[zaloguj się]
[pdf]

CZUJNOŚĆ (109) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N czujność czujności
G czujności
D czujności
A czujność czujności
I czujnością czujnościami
L czujności czujnościach

sg N czujność (22). ◊ G czujności (21). ◊ D czujności (8). ◊ A czujność (15). ◊ I czujnością (16). ◊ L czujności (14). ◊ pl N czujności (3). ◊ A czujności (2). ◊ I czujnościami (3). ◊ L czujnościach (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Uwaga, ostrożność, przezorność, dbałość, troskliwość, staranie, pilność, gorliwość; vigilantia Mącz, Calep (69): PatKaz III 140v; Nádźyeyę zmartwychwſtánya podfirdza ku śwyętobliwoſci/ czuynoſci/ y inym cnotam ye pobudza. KromRozm II e3, e2v; Bo ku cnocie przychodząc trzebá być w cżuynośći/ Wſzytki wcżáſy opuſzcżáć/ záwżdy być w trudnośći. RejWiz 21v, 101; RejZwierz 18, 125v; BibRadz I *4, Ps 134 arg, Apoc 3 arg; [Król Kazimierz] Then imo wſzytki Polſkie krole przodki ſwe/ Polſkie kroleſtwo goſpodárſtwem/ cżuynośćią/ thakież práwy/ vſtáwy/ budowánim/ y innymi rzecżámi dobrze opátrzył BielKron 376, 275, 349v; Vigilantia, Czuyność/ pilność/ uſtrożność [!]. Mącz 496a; Bo záprawdę nie było by co chwálić/ kiedy by ludzie thelko cżáſu woiny/ [...] ſpráwą/ cżuinoſcią/ męſtwem cżynili ſwemu doſyć GórnDworz Hh2, B8, E6v; HistRzym 135 [2 r.]; RejPos 185, 345v; A Pánie Boże day/ żeby y tego [zamku] zá pomocą Bożą/ á czuynośćią náſzą/ co narychley Krol Iego M. doſtał. KwiatOpis C, C4, D2; Ludziom zacnym w cżuynoſciach co záwżdy bywáli/ Tedy ty trąby zá Herb Krolowie dawáli. RejZwierc 120, 122, 160, 221v, 228v; A iuż mu ſie mężnieyſzy żaden nie náyduie/ Coby go y cżuynoſcią y męſtwem pochodził PaprPan Y4v, C3v, Z3v, Bbv; SkarJedn 375; ZapKościer 1582/32v; Każdego przeſtrzedz racżył áby żył w cżuynośći/ á záwżdy ſię wiárował ſproſnych wſzetecżnośći ArtKanc S7v; ActReg 77; Calep 1123a; A iżby chętnieyſzą czuynośćią [cum tanta maturitate] tá zgodá omienioná byłá chowána/ ſkázuiemy obyczay przyśięgi ſpoſobem niżéy nápiſánym SarnStat 1080; Tákąſmy my cżuynośćią Moſkwę puſtoizyli/ Zamki bráli/ derewnie ogniem popalili. KmitaSpit A4; Ty go vcżyſz cżuynośći/ y też golpodárſtwá KlonWor 2; SzarzRyt C3.

czujność około czego (2): Pánow czuynoſć około záchowánya wyáry KromRozm I N marg; SkarŻyw 353.

czujność o kim, o czym (2): Ná walce kthory nawięcżſzą niewcżeſność wyćirpi/ cżuyność ma o ſobie/ ma dobre znáki zwyćięſtwá. BielSpr 35v; ActReg 137.

czujność w czym (5): BielKom E8v; Thám ſię w thym dziećięćiu zá rázem vkazáłá wielka cżuyność w rycerſkich rzecżách BielKron 349, 345v, 349; SkarKaz )( 2v.

Szeregi: »czujność a baczność« (1): A ktoż Hetmánem? Rozum. A ktoż ná ſtraży? Rozmyſł. A kthoż ſzpiegiem? Cżuyność á Bácżność RejZwierc 153.

»czujność a gotowość« (1): Słuchayże iáko tu Pan przypomináć racży tę cżuyność wiernych ſwoich/ á tę gotowośé ich/ do tego powołánia ſwego RejPos 345v.

»czujność, (i) opatrzność« [«szyk 1 : 1] (2): BiałKaz H3v; Wyſzedł ztámtąd wielce ku ſłuſzbie Bożey gorącym: máiąc miáſto kláſztoru opátrzność y cżuyność nád ſámym ſobą SkarŻyw 291.

»czujność i pieczliwość (a. pieczołowitość)« (2): Corka v oycá (opátrznego) ſkryta ieſt/ cżuyność iego [sollicitudo eius] y piecżliwość odeymuie mu ſen/ by lepak w młodości ſwey nieſtáłá ſie cúdzołożnicą Leop Eccli 42/9; Vigilantia et solicitudo animi, Cżuyność y pieczołowitość umysłu. Mącz 496a.

»pilność i czujność« [szyk 2 : 1] (3): ReszHoz 135; Chce pilnośći y cżuynośći/ przez wſzyſtkę modlitwę vprzeymey. LatHar [+9]v, 123.

