[zaloguj się]
[pdf]

PIECZA (796) sb f

e jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie), a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pieczå
G piecz(e)j, pieczy pieczy
D pieczy
A pieczą piecz(e)
I pieczą
L pieczy, piecz(e)j, pieci
V pieczå

sg N pieczå (28). ◊ G piecz(e)j (28) BierEz, RejPs (4), KrowObr (4), KwiatKsiąż, RejAp (2), RejPos (11), RejZwierc (4), PaxLiz, pieczy (11) GórnDworz (2), WujJud, KochPs, ArtKanc, ZawJeft, ActReg, RybGęśli, WujNT (2), CiekPotr. ◊ D pieczy (3). ◊ A pieczą (181). ◊ I pieczą (3). ◊ L pieczy [w tym: bez przyimka 1 r. prawdopodobnie błędnie RejFig Ee3] (535), piecz(e)j [w tym: w rymie (1)] (2), pieci [w rymie] (1); -y : -(e)j WujJud (4:1), GrabowSet (12:1); pieczy : pieci KochMRot (1:1). ◊ V pieczå (2). ◊ pl G pieczy (1). ◊ A piecz(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Wyróżnianie spośród innych, szczególna uwaga; cura PolAnt, Vulg, Mącz, Cn; sollicitudo, diligentia Vulg; circumspectatio, consideratio Mącz; antiquitas, consectatio, curatio Cn [w tym: na pieczy (509), w pieczy (19)] (796):
a. Dbałość, troska, staranie (się) [w tym: czyja (46): pron poss (34), G sb i pron (7), ai poss (5)] (387): RejKup h3v; KromRozm III N8; od tákich odyął Pan ſwą pilną pyecżą/ Co imyeniowi yego ſwyętemu złorzecżą K2; RejPos 216v; KochPs 11; ZawJeft 40; Nie rácż/ w ſwey piecży życżliwey vſtáwáć/ W dobre wiedź: we złym ſkutku nie chćiey dáwáć. GrabowSet X3v; GosłCast 69; PaxLiz C, C2v.

piecza kogo, czego [= o kogo, o co] (3): WujJud Nn; O inákſzey piecży y ſtárániu zmárłych nie cżytamy. (marg) Confeſsioniſte z Aëryuſem Heretykiem modlitwy y ofiáry zá vmárłe odrzucáią. (–). WujJudConf 200v; ktoremu [Piotrowi] był Pan Chriſtus pieczą kośćiołow zlećił. WujNT 652.

piecza około kogo, około czego (12): A przeto dobry krol/ ſtraży ludzi zbroinych/ zámykánia niezwycżáynego/ y iney piecży około ciáłá ſwego zániecha GórnDworz Gg7, Hh4v; O Pogrzebie wiernych/ o pracy álbo piecży około Vmárłych WujJud b7 [idem] 200; ZawJeft 39. Cf »pieczą mieć«, »pieczej nie mieć«.

piecza o kogo, o co (6): po wielkiéy częśći y ná Podkomorze, ná Woyſkié o przeiázdy piecza iest włożoná SarnStat 516. Cf »pieczą mieć«.

piecza nad kim (18): y iáka ieſt vſtáwicżnie piecża y opieká iego [Pana] ſwięta nád nimi [nad skromnymi, cichymi, a ludźmi poczciwymi] RejPos 265v, 257v, 333v. Cf »pieczą mieć«, »pieczej nie mieć«.

piecza o kim, o czym (140): Thy znamiona gdy będą v brzemienney/ albo v rodzączey. Iawny znak ieſt iże ona/ trudno ma zoſtać [cala i zdrowa]. Przeto piecżą o niey ſamemu Bogu porucżyć FalZioł V 32v; A to mowił/ nieże by [!] mu o vbogich piéczá była/ ale iſz był złodźieiem MurzNT Ioann 12/6; KromRozm II y2; KromRozm III N, N6, O5 [2 r.]; KwiatKsiąż D2v; thákież też piecża o żądzey/ iſcie nie dla żądzey/ ále dla rozumu ma być cżyniona. GórnDworz Hh4; RejPos 276v, 329v; WujJud 200v; KochPs 73; KochPieś 6; porżućili mieſczánie wſzyſtkę o ſobie pieczą/ iuſz tylko ſzynkuią/ piją/ á łotruią GórnRozm L3v; PaprUp L4; GrabowSet K3v; KochFrag 29; RybGęśli C3v; WujNT 505. Cf »pieczą mieć«, »pieczej nie mieć«, »wziąć pieczą«.

