[zaloguj się]
[pdf]

PILNOŚĆ (972) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N pilność pilności
G pilności pilności
D pilności pilnościåm
A pilność pilności
I pilnością pilnościami
L pilności pilnościåch

sg N pilność (97). ◊ G pilności (127). ◊ D pilności (9). ◊ A pilność (159). ◊ I pilnością (537). ◊ L pilności (16). ◊ pl N pilności (3). ◊ G pilności (5). ◊ D pilnościåm (2). ◊ A pilności (7). ◊ I pilnościami (9). ◊ L pilnościåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Zapał, chęć, gorliwość, dokładność, staranność, wytrwałość, troskliwość; trud, praca, zamiłowanie; uwaga, skupienie, staranie; diligentia HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; cura Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; assiduitas Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; attentio Mącz, Calep, JanStat, Cn; sedulitas Mącz, Calag, Calep, Cn; studium Vulg, Mącz, Modrz, Calep; accuratio, navitas Mącz, Calep, Cn; intentio Vulg, Mącz, Cn; opera Vulg, Mącz, JanStat; sollicitudo BartBydg, Vulg; industria, instantia Mącz, Calep; vigilantia Mącz, Cn; contentio, custodia, ingenium, opus, perseverantia, ratio, vigilia Mącz; observatio, officium, prudentia Cn [w tym czyja (118): pron poss (70), G pron i sb (32), ai (16)] (971): Pilność goſpodárſka. BierEz R2v; OpecŻyw 26v, 42v, 165v; PatKaz II 57v; Mymer1 34v; BartBydg 15b, 145b; FalZioł [‡]a, V 35v; Trudnoſć nauki cżłowieka każdego pilnoſcią odmiękcżona bywa. BielŻyw 168, 141; GlabGad P3; WróbŻołt 79/2; WróbŻołtGlab A2; RejPs 38, 129; Nie będzieli mey pilnoſći Iſćie nie vydziesz trudnoſći RejRozpr Fv; RejJóz [L3], L4; DiarDop 109, 114; GliczKsiąż M6; LubPs C2, O2 marg, bb5v marg; GroicPorz f2v, bb4v [2 r.]; RejWiz 193v; RejZwierz 60; BibRadz *5v, *6, Gen 18 arg; BielKron 219, 233, 417; KwiatKsiąż A3v; Bene opera posita, Dobrze pilność obrócona. Mącz 309d, 30d, 73c, 129b, 187d, 198c [2 r.] (19); GórnDworz D2v, E2v, F5; Aleć to wſzytká pilność ſlucháć rády tego/ W ktorego vſciech nigdy ſłowá omylnego RejPos 357v, 257, 258, 323; HistLan B2, B2v, C4, F5; RejZwierc 26, 248; RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [412]v, [413] [3 r.]; BudBib b2v; StryjWjaz C2; Przeto też więcey pilnośći y ſrogośći vrzędowey trzebá/ áby obywátele ſwe w powinnośći ich zátrzimawał ModrzBaz 101, 8, 8v, 9, 12v; Calag 194a; y tám mu [Jakób Labanowi] wiernie przez lat dwádzieśćiá ſłużył/ ſtrzegąc owiec y bydłá iego: ták iſz zá iego pilnośćią vroſłá wielka máiętność Lábánowi. SkarŻyw 347, 201; y ták ſie z nimi ſpráwował/ żeſmy zá pilnośćią iego żadnégo vſczérbku w ſpráwiedliwośći ſwéy nie wźięli. KochFrag 48; StryjKron 737; Bo tu moią pilnoſćią iuż nic nieprzybędźie/ Bych kréślił/ y nádkréślił/ fráſzka fráſzką będźie. KochFr 73; BielSjem 18; ZawJeft 6, 22; ActReg 163; Calep 14b, 111b, 529a, 545a, 691b, 963a; GostGosp 86, 116, 140, 150; Phil R2; Iákoż y zá to pokornie dźiękuię/ Co/ z twey pilnośći/ káżdy dźień náyduię GrabowSet X3v; LatHar 23, 216, 355, 512; W pilnośći bądzćie nie leniwemi WujNT Rom 12/11, s. 435; SarnStat 1099; SkarKaz 7b; PaxLiz D4, E3; [Magnam mihi iniecit curam. Siłną mi pilnoſć zádał. TerentMatKęt L5v, P2v].

pilność czego (13): LubPs bb5v; RejZwierz 3 marg; BibRadz *2v; KwiatKsiąż L3; LeovPrzep C2v; Abowiem ieſli vmyſły dziatek boiáźnią Bożą wcżás zápráwione będą/ tedyć też pilnoſcią ſłuchánia ſłowá iego zápalone by[ć m]uſzą. RejPosWstaw [413], [213]v, [413]v; Ale w wielu tákowych vrzędnikach cżęſtokroć pilnośći ſądzenia y wiela inſzych rzecży niedoſtawa. ModrzBaz 91v; cżyſtość iego żywotá/ zgadzáłá ſię z iego kazánia pilnośćią. SkarŻyw 212, 542; GosłCast 9; SkarKazSej 700a.

pilność do czego (7): GliczKsiąż I6v; Dobrze mowićie/ że wielkiey pilnośći do tákiego doświadcżánia potrzebá. WujJud 129v; SkarJedn 301; Calep 1012a; Nákoniec w tákich párábołách zálećić Pan chćiał pilność/ y prágnienie/ y pokorę/ do rozumienia ſłowá ſwego. SkarKaz 82b. Cf »pilności przyłożyć«.

pilność około kogo, około czego (42): FalZioł III 34a; BibRadz *5, 1.Thess 2 arg; RejPos 228, 329v, 351v [2 r.]; RejZwierc 126v; Diakonom w pirwſzym koſciele zleczona byłá pilność około vbogich. RejPosRozpr c2v, c3; RejPosWstaw 42; BudBib b3; Strum F3v, L4; Co ſię tknie pilnośći/ ſtáránia y prace około tych rzecży zbieránia/ tedym ták oto ſtał iákom nalepiey mogł ModrzBaz 2; ReszHoz 129; LatHar 123; Dziwna pilność około zdrowia ćieleſnego WujNT 212, 491 marg. Cf »pilność czynić«, »mieć pilność«, »pilności przyłożyć«, »pilnością zapalonym być«.

pilność ku komu, ku czemu (12): dziękuię nad náwyſſe waſſé doſtoynoſci s takowé pilnoſci ku ſynu mému OpecŻyw [155], 51; LubPs A3, A5; Philomathia, amator discendi, Chćiwość pilność ku naukóm. Mącz 297d; SkarŻyw 305. Cf »mieć pilność«, »pilności przyłożyć«.

pilność nad kim (7): RejPs 215v; Iáka ieſt Anyelſka pilność nád wiernym. RejPos 331v marg, 304v. Cf »pilność czynić«, »mieć pilność«.

pilność w czym (21): RejJóz [L3]v; RejKup f5v; Chutliwe okazánie vprzeymego vfánia y pilnośći w prawdziwey náucze LubPs bb5v marg; Industria in agendo, Pilność w ſpráwowániu ſwych rzeczy. Mącz 169b; SienLek 5; RejPos 375v; RejPosRozpr c4; SkarŻyw 56 marg; Sołohubowá pilność w bronieniu Smoleńſká. StryjKron 737 marg; RybGęśli B4; WujNT 132. Cf »pilność czynić«, »pilność podejmować«, »pilności przykładać«.

pilność o kim, o czym (35): RejPs 103v, 108v; GliczKsiąż Q3 [2 r.]; Pilność Páńſka o nędznym cżłowiecże. LubPs V v marg; RejPos 217v; HistLan E4; KochPieś 73. Cf »pilność czynić«, »mieć pilność«.

