ia Ezdrás przykazanie wziąłem od Páná ná górze Oreb/ ábym ſſedł do ludu Izráelſkiego: á gdym do nich przyſſedł: wyrzućili mię/ wzgárdzili porucżeńſtwo Páńſkie [et respuerunt mandatum Domini]. Leop 4.Esdr 2/33 (Linde)].
Szereg: »poruczeństwo i urząd« (1): KromRozm III K3v cf »poruczeństwo mieć«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
5. [Oddział wojskowy podporządkowany dowódcy: GDYby [...] Hetman kazał ná Trwogę zátrąbić/ tedy káżdy Rotmiſtrz z ſwoim poruczeńſtwem ma ſye ná plácu ſtáwić/ w ſwym ordynku ſtać/ á czekáć Hetmáńſkiégo roſkazánia. TarnUst 273 (Linde).]

Synonimy: 1. nakazanie, polecenie, rozkazanie, zlecenie; a. poręczenie; 2. doglądanie, dozor, opieka, piecza; 3. krolowanie, panowanie, rząd, rządzenie, władza; 4. obowiązek, poręczenie, powinność.

Cf PORUCZENIE

MC