W połączeniach szeregowych (8): BierRozm 21; KrowObr 51v [2 r.], 59; A záſye ćiáło ćienczy/ [...] praca/ piecza/ máłe ſpánie/ [...] SienLek 5; gdyż tho ieſt wſzytká piecża/ ſtáránie/ á pożądliwość náſza/ ábychmy ſie tám [do Boga] doſtáli. RejPos 293, 333v, 343.

W charakterystycznych połączeniach: dobra (lepsza) piecza (13), istotna, mała (na(mniejsza)) (14), mądra (2), osobliwa (8), pilna (napilniejsza) (22), prożna, święta (4), ustawiczna (2), wielka ((na)więtsza) (37), wszytka (2), zewnętrzna, żadna (10), życzliwa; piecza Boża, pańska, plebanowa, powszechnego kościoła; piecza kościołow [= o kościoły]; piecza około budowania, około chorych, około ciała (2), około człowieka, około umarłych (2), około upadku, około zdrowia; piecza na niewdzięczności ludzkie, na opatrzenie, na pieniądze, na wszytkie rzeczy, na żonę; piecza o dobro Korony, o przejazdy; piecza nad grzesznym człowiekiem, nad dziatkami, nad grzesznikiem, nad małżeństwem, nad niewiernemi, nad synaczki, nad wiernymi (3); piecza o bliźnich, o błaźniech, o budowaniu kościoła, o ciele (2), o chorych, o (nędznym) człowieku (2), o domowych (2), o dobrym imieniu, o kościele (7), o krześcijaniech, o ludzioch (2), o cnotliwym narodzie, o nędznem (nędzniku) (2), o owcach (owieczkach) (4), o pokornych, o postąpieniu naszym, o pożywieniu, o przyjaciołach, o rannych, o rzeczach boskich, o swoich rzeczach, o sługach, o spiżarni, o trzodzie, o ubogich (3), o dobrych uczynkach, o umarłych, o upadłem, o wiernych (2), o więźniach, o winnicy, o wojowaniu, o wolech (2), o wszystkich (6), o zbawieniu (2), o zdrowiu (4), o złych, o zysku, o żądzej, o lepszym żywocie (3); piecza należy (2), jest włożona; pieczej nie omieszkawać, przydać, zaniechać; pieczą obrocić, odjąć, poruczyć, porzucić, zlecić; na pieczy zatrzymawać; w pieczy zostawić.

Fraza: »miej Boże na pieczy« (1): KToż ſie tego ſpodziewał/ żeby moie rzecży/ W táką ćieśnią przyść miáły? miey Boże ná piecży. WisznTr 8.
Zwroty: »być (a. bywać) na pieczy, w pieczy; na pieczy zostać« [w tym: u kogo (26), na (w) czyjej (6): pron poss (3), G pron i sb (3); z elipsą „być” (8)] [szyk zmienny] (36:3;1): RejJóz A7; RejKup bb8; RejWiz 132, 138v, 182; KwiatKsiąż B; Koſcioł ná wielkiey pyecży v Páná. RejAp AA7v marg, AA7v, 23v [2 r.], 119, Ee2; á w iákim błogoſłáwieńſtwie vſtáwicżnie chodzą ći/ ktorzy ſą ná ſwiętey pyecży iego. RejPos 256v, 162v, 214, 228v, 238v, 240 (17); áby tá ſwięta á ſławna oycżyzná náſzá/ á práwie iáko właſna mátká náſzá/ byłá ná lepſzey piecży v tych Polſkich ſynow ſwoich. RejZwierc 240, 119, 124v, 125, 125v [2 r.], 126; PaprPan Dd4v; GrabowSet Hv, P2v, R4.