W połączeniu z przymiotnikiem od rzeczownika określającego przedmiot pilności (1): Tenze dwa vrzedi przeciwko prawu trzimal ſktorich ieden nalezi ku obronie y pilnoſci granitznei PaprUp I3v.

I w funkcji przysłówka: »(wszel(a)ką, a. wszytką, a. wielką) pilnością, wszytkiemi pilnościami« = (bardzo) gorliwie; (omni) studio, studiose Modrz; (omni) cura JanStat (15:1): GliczKsiąż O4v; Mącz 120a; dáry ludźiom od Bogá dáne/ ieſli pilnośćią bywáią ćwicźone [!]/ stwierdzáią śię y mnożą ModrzBaz 9, 74v; SkarŻyw 171; chćiałem to wſzeláką pilnośćią W.M. pokázáć: co ſię tknie wiáry/ wyznánia/ y nabożeńſtwá CzechEpPOrz 1v; Páweł y towárzyſze iego/ [...] powinni byli prácowáć/ y wſzelką pilnośćią zábiegáć temu/ áby nie potonęli. WujNT 505; SarnStat 347, 950. Cf »starać się wielką pilnością«, »wielka pilność«.

W połączeniach szeregowych (59): BielŻyw 92; GliczKsiąż I6v, O2v; GroicPorz hhv; RejZwierz 48v; BibRadz *2v, *4; dziękowáli potym luteriani przez poſłá thegoż krolowi Angielſkiemu/ [...] obiecuiąc theż wſzytkę pilność/ nakład y pracą záwżdy cżynić/ áby prawdziwe ſłowo Boże záwżdy ſwoy bieg miáło BielKron 213v; Certare labore et vigiliis cum altero. Pracą/ pilnością á vſtáwicznośćią kogo przewyſzſzić chcieć. Mącz 49c, 72d, 242d, 264c, d, 304a (12); RejAp 18; bo tákowi ſredni/ pracą/ pilnoſcią/ ſtárániem/ popráwić ſwego/ bárzo mogą GórnDworz D2v, Aa3; RejPos 159v, 204, 304v, 329v; ſtárożytna oná ſług koſcielnych proſtość/ wierność/ vkłádność y pilność/ zoſtáłá nienáruſzona. RejPosRozpr c3v; RejPosWstaw [414]; KarnNap A2; Záś nic dobrze á porządnie niemoże ucżynić ten/ ktory máiąc władzą/ nie wſzytkę by ſwoię chęć/ ſtáránie/ pilność y myśl/ w náuce y w mądrośći położył. ModrzBaz 46v, 2, 2v, 8v, 9; SkarŻyw 83, 542; ReszHoz 137; ReszList 187; ábyśćie W.M. odrzućiwſzy ná ſtronę obmyślawánié o rzeczach priwatnych/ wſzyſtko ſtáránie ſwoie/ wſzytkę pieczą y pilność do téy woyny obróćili OrzJan 71, 33; WujNT 505, 2.Cor 8/7; WysKaz X3; SarnStat 347, 1086; Lecz my rozumu/ náuką/ pilnośćią/ ſłuchániem/ doznawániem/ nábywáć/ muśim. SkarKaz 45b, 81a, 82b, 84a; SkarKazSej 664a, 700a; O moc/ o roſkoſz/ o ſkárby/ pilnośći/ Choćby nie dármo były/ przedſie ſzkodzą SzarzRyt Av.

W przeciwstawieniach: »pilność ... niedbałość (2), niepilność, trafunek albo fortuna« (4): A gdyby ſtroná ktora ma przyſłucháć przyſyęgi nieſtánęłá: tedy da pilnoſć ſwoię zápiſáć/ á ſtrony przećiwney niepilnoſć. GroicPorz zv; Quorum aemulari exoptat negligentiam, potius quam istorum obscuram diligentiam, Których ón dáleko woli niedbáłośći náſliádowáć niżli tych skritych á nieznákomych pilnośći. Mącz 316a, 278c; SkarKazSej 664a.

W porównaniach (3): a tak onich mial pilnoſtz/ iako laſkawá matka o dziátkach ſwych. OpecŻyw 40; Mącz 195c; RejPos 292.

W charakterystycznych połączeniach: pilność anjelska (2), gospodarska, ludzka, matczyna, panieńska, pańska (3), pasterska (3); pilność kazania, pracej, praw, progow, sądu, sądzenia, słuchania, spraw, starania, uczenia, dobrych uczynkow; pilność około chorych, około chwały bożej, około (chowania) dzieweczek (2), około ludu bożego, około monety, około nabożeństwa, około obierania nędznikow, około omywania złota, około postanowienia kościoła, około prace, około prowentow (4), około przepowiadania Ewanjelijej, około rozkazania pańskiego, około rozmnożenia skarbow (4), około cudzej rzeczy, około schodzących z tego świata, około siebie, około stawow, około synow, około trzody, około ubogich, około więźniow, około wychowania, około zbawienia (3), około zbierania rzeczy; pilność do pozyskania dusz, do uczynienia rzeczy; pilność ku naukom (2), ku prorokom, ku duchownym rzeczam, ku słowu Bożemu (2), ku składaniu, ku synu; pilność na objaśnienie prawdy, na wszystko; pilność o postanowienie pospolitej rzeczy; pilność nad wiernym; pilność o nędznym człowiecze, o ćwiczeniu obyczajow, o godności, o rodzicoch (2), o rzeczach bojowych, o wieczerzy, o wychowaniu, o wypytywaniu wiadomości; pilność w bronieniu, w naśladowaniu dobrych, w (prawdziwej) nauce (2), w obieraniu potraw, w odbieraniu, w omyciu brudu cielesnego, w przywodzeniu grzesznych do Chrystusa, w słuchaniu słowa bożego, w sprawowaniu swych rzeczy, w szukaniu, w trudnych zwyczajoch; pilność chciwa, czerstwa, dłuższa, doczesna, dziwna, graniczna, najdoskonalsza, niemała, nieznakoma, osobliwa (osobna) (4), ostatnia, ostrożniejsza, (2), pewna (2), poczciwa (2), prożna, przeddzienna, skryta, stateczna, szukająca, uczona, uprzejma (3), ustawiczna (4), wierna, wszel(a)ka (11), wszytka (11), zachowała, zwykła (3); cząstka pilności, wysługa, znak, znamię; pilność (nie) należy (2), przyczynia się, przystępuje (2), sprawia, szkodzi, pilność ciągnąć [do czego], obaczyć, objawić, odejmować, odłożyć, odważyć, okaz(ow)ać (ukazać) (4), (po)chwalić (3), podjąć (3), pokazować, położyć [w czym], poruczyć (3), powściągać, poznać, składać, sprawić, włożyć, wykładać, wzbudzić, wzgardzić, wziąć, zachować, zagradzać, zalecić; pilności bronić, nie litować, nabyć, pokuszać (2), przyłożyć, ruszyć, używać, zbraniać, nie żałować (2); do pilności pobudzać; od pilności odstrzelić się; pilności folgować, pobudka ku pilności; ku pilności pobudzić; pilnością bawić się, [czego] nabywać, nadstawiać, nagrodzić, być obciążonym, odmiękczony, przechodzić [kogo], przewyższyć [kogo], przodkować, przyść [k czemu], być zapalonym, zatłaczać, pilnością [= pilnie] bronić, być ćwiczonym, dojrzeć, garnąć się, mieć się, namawiać, [co] oddać, pokazać, przyjechać, słuchać, strzec, zabiegać, zbierać, żądać, w pilności obfitować, oszukać.