»praca i (a) czujność« [szyk 4 : 1] (5): KrowObr 130; Wſzákże [przodkowie nasi] pracą á cżuynośćią w Rzecży poſpolithey y w ſpolney miłośći/ dáleko nas przechodzili. BielKron 333; Chwalę barzo tę czuinosc y pracę ktorą W. Kr. M. Orzeczyptey mieć raczysz. ActReg 137; GrochKal 22; SkarKaz )(2v.

»czujność, (i) staranie« [szyk 2 : 2] (4): [to zwycięstwo się stało] zá cżuynośćią y ſtáránim mężá zacme vrodzonego BiałKaz L3v; SkarŻyw 291; ReszList 187; Iż gdy [...] przyięliſmy ná ſię ſpráwowáć Króleſtwo: dla tego tylko ná źiemi otrzymáliſmy pánowánié: áby chętnieyſzym ſtárániem y czuynośćią náſzą záwżdyſmy tákowé ſpráwy czynili SarnStat 1067.

»trzeźwość, czujność« (2): Ktemu trzeźwość/ więc cżuyność na káżdey roſpráwie/ Ze tám wſzytko porządkiem może názwáć práwie. RejZwierc 242, 14v.

2. Czuwanie, niespanie; vigilia Mącz, Calep; insomnia Calep (32): PatKaz III 147; OpecŻyw 2v; Cżemu takowa kwaſnoſć więcey ſie przydawa po ſpaniu richłym niżli w cżuynoſci. GlabGad K6, L, Lv, L2; RejPs 186v; Leop 2.Cor 6/5; RejZwierz 3v; BibRadz 2.Cor 11/27; Vigilia etiam, Wigilia/ to yeſt poſt pewnych czáſów vſtáwiony áby tym ſpoſobnieyſzy lud był ku cżuynośći modlitwie y nabożeńſtwu. Mącz 496a, 18b; Iáko ono miáſto Niniwen/ ná ktore ſie był Pan ſrodze rozgniewáć racżył: á gdy przez trzy dni w vſtáwicżney modlitwie trwáiąc/ w poſcie/ y w cżuynośći/ [...] vbłagáli [...] ono rozgniewánie Páńſkie RejPos 185, 185; BiałKat 36; Iáko też o tym wyráźił iáśnie Ekklezyáſtes temi ſłowy: Cżuyność/ kolerá/ y morzenie ieſt mężowi ożárłemu [Vigilia, cholera et tortura viro infrunito Vulg Eccli 31/23]. WerGośc 228; ArtKanc T4v; Calep 544a, 1123b; Potym Wigilie pewne/ ktore od cżuynośći na modlitwie długiey zdawná ták názwano LatHar 123, 273, 591; WujNT 566, 600, 645 marg; Nie obżeray ſię/ mowi Pan/ áby ćię twárdy ſen nie zmorzył/ á do czuynośći ábyś ſpoſobnieyſzy zoſtawał. SkarKaz 7b, 423b.
Zwrot: »w czujności trwać« (2): á ia y przez iednę godźinkę ſtraży trzymáć/ ábo w cżuynośći trwáć przy nim [Bogu] nie mogę. LatHar 49, 65.
Szeregi: »czujność i nocowanie« (1): Stądći poſzły Wigiliae/ to ieſt/ cżuynośći y nocowánia na modlitwách WujNT 116.

»trzeźwość a czujność« (1): Otho obacz thrzeſzuoſzcz a czuynoſzcz panny maryey matuchny naſzey kozdy czlouyecze zakonny PatKaz III 147v.

W przen (1): Dzwony niech będą cżuyność/ ktorą ſię do śmierći y ſądu Bożego budźim. SkarKaz 457.
3. Wrażliwość na bodźce fizyczne (7): przeto im [zębom] to natura dała takową ćżuynoſć aby ony mogły rozeznać potrawę ſłuſzną ku pożywieniu GlabGad C2v, I4v, K6v; Tedy ten plaſtr przykładay na mieſcza ktoreby cżuynoſci niemiały/ á ktoreby cirpnęły FalZioł I 37c; Ieſt Bielon odeymuiączy cżuynoſć cżłonkom y krew zaſtanawia FalZioł I 65b, V 7v.
Wyrażenie:»czujność ukuszenia« = zmysł smaku (1): Iedna przycżyna tego aby ſmak pokarmu tim ſnadniey przechodził do onego cżłonka w ktorim ieſt cżuynoſć vkuſzenia. GlabGad C4v.
4. Uczuciowość, sfera emocjonalna w psychice ludzkiej (1):
Wyrażenie: »duch czujności« (1): [w ciele człowieczym] Drugi ieſt duch rozumnoſci, tego mieſtce ieſt w mozgu. Trzeci ieſt duch cżuynoſci, iego pocżątek y mieſtcze ieſt w ſerczu GlabGad E.

Synonimy: 1. baczność, gotowość, opatrzność, pilność, praca, robota, staranie, trzeźwość, umiejętność; 2. trzeźwość.

KN