»pieczą mie(wa)ć; piecza ma być miana; mienie pieczej« [w tym: około kogo, około czego (6), na kogo, na co (12), o kogo, o co (6), nad kim (12), o kim, o czym (108), po czym (1), ze zdaniem dopełnieniowym (11)] = opiekować się, troszczyć się, dbać; być odpowiedzialnym za coś; starań się, zabiegać; [alicui] cura est Mącz, Vulg; curam agere, curam a. diligentiam habere, pertinere [ad aliquem] Vulg; videre PolAnt; circumspectare, consulere, curare Mącz; studere JanStat [szyk zmienny] (154:2:1): BierEz D3, O4v, S3v; OpecŻyw 107v; PatKaz II 74v; MiechGlab *2v; RejPs 50, 62v, 90v, 105, 109 (7); RejJóz E7v; RejKup q5v; KromRozm I F4v; Teści bóg dźieci twoich oicem ieſt/ teści má pieczą iakoby przy dobryi ẃierze trfały MurzHist N3v, Mv; MurzNT 38v; KromRozm III G3, H5, H8, M8, N8v, P5; GliczKsiąż Q, Q2v; LubPs ee5v [3 r.]; KrowObr 57 [2 r.], 149v; RejWiz 155; Leop 3.Esdr 6/27, Sap 12/13, Eccli 41/15, Luc 10/34, 1.Petr 5/7; Pátrz iáko y beſtiyká/ ma pyecżą o ſobie RejZwierz 125v, 124v; BibRadz 1.Par 17/17, Ez 34/6, II 12b marg; Ma być tedy niemála piecza mianá/ iżebi młodżieńćiczi iáko nadłużey w cáłośći/ to ieſt/ w czyſtośći záchowiwáni byli. KwiatKsiąż C4v, E3v, M; Rem aliquam circumspectare, Mieć pieczą ná nieyáką rzecz. Mącz 405d, 63c, 73b [3 r.], 268c, 322d, 392c, 405d [2 r.], 474c; RejAp 24v, 78, 102; GórnDworz Gg5, Hh4, Ii6v; RejPos 10, 25, 26v, 42v, 43 (45); KwiatOpis C4; KuczbKat 410; RejZwierc 55, 63, 97, 108v, 114v, 115v, 248v; WujJudConf 3; PaprPan X2v; By mi iedno ſzkodźić/ ná to pieczą máią. KochPs 82, 172; SkarŻyw 558; KochFr 92; KochDz 106; ReszHoz 118, 121, 129; Roznieyſzych obycżáiow ſą dziś ſynacżkowie: Ktorzy tylko mácáią gdzie kupić zagony/ A máłą piecżą máią o dobro Korony. BielSen 18; ArtKanc M17, T11; GórnRozm I4v; ZawJeft 13; ActReg 144; Phil K2; LatHar 583; KołakSzczęśl Cv; WujNT Luc 10/34, s. 259, 263, Ioann 12/6, 1.Cor 9/9 (10); SarnStat 46, 232 [2 r.], 308, 310, 986; CiekPotr 9; O tym myśl vſtáwiczna/ lub ſłowy/ lub rzeczą Rátowáć ćię/ mam o tym/ vſtáwiczną pieczą. GosłCast 38; PaxLiz Bv, C3v.

»pieczej nie mieć« [w tym: żadnej (6), namniejszej (3); około czego (1), nad kim (2), o czym, o kim (11)] = zaniedbać, opuścić [szyk zmienny] (14): KrowObr 54v, 57v, 64v; á nic on [zły człowiek] namnieyſzey piecżey nie ma około tego vpadku ſwego. RejAp 194; RejPos 42v marg, 43v, 49v, 52v, 61 (8); Aby o nich iuż żadnéy Bóg náſz pieczy niemiáł? ZawJeft 13; WujNT Ioann 10/13.

»(nic) pieczej nie mieć« [w tym: o kim (1)] = nie troszczyć się, być spokojnym [szyk zmienny] (2): Xántus w Ezopá dufáiąc/ Wſtał ráno piecżey nie máiąc: Stánął wzgorę ludzi wezwał/ Ezopowę rádę im dał. BierEz E4; RejPos 38v.