Przysłowia: Pilnoſć czyni miſtrzá przyiemnego. March1 A4v [idem] March3 V4v; Pilność páná dobrego cżyni RejZwierc Bbb, 25v marg. [Ogółem 4 r.]

co pilność vgoni/ Zbytek vroni. KlonFlis C4v.

Fraza: »na pilności nie zejdzie, (nie) schodziło« = ktoś nie zaniedba [szyk zmienny] (3:2): Iſcieć mnię nicz nie zeydze/ na każdey pilnoſći Iedno mało sfolgować/ racż moiey młodoſći RejJóz C; RejKup y8; Nostrum studium extabit in conveniendis magistratibus et senatoribus, Nic ná náſzey pilnośći niezeidzie/ etć. Mącz 418d; SkarŻyw 83, 463.
Zwroty: »(pilnie) pilność czynić (a. uczynić, a. czyniwać), działać; pilność uczyniona« = studio coniti Modrz; facere sollicitudine Vulg; facere diligentiam, promittere operam JanStat [w tym: około czego (12), na co (1), nad kim (2), o czym (12), w czym (8); aby, iżby, jakoby, żeby (21)] [szyk zmienny] (58:1;1): LibLeg 11/136, 137v, 161; ForCnR D3; A każdy to może bacżicz po nim/ Ze on wielką pilnoſcz cżini o tym: Abý iego poddani w pokoiu býli KlerPow 4; FalZioł V 32; RejPs 214v; ConPiotr 34; RejKup g6; á około wáſſych ſynow ktorym pyenyądze zbyeracye żadney práwye pilnosći nye cżynicye. GliczKsiąż M2, O2v; GroicPorz Bv; RejWiz 147v; A ták Pan rzekł do Iehu: Gdyżeś pilnoſć vczynił około tego/ co ſie mnie podobáło [benefecisti ut faceres quod est rectum] á vczyniłeś wſzytko to com ia vmyſlił vczynić domowi Achábowemu [...] BibRadz 4.Reg 10/30, *4v, *5, I 216b marg; BielKron 43v, 199, 213v, 219 [2 r.]; Mącz 195c; vczynilichmy z Impreſſorem pilność/ iákoby kożdemu źiołowi/ iego właſna poſtáć byłá okazána SienLek a3v; RejAp 97; GórnDworz G3v; RejPos 183v, 292, 356; Co ony o rodzicoch zá pilność dziáłáią. HistLan B2; KuczbKat 85, 215, 290, 410; BielSpr 18v, 27v; RejPosRozpr c2; KarnNap G2; A przeto wielką pilność Krol cżynić ma/ około obieránia tych vrzędnikow ModrzBaz 25, 13, 13v, 102v; SkarJedn 210; ReszHoz 137; ReszList 173; Zá tym ſprzętna goſpodyni/ O wieczerzéy pilność czyni KochSob 70; ActReg 24; WujNT Iudae 3; SarnStat 82, 110, 275, 336, 411 (9); SkarKaz 2a, 315a, 610b.

»mie(wa)ć pilność, na pilności; pilność miana« [w tym: około czego (9), ku czemu (1), na co (3), nad kim (2), o kim (15); aby, by, iżby (ó)] = praestare diligentiam Mącz, Modrz; habere curam JanStat [szyk zmienny] (37:1;1): LibLeg 11/22; OpecŻyw 40, [61]v; KlerPow 10; FalZioł IV 20c, V 21a, 32v, 33v, 35; RejWiz 168; BibRadz I 333c marg; Curare parentes, Mieć pilność á ſtáránie o rodźicách. Mącz 73b, 187d, 347a, 419a; SienLek 166; HistRzym 122; RejPos 78v, 183, 205, 208v, 255v (8); áby Biſkupi pilność około ſchodzących z thego świátá mieli BiałKat 326; RejZwierc 7v, 242; Ale y przed zgrzeſzeniem ſkoro cżłowiek był ſtworzon/ tym ſpoſobem był w ráiu poſtánowion/ áby iy rozrabiał/ á o niem pilność miał. ModrzBaz 37, 100v, 125; SkarŻyw 108; StryjKron 290; wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów/ y prowentów Króleſtwá náſzégo/ mieć przyſtoi SarnStat 333, 337, 340, 368, 382; SkarKaz 81a.

»pilność obrocić« = ponere se totum Mącz (7): Mącz 281d, 309d, 432d; A naprzod vrząd y pilnośc ſwoię ktemu obrocą/ żeby niezmierną miłość Bożą przećiwko narodowi ludzkiemu mogli pokázáć KuczbKat 325; OrzJan 71; SkarKaz )(4; Ná to ſwą pilność wſzytkę obroćili/ Bezbożni ludżie [!]/ áby mię hydźili. SzarzRyt B.

»pilność podejmować« [w tym: dla kogo (1), w czym (1)] (2): Quoniam tantum in ea arte ponitis, Iż ták wiele w tey nauce pilnośći y prace podeymuyecie Mącz 309d; RejPosWstaw [414].