»mie(wa)ć na pieczy, w pieczy« [w tym: kogo, co (94), ze zdaniem dopełnieniowym (7); na, w swojej pieczy (13)] = opiekować się, dbać; być odpowiedzialnym za coś; starać się, zabiegać; asservare, attendere, curae habere, observare Mącz [szyk zmienny] (101:4): BierEz P2v; Abowiem náwielkiey ma pieczy pan bog ſpráwiedłiwego [!] RejPs 56v, 49, 107v; RejKup h6v, x5v; LubPs Zv, aa marg; Gdyż Pan ná żadney piecży nie ma złośćiwego/ A ieſzcże go precż popchnie zá rozmyſłem iego. RejWiz 135, 32, 50v, 135, 138; KochZuz A2; RejZwierz 108v, 141v; BibRadz Ez 34/10, 12 [2 r.]; Asservare pro observare, Doględáć kogo/ mieć kogo ná pieczy/ podſtrzegáć. Mącz 389a, 151a, 444b; Prot D3; RejAp 23v, 30v, 64v, 102, 143v; A gdyż on nas ná tákiey piecży mieć racży/ á gdyż ſie námi ták opyekáć racży/ iáko dzyatkámi ſwemi RejPos 206, 60, 139, 148, 162v, 165 marg (23); HistLan A4v, Cv; RejZwierc 5v, 85v, 126, 134v, 155; BielSpr 25v; CzechRozm 173v; Bo był ná wſzem potrzebny Poſpolitey rzecży/ Iáko ſyn iey prawdziwy miał ią w pilney piecży PaprPan M, E3, M2v, N4v, Q2v, V4v; KarnNap D3v; KochOdpr D; Miéy ná ſwéy pieczy/ oycze miłośierny/ Dźiedźictwo ſwoie/ y wſzytek lud wierny KochPs 39,53, 60, 78, 109, 121, 212; Niemáſz ná świećie żadnéy pewnéy rzeczy/ Próżno tu człowiek ma co mieć ná pieczy. KochFr 4, 115; WisznTr 23; Nam nielza iedno pátrzáć téż ſwé rzeczy/ [...] Oſtátek niechay Bóg ma ná ſwéy pieczy. KochPieś 16, 44; PudłFr 55; ArtKanc K3v, T13v; PaprUp B3v, F2; ZawJeft 21; Vrzędnik z Włodárzem máią to mieć ná piecży/ áby brogi iednákie były/ dla młodźby GostGosp 18, 16, 68; GórnTroas 35; GrabowSet B2v, C2v, D2v, I4v, V2v; KochFrag 18; SarnStat 230, 491; WitosłLut A6v; Sczęśćieś do nas wprowádźił/ z doſtátkiem wſzech rzeczy/ Máiąc/ co przynależy/ wſzytko w mądréy pieczy. GosłCast 17, 13; KlonWor 23, 49, 62; SzarzRyt C3v.

»puścić się (a. puścić [co]) na [czyją] pieczą« = przekazać komuś troskę o coś (2): RejJóz E8; Nieday ſię zwodzyċ tą rzeczą A puſċ ſię na moie pieczą. RejKup k4v.

»wziąć ([kogo, co]) na swą (a. swoję) pieczą, wziąć pieczą [o kim]« = zaopiekować się kimś, zatroszczyć się o kogoś (2:1): Lecz przydzie czás miły pánie gdy ty wezmieſz przed ſie pieczą o tákich á wydrzeż iáko zelwiego gniazdá duſſę moię RejPs 51v; Bo po zeſzćiu rodźiców náſzych/ [...] wſzyſtki trudnośći náſzé ſpólné/ [...] wźiął był ná ſwoię pieczą KochFrag 48; WujNT 381 marg.

Szeregi: »pieczą i baczność« (1): godźi ſię dobrze poſtanowionemu młodźieńczykowi/ iżeby piecżey y bacznośći o rzeczach Boſkich nieomięſzkiwał KwiatKsiąż D2v.

»piecza a błogosławieństwo« (1): pámiętay/ ná iákiey piecży á ná iákim błogoſłáwieństwie ieſt y żywot y śmierć ſwiętych á wiernych iego [Boga] RejPos 323v.

»piecza i dbałość« (1): Coby ſie im [sąsiadom, którzy nas drapią] też cżáſem mogło oddáć ſnádnie/ [...] Iednoby trzebá lepſzey piecżey y dbáłośći/ Aby ſie oddawáło wzayem ich miłośći. RejZwierc 183v.

»piecza a (i) łaska« [szyk 2:1] (3): RejPos 342v; wieldzy Hetmáni ná lepſzey piecży y ná więtſzey łáſce tákie więźnie záwżdy miewáli/ ktory fobie idąc w okowach przy koniu z weſołą myſlą ſpiewa niżli owego czo iuż zdechł nápoły. RejZwierc 85v; GrabowSet A3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) piecza, (a, i, ani) opatrzność« [szyk 4:1] (5): Bo záiſte nie żadna piecża áni opátrzność ludzka/ ále tylko ſámá moc práwice Bożey/ [...] tey Korony/ ſtrzegłá á broniłá. LeszczRzecz A2; Circumspectio et acuta consideratio, Pilna á oſtra opátrzność piecza. Mącz 405d; RejAp 119; RejPos 276v; WujNT 505. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) opieka albo (a, i, ani) pieczą« [szyk 3:2] (5): KromRozm III N; ięzyk y vſtá pocżćiwe záwżdy ſą w opyece Páńſkiey á ná wielkiey piecży v niego RejPos 298, 61, 257v, 265.

»piecza i (a) pilność« (2): RejPos 255v; ábyśćie W.M. [...] wſzytkę pieczą y pilność do téy woyny obróćili OrzJan 71.

»(i) praca i (a, albo) pieczą« [szyk 6:3] (9): GlabGad K5v; Powiedz mi: co zá pracą/ y pietzą miał then Lotr ná krzyżu/ y ktore vtzynki dobre/ przes ktore ſobie záſlużył zbáwienie? KrowObr 57, 54v; A tu dopirko poznaſz obietnicę pewną Páná ſwoiego/ iż więtſzą y piecżą y pracą mieć będzye o tobie RejPos 220, 61v, 330; WujJud b7, 126, 200. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»piecza, (i, a) staranie« [szyk 14:2] (16): cyeslá okręt ábo ſzkutę yáką vrobiwſſy y vbudowawſſy/ dotąd yey ſtrzeże á o oney pyecżą á ſtáránye ma/ pokąd yey ná brzeg morſki nye przyprowádzi. GliczKsiąż Q2v; GórnDworz Ii6v; RejPos 44v, 51v, 81v, 184v, 330; WujJud 200v, Nn; WujJudConf 200v; Prózné ſtáránié/ prózna o tym piecza/ Aby kto śmierći mógł ſye vwárowáć KochPs 73; Są záś oſobne Bráctwá/ ktore o więźniách oſobliwą piecżą y ſtaránie máią ReszHoz 121, 125; PaprUp B3v, L4; WujNT 784. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»piecza a (i) straż« (4): LeszczRzecz A3; RejAp 102; RejPos 332; iáko ſzedziwy wiek poććiwy był záwżdy ná wielkiey piecży á ſtraży v Páná tego. RejZwierc 126.

Wyrażenie przyimkowe: »z pieczą« = starannie, zapobiegliwie (1):
~ Szereg: »z pracą i pieczą« (1): Slucháycie tu tego ludzie pyſſni/ tzo z wielką prátzą ij piecżą domy ſwoie buduiecie/ ij drogimi marmory ſie ſtawicie OpecŻyw 87. ~

Personifikacja (2): PIecża/ co złotem/ karmiſz ſię y żyieſz/ [...] Gdy dla bogáctwá/ w poćie vśiłuieſz/ Wiecżyſte ſkárby tráćiſz/ á nie cżuieſz. GrabowSet V3, G3v.

Przen (3):
Zwrot: »[o czym] pieczą mieć« (1): Náturá ni o cżym więtſzey piecży niema/ iáko iżby káżdą rzecż w iſtnośći ſwey záchowáłá GórnDworz X7v.
Wyrażenia przyimkowe: »w pieczy [czyjej]« (1): Wśi ſpokoyna/ wśi weſoła/ [...] Człowiek w twéy pieczy vczćiwie/ Bez wſzelákiéy lichwy żywie KochPieś 69.

»z pieczą« = troskliwie (1): Ziemiá mátká wſzyſtkich rzecży/ Ziele rodzi iáko dzieći: [...] Ale ktore iey polecą [= rośliny uprawne]/ Nie chowa ich z táką piecżą: Iák mężowych dzieći mácochá/ Nie ták iáko ſwoich kocha. BierEz Cv.

b. Wzgląd, branie pod uwagę kogoś lub czegoś, liczenie się z kimś lub pamiętanie o czymś (373): yż gdy ſámi [Egipcyjanie] dopuśćili by ſie [Żydzi] wywiedli/ y z wielką piecżą naprzod ie puśćili/ przychodził záś ná nie żał [!]. Leop Sap 19/2.

W charakterystycznych połączeniach: dobra (lepsza) piecza (23), mała (mniejsza) (17), osobna, ostrożna, pewna, pilna (pilniuchna, napilniejsza) (22), wielka ((na)więtsza) (18), wszystka, żadna (3).

Przysłowia: Prżyſzłe rzecży dobrże miec na pieczy RejJóz K4v marg, K4v; RejWiz 18, 129v; RejZwierz 127; Bo thák vcżą Mędrcy/ iż to poććiwemu przyſtoi przeſzłemi ſie rzecżámi ćwicżyć/ á przyſzłe ná pilney piecży miewáć. RejZwierc 154, 209, 241v. [Ogółem 8 r.]