»pilności przyłożyć (a. dołożyć), przykładać, przyda(wa)ć (a. dodawać), przyczynić; pilność przyłożyć (a. włożyć); przykładanie pilności« [w tym: do czego (2), około kogo (1), ku czemu (5), na co (2), o co (1), w czym (1)] = diligentiam adhibere Mącz, Modrz; comparare diligentiam, contendere a. intendere nervum, elaborare, impendere operam, incumbere a. ponere curam Mącz; subinferre curam Vulg; curare Modrz; diligentiam opponere JanStat [szyk zmienny] (27:12:12:1;4;1): BierEz O4v; FalZioł II 3a, V 21b; BielŻyw nlb 12; A ták y ia pilnoſći przyłożę áby tá iego ſroga ſpráwiedliwoſć byłá oznaczoná dziſieyſſem národom ſwiátá RejPs 110v, 72v, 180; GliczKsiąż Nv; RejWiz A4v, 188; BibRadz *5, Eccli 39 arg; chce pilnośći przyłożyć o poſtánowienie dobre rzecży poſpolitey BielKron 199, 147, 211, 224v; Si cum scientia sociaverint diligentiam, By ku vmiętności przidáli pilnośći. Mącz 398b, 16d, 70b, 151c, 181a, 242d (18); GórnDworz M5; HistLan C4; KuczbKat 215; RejPosRozpr c4; A niech pilnośći przyłożą ták powodowie iáko y pozwáni/ áby ſtátecżnie w tákiey powinnośći á cżuynie ſobie pocżynáli. ModrzBaz 95, 8v [2 r.], 10, 22, 118v; SkarŻyw 571; Nuż záś około chorych iákiey pilnośći przykładáią/ áby ozdrowieli. ReszHoz 120; WerKaz 279; ActReg 105; Calep 691a, 1012b; GostGosp 8; LatHar [+10]; WujNT 2.Petri 1/5; SarnStat 195, 202; Y ták wſzelkiey pilnośći/ przydaway do tego/ Iákobyś mnie Stárcowi/ co ſpráwił wdźięcżnego. PaxLiz Ev, B3v.

»starać się ze wszystkich (a. ze wszytkiej) pilności, wielką (a. wszytką) pilnością, wszytkiemi pilnościami« [szyk zmienny] (2:2:1): RejPs 186v; wſzytką pilnośćią ſie ſtára [Kolumbus] o to iákoby ſam był Pánem zwierzchnieyſzym BielKron 443v; A thu iuż ſobie ſnádnie vważyć możeſz/ co to ieſt ſtáráć ſie ze wſzytkich pilnośći o to v Páná ſwego/ áby tákie ſerce niewinne á ták ocżyśćione/ racżyłći dáć temu nędznemu cżłowiecżeńſtwu twemu. RejPos 266, 142; RejZwierc 30v.

Wyrażenia: »napilniejsza pilność« (1): to iego byłá nawiętſzá á napilnieyſza pilność á ſtháránie RejPos 291.

»opaczna pilność« (1): Sinistra diligentia, Opáczna pilność. Mącz 395b.

»wielka, silna pilność« = summa diligentia Mącz, JanStat; cura intentissima, multa opera Mącz; summum studium Modrz; extrema diligentia JanStat [w tym: wielką pilnością (4)] [szyk 174:9] (182:1): LibLeg 11/22; KlerPow 4; FalZioł III 34a, V 32, 33v; Gdyżem niemogł nicz cżynić czo by więthſzey pilnoſci potrzebowało, iąłem ſie był wykładania nie ktorych rzecżi z łacinſkiego piſma na polſką mowę. MiechGlab *2; owſſemem ſie záwżdy o to ſtárał áby mi to było zá nawięczſſą pilnoſć roſſczytáć ſobie ſwięte náuki twoie. RejPs 179, 186v; GliczKsiąż I6v; RejWiz 147v; BibRadz *5 [2 r.], I 333c marg; Przyłożył tedy [Tytus] tym więtſzey pilnośći/ kazał do muru drábiny przyſtáwiáć BielKron 147, 43v, 332, 413v; Multam operam conferre in aliquid, Wielką pilność włożić ná co/ álbo podyąć pracą dla czego. Mącz 264c; Desudare atquae elaborare in re aliqua Silney pracey y pilnośći przidáwáć. Mącz 427a, 181a, 232b, 341a, 385b, 445b; GórnDworz G3v; RejPos 73v, 204, 291; w omyćiu brudu ćieleſnego [...] wielkiey pilnośći nieprzykłádamy KuczbKat 215, 1, 215, 430; BielSpr 18v; WujJud 129v; WujJudConf 129v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [213]v; Strum F3v, Q3v; CzechRozm 131; ModrzBaz 8v, 9, 25; SkarJedn 210, 270; SkarŻyw 108, 338, 463; CzechEp 5; Dałći zá przyſtáwá y ſtrożá Anyołá S. ktory ćię po wſzelkich drogách ſtrzeże y broni/ wielką miłośćią y pilnośćią. LatHar 673; WujNT 2.Cor 7/11; SarnStat 333, 337, 368, 382, 1079, 1210; SkarKaz 43a, 81a; [AktaSejmikPozn 1598 205]. Cf »za wielką pilnością«, »z wielką pilnością«.

»zbytnia pilność« = periergia Calep (2): Zbythnia pilność ſzkodzi. GórnDworz F; Calep 782a.

Szeregi. »pilność, (i, a) chuć (a. chęć)« = voluntatio et diligentia Modrz [szyk 7:6] (13): GliczKsiąż A2; RejWiz A4v; BielKron 332; Favere linguis, Pilnością á s chucią drugiego słuchać. Mącz 120a; Do ktorey popędliwośći pohámowánia/ wſzytcy ludzkośćią iáką ozdobieni/ mieliby ſię chęćią y pilnośćią ſwoią [vuluntate et studiis] ſpiknąć. ModrzBaz 64, 136; Bo ziáchawſzy ſię Láćinnicy y Grecy ná then prześwięty powſzechny Synod/ wielkiey pilnośći y chęći vżyli/ áby miedzy nimi on też Artykuł/ o pochodzeniu Duchá S. vſtáwicżnym wypytániem był rozebran. SkarJedn 270, 301. Cf »z chucią i z pilnością«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(i) czas i pilność« [szyk 4:1] (5): ku poznányu rzecży potrzebá yeſt cżáſu y pilnosći. GliczKsiąż I6v, Nv [2 r.], N2; nie ieſt rzecż moiey możnośći: á potrzebuie cżáſu y pilnośći więcey [temporis ac diligentiae maioris]. ModrzBaz 73v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pilność i czujność« [szyk 2:1] (3): ReszHoz 135; á zbáwienne ono ſtrażey nocney od Apoſtolſkich cżáſow trzymánie/ w poſty odmieniono/ świętá wielkie vprzedzáiące/ y nas do cżuynośći y pilnośći około zbáwienia náſzego pobudzáiące. LatHar 123, [+9]v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pilność a ćwiczenie« (2): Mącz 424b; [Rzymianie] ſwoie nieprzyiaćiele pod ſwą moc przymuśili/ thák w Azyey/ w Affrice/ iako w Europie przes ſwoię pilność á ćwicżenie vſtáwicżne BielSpr 60.

»pilność, (i) dowcip« [szyk 2:1] (3): Mącz 278c; był ieden goſpodarz kośćielny/ [...] ktory vmiał dowćipem y pilnośćią/ [...] wſzytkiego doyrzeć SkarŻyw 171. Cf »z pilnością, z dowcipem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»pilność i dzielność« (1): Gdy nam tedy Bog dáie iáki tálent/ tedy chce od niego zyſku/ y zarobku duchownego/ zá pilnośćią y dzielnośćią náſzą. WujNT 108.