A mey [lege: miej] też nadobrey pyeczy Abys myſlyl oſwey rzeczy. RejKup f8, d6; LubPs P2; ták y w Poſpolitéy rzeczy/ Káżdy ſwą porze/ káżdy ſwoie ma ná pieczy. KochZg A2; RejZwierc 251v, 252v; GrochKal 24. [Ogółem 7 r.]

Koniec káżdey rzecży ma być ná pyecży. RejWiz 49 marg, Cc6v.

A miey to na dobrey pieczy Wczas poſtanow ſwoie rzeczy. RejKup h7.

Chociay gruſzkę w popiele/ ma przedſię ná piecży. RejZwierz 58v.

Zwroty: »brać do swej pieczy« = rozumieć, interpretować (1): tákie ſą káżdemu złe y dobre rzecży/ Iáki vmysł kory ie bierze do ſwey piecży. RybGęśli C4.

»by(wa)ć na pieczy, w pieczy« [w tym: u kogo (14), komu (7); z elipsą „być” (8)] [szyk zmienny] (26:1): RejPs 132; RejRozpr B4v; RejWiz 49 marg, Cc6v; RejAp 2, 8, 15v, 191 [2 r.]; á iżby nam záwżdy było ná piecży ſwięte imię twoie RejPos 14v; Ale krzywdá cudza/ ktora też záſię pochodzi od niego [od człowieka]/ to záwżdy ná máłey piecży v niego. RejPos 252, 34v, 39v, 194v, 206, 348; ZA ſtárych wiekow był ná wielkiey piecży/ Ten czo wiernie ſtrzegł Poſpoliteyrzecży. RejZwierc 222v, [282], 54v, 56v, 115, 115v, 222v; MycPrz II A4; A mowię to dla tego/ iż mi ſą ná dobrey piecży/ one Páwłowe wywody CzechRozm 211v; PaprPan V; Y iuż nam kramne á zamorſkie rzecży/ Záwſze ná piecży. KlonFlis C4v.

»chować na pieczy« = mieć na uwadze, na względzie (1): Gotowi záwżdy ſłużyć/ Poſpolitey rzecży/ Ná wſzem ſwoię powinność/ chowáią ná piecży. RejZwierz 87.

»pieczą mieć« [w tym: na kogo, na co (12), ze zdaniem dopełnieniowym (2)] = zwracać uwagę na kogoś lub coś, zważać, brać pod uwagę, liczyć się z kimś lub z czymś [szyk zmienny] (14): RejPs 80v, 92v, 128, 157 [2 r.]; RejWiz 74; Miſtrzu/ wiemy żeś ieſth prawdziwy/ [...] á nie maſz pyecżey ná żadnego: Abowiem nie maſz ná pyecży roznośći perſon ludzkich [non est Tibi cura de aliquo, non enim respicis personom hominum Vulg Matth 22/16]. RejPos 250, 104v, 215 marg, 334; RejZwierc 85v, 133v, 147v; á co grzbiet móy potkać może, o tym Pieczy nie mám CiekPotr 80.

»mie(wa)ć na pieczy, w pieczy [w tym: co (215), kogo (25), ze zdaniem dopełnieniowym (43), cum inf (2), czego = co (1)]; ma być na pieczy miano [ze zdaniem dopełnieniowym (2)]« = zwracać uwagę na kogoś lub na coś, zważać, brać pod uwagę, liczyć się z kimś lub z czymś; curae est [alicui] PolAnt [szyk zmienny] (280:9;2): BierEz E4; KlerPow 11; FalZioł II 2d, V 73v; nic ná to niebáczą/ ábyś ty to miał ná pieczy pomſćić ſie krzywdy niewinnie vćiſnionych. RejPs 139, 56v, 68, 79v, 91, 107v (11); RejRozpr Av, B3v, C2, Dv; Y tho theſſ ma bydz na piecży myąno aby them riczerſkiem ludziem pyeniedzy nyedawąno. ConPiotr 32; RejJóz B8v, C5v, E2v, E6v, E7 (8); RejKup d6, d7, e2, f8, h7 (10); Diar 60; BielKom A3, B4v, D7v, E4, F3, F8v, G5; LubPs O6v, P2, R2, ff2; tedy poſtronni narodowie/ ięzyk (á podobno y dowćip) Polſki ná máłey piecży máią RejWiz A4v; A Páná miey ná piecży ábyś go nie draźnił RejWiz 80, A3v, 5, 6, 6v, 18 (36); RejFig Dd4v; RejZwierz A4, 23v, 42v, 51, 52 (16); BibRadz Mar 4/38, Luc 10/40, Rom 14/6; KochZg A2; KwiatKsiąż K3; Prot D3; SienLek 74v; Y vſłyſzałem głos z niebá mowiący ku mnie: Miey to ná piecży co mowiło ſiedḿ gromow/ ále tego nie piſz. RejAp 84; iáko ſie Pan záwżdy ſtárał o nie [o wiernych]: y iáko czárthá miał ná pilney piecży áby im nie przekażał RejAp 165, 18, 61v, 86, 139, 150 (10); Widzyelić y wiedzyelić żydowie ty wſzytki piſmá/ á coż kiedy ie ná bárzo máłey piecży mieli. RejPos 9v, 34v, 40, 48 [2 r.], 64v, 68 (42); BielSat C3v; HistLan A3, C2, C3v, E, Ev (5); RejZwierc A4v, B2, 15v, 22v, 23v (37); RejPosWstaw [413], 44; MycPrz I A2, B; WierKróc A4v; PaprPan D2, H3, L [3 r.], L2v, R3 (15); ModrzBaz 21v; KochOdpr B2v; KochPs 157; KochTr 11; StryjKron 742; CzechEp 95, 244; KochFr 86, 123, 134; KochDz 105; KochMuza 25; Byleśćie Bogá ná pieći/ Záwżdy miáły moié dźieći KochMRot B, B2v; WerKaz 276; BielSjem 11, 24; KochPieś 10, 44, 46, 47, 51; KochSob 58, 67; KochTarn 74; PudłFr 41, 49, 55, 61; ArtKanc R20; BielRozm 21; GórnRozm G2v; GostGosp 2; GrochKal 24; Phil R3; Ktokolwiek ná świećie ieſt/ fortunie vfáiąc/ Ná máłéy pieczy Bogá/ ludźi zá nic máiąc: [...] ktobie Troia/ niech obroći oczy GórnTroas 7; GrabowSet B3, H3v, P2v; KochFrag 50; Dźiękuięć zá porádę/ mam to w dobréy pieczy WyprPl B2v, Cv; KołakSzczęśl A3, C2; SarnStat 480; KlonKr Cv, C2, E4v; CiekPotr 14; GosłCast 10, 17, 27, 39, 74; KlonFlis E, E3, F3v, H3v; KlonWor **2, 72; PudłDydo A2, A3.

»mieć się na pieczy« = strzec się, uważać; videre se PolAnt, Vulg; attendere sui Vulg; excubare animo, invigilare animo Cn (31): RejKup e3, m2, dd7; Trzebá ſie tedy myeć ná pyecży/ y owſſem pilnowáć/ áby rodzicy dobrem powodem ſtawáli ſie dzyecyom ſwym. GliczKsiąż E2v; RejFig Dd4v, Ee3; RejZwierz kt; BibRadz Eccle 7/15; KochSat B3v; LeovPrzep E3; GórnDworz F8v; RejPos 57 [2 r.], 67v, 147; Krolu dla miłego Bogá miey ſie ná piecży/ bo ácżći tho woyſko wielkie/ ále bárzo nierządne á ſwowolne RejZwierc 50, 114v, 116v, 120v, 126v, 127v; RejPosRozpr c2v; MycPrz II A4v; PaprPan L2; SkarŻyw 36; KochEpitCat 110; Może dáć abſzach/ co też nie poł rzecży/ Trzebá ſie w ten cżás dobrze mieć ná piecży. KochSz B2v; RybGęśli Cv; A mieyćie ſię ná pieczy/ áby kiedy nie były obćiążone ſercá wáſze obżárſtwem y opilſtwem/ [...] á żeby ná was z trzaſkiem on dźień nie przypadł. WujNT Luc 21/34, Mar 13/9, Luc 17/3.

Szeregi: »piecza i (a) baczenie (a. baczność)« [szyk 3:1] (4): RejPos 185v; á to co ich ſławney cnocie przyſtoi záwżdy ná piecży á ná bácżnośći máią RejZwierc 100v, 135v; mam ná dobrey piecży y bacżeniu W.M. záchowáłe y ſtárodawne przyiaćielſtwo WerKaz 276.