»gospodarstwo a pilność« (1): A to co męſzcżyzná śiłą/ á dzielnoſcią ſwoią máiętnośći przybáwi/ to białagłowá goſpodárſtwem/ á pilnoſcią/ w dobrey mierze záchowa GórnDworz X6v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pilność i (a) miłość« [szyk 6:1] (7): BierEz A2; RejRozpr D2; Iuż nie táka [jest dziś] pilność á miłość ku ſłowu Bożemu LubPs A3, A5; Bo niegodziło ſię tákiego Chryſtuſowi ná ziemi mieć mniemánego oycá/ ktoryby [...] pilność y miłosć ktorą był winien Synowi Bożemu/ ná inne dzieći ſwe rozdwaiał SkarŻyw 241; Calep 1012a. Cf »z miłością i pilnością«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pilność, (i) nauka« [szyk 2:1] (3): GliczKsiąż M6; Ceſarz pochwalił ich [książąt luterskich] pilność y náukę BielKron 219; Mącz 423c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pilność a (i) opatrzność« (4): gdzyeś dáleko ſie vnośimy zá piecżliwym nábywániem dobr tych docżeśnych náſzych/ odłożywſzy ná ſtronę pilność á opátrzność Páńſką RejPos 312, 183, 239v, 292. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pilność i ostrożność« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 131; Gdźieby záś ſzło o zbáwienie/ o Bogá/ o Chriſtuſá/ y o to co ku wierze y nabożeńſtwu należy: tám iuż trzebá więtſzey oſtrożnośći y pilnośći. CzechEp 5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»piecza a pilność« (2): Gdyż ná cię Dawid mocno woła/ ábyś [...] ſtrzegł ſie Káthedry fáłecżney/ tylko iedno ábyś záwżdy wolą Páná ſwego ná piecży á ná pilnośći miał. RejPos 205, 255v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»praca, (a, a(l)bo, i) pilność« = cura a. opera et diligentia JanStat [szyk 22:17] (39): FalZioł III 34a, V 21a, 33v; GlabGad F4; Nye dobrze tedy cżynyą nyektorzy rodzicy/ ktorzy ſynowi ſwemu poſtánowyonemu pilnosći á prace ſwey nyechcą okázáć. GliczKsiąż Q3, N7v, O4v, Q3; LubPs cc6; BibRadz *5; Mącz 309d, 423c, 427a; RejPos 4v, 172, 333; Bo gdy ſie iuż ſtárzeie ociec ábo mátká/ [...] Tedy dziatki w oney to ich zeſzłey ſtárośći/ Ty przy nich podeymuią prace y pilnośći. HistLan B2; KuczbKat 1; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw 42; SkarŻyw 121; ZapKościer 1583/54; GostGosp 8; LatHar [+7]v; SarnStat 275, 521, 522, 1005; SkarKaz )(4. Cf »z pilnością i z pracą«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 21 r.]

»przestroga i pilność« (1): około obmowy y poſądzánia więtſzą przeſtrogę y pilność mieli. SkarŻyw 108.

»pilność a służba« (1): thu nas nędznych robacżkow ſtrzeże á pilnuie [Chrystus]/ ták iáko o nim Prorok powieda/ nie inácżey iáko źrzenice oká ſwego: Anyoły ſwoie s. nam przyſtáwiwſzy/ ku dziwnym pilnoſciam á ſłużbam náſzym. RejPos 341v.

»pilność a (abo) sprawa« [szyk 1:1] (2): gdiſz ninaczem inſſym twa pilnoſc a ſprawa więcey nienalezy iedno nad człowieczem narodem RejPs 215v; RejPosWstaw 41b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pilność, (a, i) staranie« = cura et diligentia Modrz [szyk 15:5] (20): LibLeg 11/137v, 172v; BibRadz I 333c marg; Mącz 73b; á o tychże ia mowię pániech/ nie o owych/ ktorzy ſą iáko płonna rola/ [...] iż żadna pilność/ żadne ſtáránie nie ieſt ták wielkie/ ktoreby onych ku dobrey drodze przywieść mogło. GórnDworz Kk2v, Ffv; RejPos 73v, 183v, 275v, 291, 291v; KuczbKat 290, 410; ModrzBaz 8v, 13; StryjKron 290; Iáką pilność/ iákié miał o tobie ſtáránié KochTarn 73; Calep 324b. Cf »pilnością a staraniem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 16 r.]

»(ani) straż i (a, ani) pilność« [szyk 4:1] (5): prożna ieſt ſtraż y pilność twoiá około domu twego/ ieſliże ſtraż á pilność Páńſka nie będzye około niego. RejPos 351v, 78v, 228; RejZwierc 173v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»umiejętność i pilność« (1): ACżkolwiek vmieiętnośći y pilnośći Páſterſkiey potrzebuie káżda cżęść Chrześciáńſkiey náuki/ wſzákże oſobliwie náuká o Sákrámenćiech KuczbKat 105. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pilność, (a) ustawiczność« [szyk 3:1] (4): Arator nisi incurvus prevaricatur. Proverbium, Nic ſie trwałego nie mnoży/ yeſli ſie pilnośći á vſtawicznośći nie przyłoży. Mącz 16d, 18b, 444c; Calep 105b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»wierność i pilność« = fides et diligentia Modrz [szyk 4:1] (5): BibRadz *5, Gen 24 arg; ModrzBaz 125; O cżym przypátruymy ſię Apoſtolſkim ſłowom/ ktore piſze do Teſzáloniceńſkich/ pilność y wierność ſwoię zálecáiąc NiemObr 85. Cf »z wiernością i pilnością«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wzgląd albo pilność« (1): Habenda est ratio rei familiaris, Ma być wzgląd/ álbo pilność miána/ ná goſpodárſtwo. Mącz 347a.

»zabawa ani pilność« (1): ktorzi będąc vcżeni y w náukách biegłość máią/ [...] choćia vmieiętnośćią y rádą wiele mogą/ ále iż tego nieużywáią/ á do tego vſtáwicżney zabáwy áni pilnośći [exercitationem nullam adhibent agendique diligentiam] nieprzykłádáią ModrzBaz 8v.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, krom pilności« (2:1): Inelaboratus, Króm pilnośćy vcziniony/ nieforemny. Mącz 169c; SienLek 19; [są tacy] ktorzy ſwe modlitwy odpráwuią bez żadney pilnośći/ y bez podnieśienia ſercá ku P. Bogu. WujNT 63.

»za pilnością« = pilnie (2):

~ Wyrażenie: »za wielką pilnością« (2): RejJóz L6; Lecż nazacnieyſzy przodek/ cnotá s pocżćiwoſcią/ Ktorych tá páni [Katarzyna królowa] ſtrzeże/ zá wielką pilnoſcią. RejZwierz 49. ~

»z pilnością, z pilnościami« = diligenter Vulg, Modrz, JanStat; cum diligentia PolAnt, Modrz, Vulg; cum a. in instantia Vulg, JanStat; enixe Mącz, Calep; attente, cum fascinatione, limate, obnixe, cum opere, sedulo, cum sollicite, cum sollicitudine Mącz; conquisite, exquisitissime, intente Calep; caute, fortitudine PolAnt; unice Modrz; cum attentione JanStat (478:3): LibLeg 6/116, 10/93v; BierEz C2v; Naſwiętſſa panna tego piéniá s pilnoſcią ſluchala OpecŻyw 12v, 68v, 88, 148v; PatKaz III 103, 150v; FalZioł II 21c, V 21c, 22a; GlabGad kt; RejPs 90v, 182v; LudWieś A4; SeklKat K4v; HistAl A6v, D8v; HistAlHUng A3v; MurzHist B; BielKom B5v; GliczKsiąż kt, A3, Pv; LubPs B, H4, I2, Nv, N2v marg (14); GroicPorz pp2; GroicPorzRej C4; KrowObr 63, 224; RejWiz 1v, 3v, 56; Leop kt, Ex 30/35, 36/3, 1.Reg 20/28, 1.Esdr 5/8 (10); BibRadz kt, *4, *5 [2 r.], Ex 23/13, Esth 9/29, Iob 13/17 (10); BibRadzBaz ktv; BielKron 198, 199, 200v, 305v, 333v (8); KwiatKsiąż A4; Mącz 8c, 21b, 73c, 155a, 181a [4 r.] (14); SarnUzn C5; SienLek a3; LeovPrzep b3; Rádzęć cżęſto w ty kſiąſzki á s pilnoſcią pátrzyć. RejAp [AA6], 108, 129v, 198v; GórnDworz Kk8v; HistRzym 13v, 47v, 54v; RejPos 38, 64v, 117, 132, 181 (13); RejPos Wiecz2 91; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 196, 386; BielSat M4; KwiatOpis A2, B; HistLan F4v, F5; KuczbKat 215, 300, 380; RejZwierc 19, 115, 131v, 230, Aaa3; RejPosRozpr b3, b4v, c2, c4; RejPosWstaw [213], [213]v, 41v [3 r.], [413]v [2 r.], 110v (10); BudBib c2, Esth 9/29, Sap 8/12, 13/13, Eccli 3/30; MycPrz I A4v; Strum [H], M2v; CzechRozm kt, A3, 2, 10, 75 (12); KarnNap G2; Niech ſię twoiemu męſtwu z pilnośćią dźiwuie ModrzBaz 14, [16]v, 86v, 111; ModrzBazBud π5; Więc Dawidá/ co teraz zá owcámi chodźił/ Obrał królem/ áby lud Iſráhelſki wodźił. A ten ie z pilnośćią páſł/ y mądrze ſpráwował/ Iáko vrząd páſtérſki iego potrzebował. KochPs 118; SkarŻyw 62, 164; StryjKron 180, 375, 416; CzechEp 4, 9, 87, 128, 161 (9); ReszList 189; BielSjem 18, 34; ArtKanc I16v; ZawJeft 22 [2 r.]; ActReg 109, 134; Calep 71a, 253a, 363a, b, 396b, 559a, 780b; Dworká ma tego doyźrzeć z pilnośćią/ áby ogrodnych rzecży nie omieſzkiwáłá śiać GostGosp 122, 26, 28, 80, 122; GrochKal 3; LatHar +3v, 3 [2 r.], 74, 82, 130 (18); Zećieſmy ćięmnicę náleźli zámknioną ze wſzytką pilnośćią WujNT Act 5/23, przedm 3, 5, 27, s. 145 marg, 650 (8); WysKaz 18; SarnStat 45, 193, 273, 613, 625, 666, 1104; SiebRozmyśl G2; SkarKaz 551b; Oni iák ſobie pierwy byli ſlubowáli/ Ku ſkále ſię z pilnośćią obádwá vdáli. CzahTr E2v, E, E2v, F3, Gv, G4v (9); PaxLiz B, C3v, Ev; SkarKazSej 671a; SapEpit B; SzarzRytJSzarz nlb 2.

~ W połączeniach szeregowych (7): Leop *A3v; Mącz 248b; RejPos 355; ReszList 158; prośimy ćię rácż nam to dáć/ ábyſmy przy tey ták cudowney/ á zbáwienney łáſkáwośći pełney táiemnicy/ z táką pilnośćią/ vcżćiwośćią/ y miłośćią trwáli LatHar 84, 348; Ktokolwiek prośi czego przyſtoi/ y iáko przyſtoi/ to ieſt/ rzeczy do zbáwienia potrzebnych/ z wiárą/ z pokorą/ z pilnośćią/ y z trwáłośćią/ będąc w łáſce Bożey; ten pewnie otrzyma WujNT 30.

W przeciwstawieniu: »z pilnością ... niedbale« (1): Wſzyſcy tedy ktorzykolwiek ty rzecży v ſiebie s pilnoſcią/ á nie niedbále/ vważáią/ [...] tożby nową miłoſcią y pil[n]oſcią ſłuchánia ſłowá Bożego/ zapalonemi ſie być nie cżuli. RejPosRozpr c4.

W charakterystycznych połączeniach: z pilnością częstą, wszel(a)ką (wszytką) (12); z pilnością bronić, budować, chodzić, chować (8), chwycić się, czynić (uczynić) (11), czuć, ćwiczyć się, dowiedować (dowiedzieć) się (5), dziać się, dzierżeć, dziękować, dziwować się, egzekwować, gardłować, gotować (zgotować) (3), imprymować, iść, jechać, kończyć (konać) (3), leczyć (2), mieć oko [na co], mieć pieczą, modlić się (2), myśleć (obmyślać) (2), nabywać, nakłonić ucha, (na)pisać (4), napominany (6), naśladować (3), nauczyć (4), nawieźć, nieść się, obacza(wa)ć (9), obierać, obroćić (się) (2), oczekawać, odganiać, odprawiać się, odprawować (2), odważony, oględać się, opatrować (opatrzyć, opatrzany) (6), opisać (opisany) (7), pamiętać, paść, pełnić (2), podnieść, podnosić oczy (uszy) (2), pogrześć, pokazać, pokładać, pomyślić, (po)robić (3), postawić, powiadać, pracować (się) (4), pragnąć, prosić (9), (prze)czytać (czyść, przeczytany) (19), przeglądać (przeźrzeć) (5), przekładać (przełożyć, przekładany, przełożony) (6), przelewać, przepowiedać, przyczynić, przykazować, przypatrować się (2), (przy)patrzyć (8), przysłuchać się (2), przywodzić, radzić, rewidować, rozbierać (3), rozkaz(ow)ać (2), rozmawiać, rozmyślać (2), rozprawować, rządźić (2), słuchać (słuchany) (30), spisać (spisany) (2), sprawować (sprawiony) (5), stanowić prawa, szacować, szczepić (2), tańcować, trwać (3), trzymać (2), ubiegać, uciec się, uczyć się (5), uczyniony (2), uda(wa)ć się (2), ugadzać, upominać (2), uważać (19), używać, weźrzeć (3), wieść, wołać (2), wybrany, wychodzić, wychowywać (5), wydawać (wydany) (2), wydawać się [na co], wydrukowany, wyłożony (2), wynajdować (wynaźć) (2), wyprawiony, wypyta(wa)ć (się) (5), wyrobiony, wystrzegać się, wywiadować się (5), wyznawać, wzbudzić, wzglądać, wziąć, zabiegać (zabieżeć) (3), zachow(yẃ)ać (zachowany) (ó), zalecać, zamkniony (2), zamyślić się, zapalony [czym], zbierać (zebrać, zebrany) (5), zmieszany, znosić:, żądany (3).