»piecza a (i) pamięć« [szyk 1:1] (2): RejPosWstaw 44; Są lékárſtwá w miłośći/ ſą potrzebné rzeczy/ Drugié mam ná pámięći y ná dobréy pieczy. GosłCast 39.

»piecza a pilność« (1): ábyś záwżdy wolą Páná ſwego ná piecży á ná pilnośći miał. RejPos 205.

Przen (7):
Zwrot: »mieć na pieczy« [w tym: co (5), kogo (1), ze zdaniem dopełnieniowym (1)] = zwracać uwagę na coś, zważać, brać pod uwagę, liczyć się z czymś [szyk zmienny] (7): RejJóz K2; RejKup e8; A ty Pánie niebieſki/ [...] Znaſz łzy/ co máią grzechy me ná piecży. GrabowSet S2; Głupie mowiſz: wſzyſtko to ſą śmiertelne rzecży/ Ktorych dumy Poeckie nie máią ná piecży. RybGęśli B3, C2v; Po te tám tedy látá rozmáitych rzecży/ Widáły ocży moie máiąc to ná piecży. Abym proſtym [...] rádźić vmiał CzahTr G3; PudłDydo A4v.
c. Pilne przyglądanie się, obserwowanie, kontrolowanie, śledzenie; czyhanie (36):

piecza o czym u kogo (1): Iuż nam opowiedzyawſzy á oznaymiwſzy ięzyk fáłeſzny/ [...] y iáka o nim záwżdy piecża v niego RejPos 251.

W charakterystycznych połączeniach: pilna piecza (5), wielka (więtsza) (11).

Zwroty: »być na pieczy, w pieczy [u kogo]« [szyk zmienny] (4:1):iż tego ieſt záwżdy potrzebá złośćiwemu ciáłu náſzemu/ a byſtrym myſlam náſzym/ áby były w grozie á ná pyecży v Páná tego. RejPos 127v, 215v [2 r.], 251v; RejZwierc 126.

»mieć pieczą« [w tym: na kogo, na co (9), o kim (3)] [szyk zmienny] (12): ná myſzy piecżą mam: Ktore mi do koſzá chodzą/ A bárzo mię w chlebie ſzkodzą. BierEz P4; Bo nieináczey mem zdanyem doſwiadczyſz mię moy pánie byś też ná mię miáł pieczą nawięczſſą iedno wiernem ſobie RejPs 207; RejRozm 395, 406 [2 r.]; LubPs Kv, K2 marg; A gdy ſie bitwá iuż wálna miedzy onymi woyſki ſtocżyłá/ prośił Antonius áby ná Brutuſá ludzie piecżą mieli/ á iuż widzieli w iákiey zbroi y ná iákim koniu był RejZwierc 93; Pomni gdy tu wchodziſz brácie [do gmachu]/ Iż też máią piecżą ná cie. RejZwierc 236v, 246; GostGosp 92; Phil D.

»mieć na pieczy« [w tym: kogo, co (17); na swojej (1)] [szyk zmienny] (18): RejPs 16v; RejZwierz 5v; iż ſie Pan ſrodze poſmiewa á ná wielkiey piecży ma ty ſpráwy á poſtáwy ich [białych głów]. RejPos 306, 85v, 204 marg, 224v, 298 marg, 309; Pan łákomſtwo záwżdy ná wielkiey piecży miał y ſrodze zá nie karał. RejZwierc 64 [idem] A6v, 64, 77v, 93; PaprPan Y2v; ArtKanc Q11; Klucżnik/ gdy młyn blizu dworá/ Młynárzá ma mieć ná piecży/ áby Páńſka miárá dochodźiłá do dworá ſpełná GostGosp 58, 56; KlonKr D2.

Szeregi: »piecza i pomsta« (1): wſzetecżny był tákże ná wielkiey piecży y pomſcie v niego [u Boga] RejZwierc 126.

»piecza i staranie« (1): zápowiedźieć/ áby bez opowiedzenia żaden nie śmiał odchodźić rodźic ſwoy: [...] O zbiegach záwżdy ná ſpuśćie piecżą y ſtáránie mieć. GostGosp 92.

»straż i piecza« (1): Xerxes ſtrwożony będąc/ roſkazał mieć o nim ſtraż y piecżą. Phil C4.

Synonimy: baczenie, czujność, dbałość, dbanie, pilność, staranie; b. wzgląd.

Cf PIECZLIWOŚĆ, PIECZOŁOWANIE, PIECZOŁOWITOŚĆ

DD