Zwroty: »z pilnością pilen być« (1): Też mamy obacżáć/ [...] Co też ſwięta mátká iego/ iż z wielką pilnoſcią pilná byłá wſzelkich ſpraw Duchá s. około iego. RejPos 21.

»przestrzegać się z pilnością; z pilnością się strzegący« (1;2): A przethoż przeſtrzegayćie ſie z pilnośćią [custodite propter animas vestras] ábyśćie miłowáli Páná Bogá wáſzego. BibRadz Ios 23/11; grzechow ſię z pilnośćią ſtrzegący LatHar 637, 133.

»z pilnością, z pilnościami służyć« [szyk zmienny] (11:1): MetrKor 37/4; OpecŻyw 78v; KlerWes A; [Wenus mówi] mnię wſzytek ſwiát s pilnoſciámi ſłuży/ Dla mnię drugi gárdło da drugi ſie zádłuży BielKom E5; BielKron 392v; HistRzym 122v; Y iął ſłużyć s pilnoſcią ná wſzem oycu ſwemu. HistLan C, A4v, C3; ReszList 168; ArtKanc M19v; PaprUp E4v.

»z pilnością się starać (a. postarać)« = cura egere, cum instantia requirere JanStat [szyk zmienny] (43): STáram ſie oto ſpilnoſćią moy pánie/ áby ſpráwy moie ſzly według ſądu á ſpráwiedliwoſći RejPs 184v, 171v; BibRadz *4v, I 136a marg, 218v; BielKron 200, 414v [2 r.]; GórnDworz M7v, Ee6v, Mmv; RejPos 201v, 316; Z Iáką pilnośćią ſtáráć śie máią Plebani/ áby thego dźiewiątego Artykułu prawdę Chrześćiánom wyłożyli KuczbKat 70, 245; RejZwierc 106v; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [412]v; BudNT przedm a5; CzechRozm 207v, 249v; Stáráli ſię Piotr y Páweł z pilnośćią [Studebant Petrus cum Paulo]/ áby ſię byli poiednáli o krzywdy/ ktore byli ſobie vcżynili ModrzBaz 64v; StryjKron A3v, 86, 275; ReszHoz 133; WerKaz 301, 306; ZawJeft 13; LatHar +3v, 662; SarnStat 193, 389, 699; CzahTr E2, K2v; PaxLiz C2, D2, D3v, E; PudłDydo A3v, A4; SzarzRytLeśn ktv.

»z pilnością strzec (a. przestrzegać)« = diligenter custodire JanStat [szyk zmienny] (19): GliczKsiąż C8v; Będę s pilnoſcią przeſtrzegał káżdej drogi moiey LubPs K4, E3, Q3, dd2v; Gdy przypádnie chorobá iuż iedno drugiego/ Strzeże z wielką pilnoſcią iáko zdrowia ſwego. RejWiz 42v; Ci ktorzy ſię Páná boią/ vfáią ſłowu iego/ á ktorzy go miłuią/ z pilnośćią ſtrzegą drog iego [conservabunt vias eius]. BibRadz Eccli 2/17, 4.Esdr 3/19, 1.Mach 14/14; Mącz 467d; BielSat G; RejPosWstaw [412] [2 r.]; CzechEp 13, 114; LatHar 134, 314; SarnStat 230, 511.

»z pilnością szukać« = quaerere diligenter Vulg [szyk zmienny] (27): OpecŻyw 32v, [34]; RejPs 154; A s pilnoſcyą iścye záwżdy będę ſſukał tego/ Abym w domu ſwiętym yego miał wdzyęcżne mieſſkánie LubPs G2v, X6v, Y2; á będę z pilnośćią ſzukał [et scrutabor] zakonu twego Leop Ps 118/34; Conquiro, undiquaquae quaero, Zewſząd zbieram/ s pilnośćią ſzukam/ znáyduyę. Mącz 336c, 356c; HistRzym 115v; RejPos 38v, 40 [2 r.], 166, 247; HistHel B3v; KarnNap F4v; SkarJedn 286; SkarŻyw 235; ReszList 171; BielSjem 4; LatHar 348 [2 r.]; WujNT Luc 15/8; WysKaz 10; SiebRozmyśl Hv; CzahTr F2v.

Wyrażenia: »z kwapliwą pilnością« (1): O ſwé ſyę zdrowié ſtárał z kwápliwą pilnośćią ZawJeft 13.

»z ochotną pilnością« (1): Iużeſz pieczey ſwey przyday/ z ochotną pilnośćią PaxLiz C2v.

»z wielką pilnością« = in multa sollicitudine Vulg; attentissime, perquisite, perseverantissimo studio Mącz; diligentissime PolAnt; conquisite Calep; magna cura JanStat [szyk 117:5] (122): OpecŻyw 78v, 175 [2 r.]; FalZiołUng V [120]; RejPs 22v, 60, 91v, 154, 171v, 175; RejKupSekl a2; MurzHist L4v; GliczKsiąż C8v, K7v; LubPs S3v, cc; KrowObr 158; RejWiz 42v; Leop 1.Thess 2 arg; A robotá im idźie bárzo ſporo/ y wſzytká ſpráwá ich ſzczęśći ſię im/ y końcżą tho z wielką pilnośćią BibRadz 3.Esdr 6/10, *4v, *5v, I 136a marg; KwiatKsiąż kt, M; Perquisite, Pilnie/ s wielką pylnością. Mącz 337a, 389a, 390b, 444b; GórnDworz E7v, G5v, I4, Ffv; HistRzym 77v; RejPos 21 [2 r.], 38v, 40 [2 r.], 166, 204 (11); RejPos Wiecz2 93 [2 r.]; RejPos Wiecz3 98v; Y z wielką ſwą pilnoſcią ſłużyć mu pocżęłá. HistLan A4v, C3; KuczbKat 140, 160, 245, 300 [2 r.]; RejZwierc 106v; WujJud 10v; RejPosWstaw [212] [2 r.], 22, 41v, [412] [3 r.], [412]v [2 r.] (13); BudBib 3.Esdr 6/10, Sap 8/17; Strum M2v, P3v; BudNT przedm a5; CzechRozm A7; ná to nam rádźi y Profeſsio náſzá/ zálecáiąc nam z wielką pilnośćią [unice commendans] prawdę ModrzBaz 30, 26, 69v, 111v, 134v; SkarŻyw 292, 544, 593; StryjKron kt, 86, 275, 380, 542 [2 r.]; CzechEp 114, 294; ReszHoz 133; ReszList 158, 168; ArtKanc kt, N3; ActReg 115, 119, 127; Calep 243b; GostGosp 102; Phil L3, S4; LatHar 348; WujNT przedm 2, 10; SarnStat 56, 84, 193, 998, 1037 [2 r.] (10); SiebRozmyśl G4v, Hv, I4; KmitaSpit B3; PaxLiz D2; ZbylPrzyg ktv.

Szeregi: »z pilnością a z bacznością« (1): á wſzytki rzecży z pilnoſcią ſprawować á z bacżnoſcią. FalZioł V 32.

»z pilnością biegłość« (1): W kim by więc cnotá byłá/ y porządna ſpráwá/ Ktoremu też z pilnosćią biegłosći doſtawa/ [...] Ieſt káżdy wierny ſługá nagrody ſwey godny. Prot D3.

»z chucią (a. z chęcią) i z pilnością« [szyk 3:2] (5): OpecŻyw 3; Mącz 417d; KuczbKat 300; CzechRozm A8; y cżynił to zwielką pilnośćią/ y táką chućią/ iſz to miał iáko zá rzecż wrodzoną SkarŻyw 593.

»z pilnością a długo« (1): SLuſznie tedy cźelnieyſzym [!] oſobam/ [...] bywa roſkazano/ áby z wielką pilnośćią á długo wſzytkiemu śię przypátrowáli [ut animis intentissimis diu multumque et simul omnia considerent] ModrzBaz 26.

»dobrze a z pilnością« (2): Perlegere oculis Vergilium, Dobrze á s pilnośćią przeyźrzeć. Mącz 188b, 47b.

»z pilnością, z dowcipem« (1): bych ſię iey [nauki Pisma św.] był od młodośći aſz do zgrzybiáłośći/ z wielką pilnośćią/ z wielkim dowćipem vcżył SkarŻyw 47.

»z miłością i pilnością« (1): żebym to záwżdy z wielką miłośćią y pilnośćią czyniłá SiebRozmyśl I4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»z pilnością a opatrznie (a. opatrzno)« (2): każe [...] onego podnyesć/ y to s pilnoſcyą á opátrzno/ żeby go ſnadź nie obudzono. GliczKsiąż E5v; StryjKron 380.

»z pilnością i (a) z pracą« [szyk 7:3] (10): BielŻyw nlb 4; A tych rzecży o ktorycheſmy iuż powiedzieli/ niechay ći zwiętſzą piłnośćią [!] á pracą naſáduią KwiatKsiąż M, kt; Laboratus, Zrobiony s pracą á s pilnośćią vcziniony. Mącz 181a; Leop *A3v; RejPos 40, 204v; KuczbKat 245; StryjKron kt, 542. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»z pilnością i (a z) staraniem« (2): wſzyſczy z wielką pilnoſcią á s pilnym ſtárániem ktemu ſie mieć macie/ ábyſcie prawdziwie s Pánem Kriſtuſem powſtáli. RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm A7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»z pilnością i pracowitą trudnością« (1): pewne a dowodne wywody wſzyſtkich Narodow Sławieńſkich/ z wielką pilnością y prácowitą trudnością zebráne. StryjKron 86.

»umiejętnie i z pilnością« (1): niedoſyć ieſt ná tem iże oracż wie ſpoſob ſpráwowánia roley/ muśi przedśię onę pracę ſwoię vmieiętnie y z pilnośćią [summa cum diligentia] ſpráwowáć ModrzBaz 8v.

»z pilnością, (i) usilnością (a. usiłowanim)« (2): [Król z Witołtem] on narod [Żmudź] ktory ieſzcze był Báłwochwálſtwá nie przeſtał/ do Wiáry ſwiętey Chrześćiáńſkiey z wielką pilnością y vśilnością przywodzili. StryjKron 542; Calep 548b.

»ustawicznie a z pilnością« (1): Tutor, Vſtáwicznie á s pilnością bronię/ opátruyę/ ſtrzegę. Mącz 467d.

»z pilnością i uważenim« (1): Ktemu wſzytki rzecży s co naywiętſzą pilnoſcią y vważenim odpráwuy Phil S4.

»z wiernością i pilnością; z pilnością i wiernie« (1;1): BIblia ſwięta/ Tho ieſt/ Kſięgi Stárego y Nowego Zakonu/ właſnie z Zydowſkiego/ Greckiego/ y Láćińskiego/ nowo ná Polski ięzyk z pilnośćią y wiernie wyłożone. BibRadz kt; Z iáką wiernośćią y pilnośćią máią Páſterze rządzić owce ſwoie. WujNT Aaaaaa3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

»w pilności« = pilnie (1): kto nápomina w nápominániu/ kto vżycza w proſtośći/ kto przełożony ieſt w pilnośći [in sollicitudine]/ kto czyni miłośierdźie z weſelem. WujNT Rom 12/8.

Personifikacja (1): Pożytek z zgodą wożą/ ſpráwiedliwość wieczna Strzeże ie/ czérſtwa piłność [!]/ y prawdá beſpieczna. KochMRot Cv.

W przen (4): Res familiaris conservatur diligentia et parsimonia, Pilność s oſzczędliwośćią dzierży goſpodárſtwo. Mącz 277c; Poſtem też ſobie czynim do czyſtośći pomoc y ſtraż/ y ná tey pilnośći rośćie tá powśćiągliwość. SkarKaz 121b.
Zwroty: »być w pilności oziębłym« (1): widzimy was Plebany Biſkupſtwá náſzego/ bárzo być w pilnoſći/ w nabożeńſtwie/ y w pobożnoſći oźiębłe. KarnNap A2.

»pilnością zapalonym być [około czego]« (1): Potrzebá tedy áby tákowe rzecży nápráwione były/ á ſzcżyrą pilnoſcią ábyſmy zápaleni byli około zbáwienia náſzego RejPosRozpr c4v.

Przen (3):

pilność o kim (1): RejPos 217v cf Przysłowie.

Przysłowie bibl.: A nic ſie nie ſtháraycie o dzyeń iutrzeyſzy/ ábowiem iutrzeyſzy dzyeń będzye miał pilność ſam o ſobie. RejPos 217v.
Zwroty: »przyłożyć pilności« (1): Słuchaycie niebioſa/ á przyłoż pilnośći zyemio/ iż Pan Bog mowi BielKron 93v.

»strzec z pilnością« (1): Przy twych Dekretách prawdá z pobożnośćią Záwſze przebywa/ ſtrzegąc ich z pilnośćią SzarzRyt A3v.

2. Czyhanie (1): A wniwecz ſie obrácáią ony pilnoſći/ ktore bywáią náſádzony ná ſpráwiedliwego RejPs 16.

Synonimy: 1. chęć, chuć, czujność, gotowość, ochota, staranie; 2. czyhanie, dosiedzenie, straża, strzeżenie, szpiegowanie, usadzenie, wyglądanie, zasadzka.

Cf NIEPILNOŚĆ

MN